SlideShare a Scribd company logo
1 of 34
Download to read offline
/fli^«o hn;|f]t gLlt
@)&&
g]kfn ;/sf/
pmhf{, hn;|f]t tyf l;+rfO dGqfno
l;+xb/af/, sf7df8f}+
g]kfn ;/sf/
pmhf{, hn;|f]t tyf l;+rfO dGqfno
l;+xb/af/, sf7df8f}+
/fli6«o hn;|f]t gLlt, @)&&
k|sflzt ;+VofM @!)) k|lt
;jf{lwsf/ M pmhf{, hn;|f]t tyf l;+rfO dGqfno
g]kfn ;/sf/ -dlGqkl/ifb_ af6 :jLs[t ldltM @)&&÷#÷@(
k|fs[lts ;|f]t ;fwgsf] ;+/If0f, ;Dj4{g tyf ax'pkof]uL ljsf; / lbuf]
¿kdf pkof]u ug{sf lgldQ lbzflgb]{z ug{, hn;|f]tsf] If]qdf /x]sf jt{dfg
;jfnx?nfO{ ;Daf]wg ug{ tyf eljiodf pTkGg x'g;Sg] ;d:ofx¿nfO{
Go"gLs/0f ub}{ hn;|f]tsf] clwstd Pj+ lbuf] pkof]u u/L b]znfO{ ;d[4 agfpg
of] gLlt Pp6f sf]z]9'Ëf ;fljt x'g] ljZjf; lnPsf] 5' . ;fy} hn;|f]tsf] If]q;Fu
;DalGwt lgsfox¿aLr k|efjsf/L ;dGjo / ;xsfo{ ug{ tyf hn;|f]tnfO{
efjL k':tf;Ddsf] nflu ;'/lIft /fVgsf] nflu of] gLltn] dfu{bz{g ug]{ ljZjf;
;d]t lnPsf] 5' . ljleGg If]qut tyf sfg"gL Joj:yf ePtf klg PsLs[t ¿kdf
k|:t't gLlt klxnf] k6s Nofpg kfpFbf d Hofb} v'zL ePsf] 5' . o; gLltn]
hn;|f]t;Fu ;DalGwt sfg"g tyf cGo If]qut gLlt lgdf{0fdf yk ;xof]u k'Ug]
ljZjf; ;d]t lnPsf] 5' .
cGTodf, k|:t'tgLlt th{'dfdf ;xof]u k'¥ofpg'x'g] k|b]zsf dGqLHo"x?, g]kfn
;/sf/sf ;lrjx?, ;x;lrjx?, o;df ;+nUg cGo sd{rf/Lx? tyf k|wfgdGqL
tyf dlGqkl/ifbsf] sfof{no, /fli6«o of]hgf cfof]u, hn tyf pmhf{ cfof]usf]
;lrjfno, pmhf{, hn;|f]t tyf l;+rfO dGqfno kl/jf/ / o;df of]ubfg
k'¥ofpg'x'g] ;DalGwt ;a} lj1x?nfO{ xflb{s wGojfb lbg rfxfG5' .
jif{dfg k'g …cgGtÚ
dGqL
pmhf{, hn;|f]t tyf l;+rfO dGqfno
dGtJo
dfgjLo hLjg ofkgsf nflu dfq xf]O{gls ;f/f k|f0fL huts} cl:tTjsf] lglDt
geO{ gx'g] k|fs[lts ;|f]t xf], hn ;Dkbf . k[YjLsf] s"n ;txsf] &! k|ltzt
If]qkmn kfgLsf] ;txn] cf]u6]sf] ePtfklg s]jn # k|ltzt dfq :jR5 kfgL
/x]sf] 5 . To;dWo] klg clwsf+z kfgL cyf{t hDdf kfgLsf] @=% k|ltzt kfgL
t pQ/L tyf blIf0fL „'jx¿df / pRr lxdfnL e]udf :yfoL lxpFsf] ¿kdf hd]/
/x]sf] 5 . s]jn )=% k|ltzt kfgL dfq gbLgfnf tfn tn}ofdf /x]sf] x'Fbf lkpg
Pj+ l;+rfO{sf] lglDt k|of]u ug{ ;lsg] kfgLsf] dfqf cToGt} sd 5 . To;df
klg kfgLsf] pknAwtf k[YjLsf] ;a} e"efudf ;dfg'kflts ¿kn] 5}g . To;}n]
k[YjLdf kfgL k|r'/ dfqfdf xFbfx'b} klg of] Ps cTofjZos t/ b'n{e k|fs[lts
;|f]tsf] ¿kdf /x]sf] kfOG5 . g]kfn e"kl/j]li7t d'n's x'Fbfx'Fb} klg o;sf] pQ/L
e"efudf /x]sf cUnf lxdfnox¿af6 lg;[t gbLgfnfx¿sf] ;~hfn / xhf/f}+
tfn÷tn}of, bx÷s'08x¿ /x]sf] x'gfn] hn;|f]tsf] wgL d'n'ssf] ¿kdf kl/lrt
5 . k|fs[lts¿kdf hnrqm af6} lgoldt e08f/0f eO/xg] lxdfn¿kL ljzfn
hnfzo h;n] aiff{bsf] ;dodf lxdkftnfO{ ;d]6]/ hn e08f/0f ub{5 eg]
;'Vvf ofddf la:tf/} la:tf/} cfkm} klUnP/ u'¿Tjfsif{0fs} andf ;f/f gbL
k|0ffnLdf hnk|jfx u/fpF5 . ToxL pQ/L lxd>[Înf g} g]kfnsf] hn>f]tsf]
lglDt k|fs[lts j/bfg xf] . k|fs[lts ¿kdf :jtM pknAw o; ax'pkof]uL
;|f]tnfO{ /fli6«o lxt cg'¿k pkof]uL 9Ëaf6 bLuf] pkof]u tyf Aoj:yfkg ug{
d]/f] egfO{
;s]df d'n'ssf] cfly{s ljsf; tyf ;d[l4 w]/} 6f9f cjZo 5}g . vfg]kfgL /
3/]n' pkof]unfO{ klxnf] k|fyldstfdf /fv]/ To;kl5 qmdzM l;+rfO, kz' tyf
df5fkfng, hnljB't, cf}Bf]lus k|of]hg, hn oftfoft, wfld{s, ;fF:s[lts jf
jftfj/0fLo ;+/If0f / ko{6gnfO{ pkof]usf] k|fyldsLs/0fdf /fv]/ hn>f]t dfly
;a} If]qsf] tyf ;a} tx / tKsfsf] kxF'r ;'lglZrt ug{' cfhsf] cfjZostf
ag]sf] 5 . Ps} txsf laleGg lgsfox¿ tyf ;+3, k|b]z Pjd :yfgLo txsf
;/sfx?aLr hn>f]tsf] ljifonfO{ lnP/ x'g;Sg] ;+efJo ljjfb Pj+ lvrftfgLnfO{
b[li6ut u/L o;sf] :jfldTj Pj+ pkof]u ;DaGwL clwsf/sf] afF8kmfF8sf ;':ki6
cfwf/x¿ tox'g' clxn] ;+3Lo zf;g k|0ffnL clËsf/ u/]sf] d'n'ssf] lglDt
csf]{ 68sf/f] cfjZostf xf] . d"nx¿sf] ;+/If0f, hnk|b'if0fsf] Go"gLs/0f tyf
hnf]TkGg k|sf]kx¿sf] Joj:yfkg hn>f]t;Fu hf]l8Psf] csf]{ dxTjk"0f{ kf6f] xf] .
oL ;a} cfofdx¿nfO{ dWogh/ ub}{ lgsfout Pj+ txut ;dGjosf] cfwf/df
lghL If]qsf] ;d]t ;xeflutf x'g]u/L d'n'ssf] Plss[t hn;|f]tsf] lasf; /
Joj:yfkgsf] lglDt g]kfn ;/sf/n] k|:t't /fli6«o hn>f]t gLlt NofPsf] 5 .
g]kfndf hn;|f]tsf] pkof]u ;DaGwdf ljleGg If]qut gLltx? k|rngdf /x]sf]
eP tfklg ;du| hn;|f]tsf] lasf; / Joj:yfkgnfO{ ;d]6g] PsLs[t gLltsf]
cefj dx;'; ul/Psf] kl/k|]Iodf xfn} dfq g]kfn ;/sf/af6 :jLs[t ePsf] of]
/fli6«o hn;|f]t gLlt, @)&& ;DalGwt ;a}nfO{ pkof]uL x'g] ljZjf; lnPsf]
5' . cGTodf, of] gLlt tof/ ug{ ;xof]u ug{' x'g] ;a}df xflb{s wGojfb lbg
rfxG5' .
dw';'wg clwsf/L
;lrj -l;+rfO{_
pmhf{, hn;|f]t tyf l;+rfO
c¶fO; jif{;Dd hn;|f]tsf] ljsf; / Joj:yfkgsf] cfwf/e"t sfg"gL b:tfj]hsf]
?kdf /xL cfPsf] hn;|f]t P]g @)$( nfO{ ;dofg's'n agfpg] lbzfdf pGd'v eO{
/fli6«o hn;|f]t gLlt @)&& hf/L ePsf]df dnfO{ cToGt v'zL nfu]sf] 5 . of]
gLlt th{'dfsf] nflu of]ubfg ug{'x'g] ;DalGwt sd{rf/L ;fyLx¿ nufot ;Dk"0f{
;/f]sf/jfnfx¿nfO{ xflb{s wGojfb lbg rfxG5' .
hn;|f]tsf] ;du| ljsf; tyf Joj:yfkgdf ;+ljwfgn] lglb{i6 u/]sf] l;4fGt tyf
;+3Lo, k|fb]lzs / :yfgLo ;/sf/aLr hn;|f]tsf] pkof]u / ljsf;df clwsf/sf]
afF8kmfF8sf laifonfO{ j}1flgs 9Ëjf6 ;+af]wg u/L hn;|f]t P]g @)$( nfO{
kl/dfh{g ug{ cfjZos ePsf] x'Fbf o; gLltn] ;f] sfo{ ug{ lgs} dbt ug{ ;Sg]
d}n] 7fg]sf] 5' . of] gLltnfO{ sfg"gL b:tfj]hdf ?kfGt/0f u/L kfgL ;DaGwL d"n
sfg"g th{'df tyf sfof{Gjog ug{' casf] k|d'v r'gf}lt ePsf] 5 .
cfufdL lbgx?df o; gLltsf] sfof{Gjog ug]{ cfjZos ;+3Lo sfg"gL Joj:yfx?sf]
dftxtdf /xL hn;|f]tsf] pkof]u, Joj:yfkg / ljsf; ug{ ;Sg] cfwf/ / Joj:yfx¿
k|b]z / :yfgLo ;/sf/ :jo+ n] th{'df ug{ ;Sg] ePsf]n] ;du| hn;|f]tsf] If]qdf
o; gLltsf] e"ldsf kl/jt{gsf/L x'g] dnfO{ nfu]sf] 5 .
cGtdf,cfufdL lbgx?df /fli6«o hn;|f]t gLlt @)&& sf] sfof{Gjog tyf o;sf
nflu cfjZos sfg"gL / ;+:yfut Joj:yf ug]{tkm{ xfdL ;a}sf] k|of; s]lG›t
x'g'kb{5 .
wGojfb Û
lbg]zs'df/ l3ld/]
;lrj -pmhf{_
pmhf{, hn;|f]t tyf l;+rfO dGqfno
dGtJo
g]kfn hn;|f]tsf] b[li6sf]0fn] Pp6f ;DkGg d"n's xf] tyflk o;sf] ;Defjgf
/ pknAwtfsf] t'ngfdf pkof]uaf6 xfdLn] lng ;Sg'kg]{ hlt cfly{s tyf
;fdflhs nfe lng g;Sg'Ù hn;|f]tsf] kl/df0f tyf u'0f:t/sf] :t/ tLa|¿kn]
v:sb} hfg'Ù hnhGo k|sf]kx?sf] dfqf 36g'sf] ;§f emg} a9b} hfg'Ù hn;|f]t
dfq xf]Og hnfzo -jf6/ al8h_ x¿ dfly klg tLa|¿kn] cltqmd0f / lgoGq0f
x'Fb} hfg'Ù ;Ldf tyf cGt/fli6«o gbLgfnfx?sf] pkof]u / Joj:yfkgsf] If]qdf
l5d]sL b]zx?;Fu ;Gt'lnt Pj+ k|efjsf/L ;dGjo x'gdf sdL x'g'Ù hnoL h}ljs
ljljwtf tyf hnoL kof{j/0f dfly ;+s6 pTkGg x'g uO/xg'Ù hn;|f]tsf] plrt
Joj:yfkg, ;+/If0f Pj+ lgodg ug{ tyf o; If]qdf p7]sf laafbx?sf] lg¿k0fsf]
nflu lhDd]jf/ lgsfo / sfg"gsf] cefj x'g' ;fy} b]zsf] jt{dfg ;+3Lo ;+/rgf
cg'¿k hn;|f]t dflysf] If]qflwsf/sf] sfg"gL ¿kdf :ki6tf x'g g;Sg' cflb
jt{dfg g]kfnsf] hn;|f]tsf] If]qdf b]vf kl//x]sf k|d'v d'2f Pj+ ;jfnx? x'g .
dfly pNn]lvt g]kfnsf] hn;|f]t If]qdf b]lvPsf ljBdfg d'2f Pj+ ;jfnx?nfO{
;xL 9+un] ;Daf]wg u/L b]znfO{ cfly{s ?kn] ;d[l4 agfpgdf ;xof]u k'¥ofpg
cyjf o;sf] nflu ;xL ¿kdf lbzflgb]{z ug{sf nflu l9n} ePklg of] hn;|f]t
gLlt @)&& tof/ eO{ g]kfn ;/sf/af6 :jLs[t klg eO{ ;s]sf] cj:yf 5 .
hn;|f]t If]qdf ePsf] of] dxTjk"0f{ sfo{af6 d cToGt xlif{t ePsf] 5' / dnfO{
nfU5 o; sfo{af6 hn;|f]t;Fu ;DalGwt cGo ;Dk"0f{ AolQm, lj1 tyf lgsfox?df
klg v'zLsf] nx/ 5fPsf] x'g ;Sb5 .
d]/f] egfO{
lagf P]g, sfg"g, gLlt :jo+ cfkm} sfof{Gjog x'g g;Sg] ePsf] x'Fbf ca xfdLn]
o; gofF gLltn] O+lut ug{ vf]h]sf] dd{ / efjgf cg'¿ksf] hn;|f]t P]g tyf
lgodfjnL / lgb]{lzsfx? klg oyf;So rfF8f] u/L tof/ ug{'kg]{ cfjZostf /x]sf]
5 eg] of] gLltnfO{ eljiodf ;do ;fk]If ¿kdf kl/dfh{g ub}{ nUg'kg]{ s'/fnfO{
klg la;{g' ePg .
cGTodf, jt{dfg pmhf{, hn;|f]t tyf l;+rfO dGqfnosf df=dGqL >L aif{dfg k'g
Ho"sf] tf/Gtf/sf] ;Nnfx, ;'emfj, lgb]{zg, tyf emsemsfO{ gx'Fbf] xf] t of] gLlt
olt rfF8} o; ¿kdf tof/L x'g] cj:yf lyPg . To;}n] o;sf] nflu ;j{k|yd d
df=dGqLHo"k|lt xflb{s wGojfb Pj+ xflb{s cfef/ k|s6 ug{ rfxG5' . To;} u/L, of]
hn;|f]t gLlt @)&& th{'df ug{df cxf]/fq vl6g' x'g] hn tyf pmhf{ cfof]u /
pmhf{, hn;|f]t tyf l;+rfO dGqfnosf ljåfg ldqx?Ù k|ToIf tyf ck|ToIf ¿kdf
;+nUg x'g' x'g] nufotÙ cfˆgf] dxTjk"0f{ ;'emfj tyf ;Nnfx k|bfg ug{' x'g] tL
;Dk"0f{ JolQm, lj1, k/fdz{bftf Pj+ :jb]zL tyf ljb]zL ;+3 ;+:yfx? nfO{ klg
d]/f] Åbob]lv g} d'/L d'/L wGojfb .
;fu/ s'df/ /fO{
;lrj
hn tyf pmhf{ cfof]usf] ;lrjfno
!= k[i7e"ld !
@= ljutsf k|of;x¿ @
#= jt{dfg cj:yfM @
$= ;d:of tyf r'gf}tLx¿ #
%= gLltsf] cfjZostfM $
^= bL3{sfnLg ;f]rM $
&= nIoM %
*= p2]Zox¿ %
(= /0fgLltx¿M %
!)= gLlt tyf sfo{gLltx¿M ^
/0fgLlt -!_ ^
/0fgLlt -@_ &
/0fgLlt -#_ (
/0fgLlt -$_ (
/0fgLlt -%_ !)
/0fgLlt -^_ !@
/0fgLlt -&_ !@
/0fgLlt -*_ !#
/0fgLlt -(_ !$
/0fgLlt -!)_ !%
/0fgLlt -!!_ !^
!!= ;+:yfut Joj:yfM !*
!@= sfg"gL Joj:yfM !*
!#= cg'udg tyf d"NofªsgM !*
!$= If]qut gLlt tyf gLltsf] kl/dfh{gM !(
!%= hf]lvd tyf hf]lvd Go"gLs/0fsf pkfox¿M !(
c= hf]lvdx¿ !(
cf= hf]lvd Go"gLs/0fsf pkfox¿M !(
k]h
zLif{s
ljifo ;"rL
1
/fli6«o hn;|f]t gLlt, @)&&
!= k[i7e"ld
g]kfndf hn;|f]t cToGt dxTjk"0f{ k|fs[lts ;|f]tsf] ¿kdf /x]sf] 5 . oxfF /x]sf
gbLgfnfx¿af6 jflif{s ¿kdf ;/b/ @@% ca{ 3gld6/ kfgL pknAw x'G5 eg]
;/b/ !@ ca{ 3gld6/ kfgL e"ldut hn;|f]tsf] ¿kdf k'ge{/0f x'g] ub{5 . ;fy}
xhf/f}sf] ;+Vofdf /x]sf tfn tn}of tyf l;d;f/af6 klg 7"nf] kl/df0fdf kfgL
pknAw eO/x]sf] 5 . o;sf cltl/Qm sltko gbLgfnf afXo ;Ldf gbLsf] ¿kdf
;d]t /x]sf] x'Fbf /fli6«o lxt cg'¿k hn;|f]tsf] pkof]u Pjd Joj:yfkg ug{ h?/L
5 .
hnljB'tdf ul/g] ljsf;n] /fli6«o cfly{s ljsf;sf] nflu cfjZos pmhf{ pknAw
x'g] dfq geO{ cfGtl/s dfu cfk"lt{ u/L art /xg] ljB't lgsf;Laf6 /fli6«o
cfDbfgL j[l4df pNn]vgLo of]ubfg k'Ub5 . o;sf ;fy} ;g @)#) ;Dd xfl;n
ug{'kg]{ lbuf] ljsf;sf nIo / To;df lgwf{/0f ul/Psf sltko /fli6«o nIox¿
xfl;n ug{sf lgldQ hn;|f]tsf] ljsf; / Joj:yfkgsf] k|ToIf of]ubfg /xG5 .
g]kfndf hn;|f]tsf] ljsf; dfkm{t ;d[l4 xfl;n ug{ 6]jf k'Ug] b]lvPsf]n] Æ;d[4
g]kfn ;'vL g]kfnLæ sf] /fli6«o cfsf+IffnfO{ jf:tljstfdf kl/0ft ug{ klg pknAw
hn;|f]tsf] ljsf; Pjd Joj:yfkg ckl/xfo{ ePsf] 5 .
lg/Gt/ eO/x]sf] hg;+Vof j[l4 Pjd hnjfo' kl/jt{g ;d]tsf] sf/0fn] kfgLsf]
;|f]tdf w]/} rfk a9b} hfg] lglZrtk|foM 5 . s]xL jif{ otf s'n jflif{s jiff{sf]
kl/df0fdf vf;} leGgtf gb]lvP tfklg cltj[li6, cgfj[li6 nufotsf ljkbhGo
36gfdf j[l4 b]lvPsf] 5 . hnjfo' kl/jt{gsf] sf/0f x'g] jfo'd08nsf] tfkqmd
j[l4n] lxd/]vf dfly–dfly ;g]{ qmd b]lvPsf] 5 . o;n] ubf{ lxpFsf] ¿kdf x'g]
kfgLsf] e08f/0f Ifdtfdf sdL cfpg] cg'dfg ;xh} ug{ ;lsG5 . cfufdL
jif{x¿df hg;+Vof j[l4;Fu} ufx{:Yo pkof]u / l;l~rt s[lifsf] nflu a9bf] kfgLsf]
dfu ;Daf]wg ug{'kg]{ r'gf}tL 5 . To;}u/L hn;|f]tdf x'g;Sg] k|b"if0f lgoGq0f u/L
kfgLsf] u'0f:t/ sfod ug{'kg]{ yk r'gf}tL klg ;fy;fy} ;fdgf ug{'5 .
g]kfnsf] ;+ljwfgn] /fli6«o lxt cg's"n tyf cGt/k':tf ;dGofosf] dfGotfnfO{
cfTd;ft ub}{ b]zdf pknAw k|fs[lts ;|f]t ;fwgsf] ;+/If0f / ;Dj4{g u/L lbuf]
2
¿kdf pkof]u ug]{ gLlt lnPsf] 5 . o;}u/L hn;|f]tsf] ax'pkof]uL ljsf; ug]{,
gljs/0fLo pmhf{sf] ljsf; ub}{ pmhf{sf] cfk"lt{ ;'lglZrt ug]{, hnpTkGg ljkb
lgoGq0f / gbLsf] Joj:yfkg ub}{ lbuf] / e/kbf]{ l;FrfOsf] ljsf; ug]{ k|fjwfg
;+ljwfgdf /x]sf] 5 .
;+j}wflgs Joj:yf adf]lhd ;+3, k|b]z / :yfgLo txaf6 hn;|f]tsf] pkof]u /
Joj:yfkgnfO{ lbuf], pknlAwk"0f{ / k|efjsf/L agfpg h?/L 5 . oL tLgj6} txx¿
aLr cfk;L ;dGjosf] cfwf/df sfo{ If]qsf] afF8kmfF6 u/L hn;|f]tsf] ljsf; tyf
o;af6 k|fKt x'g] k|ltkmnsf] ljt/0fnfO{ Jojl:yt / k|efjsf/L agfpgsf] nflu
pko'Qm gLltut, sfg'gL tyf ;+:yfut Joj:yf ug{ cfjZos ePsf] 5 .
@= ljutsf k|of;x¿
ljutdf hn;|f]tsf] clwstd pkof]u, Joj:yfkg Pjd ;+/If0f j}1flgs 9+un]
u/L b]znfO{ cfly{s ¿kn] ;DkGg agfpg] p2]Zon] ;g @))@ df hn;|f]t
/0fgLlt / ;g @))% df /fli6«o hn of]hgf nfu" ul/Psf] lyof] . tyflk pQm
/0fgLlt tyf of]hgf k|efjsf/L ¿kn] sfof{Gjog x'g ;s]g . hn;|f]t P]g, @)$(,
hn;|f]t lgodfjnL, @)%), ljB't P]g,@)$(, ljB't lgodfjnL, @)%), vfg]kfgL
lgodfjnL, @)%%, l;+rfO lgodfjnL, @)%^ tyf cGo If]qut P]g tyf lgodx¿
lgdf{0fsf ;fy} hnljB't ljsf; gLlt, @)%*, l;FrfO gLlt, @)&), vfg]kfgL tyf
;/;kmfO gLlt, @)&!, hn pTkGg ljkb Joj:yfkg gLlt, @)&@ h:tf gLltx¿
th{'df eO{ If]qut ¿kdf hn;|f]tsf] pkof]u, ljsf; tyf ;+/If0fsf nflu k|of;x¿
eO/x]sf 5g . plNnlvt gLltut Pjd sfg"gL Joj:yfsf] sfof{Gjogaf6 hn;|f]t
cGtu{tsf If]qut ljifox¿df /fHon] w]/} pknlAwx¿ xfl;n u/]sf] 5 . kl/jlt{t
;Gbe{df hn;|f]tsf] pkof]u, Joj:yfkg / lgodgsf] nflu dfu{bz{g ug]{ PsLs[t
hn;|f]t gLltsf] vfFrf] dx;'; ul/Psf] 5 .
#= jt{dfg cj:yfM
g]kfnsf] ljB't ljsf;sf] ofqf lj=;+= !(^* df ;'? ePsf] ePtf klg cf=j=
@)&^÷&& ;Dddf s'n ljB't h8fg Ifdtf !#(( d]ufjf6 k'u]sf] 5 h;sf]
clwsf+z lx:;f hnljB'tn] cf]u6]sf] 5 . ljB't lu|8df hg;+Vofsf] kx'Fr ()
k|ltzt /x]sf] 5 eg] k|ltJolQm ljB't vkt @^) lsnf]jf6 k|ltjif{ /x]sf] 5 .
b]zsf] s'n @^ nfv $! xhf/ x]S6/ s[lifof]Uo hldgdWo] @@ nfv ^% xhf/ x]S6/
3
l;+rfOof]Uo hldg /x]sf]df cf=j= @)&^÷&& sf] cGTo;Dddf !$ nfv *@ xhf/
x]S6/df l;+rfO ;'ljwfsf nflu k"jf{wf/ ljsf; ePsf] 5 . l;+rfO ;]jfsf nflu
k"jf{wf/ ljsf; ePsf If]qdWo] sl/a Ps ltxfO If]qdf dfq jif{}el/ l;+rfO ;'ljwf
pknAw x'g] cj:yf /x]sf] 5 . Jojl:yt vfg]kfgL k|0ffnLsf] z'?cft lj=;+= !(%! df
jL/wf/faf6 ;'? eO{ xfn;Dd (! k|ltzt hg;+VofnfO{ cfwf/e"t :t/sf] vfg]kfgL
;]jfdf kx'Fr k'lu;s]sf] cj:yf 5 . g]kfnsf 7"nf gbLx¿df ;'ne / lskmfotL
oftfoftsf] e/kbf]{ ljsNksf] ¿kdf cfGtl/s tyf ;d'b|;Dd kx'Frsf nflu hn
oftfoft ljsf; Pjd hn dgf]/~hgsf] ;d]t ;Defjgf /x]sf] 5 .
hn;|f]tsf] ;d'lrt ljsf; tyf pkof]u, ;+/If0f tyf nfesf] Gofof]lrt ljt/0fsf
nflu ;+3, k|b]z / :yfgLo txsf] yk ;lqmotf ;dGjo / ;xsfo{ x'g h?/L 5 .
hn;|f]t cGtu{t hnljB't, l;FrfO, vfg]kfgL h:tf ljleGg If]qut gLltx¿ Pjd
hn;|f]t P]g tyf cGo If]qut P]g tyf lgodx¿ hf/L eO{ If]qut ¿kdf hn;|f]tsf]
pkof]u, ljsf; tyf ;+/If0fsf nflu k|of;x¿ eO/x]sf 5g . t/ klg hn;|f]tsf]
;dGjofTds ¿kdf k|efjsf/L Joj:yfkg, pkof]u tyf ;+/If0fsf] cefj /x]sf] 5 .
$= ;d:of tyf r'gf}tLx¿
g]kfn ckf/ hn;|f]tsf] e08f/ Pjd k|r'/ ;Defjgf ePsf] b]z ePtf klg
hn;|f]tsf] j}1flgs Pjd Jojl:yt 9Ën] pkof]u / Joj:yfkg x'g g;Sbf
o;af6 ck]lIft nfe lng ;lsPsf] 5}g . a9bf] hg;+Vof, cJojl:yt zx/Ls/0f,
ablnbf] hLjg z}nL, hn;|f]tsf] Jofj;flos pkof]uh:tf sf/0fx¿n] ubf{
g]kfnsf gbLgfnf, tfntn}of tyf l;d;f/b]lv ;du| hnfwf/ If]qsf] ;+s'rg tyf
cltqmd0fsf] qmd al9/x]sf] 5 . hnjfo' kl/jt{g, lxdIf]qsf] ;+s'rg, lxdtfnx¿sf]
ljikmf]6g, cfsl:ds ¿kdf x'g] cltj[li6 / cgfj[li6 h:tf k|fs[lts ljkbsf]
sf/0f jftfj/0fLo ;Gt'ng / dflg;x¿sf] hLjgofkgdf ;d]t k|lts"n k|efjx¿
l;h{gf eO/x]sf 5g . kl/0ffd:j?k gbLgfnf tyf tfntn}ofx¿df pknAw x'g]
kfgLsf] kl/df0f / u'0f:t/df xf; cfpg'sf ;fy} ltgLx¿sf] k|fs[lts :j¿k tyf
cfs[lt -Morphology_ df ;d]t c;/ kl//x]sf] 5 . o;}u/L sltko :yfgx¿df
e"ldut hn;|f]tsf] cTolws bf]xgsf] sf/0f e"ldut hn;tx 36g'sf ;fy} To;sf]
u'0f:t/df qmlds ¿kn] x|f; cfO/x]sf] 5 .
clxn] g]kfndf JolQm, Jofj;flos lgsfo tyf ;+3–;+:yfx¿af6 pknAw
hn;|f]tsf] pkof]u ug]{ qmd al9/x]sf] 5 . kfgLsf] pknAwtf / pkof]udf x'g]
4
ljifdtfsf sf/0f sltko ufpF, a:tL / zx/x¿df v8]/L / ;'Vvfsf] l:ylt 5 eg]
kfgLsf] cefjsf] sf/0fn] ufpFa:tL g} a;fOF ;g{'kg]{ afWotf /x]sf] cj:yf 5 .
To;}u/L af9L, klx/f], 8'afg, s6fg, v8]/L tyf ;'Vvf h:tf ljkbn] k|To]s jif{
hgwgsf] Iflt x'g] u/]sf] 5 .
hn;|f]tsf] ljsf; tyf pkof]u / To;af6 cfly{s, ;fdflhs, k|fs[lts tyf hnLo
h}ljs ljljwtf -Aquatic Biodiversity_ nufotsf kIfdf k/]sf] k|efjsf
ljifodf PsLs[t tYofªs tyf hfgsf/L /fVg] Joj:yfsf] cefj /x]sf] b]lvG5 .
hnjfo' kl/jt{gsf] c;/nfO{ ;d]t Wofgdf /fvL pknAw hn;|f]tsf] ;d'lrt,
ax'cfoflds / ;dGjofTds pkof]u ;lxt hnfwf/ Joj:yfkg ug{', hnjfo'
kl/jt{gsf gsf/fTds c;/nfO{ Go"gLs/0f ug]{ pkfo ;dod} cjnDag u/L
hf]lvd Joj:yfkg ug{', hn pTkGg ljkbx¿af6 l;lh{t IfltnfO{ Go"gLs/0f ug{',
hn;|f]tsf] Joj:yfkg, ljsf; / pkof]u ;DaGwdf cGt/ lgsfo Pjd ;+3, k|b]z
/ :yfgLo txaLr ;dGjo ug{'sf ;fy} /fli6«o lxtnfO{ ;jf]{kl/ /fvL låkIfLo nfe
x'g] u/L cGt/b]zLo gbLsf] Joj:yfkg tyf pkof]u ug{' hn;|f]t If]qsf k|d'v
r'gf}tLx¿ x'g .
%= gLltsf] cfjZostfM
g]kfnsf] ;+ljwfgdf Joj:yf ePcg'¿k k|fs[lts ;|f]t ;fwgsf] ;+/If0f, ;Da4{g
tyf ax'pkof]uL ljsf; / lbuf] ¿kdf pkof]u ug{sf lgldQ lbzflgb]{z ug{,
hn;|f]tsf] If]qdf /x]sf at{dfg ;d:ofx¿nfO{ ;Daf]wg ug{ tyf eljiodf pTkGg
x'g;Sg] ;d:ofx¿nfO{ Go"gLs/0f ub}{ pknAw hn;|f]tsf] clwstd Pjd lbuf]
pkof]u u/L b]znfO{ ;d[4 agfpg of] gLltsf] of]ubfg /xg] x'G5 . hn;|f]tsf]
If]q;Fu ;DalGwt lgsfox¿aLr k|efjsf/L ;dGjo / ;xsfo{ ug{ tyf g]kfnsf]
;+ljwfg adf]lhd hn;|f]tnfO{ efjL k':tf;Ddsf] nflu ;'/lIft /fVg] ljifodf
lbzflgb]{z ug{ of] gLlt cfjZostf /x]sf] 5 .
^= bL3{sfnLg ;f]rM
hn;|f]tsf] ax'cfoflds, ;dGoflos Pjd lbuf] ljsf; tyf ax'pkof]uaf6 cfly{s
;d[l4 / ;fdflhs ¿kfGt/0f .
5
&= nIoM
b]zdf pknAw hn;|f]tsf] ;+/If0f, ;Da4{g / ax'pkof]uL ljsf; Pjd lbuf] ¿kdf
pkof]u u/L cfly{s ;d[l4 / ;fdflhs ?kfGt/0fsf nflu of]ubfg k'¥ofpg' .
*= p2]Zox¿
-!_ /fli6«o hn pkof]usf] ax'cfoflds cfjZostfx¿sf] ;xh kl/k"lt{sf
nflu ;d'lrt k|of]u ug]{ .
-@_ hn;|f]tsf] ax'cfoflds tyf ;dGoflos ljsf; / pkof]u u/L /fli6«o
pTkfbg j[l4df of]ubfg k'¥ofpg' .
-#_ hn;|f]t If]qsf] ;+/If0f, ljsf;, Joj:yfkg / lgodg ubf{ cWoog,
cg';Gwfg, tYo Pjd k|df0fsf cfwf/df ug]{ Joj:yfnfO{ ;+:yfut ug{' .
-$_ ;+3, k|b]z / :yfgLo txsf] ;dGjodf hn;|f]tsf] ;+/If0f, ljsf; tyf
pkof]u x'g] Joj:yf ug{' .
-%_ gful/ssf cfjZostf kl/k"lt{sf nflu cfjZos kg]{ hn;|f]thGo ;]jf
;'ljwf ;xh, ;'ne, ;'ky / ;dGoflos tj/n] pknAw x'g]u/L hn;|f]t
If]qsf] ljsf; ug{' .
-^_ cfly{s, ;fdflhs tyf jftfj/0fLo kIfdf kg{;Sg] gsf/fTds k|efj
Go"g x'g]u/L hn;|f]tsf] ljsf; / pkof]u ug]{ Joj:yf ldnfpg' .
-&_ hnpTkGg ljkbsf] Go"gLs/0f Pjd k|efjsf/L Joj:yfkg u/L Iflt
Go"gLs/0f ug{' .
(= /0fgLltx¿M
!= gbL a]l;g u'?of]hgfsf] cfwf/df hn;|f]tsf] pkof]u tyf Joj:yfkg
ul/g]5 . -p2]Zo !_
@= hn;|f]tsf] pkof]u tyf Joj:yfkg ubf{ PsLs[t hn;|f]t Joj:yfkg tyf
hn;|f]tsf] ax'p2]ZoLo pkof]unfO{ k|fyldstf lbOg]5 . -p2]Zo @_
#= hn;|f]t If]qsf] ;+/If0f, ljsf;, Joj:yfkg tyf lgodgsf nflu plrt
;+:yfut Joj:yf ul/g]5 . -p2]Zo @_
6
$= hn;|f]tsf] ;+/If0f / ljsf;df lghL If]q tyf ;DalGwt
;/f]sf/jfnfx¿sf] ;xeflutf clej[l4 ul/g]5 . -p2]Zo @_
%= hn;|f]tsf] If]qdf cWoog, cg';Gwfgsf] lj:tf/ ul/g'sf ;fy} pknAw
1fg tyf tYofªssf] clen]vLs/0f, ljZn]if0f tyf k|of]u clej[l4
ul/g]5 . -p2]Zo #_
^= hn;|f]t If]q;Fu ;DalGwt ;+:yf tyf hgzlQmsf] Ifdtf ljsf; ul/g]5 .
-p2]Zo #_
&= ;+3, k|b]z / :yfgLo txsf] e"ldsf / bfloTj k|i6 u/L ;dGjofTds
tj/n] hn;|f]tsf] pkof]u tyf Joj:yfkg ul/g]5 . -p2]Zo $_
*= hn;|f]t cfof]hgfx¿af6 k|efljt If]q tyf ;d'bfox¿sf] ;'/Iff Pjd
;+/If0f ul/g]5 . -p2]Zo %_
(= hn;|f]t cfof]hgfx¿sf] ljsf; ubf{ ;Da4 If]qsf gful/ssf
cfwf/e"t cfjZostf kl/k"lt{sf nflu cfjZos pmhf{, vfg]kfgL tyf
l;+rfO ;'ljwf ;xh, ;'ne, ;'ky / ;dGoflos tj/n] x'g]u/L ul/g]5 .
-p2]Zo %_
!)= ;fdflhs, ;fF:s[lts Pjd jftfj/0fLo kIfdf kg{;Sg] gsf/fTds k|efj
Go"g x'g]u/L hn;|f]tsf] pkof]u tyf Joj:yfkg ul/g]5 . -p2]Zo ^_
!!= hnfwf/ Joj:yfkgnfO{ k|efjsf/L agfpFb} hnhGo ljkbx¿sf] lgoGq0f
Pjd Go"gLs/0f ul/g]5 . -p2]Zo &_
!)= gLlt tyf sfo{gLltx¿M
/0fgLlt -!_ gbL a]l;g u'?of]hgfsf] cfwf/df hn;|f]tsf] pkof]u tyf Joj:yfkg
ul/g]5 .
gLlt tyf sfo{gLltM
!= hn;|f]tsf] pkof]u / Joj:yfkgsf] k|fyldstfqmd k|rlnt sfg'g
adf]lhd x'g]5 .
@= hnjfo' kl/jt{g jf ljz]if kl/l:ylt k/L hn;|f]tsf] r/d cefjsf]
l:yltdf hn;|f]tsf] pkof]u / Joj:yfkgsf] k|fyldstfqmd x]/km]/ ug{
;lsg]5 .
7
#= gbL a]l;gx¿df hnljB't, l;FrfO, vfg]kfgL, pBf]u, ko{6g, dT:okfng,
hn oftfoft h:tf hn;|f]t pkof]usf nflu lgdf{0f eO;s]sf /
eljiodf lgdf{0f x'g] of]hgfx¿ gbL a]l;g of]hgf tyf hn;|f]t;DaGwL
If]qut u'?of]hgf cg';f/ ;DalGwt If]qsf lgsfox¿ dfkm{t lgdf{0f /
Joj:yfkg ul/g]5 .
$= gbL a]l;gx¿sf] ;do k|efj d"Nof°g, /0fgLlts jftfj/0fLo d"Nof°g,
cfof]hgfsf jftfj/0fLo k|efj d"Nof°g jf k|f/lDes jftfj/0fLo k/LIf0f
h:tf cWoog / ljZn]if0fsf] cfwf/df hn;|f]tsf] pkof]u / Joj:yfkg
ul/g]5 .
%= k|To]s gbL a]l;gdf hn;|f]tsf] k|efjsf/L ;+/If0f, lgodg Pjd
lgoGq0fsf] nflu gbL a]l;g u'?of]hgf tof/ u/L nfu" ul/g]5 .
^= k|To]s gbL a]l;gx¿df hn;|f]tsf] kl/df0f tyf u'0f:t/sf] l:ylt
hfgsf/L u/fpgsf] nflu hn cg'kfng k|0ffnLsf] Joj:yf ul/g]5 /
;f]sf] lgoldt cg'udg ug]{ Joj:yf ul/g]5 .
&= gbL a]l;g u'?of]hgfnfO{ x/]s bz jif{df cBfjlws ul/g]5 .
*= hn;|f]tsf] Jojl:yt pkof]usf] nflu k|To]s gbLx¿df pknAw hn;|f]t
pkof]usf] nut -water accounting system_, hn afF8kmfF6 k|0ffnL
-water allocation system_ Pjd cg'kfng k|0ffnL -water
auditing system_ sf] cjnDjg ul/g]5 .
/0fgLlt -@_ hn;|f]tsf] pkof]u tyf Joj:yfkg ubf{ PsLs[t hn;|f]t Joj:yfkg
tyf hn;|f]tsf] ax'p2]ZoLo pkof]unfO{ k|fyldstf lbOg]5 .
gLlt tyf sfo{gLlt
!= hn;|f]tsf] pkof]u Pjd Joj:yfkg ubf{ PsLs[t hn;|f]t Joj:yfkgsf]
cjwf/0ff cg'¿k ul/g]5 .
@= hn;|f]tsf] pkof]u Pjd Joj:yfkg ubf{ vfg]kfgL, l;FrfO, ljB't,
ko{6g, hn oftfoft, pBf]u, dT:okfng ;d]tsf ax'p2]ZoLo
pkof]unfO{ k|fyldstf lbOg]5 .
#= s[lifof]Uo e"lddf jif}{el/ l;rfO ;'ljwf k'¥ofpg], ;j{;'ne ¿kdf
vfg]kfgL ;]jf pknAw x'g], jiff{ / ;'VvfofdaLrsf] hnljB't
8
pTkfbg Ifdtfsf] leGgtfnfO{ sd ug]{, af9L ljkbnfO{ Go"gLs/0f ug]{,
cf}Bf]lus k|of]hg, dT:okfng, gf}sfljxf/ h:tf hnqmL8f nufotsf
cGo k|of]hgsf nflu jif]{el/ kfgL pknAw u/fpg] ax'p2]ZoLo,
hnfzoo'Qm tyf cGt/ hnfwf/ hn:yfgfGt/0f cfof]hgfx¿sf]
ljsf;nfO{ k|fyldstf lbOg]5 .
$= hn;|f]tsf] pknAwtf tyf cfjZostf cg';f/ cGt/hnfwf/ hn
:yfgfGt/0f of]hgfnfO{ ;d]t Wofgdf /flvg]5 .
%= hn;|f]tsf] Jofj;flos pkof]u, ljsf; tyf Joj:yfkgsf] nflu cg'dlt
lng' kg]{ Joj:yf ul/g]5 .
^= ;Defjgf tyf cfjZostf cg';f/ ;tx / e"ldut hn;|f]tsf]
;+of]hgfTds pkof]u -Conjunctive use_ sf nflu k|fyldstf
lbOg]5 .
&= b]zdf pknAw tftf]kfgLsf] d"nx¿sf] klxrfg u/L ;f]sf] ax'p2]ZoLo
pkof]u ul/g]5 .
*= gbLgfnfx¿df kfgLsf] dfqf oy]i6 / l:y/ /fVgsf nflu hnfzox¿sf]
lgdf{0f u/L jiff{tsf] kfgLnfO{ ;~ro ug]{ Joj:yf ul/g]5 .
(= hn;|f]tsf] If]qdf hn;|f]t;Fu ;DalGwt cGt/f{li6«o ;+3 ;+:yfx¿;Fu
;d]t ;xsfo{ ug{ ;lsg]5 .
!)= cGt/fli6«o :t/df ePsf hn;|f]t ;DaGwL ;lGw, ;Demf}tf, 3f]if0ff Pjd
dxf;lGwx¿sf] /fli6«o lxt cg's"n x'g]u/L cfjZostfsf] cfwf/df
g]kfn kIf /fi6« x'g ;Sg]5 .
!!= b]zsf gbL tyf hnfzox¿nfO{ cfGtl/s hn oftfoftsf nflu klg
pkof]u ug{sf nflu cfjZos cWoog u/fO{ ;DefJo 7fpFdf To;sf]
ljsf; ul/g]5 .
!@= k|d'v gbLx¿af6 hn oftfoftsf] dfWodaf6 ;d'b|;Dd kx'Frsf] Joj:yf
ug{ l5d]sL /fi6«;Fusf] ;xsfo{nfO{ tLj|tf lbOg]5 . k|d'v gbLx¿df
klxrfg ePsf a[xt cfsf/sf ax'p2]ZoLo cfof]hgfx¿df hn
oftfoftnfO{ cfof]hgfsf] Ps cjojsf] ?kdf ;dfj]z ul/g]5 .
9
/0fgLlt -#_ hn;|f]t If]qsf] ;+/If0f, ljsf;, Joj:yfkg tyf lgodgsf nflu
;+:yfut Joj:yf ul/g]5 .
gLlt tyf sfo{gLlt
!= hn;|f]t If]qsf] cWoog, cg';Gwfg, tYofªs ;ªsng, ljZn]if0f,
clen]vLs/0f, lgodg tyf ;+/If0fsf] nflu hn tyf pmhf{ cfof]u /xg]5
/ To;sf] dftxtdf cfjZostf cg'¿k cGo sfof{nox¿sf] Joj:yf
ug{ ;lsg]5 .
@= hn;|f]tsf] pkof]u ljsf;, Joj:yfkg tyf ;+/If0f ug{sf nflu ;+3df
ljifout lgsfox¿ tyf ltgsf dftxtdf cfjZostf cg'¿k cGo
sfof{nox¿ /xg ;Sg]5g .
#= hn;|f]tsf] pkof]u, ljsf;, Joj:yfkg tyf ;+/If0fsf nflu k|b]z tyf
:yfgLo txdf cfjZostf cg';f/ lgsfox¿ :yfkgf ul/g] 5 .
$= hn;|f]tsf] Jofj;flos pkof]u u/] afkt pkof]ustf{n] ltg{'kg]{ z'NsnfO{
sfg"gdfkm{t Jojl:yt ul/g]5 .
%= cGt/f{li6«o tyf ;Ldf gbLx¿sf] pkof]u Joj:yfkg, ;+/If0f tyf ljjfb
;dfwfg ug{sf nflu ;+:yfut ;+oGqsf] Joj:yf ul/g]5 .
^= ;Ldf gbLx¿sf] pkof]u, Joj:yfkg tyf ;+/If0f Gofof]lrt ljt/0fsf]
l;4fGtsf] cfwf/df /fli6«o lxtnfO{ k|fyfldstfdf /fvL cfk;L ;dGjo,
;xsfo{ tyf ;xdltsf] cfwf/df ul/g]5 .
/0fgLlt -$_ hn;|f]tsf] ;+/If0f / ljsf;df lghL If]q tyf ;DalGwt
;/f]sf/jfnfx?sf] ;xeflutfdf clej[l4 ul/g]5 .
gLlt tyf sfo{gLlt
!= hn;|f]tsf] If]qdf cWoog, cg';Gwfg, pkof]u Joj:yfkg, ;+/If0f ug]{
sfo{x¿df ;/sf/L, cw{;/sf/L, lghL, pkef]Qmf :yfgLo ;d'bfo lj1
;d"x Pjd JolQmx¿nfO{ ;xefuL u/fOg]5 .
10
@= hn;|f]tsf] If]qdf ;/sf/L, lghL / :yfgLo ;d'bfox¿n] ug]{ sfo{x¿
Pjd ;fem]bf/Ldf ul/g] sfo{nfO{ sfg"gL Joj:yf u/L lgwf{/0f ul/g]5 .
#= hn;|f]tsf] If]qdf lghL ;xeflutf Pjd ;fj{hlgs lghL ;fem]bf/L
Joj:yfnfO{ k|fyldstf lbOg]5 .
$= lghL If]qaf6 cWoog, ljsf; Pjd Joj:yfkg ul/Psf cfof]hgfx¿df
pkof]u eO/x]sf] kfgLsf] ljj/0f Pj+ tYofªs tf]lsPsf] u'0f:t/df
;DalGwt ;/sf/L lgsfodf pknAw u/fpg lhDd]jf/ agfOg]5 .
%= hn;|f]tsf] If]qdf ;xefuL ePsf JolQm tyf lgsfox¿ tyf tL dfkm{t
;+rflnt sfo{x¿sf] lgoldt cg'udg Pjd lgodg ul/g]5 .
^= hn;|f]t If]qdf lghL If]q ;d]tsf] nufgL cfslif{t ug{ cfjZos gLltut
;'wf/ ul/g] 5 .
&= hn;|f]t If]q;Fu ;DalGwt lgsfox¿sf] aLrdf cfk;L ;dGjo tyf
;xsfo{sf] Joj:yf ul/g]5 .
*= gbL lgoGq0f Pjd Joj:yfkgaf6 psf; ePsf hldgsf] pkof]u nfe
nfutsf] cfwf/df ul/g]5 .
/0fgLlt -%_ hn;|f]tsf] If]qdf cWoog, cg';Gwfgsf] lj:tf/ ul/g'sf ;fy}
pknAw 1fg tyf tYofªssf] clen]vLs/0f, ljZn]if0f tyf k|of]u clej[l4 ul/g]5 .
gLlt tyf sfo{gLlt
!= hn;|f]tsf] If]qdf cWoog tyf cg';Gwfg ug]{ sfo{nfO{ k|fyldstf
lbOg]5 .
@= hn;|f]tsf] If]qdf cWoog, cg';Gwfg, ;+/If0f ug]{ JolQm tyf
lgsfox¿n] ;DalGwt ;/sf/L lgsfoaf6 cfjZos ;xdlt jf cg'dlt
lng'kg]{ Joj:yf ul/g]5 .
#= hn;|f]tsf] If]qdf ePsf ;Dk"0f{ cWoog, cg';Gwfg,
pkof]u tyf Joj:yfkg ;DaGwL sfo{x¿sf] PsLs[t ¿kdf tYofªs
Pjd ljj/0fx¿sf] ;+sng / clen]vLs/0f ug]{ sfo{nfO{ Jojl:yt
ul/g]5 .
11
$= k|To]s gbL a]l;gdf /x]sf] hn;|f]tsf] pknAwtf, kl/df0f, u'0f:t/,
ljBdfg pkof]u, efjL cfjZostf / cfk"lt{ l:ylt;DaGwL ljj/0f tyf
tYofªs tof/ u/L cBfjlws ul/g]5 .
%= k|To]s gbL a]l;gsf] hn;|f]tdf e}/x]sf] bf]xg tyf k|b"if0f / vf]nfgfnf
tyf tfntn}ofx¿sf] cfs[ltdf kl//x]sf] c;/ ;DaGwL ljj/0f tyf
tYofªs tof/ u/L cBfjlws ul/g]5 .
^= k|To]s gbL a]l;gdf /x]sf] hnr/, jg:klt tyf hn;|f]tdf cfl>t
aGohGt'x¿sf] cfjZos ljj/0f tyf tYofªs /flvg]5 .
&= hn;|f]tsf] pkof]u, Joj:yfkg tyf ;+/If0f / lgodg;DaGwL
cWoog tyf cg';Gwfgsf nflu pknAw Ifdtf, gjLgtd k|ljlw tyf
df]8]nx¿sf] ljsf; tyf k|of]u ul/g]5 .
*= hn;|f]tsf] If]qdf ePsf ;Dk"0f{ ljj/0f tyf tYofªsnfO{ ljB'tLo
k|0ffnLdf clen]vLs/0f ug]{ Joj:yf ul/g]5 .
(= z}lIfs ;+:yf, cw{;/sf/L tyf u}x|;/sf/L nufot lghL If]qsf
lgsfox¿n] hn;|f]t If]qdf u/]sf cWoog cg';Gwfgx¿sf] tYofªs
;ªsng Pjd u'0f:t/ k/LIf0f u/L ltgsf] PsLs[t ¿kdf clen]v /fVg]
Joj:yf ul/g]5 .
!)= hn;|f]tsf] If]qdf ePsf cWoog, cg';Gwfg tyf lgisif{x¿nfO{ k|;f/–
k|rf/ tyf k|sfzg ul/g]5 .
!!= hn;|f]t ;DaGwL cfof]hgfx¿sf] cWoogsf] qmddf hn;|f]t ;DaGwL
h}ljs ljljwtfsf] kIfnfO{ klg ;dfj]z ul/g]5 .
!@= hn;|f]tsf] cWoog, cg';Gwfg, ljsf;, Joj:yfkg, lgodg / ;+/If0fsf]
If]qdf pTs[i6 sfd ug]{ JolQm jf ;+:yfnfO{ plrt k|f]T;fxg ul/g]5 .
!#= hn;|f]tsf] cWoog, cg';Gwfg, pkof]u, Joj:yfkg / ;+/If0f If]qdf
;xefuL x'g] JolQm jf ;+:yfx¿nfO{ hn;|f]t;DaGwL lgsfox¿af6
sfddf bf]xf]/f]kg gx'g] u/L ;xdlt jf cg'dlt lbg] Joj:yf ul/g]5 .
12
/0fgLlt -^_ hn;|f]t If]q;Fu ;DalGwt ;+:yf tyf hgzlQmsf] Ifdtf ljsf;
ul/g]5 .
gLlt tyf sfo{gLlt
!= hn;|f]t If]q;Fu ;DalGwt JolQm Pjd ;+3–;+:yfx¿sf] 1fg, ;Lk, Ifdtf
/ lj1tfnfO{ yk ;'b[9Ls/0f ub}{ nlug]5 .
@= hn;|f]tsf] cfjZostf / dxTj ;DaGwdf ljleGg dfWodx¿ k|of]u u/L
Jofks 1fg ;Dk|]if0f ug{'sf ;fy} hgr]tgfsf] clej[l4 ul/g]5 .
#= hn;|f]tsf] cfjZostf, dxTj, pkof]u, ;+/If0f tyf lgodgsf] af/]df
tflnd, uf]i7L, ;]ldgf/, cGt/lqmof, h:tf sfo{qmdx¿dfkm{t :yfgLo
;d'bfo, /fhgLltsdL{, gful/s ;dfh, of]hgfsf/ / lg0f{ostf{ aLr
Jofks hgr]tgfsf] clej[l4 u/fOg]5 .
$= hn;|f]tsf] cfjZostf, dxTj, pkof]u, ;+/If0f tyf lgodgsf]
af/]df ljBfno txb]lv ljZjljBfno tx;Ddsf z}lIfs kf7oqmdx¿df
;dfj]z u/L cWoog cWofkg u/fpg] Joj:yf ul/g]5 .
%= hn;|f]tsf] u'0f:t/ k/LIf0fsf nflu cfjZos k|of]uzfnfx¿sf] :yfkgf
ug]{ Joj:yf ul/g]5 .
/0fgLlt -&_ ;+3, k|b]z / :yfgLo txsf] e"ldsf / bfloTj k|i6 u/L ;dGjofTds
tj/n] hn;|f]tsf] pkof]u tyf Joj:yfkg ul/g]5 .
gLlt tyf sfo{gLlt
!= hn;|f]tsf] If]qdf ;+3, k|b]z / :yfgLo tx aLrdf gLltut tyf sfo{ut
;dGjo, ;xsfo{ / ;xhLs/0f ug{ cfjZos ;+oGqsf] Joj:yf ul/g]5 .
@= hn;|f]tsf] pkof]u, Joj:yfkg, lgodg / ;+/If0f ug{sf] nflu ;+3, k|b]z
/ :yfgLo txaLr bfloTj tyf sfo{If]qsf] afF8kmfF6 sfg"gdfkm{t k|i6
ul/g]5 .
13
#, hn;|f]t If]q;Fu ;DalGwt lgsfo tyf ;/f]sf/jfnf lgsfox¿sf] aLrdf
;dGjo, ;xsfo{ tyf sfo{If]qsf] afF8kmfF6 ul/g]5 .
$= hn;|f]tsf] Jofj;flos pkof]uaf6 k|fKt x'g] cfDbfgLnfO{ sfg"g
adf]lhd ;DalGwt ;d'bfo tyf ;/sf/L lgsfox¿sf] aLrdf afF8kmfF6
Pjd ljt/0f ug]{ Joj:yf ul/g]5 .
/0fgLlt -*_ hn;|f]tsf] cfof]hgfx¿af6 k|efljt If]q tyf ;d'bfox¿sf] ;'/Iff
Pjd ;+/If0f ul/g]5 .
gLlt tyf sfo{gLlt
!= hn;|f]t cfof]hgfx¿n] cf]u6]sf] :yfg, If]q / ;+/rgfx¿sf] e/kbf]{
;'/Iff Pjd ;+/If0fsf] Joj:yf ul/g]5 .
@= hn;|f]t;Fu ;DalGwt cfof]hgfx¿sf] lgdf{0fsf] sf/0fn] k|efljt dfgj
;d'bfox¿sf] ;'/Iff / ;+/If0fsf] Joj:yf ul/g]5 .
#= ;8s, l;+rfO, ;x/L ljsf;, pBf]u, Jofj;flos ejg h:tf ef}lts
k"jf{wf/ lgdf{0f sfo{ ubf{ hn;|f]t;DaGwL ljBdfg, lgdf{0ffwLg tyf
u'?of]hgf adf]lhd lgdf{0f x'g] cfof]hgfsf ;+/rgfx¿, cfof]hgf:yn
tyf If]qx¿df k|lts"n c;/ gkg]{ u/L ul/g]5 .
$= hn;|f]t ;DaGwL ljBdfg, lgdf{0ffwLg tyf eljiodf lgdf{0f x'g]
cfof]hgfsf ;+/rgfx¿, cfof]hgf:yn tyf If]qx¿sf] 8«OË l8hfOg,
gfk gS;fx¿ / ef}lts ;DklQ;DaGwL ljj/0fx¿ cBfjlws u/L ;'/lIft
¿kn] /flvg]5 .
%= hn;|f]tsf clt dxTjk"0f{ Pjd ;+j]bgzLn If]qx¿nfO{ hn;|f]t ;+/lIft
If]q 3f]if0ff ul/g]5 .
^= hn;|f]t cfof]hgfx¿sf] lj:t[t cfof]hgf k|ltj]bg tof/ ubf{ g}
cfof]hgfaf6 k|efljt x'g] ;d'bfox¿sf] ;fdflhs, cfly{s tyf
;fF:s[lts kIfdf kg]{ c;/x¿sf] cWoog ljZn]if0f ul/g]5 .
&= cfof]hgfaf6 k|efljt e} k"0f{¿kdf lj:yflkt x'g] JolQm tyf ;d"xnfO{
adf]lhd plrt k'gaf{; tyf k'g+:{yfkgf ul/g]5 . k|rlnt sfg"g
adf]lhd plrt kga{f; tyf k'g:{yfkgf ul/g]5 .
14
*= cfof]hgfaf6 k|efljt Pjd lj:yflkt ;d'bfox¿nfO{ k'gaf{; tyf
k'g:{yfkgf ubf{ oyfzSo lghx¿n] ckgfO/x]sf] ;fljs adf]lhds} k]zf
/ Joj;fosf] lg/Gt/tf x'g] u/L Joj:yf ldnfOg]5 .
(, cfof]hgfaf6 k|efljt Pjd lj:yflkt ;d'bfox¿nfO{ Ifdtf cg';f/sf]
;Dej eP;Dd cfof]hgfaf6 k|fKt x'g] /f]huf/L Pjd z]o/sf] Joj:yf
ul/g]5 .
!)= cfof]hgfaf6 k|efljt Pjd lj:yflkt ;d'bfox¿nfO{ hLljsf]kfh{g /
cfocfh{g ug{sf] nflu pko'Qm Jofj;flos Pjd ;Lkd"ns tflndx¿
k|bfg ul/g]5 .
/0fgLlt -(_ hn;|f]t cfof]hgfx¿sf] ljsf; ubf{ ;Da4 If]qsf gful/ssf cfwf/–
e"t cfjZostf kl/k"lt{sf nflu cfjZos pmhf{, vfg]kfgL tyf l;+rfO ;'ljwf
;xh, ;'ne, ;'ky / ;dGoflos tj/n] x'g]u/L ul/g]5 .
gLlt tyf sfo{gLlt
!= hn;|f]tsf] pkof]usf] nflu lgdf{0f x'g] of]hgfx¿ th{'df ubf{ hn;|f]t
u'?of]hgfaf6 cfly{s, ;fdflhs tyf jftfj/0fLo b[li6sf]0fn] clwstd
nfe tyf kmfObf k|fKt x'g] of]hgfx¿sf] lgdf{0fnfO{ pRr k|fyldstf
lbOg]5 .
@= /fli6«o lxtnfO{ ;jf]{kl/ /fvL /fli6«o k|fyldstfsf] cfwf/df hn;|f]tsf]
ljsf;, Joj:yfkg tyf ;+/If0f ul/g]5 .
#= hn;|f]tsf] cefj ePsf ;'Vvf 6f/ tyf If]qx¿df kfgLsf] cfk"lt{sf]
nflu jiff{tsf] kfgL ;+sng -kf]v/L, 6of+sL, 3}6f cflb_ sf ;fy} kfgL
lnlˆ6ª h:tf gjLgtd k|ljlwsf] k|of]unfO{ k|fyldstf lbOg]5 .
$= hn;|f]tsf] pkof]u tyf Joj:yfkg ug]{ df}h'bf k|ljlw tyf oGqx¿sf]
Ifdtfdf yk j[l4 tyf :t/f]Gglt ul/g]5 .
%= hn;|f]tsf] pkof]u tyf Joj:yfkgsf] lgldQ lgdf{0f ul/g] ef}lts
;+/rgfx¿sf] nflu pko'Qm l8hfOg tyf dfkb08x¿ tof/ u/L nfu"
ul/g]5 .
15
^= lkpg] kfgL, 3/fo;L k|of]u, dT:okfng, l;FrfO, kz'kG5L, ljB't, pBf]u,
ko{6g h:tf If]qdf pkof]u ul/g] kfgLsf] u'0f:t/sf] dfkb08 tof/ u/L
nfu" ul/g]5 .
/0fgLlt -!)_ ;fdflhs, ;fF:s[lts Pjd jftfj/0fLo kIfdf kg{ ;Sg] gsf/fTds
k|efj Go"g x'g]u/L hn;|f]tsf] pkof]u tyf Joj:yfkg ul/g]5 .
gLlt tyf sfo{gLlt
!= hnjfo' kl/jt{gaf6 pTkGg x'g;Sg] c;/ Pjd k|efjx¿;Fu cg's"ng
x'g] k|s[ltsf] of]hgf tyf sfo{qmdx¿ ;~rfng ul/g]5 .
@= hn;|f]tdf cfl>t hnr/, jg:klt Pjd jGohGt'x¿sf] klxrfg u/L
ltgLx¿sf] ;+/If0fsf] nflu cfjZos kfgLsf] Joj:yf ul/g]5 .
#= hn;|f]tsf] k|b"if0f ug]{ k|b"ifsn] cfjZos Ifltk"lt{ ltg{'kg]{ Joj:yf
ul/g]5 .
$= hn;|f]tsf] pkof]u tyf Joj:yfkgsf nflu lgdf{0f ul/g] ef}lts
;+/rgfx¿ ;'/lIft, lbuf], u'0f:t/Lo Pjd jftfj/0fd}qL agfOg]5 .
%= hn;|f]tsf] pkof]u ubf{ gbLgfnfx¿df Go"gtd dfqfdf 5f]8g'kg]{ kfgLsf]
kl/df0f tyf kfgLsf] Go"gtd u'0f:t/sf] ;DaGwdf cfjZos dfkb08
tof/ ul/g]5 .
^, hn;|f]tsf] ljsf;, Joj:yfkg Pjd ;~rfng ubf{ dflyNnf] tyf
tNnf] t6Lo If]qdf kg{ ;Sg] hf]lvd tyf c;/sf] d"Nof°g u/L plrt
Joj:yfkgsf pkfox¿ cjnDag ul/g]5 .
&= jftfj/0fdf k|lts"n c;/ gkg]{ u/L gbLgfnf, tfn tn}ofdf ePsf
9'Ëf, df6f], lu§L, afn'jf h:tf gbLhGo kbfy{x¿sf] plrt pkof]u,
Joj:yfkg, lgoGq0f / lgodg ul/g]5 .
*, dfgjLo cltqmd0faf6 gbLgfnf tyf tfntn}ofsf] :j¿k÷cfs[lt
laufg]{ jf gi6 ug]{u/L ul/g] sfo{nfO{ lgoGq0f ul/g]5 .
(= e"ldut hn;|f]tsf] k'ge{/0f x'g] :yfgx¿sf] klxrfg u/L To:tf
If]qx¿df ef}lts k"jf{wf/ lgdf{0f, a:tL ljsf; tyf xflgsf/s
kbfy{x¿sf] k|of]unfO{ lgoGq0f ul/g]5 .
16
!)= e"ldut hn;|f]tsf] cTolws bf]xgnfO{ lgoGq0f ug{ cfjZos dfkb08
agfO{ nfu" ul/g]5 .
!!= e"ldut hn;|f]tsf] ;txnfO{ 36g glbgsf nflu k'ge{/0f ug]{ Joj:yf
ul/g]5 .
!@= gbLgfnf, d"n, l;d;f/, tfntn}of h:tf hn;|f]tnfO{ k|b"lift agfpg]
u/L kmf]x/d}nf kmfNg tyf 9n ld;fpg] h:tf sfo{x¿nfO{ lgoGq0f
ul/g]5 .
!#= pBf]uwGbf tyf zx/x¿af6 lgisf;g ul/g] k|b"lift kfgLnfO{
k|zf]wg u/]/ dfq gbLgfnf, d"n, l;d;f/, tfntn}of h:tf hn;|f]tx¿df
ld;fOg]5 / ;f]sf nflu k|zf]lwt kfgLsf] u'0f:t/sf] cfjZos dfkb08
agfO{ nfu" ul/g]5 .
!$= k|zf]lwt kfgLnfO{ cfjZostf cg';f/ k'g/k|of]u ug{ k|f]T;fxg ul/g]5 .
!%, hnLo h}ljs ljljwtf tyf jftfj/0f ;+/If0fsf] b[li6sf]0fn] j}slNks
pmhf{sf] pTkfbg Pjd k|of]unfO{ k|f]T;fxg ul/g]5 .
/0fgLlt -!!_ hnfwf/ Joj:yfkgnfO{ k|efjsf/L agfpFb} hnhGo ljkbsf] lgoGq0f
Pjd Go"gLs/0f ul/g]5 .
gLlt tyf sfo{gLlt
!= hnhGo ljkbx¿sf] lgoGq0f Pjd Go"gLs/0fsf nflu PsLs[t hnfwf/
Joj:yfkgnfO{ k|fyldstf lbOg]5 .
@= k|To]s gbL a]l;g :t/sf] af9L, 8'afg, s6fg ;DaGwL gS;f / e"–Ifo
tyf klx/f] hf]lvd gS;f tof/ ul/g]5 / ;f] gS;fsf] cfwf/df hnhGo
ljkbx¿sf] lgoGq0f Pjd Joj:yfkgsf of]hgfx¿ nfu" ul/g]5 .
#= af9L, klx/f], 8'afg, s6fg, e"–Ifo tyf klx/f] h:tf hf]lvdk"0f{
:yfgx¿df ePsf ufpFj:tL tyf ;d'bfox¿nfO{ ;'/lIft :yfgdf ;fg{sf
nflu ;DalGwt lgsfox¿sf] ;dGjodf To:tf :yfgx¿sf] klxrfg tyf
5gf}6 ul/g]5 .
17
$= af9L, klx/f], 8'jfg, s6fg h:tf hnhGo ljkbx?sf] k|efjsf/L lgoGq0f
Pj+ Go"gLs/0f ug{sf nflu gbLgfnfx¿df afFw, t6aGw nufot
hnfzox¿sf] lgdf{0f ul/g]5 . ;fy} cfjZostf cg'¿k cGt/ hnfwf/
:yfgfGt/0f ug]{ sfo{sf] Joj:yf ul/g]5 .
%= e"–Ifo tyf klx/f] h:tf hnhGo ljkb lgoGq0f Pj+ Go"gLs/0fsf] nflu
gjLgtd Pj+ k/Dk/fut 1fg, ;Lk / k|ljlwx?sf] pkof]u ul/g]5 .
^= cltj[li6, cgfj[li6, ;'Vvf, v8]/L, lxdtfn lj:kmf]6g, gbLgfnf y'lgP/
PSsf;L km'6g] h:tf ck|Tofl;t ¿kdf cfOkg]{ hf]lvdx¿sf] k|efjaf6
;'/lIft x'g] pko'Qm pkfo tyf k|ljlwx¿sf] cjnDag ul/g]5 .
&= hf]lvdo'Qm cj:yfdf /x]sf lxdgbL tyf lxdtfnx¿sf] l:yltx¿sf]
cWoog tyf cg';Gwfg u/L ;f]sf] tYofªs Pj+ ljj/0fx¿nfO{ cwfjlws
ul//fVg] Joj:yf ul/g]5 .
*= hnhGo ljkb;DaGwL cfktsfnLg cj:yfnfO{ Wofg lbO{ clt cfjZos
tf/, 9'Ëf, afF;, 6]6«fkf]8, k/s'kfOg, Ans, hfnL, af]/f, afn'jf h:tf
;fdfu|Lx¿nfO{ k"j{ tof/L cj:yfdf /fVg] Joj:yf ul/g]5 .
(= hnjfo';DaGwL tYofªsnfO{ cBfjlws u/L /flvg]5 . ;fy} e/kbf{]
tYof°sf nflu gbL a]l;g If]qx¿df cfjZostf cg';f/ hndfkg /
df};d dfkg;DaGwL s]Gb|x¿sf] :yfkgf tyf pks/0fx¿ h8fg ul/g]5 .
!), hn tyf df};d;DaGwL k"jf{g'dfgnfO{ e/kbf{] / ljZjf;of]Uo agfpg
k|efjsf/L k|0ffnLsf] Joj:yf ul/g]5 .
!!= hnjfo' kl/jt{gaf6 pTkGg x'g;Sg] c;/ Pjd k|efjx¿;Fu cg's"ng
ug{sf nflu jiff{tsf] kfgL ;ªsng, ;–;fgf kf]v/L lgdf{0f, yf]kf tyf
kmf]x/f l;+rfO, lnlˆ6Ë k|ljlw, kfOk k|ljlw, 6g]n v]tL, s[lqd jiff{t
tyf er{'cn jf6/ k|of]u h:tf k/Dk/fut Pj+ gjLgtd k|ljlwx¿sf]
cjnDag ul/g]5 .
18
!@= k|To]s gbLgfnfx¿df af9L tyf 8'afg If]qsf] klxrfg ul/g]5 / To:tf
hf]lvd If]qx¿df a:tL ljsf; tyf lgdf{0f sfo{nfO{ /f]s nufOg]5 .
!#= cfktsfnLg ¿kdf tTsfn ug{'kg]{ hnpTkGg ljkbsf] lgoGq0f tyf
Joj:yfkg ug{ :yfgLo ;d'bfosf] Ifdtf j[l4 ul/g]5 .
!$= ;DalGwt lgsfo;Fusf] ;dGjodf r'/] kxf8df x'g] 9'Ëf lu§L afn'jfsf]
cJojl:yt pTvggnfO{ lgoGq0f ul/g]5 .
!%= hnfwf/ If]qx¿df lgdf{0f ul/g] ef}lts k"jf{wf/ lgdf{0fsf sfo{x¿
jftfj/0fd}qL agfOg]5 .
!^= hnfwf/ If]qdf ePsf jg hËnx¿sf] ;+/If0f ul/g]5 / jg hËn
gePsf vfnL hldgx¿df j[Iff/f]k0f ul/g]5 .
!&, hnfwf/ If]qdf ePsf gbLgfnf, d"n, l;d;f/, tfntn}of, 9'Ë]wf/f h:tf
kfgLsf ;|f]tx¿sf] klxrfg u/L ;+/If0f ul/g]5 .
!!= ;+:yfut Joj:yfM
hn;|f]tsf] pkof]u, ljsf;, Joj:yfkg tyf ;+/If0fsf nflu ;+3, k|b]z /
:yfgLo txdf plrt ;+:yfut k|aGw ul/g]5 . o; gLltsf] sfof{Gjogsf nflu
;+3Lo txdf dGqfno, ljefu, cfof]u, k|flws/0f, cfof]hgf / ;ldlt
/xg] 5g . k|b]z:t/df dGqfno, lgb]{zgfno tyf ljifout sfof{nox¿ / :yfgLo
txdf ;DalGwt sfof{nox¿sf] Ifdtf ljsf; u/L kl/rfng ul/g]5 .
!@= sfg"gL Joj:yfM
o; hn;|f]t gLltsf] k|efjsf/L sfof{Gjogsf nflu cfjZos kg]{ sfg"gx¿ th{'df
tyf kl/dfh{g ul/g]5 .
!#= cg'udg tyf d"Nof°gM
o; hn;|f]t gLltsf k|fjwfgx¿sf] sfof{Gjogsf] cg'udg tyf d"Nof°g ljleGg
txaf6 x'g]5 . o;sf] cg'udg ;du| ¿kdf pmhf{, hn;|f]t tyf l;+rfO dGqfno
Pjd hn tyf pmhf{ cfof]uaf6 ul/g]5 . o;sf cltl/Qm k|b]z / :yfgLo txn]
19
;d]t cfkmgf] If]qleq gLlt sfof{Gjogsf] cg'udg ug]{5g . o; gLltsf] sfof{Gjog
l:ylt / o;sf] ;fGble{stf, k|efjsfl/tf tyf ;+efJo k|efjsf] d"NofÍg /fli6«o
of]hgf cfof]udfkm{t ;f]em} jf t];|f] kIfsf] ;+nUgtfdf u/fOg]5 .
!$= If]qut gLlt tyf gLltsf] kl/dfh{gM
o; hn;|f]t gLltsf] k|efjsf/L sfof{Gjogsf nflu cfjZos If]qut gLltx¿
;d]t th{'df ug{ ;lsg]5 . o; /fli6«o hn;|f]t gLlt cg's"n gePsf cGo gLltx¿
o; gLlt cg'¿k x'g]u/L kl/dfh{g ul/g]5 .
!%= hf]lvd tyf hf]lvd Go"gLs/0fsf pkfox¿M
c= hf]lvdx¿
-s_ ;+3, k|b]z / :yfgLo txsf ljleGg lgsfox¿aLrsf] ;dGjo
tyf ;xsfo{df dfq gLltn] /fv]sf p2]Zox¿ xfl;n x'g]
ePsfn] o:tf] sfo{k4lt ckgfO{ ljsf; lgdf{0f sfo{ ;~rfng
ug{' .
-v_ hn;|f]tsf] ax'cfoflds lx;fan] PsLs[t ¿kdf ;+/If0f /
ljsf; ug{ 7"nf] ;fwgsf] cfjZos kg]{ / o;sf nflu kof{Kt
;fj{hlgs jh]6 ljlgof]hg / ljb]zL ;xof]u tyf nufgL
;d]t kl/rfng ug{' .
-u_ hn;|f]tsf] ljsf; / pkof]u;DaGwL If]qut sfo{qmd
;~rfng ug]{ dGqfno tyf lgsfodf cfjZos kg]{ ;+:yfut
Ifdtf / hgzlQm ljsf; tyf pgLx¿sf] ;]jf lg/Gt/tf .
cf= hf]lvd Go"gLs/0fsf pkfox¿M
-s_ ;+3, k|b]z / :yfgLo txsf ljleGg lgsfox¿aLrsf] ;dGjo,
;xsfo{ tyf ;xhLs/0fsf nflu ;Ifd ;+oGqsf] Joj:yf
ul/g'sf ;fy} hn;|f]tsf] pkof]u, Joj:yfkg, lgodg /
;+/If0fsf nflu ;+3, k|b]z / :yfgLo txaLr lhDd]jf/L tyf
sfo{If]q lgwf{/0f ul/g]5 .
20
-v_ hn;|f]tsf] PsLs[t ¿kdf ljsf; / ;+/If0f ug{ cfjZos kg]{
;|f]t ;fwg tyf nufgL ;+3, k|b]z / :yfgLo txsf] k|fyldstf
x'g]5 . ;fy} ;DefJo j}b]lzs ;|f]tsf] ;d]t clwstd kl/rfng
ul/g]5 .
-u_ hn;|f]tsf] ljsf; / pkof]u ;DaGwL If]qut sfo{qmd
;~rfng ug]{ lgsfodf cfjZos kg]{ ;+:yfut Ifdtf ;'b[9
ug{'sf ;fy} hgzlQmsf] Ifdtf ljsf; ul/g]5 . hn;|f]t If]qdf
ePsf cWoog, cg';Gwfg tyf o; If]qsf lj1x¿sf] ljj/0f
cWofjlws u/L o; gLltsf] sfof{Gjog ug{ ;xof]u lnOg]5 .
National Water Resources Policy 2077 [Nepali Version]

More Related Content

What's hot

सहयोगी – लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा र महिला स्वास्थ्य फ्लिप चार्ट | Flip ch...
सहयोगी – लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा र महिला स्वास्थ्य फ्लिप चार्ट | Flip ch...सहयोगी – लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा र महिला स्वास्थ्य फ्लिप चार्ट | Flip ch...
सहयोगी – लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा र महिला स्वास्थ्य फ्लिप चार्ट | Flip ch...WOREC Nepal
 
नेपाली भाषामा बाख्रापालन पुस्तिका
नेपाली भाषामा बाख्रापालन पुस्तिका नेपाली भाषामा बाख्रापालन पुस्तिका
नेपाली भाषामा बाख्रापालन पुस्तिका Growel Agrovet Private Limited
 
Nepal faecal sludge management and regulatory framework 2074
Nepal faecal sludge management and regulatory framework 2074Nepal faecal sludge management and regulatory framework 2074
Nepal faecal sludge management and regulatory framework 2074Bhim Upadhyaya
 
Implementation Guideline for Comprehensive School Safety in Nepal. (Nepali)
Implementation Guideline for  Comprehensive School Safety in Nepal. (Nepali)Implementation Guideline for  Comprehensive School Safety in Nepal. (Nepali)
Implementation Guideline for Comprehensive School Safety in Nepal. (Nepali)DPNet
 
Women rights in constitution of Nepal (Nepali)
Women rights in constitution of Nepal (Nepali)Women rights in constitution of Nepal (Nepali)
Women rights in constitution of Nepal (Nepali)WOREC Nepal
 
बालश्रम मुक्त समाज निर्माणका लागि अघि बढौं ।
बालश्रम मुक्त समाज निर्माणका लागि अघि बढौं ।बालश्रम मुक्त समाज निर्माणका लागि अघि बढौं ।
बालश्रम मुक्त समाज निर्माणका लागि अघि बढौं ।Children & Women in Social Service and Human Rights
 
दाइजोप्रथा
दाइजोप्रथादाइजोप्रथा
दाइजोप्रथाWOREC Nepal
 
Child Sexual abuse information leaflet (Nepali)
Child Sexual abuse information leaflet (Nepali)Child Sexual abuse information leaflet (Nepali)
Child Sexual abuse information leaflet (Nepali)WOREC Nepal
 
एकद्वार संकट व्यवस्थापन केन्द्र र यसले प्रदान गर्ने सेवा सम्बन्धी जानकारी पत्र
एकद्वार संकट व्यवस्थापन केन्द्र र यसले प्रदान गर्ने  सेवा सम्बन्धी जानकारी पत्रएकद्वार संकट व्यवस्थापन केन्द्र र यसले प्रदान गर्ने  सेवा सम्बन्धी जानकारी पत्र
एकद्वार संकट व्यवस्थापन केन्द्र र यसले प्रदान गर्ने सेवा सम्बन्धी जानकारी पत्रWOREC Nepal
 
बालबिवाह के हो?
बालबिवाह के हो?बालबिवाह के हो?
बालबिवाह के हो?WOREC Nepal
 
2024 Small Grants Fund_Slides.pdf
2024 Small Grants Fund_Slides.pdf2024 Small Grants Fund_Slides.pdf
2024 Small Grants Fund_Slides.pdfGlobal Forest Watch
 
लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा र यसका प्रकार
लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा र यसका प्रकारलैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा र यसका प्रकार
लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा र यसका प्रकारWOREC Nepal
 
Evolution of watershed management in nepal
Evolution of watershed management in nepalEvolution of watershed management in nepal
Evolution of watershed management in nepalManoj Neupane
 
Concept of Basin, Watershed, Sub watershed and Micro watershed in Nepalese co...
Concept of Basin, Watershed, Sub watershed and Micro watershed in Nepalese co...Concept of Basin, Watershed, Sub watershed and Micro watershed in Nepalese co...
Concept of Basin, Watershed, Sub watershed and Micro watershed in Nepalese co...AvinashKafle2
 
---Detailed CV-Cliff DLAMINI--2022.pdf
---Detailed CV-Cliff DLAMINI--2022.pdf---Detailed CV-Cliff DLAMINI--2022.pdf
---Detailed CV-Cliff DLAMINI--2022.pdfCliffDlamini1
 
Nepal samajik byabahar ain social culture act 2033
Nepal samajik byabahar ain social culture act 2033Nepal samajik byabahar ain social culture act 2033
Nepal samajik byabahar ain social culture act 2033Bhim Upadhyaya
 

What's hot (20)

सहयोगी – लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा र महिला स्वास्थ्य फ्लिप चार्ट | Flip ch...
सहयोगी – लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा र महिला स्वास्थ्य फ्लिप चार्ट | Flip ch...सहयोगी – लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा र महिला स्वास्थ्य फ्लिप चार्ट | Flip ch...
सहयोगी – लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा र महिला स्वास्थ्य फ्लिप चार्ट | Flip ch...
 
नेपाली भाषामा बाख्रापालन पुस्तिका
नेपाली भाषामा बाख्रापालन पुस्तिका नेपाली भाषामा बाख्रापालन पुस्तिका
नेपाली भाषामा बाख्रापालन पुस्तिका
 
Nepal faecal sludge management and regulatory framework 2074
Nepal faecal sludge management and regulatory framework 2074Nepal faecal sludge management and regulatory framework 2074
Nepal faecal sludge management and regulatory framework 2074
 
Implementation Guideline for Comprehensive School Safety in Nepal. (Nepali)
Implementation Guideline for  Comprehensive School Safety in Nepal. (Nepali)Implementation Guideline for  Comprehensive School Safety in Nepal. (Nepali)
Implementation Guideline for Comprehensive School Safety in Nepal. (Nepali)
 
Women rights in constitution of Nepal (Nepali)
Women rights in constitution of Nepal (Nepali)Women rights in constitution of Nepal (Nepali)
Women rights in constitution of Nepal (Nepali)
 
बालश्रम मुक्त समाज निर्माणका लागि अघि बढौं ।
बालश्रम मुक्त समाज निर्माणका लागि अघि बढौं ।बालश्रम मुक्त समाज निर्माणका लागि अघि बढौं ।
बालश्रम मुक्त समाज निर्माणका लागि अघि बढौं ।
 
Prasashan 120
Prasashan 120Prasashan 120
Prasashan 120
 
दाइजोप्रथा
दाइजोप्रथादाइजोप्रथा
दाइजोप्रथा
 
Child Sexual abuse information leaflet (Nepali)
Child Sexual abuse information leaflet (Nepali)Child Sexual abuse information leaflet (Nepali)
Child Sexual abuse information leaflet (Nepali)
 
एकद्वार संकट व्यवस्थापन केन्द्र र यसले प्रदान गर्ने सेवा सम्बन्धी जानकारी पत्र
एकद्वार संकट व्यवस्थापन केन्द्र र यसले प्रदान गर्ने  सेवा सम्बन्धी जानकारी पत्रएकद्वार संकट व्यवस्थापन केन्द्र र यसले प्रदान गर्ने  सेवा सम्बन्धी जानकारी पत्र
एकद्वार संकट व्यवस्थापन केन्द्र र यसले प्रदान गर्ने सेवा सम्बन्धी जानकारी पत्र
 
बालबिवाह के हो?
बालबिवाह के हो?बालबिवाह के हो?
बालबिवाह के हो?
 
2024 Small Grants Fund_Slides.pdf
2024 Small Grants Fund_Slides.pdf2024 Small Grants Fund_Slides.pdf
2024 Small Grants Fund_Slides.pdf
 
लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा र यसका प्रकार
लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा र यसका प्रकारलैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा र यसका प्रकार
लैङ्गिक विभेदमा आधारित हिंसा र यसका प्रकार
 
Evolution of watershed management in nepal
Evolution of watershed management in nepalEvolution of watershed management in nepal
Evolution of watershed management in nepal
 
Tomato flipchart
Tomato flipchartTomato flipchart
Tomato flipchart
 
Concept of Basin, Watershed, Sub watershed and Micro watershed in Nepalese co...
Concept of Basin, Watershed, Sub watershed and Micro watershed in Nepalese co...Concept of Basin, Watershed, Sub watershed and Micro watershed in Nepalese co...
Concept of Basin, Watershed, Sub watershed and Micro watershed in Nepalese co...
 
Advance silvilculture iof
Advance silvilculture iofAdvance silvilculture iof
Advance silvilculture iof
 
Child Rights in Nepal
Child Rights in NepalChild Rights in Nepal
Child Rights in Nepal
 
---Detailed CV-Cliff DLAMINI--2022.pdf
---Detailed CV-Cliff DLAMINI--2022.pdf---Detailed CV-Cliff DLAMINI--2022.pdf
---Detailed CV-Cliff DLAMINI--2022.pdf
 
Nepal samajik byabahar ain social culture act 2033
Nepal samajik byabahar ain social culture act 2033Nepal samajik byabahar ain social culture act 2033
Nepal samajik byabahar ain social culture act 2033
 

Similar to National Water Resources Policy 2077 [Nepali Version]

Singapore created by lee article written by bhim upadhyaya
Singapore created by  lee article written by bhim upadhyayaSingapore created by  lee article written by bhim upadhyaya
Singapore created by lee article written by bhim upadhyayaBhim Upadhyaya
 
Cheli Sandesh 1
Cheli Sandesh 1Cheli Sandesh 1
Cheli Sandesh 1KI Nepal
 
3. sd for disaster dks 3
3. sd for disaster dks 33. sd for disaster dks 3
3. sd for disaster dks 3DPNet
 
Child Centered DRR and School safety booklet Nepali
Child Centered DRR and School safety booklet Nepali Child Centered DRR and School safety booklet Nepali
Child Centered DRR and School safety booklet Nepali Ndrc Nepal
 
National fedratation of disabled nepal eastern regional half yearly publicati...
National fedratation of disabled nepal eastern regional half yearly publicati...National fedratation of disabled nepal eastern regional half yearly publicati...
National fedratation of disabled nepal eastern regional half yearly publicati...Uttam Siwakoti
 
Dp net constitution april 2k7
Dp net constitution april 2k7Dp net constitution april 2k7
Dp net constitution april 2k7DPNet
 
Pairabi quarterly newsletter
Pairabi quarterly newsletterPairabi quarterly newsletter
Pairabi quarterly newsletterRamesh Bhandari
 
Fifth Issue Cheli Sandesh
Fifth Issue Cheli SandeshFifth Issue Cheli Sandesh
Fifth Issue Cheli SandeshKI Nepal
 
Nc manifesto complete (small bytes)
Nc manifesto complete (small bytes)Nc manifesto complete (small bytes)
Nc manifesto complete (small bytes)Dammar Singh Saud
 
8. landslide and its controll dks 8
8. landslide and its controll dks 88. landslide and its controll dks 8
8. landslide and its controll dks 8DPNet
 
Aan dipecho 5 dmc management flip chart backup
Aan dipecho 5 dmc management flip chart backupAan dipecho 5 dmc management flip chart backup
Aan dipecho 5 dmc management flip chart backupDIPECHO Nepal
 
Aan dipecho 5 dmc management flip chart backup
Aan dipecho 5 dmc management flip chart backupAan dipecho 5 dmc management flip chart backup
Aan dipecho 5 dmc management flip chart backupedmnepal
 
Fdi and economic prosperity paper 16 sept. 2014
Fdi and economic prosperity paper 16 sept. 2014Fdi and economic prosperity paper 16 sept. 2014
Fdi and economic prosperity paper 16 sept. 2014STPF
 
10. epidemics dks 10
10.  epidemics dks 1010.  epidemics dks 10
10. epidemics dks 10DIPECHO Nepal
 
10. epidemics dks 10
10.  epidemics dks 1010.  epidemics dks 10
10. epidemics dks 10DPNet
 
National Health Policy first draft
National Health Policy first draft National Health Policy first draft
National Health Policy first draft Niraj Bartaula
 

Similar to National Water Resources Policy 2077 [Nepali Version] (20)

Singapore created by lee article written by bhim upadhyaya
Singapore created by  lee article written by bhim upadhyayaSingapore created by  lee article written by bhim upadhyaya
Singapore created by lee article written by bhim upadhyaya
 
Cheli Sandesh 1
Cheli Sandesh 1Cheli Sandesh 1
Cheli Sandesh 1
 
3. sd for disaster dks 3
3. sd for disaster dks 33. sd for disaster dks 3
3. sd for disaster dks 3
 
Child Centered DRR and School safety booklet Nepali
Child Centered DRR and School safety booklet Nepali Child Centered DRR and School safety booklet Nepali
Child Centered DRR and School safety booklet Nepali
 
National fedratation of disabled nepal eastern regional half yearly publicati...
National fedratation of disabled nepal eastern regional half yearly publicati...National fedratation of disabled nepal eastern regional half yearly publicati...
National fedratation of disabled nepal eastern regional half yearly publicati...
 
Dp net constitution april 2k7
Dp net constitution april 2k7Dp net constitution april 2k7
Dp net constitution april 2k7
 
Pairabi quarterly newsletter
Pairabi quarterly newsletterPairabi quarterly newsletter
Pairabi quarterly newsletter
 
Fifth Issue Cheli Sandesh
Fifth Issue Cheli SandeshFifth Issue Cheli Sandesh
Fifth Issue Cheli Sandesh
 
Nc manifesto complete (small bytes)
Nc manifesto complete (small bytes)Nc manifesto complete (small bytes)
Nc manifesto complete (small bytes)
 
8. landslide and its controll dks 8
8. landslide and its controll dks 88. landslide and its controll dks 8
8. landslide and its controll dks 8
 
Bulletisn 23rd sept .
Bulletisn 23rd  sept .Bulletisn 23rd  sept .
Bulletisn 23rd sept .
 
2079-12-01 BR.pdf
2079-12-01 BR.pdf2079-12-01 BR.pdf
2079-12-01 BR.pdf
 
Aahab sanchar 1 1
Aahab sanchar 1 1Aahab sanchar 1 1
Aahab sanchar 1 1
 
Aan dipecho 5 dmc management flip chart backup
Aan dipecho 5 dmc management flip chart backupAan dipecho 5 dmc management flip chart backup
Aan dipecho 5 dmc management flip chart backup
 
NC Manifesto Abridged
NC Manifesto AbridgedNC Manifesto Abridged
NC Manifesto Abridged
 
Aan dipecho 5 dmc management flip chart backup
Aan dipecho 5 dmc management flip chart backupAan dipecho 5 dmc management flip chart backup
Aan dipecho 5 dmc management flip chart backup
 
Fdi and economic prosperity paper 16 sept. 2014
Fdi and economic prosperity paper 16 sept. 2014Fdi and economic prosperity paper 16 sept. 2014
Fdi and economic prosperity paper 16 sept. 2014
 
10. epidemics dks 10
10.  epidemics dks 1010.  epidemics dks 10
10. epidemics dks 10
 
10. epidemics dks 10
10.  epidemics dks 1010.  epidemics dks 10
10. epidemics dks 10
 
National Health Policy first draft
National Health Policy first draft National Health Policy first draft
National Health Policy first draft
 

Recently uploaded

Russian Call Girl Hebbagodi ! 7001305949 ₹2999 Only and Free Hotel Delivery 2...
Russian Call Girl Hebbagodi ! 7001305949 ₹2999 Only and Free Hotel Delivery 2...Russian Call Girl Hebbagodi ! 7001305949 ₹2999 Only and Free Hotel Delivery 2...
Russian Call Girl Hebbagodi ! 7001305949 ₹2999 Only and Free Hotel Delivery 2...narwatsonia7
 
No.1 Call Girls in Basavanagudi ! 7001305949 ₹2999 Only and Free Hotel Delive...
No.1 Call Girls in Basavanagudi ! 7001305949 ₹2999 Only and Free Hotel Delive...No.1 Call Girls in Basavanagudi ! 7001305949 ₹2999 Only and Free Hotel Delive...
No.1 Call Girls in Basavanagudi ! 7001305949 ₹2999 Only and Free Hotel Delive...narwatsonia7
 
(ANIKA) Call Girls Wadki ( 7001035870 ) HI-Fi Pune Escorts Service
(ANIKA) Call Girls Wadki ( 7001035870 ) HI-Fi Pune Escorts Service(ANIKA) Call Girls Wadki ( 7001035870 ) HI-Fi Pune Escorts Service
(ANIKA) Call Girls Wadki ( 7001035870 ) HI-Fi Pune Escorts Serviceranjana rawat
 
VIP Call Girls Service Bikaner Aishwarya 8250192130 Independent Escort Servic...
VIP Call Girls Service Bikaner Aishwarya 8250192130 Independent Escort Servic...VIP Call Girls Service Bikaner Aishwarya 8250192130 Independent Escort Servic...
VIP Call Girls Service Bikaner Aishwarya 8250192130 Independent Escort Servic...Suhani Kapoor
 
Call Girls Connaught Place Delhi reach out to us at ☎ 9711199012
Call Girls Connaught Place Delhi reach out to us at ☎ 9711199012Call Girls Connaught Place Delhi reach out to us at ☎ 9711199012
Call Girls Connaught Place Delhi reach out to us at ☎ 9711199012rehmti665
 
Panet vs.Plastics - Earth Day 2024 - 22 APRIL
Panet vs.Plastics - Earth Day 2024 - 22 APRILPanet vs.Plastics - Earth Day 2024 - 22 APRIL
Panet vs.Plastics - Earth Day 2024 - 22 APRILChristina Parmionova
 
VIP Kolkata Call Girl Jatin Das Park 👉 8250192130 Available With Room
VIP Kolkata Call Girl Jatin Das Park 👉 8250192130  Available With RoomVIP Kolkata Call Girl Jatin Das Park 👉 8250192130  Available With Room
VIP Kolkata Call Girl Jatin Das Park 👉 8250192130 Available With Roomishabajaj13
 
Call Girls Bangalore Saanvi 7001305949 Independent Escort Service Bangalore
Call Girls Bangalore Saanvi 7001305949 Independent Escort Service BangaloreCall Girls Bangalore Saanvi 7001305949 Independent Escort Service Bangalore
Call Girls Bangalore Saanvi 7001305949 Independent Escort Service Bangalorenarwatsonia7
 
history of 1935 philippine constitution.pptx
history of 1935 philippine constitution.pptxhistory of 1935 philippine constitution.pptx
history of 1935 philippine constitution.pptxhellokittymaearciaga
 
(多少钱)Dal毕业证国外本科学位证
(多少钱)Dal毕业证国外本科学位证(多少钱)Dal毕业证国外本科学位证
(多少钱)Dal毕业证国外本科学位证mbetknu
 
VIP High Profile Call Girls Gorakhpur Aarushi 8250192130 Independent Escort S...
VIP High Profile Call Girls Gorakhpur Aarushi 8250192130 Independent Escort S...VIP High Profile Call Girls Gorakhpur Aarushi 8250192130 Independent Escort S...
VIP High Profile Call Girls Gorakhpur Aarushi 8250192130 Independent Escort S...Suhani Kapoor
 
WORLD CREATIVITY AND INNOVATION DAY 2024.
WORLD CREATIVITY AND INNOVATION DAY 2024.WORLD CREATIVITY AND INNOVATION DAY 2024.
WORLD CREATIVITY AND INNOVATION DAY 2024.Christina Parmionova
 
Call Girls Service AECS Layout Just Call 7001305949 Enjoy College Girls Service
Call Girls Service AECS Layout Just Call 7001305949 Enjoy College Girls ServiceCall Girls Service AECS Layout Just Call 7001305949 Enjoy College Girls Service
Call Girls Service AECS Layout Just Call 7001305949 Enjoy College Girls Servicenarwatsonia7
 
Greater Noida Call Girls 9711199012 WhatsApp No 24x7 Vip Escorts in Greater N...
Greater Noida Call Girls 9711199012 WhatsApp No 24x7 Vip Escorts in Greater N...Greater Noida Call Girls 9711199012 WhatsApp No 24x7 Vip Escorts in Greater N...
Greater Noida Call Girls 9711199012 WhatsApp No 24x7 Vip Escorts in Greater N...ankitnayak356677
 
Artificial Intelligence in Philippine Local Governance: Challenges and Opport...
Artificial Intelligence in Philippine Local Governance: Challenges and Opport...Artificial Intelligence in Philippine Local Governance: Challenges and Opport...
Artificial Intelligence in Philippine Local Governance: Challenges and Opport...CedZabala
 
EDUROOT SME_ Performance upto March-2024.pptx
EDUROOT SME_ Performance upto March-2024.pptxEDUROOT SME_ Performance upto March-2024.pptx
EDUROOT SME_ Performance upto March-2024.pptxaaryamanorathofficia
 

Recently uploaded (20)

The Federal Budget and Health Care Policy
The Federal Budget and Health Care PolicyThe Federal Budget and Health Care Policy
The Federal Budget and Health Care Policy
 
Russian Call Girl Hebbagodi ! 7001305949 ₹2999 Only and Free Hotel Delivery 2...
Russian Call Girl Hebbagodi ! 7001305949 ₹2999 Only and Free Hotel Delivery 2...Russian Call Girl Hebbagodi ! 7001305949 ₹2999 Only and Free Hotel Delivery 2...
Russian Call Girl Hebbagodi ! 7001305949 ₹2999 Only and Free Hotel Delivery 2...
 
No.1 Call Girls in Basavanagudi ! 7001305949 ₹2999 Only and Free Hotel Delive...
No.1 Call Girls in Basavanagudi ! 7001305949 ₹2999 Only and Free Hotel Delive...No.1 Call Girls in Basavanagudi ! 7001305949 ₹2999 Only and Free Hotel Delive...
No.1 Call Girls in Basavanagudi ! 7001305949 ₹2999 Only and Free Hotel Delive...
 
Call Girls In Rohini ꧁❤ 🔝 9953056974🔝❤꧂ Escort ServiCe
Call Girls In  Rohini ꧁❤ 🔝 9953056974🔝❤꧂ Escort ServiCeCall Girls In  Rohini ꧁❤ 🔝 9953056974🔝❤꧂ Escort ServiCe
Call Girls In Rohini ꧁❤ 🔝 9953056974🔝❤꧂ Escort ServiCe
 
(ANIKA) Call Girls Wadki ( 7001035870 ) HI-Fi Pune Escorts Service
(ANIKA) Call Girls Wadki ( 7001035870 ) HI-Fi Pune Escorts Service(ANIKA) Call Girls Wadki ( 7001035870 ) HI-Fi Pune Escorts Service
(ANIKA) Call Girls Wadki ( 7001035870 ) HI-Fi Pune Escorts Service
 
VIP Call Girls Service Bikaner Aishwarya 8250192130 Independent Escort Servic...
VIP Call Girls Service Bikaner Aishwarya 8250192130 Independent Escort Servic...VIP Call Girls Service Bikaner Aishwarya 8250192130 Independent Escort Servic...
VIP Call Girls Service Bikaner Aishwarya 8250192130 Independent Escort Servic...
 
Call Girls Service Connaught Place @9999965857 Delhi 🫦 No Advance VVIP 🍎 SER...
Call Girls Service Connaught Place @9999965857 Delhi 🫦 No Advance  VVIP 🍎 SER...Call Girls Service Connaught Place @9999965857 Delhi 🫦 No Advance  VVIP 🍎 SER...
Call Girls Service Connaught Place @9999965857 Delhi 🫦 No Advance VVIP 🍎 SER...
 
Call Girls Connaught Place Delhi reach out to us at ☎ 9711199012
Call Girls Connaught Place Delhi reach out to us at ☎ 9711199012Call Girls Connaught Place Delhi reach out to us at ☎ 9711199012
Call Girls Connaught Place Delhi reach out to us at ☎ 9711199012
 
Panet vs.Plastics - Earth Day 2024 - 22 APRIL
Panet vs.Plastics - Earth Day 2024 - 22 APRILPanet vs.Plastics - Earth Day 2024 - 22 APRIL
Panet vs.Plastics - Earth Day 2024 - 22 APRIL
 
VIP Kolkata Call Girl Jatin Das Park 👉 8250192130 Available With Room
VIP Kolkata Call Girl Jatin Das Park 👉 8250192130  Available With RoomVIP Kolkata Call Girl Jatin Das Park 👉 8250192130  Available With Room
VIP Kolkata Call Girl Jatin Das Park 👉 8250192130 Available With Room
 
Call Girls Bangalore Saanvi 7001305949 Independent Escort Service Bangalore
Call Girls Bangalore Saanvi 7001305949 Independent Escort Service BangaloreCall Girls Bangalore Saanvi 7001305949 Independent Escort Service Bangalore
Call Girls Bangalore Saanvi 7001305949 Independent Escort Service Bangalore
 
history of 1935 philippine constitution.pptx
history of 1935 philippine constitution.pptxhistory of 1935 philippine constitution.pptx
history of 1935 philippine constitution.pptx
 
Hot Sexy call girls in Palam Vihar🔝 9953056974 🔝 escort Service
Hot Sexy call girls in Palam Vihar🔝 9953056974 🔝 escort ServiceHot Sexy call girls in Palam Vihar🔝 9953056974 🔝 escort Service
Hot Sexy call girls in Palam Vihar🔝 9953056974 🔝 escort Service
 
(多少钱)Dal毕业证国外本科学位证
(多少钱)Dal毕业证国外本科学位证(多少钱)Dal毕业证国外本科学位证
(多少钱)Dal毕业证国外本科学位证
 
VIP High Profile Call Girls Gorakhpur Aarushi 8250192130 Independent Escort S...
VIP High Profile Call Girls Gorakhpur Aarushi 8250192130 Independent Escort S...VIP High Profile Call Girls Gorakhpur Aarushi 8250192130 Independent Escort S...
VIP High Profile Call Girls Gorakhpur Aarushi 8250192130 Independent Escort S...
 
WORLD CREATIVITY AND INNOVATION DAY 2024.
WORLD CREATIVITY AND INNOVATION DAY 2024.WORLD CREATIVITY AND INNOVATION DAY 2024.
WORLD CREATIVITY AND INNOVATION DAY 2024.
 
Call Girls Service AECS Layout Just Call 7001305949 Enjoy College Girls Service
Call Girls Service AECS Layout Just Call 7001305949 Enjoy College Girls ServiceCall Girls Service AECS Layout Just Call 7001305949 Enjoy College Girls Service
Call Girls Service AECS Layout Just Call 7001305949 Enjoy College Girls Service
 
Greater Noida Call Girls 9711199012 WhatsApp No 24x7 Vip Escorts in Greater N...
Greater Noida Call Girls 9711199012 WhatsApp No 24x7 Vip Escorts in Greater N...Greater Noida Call Girls 9711199012 WhatsApp No 24x7 Vip Escorts in Greater N...
Greater Noida Call Girls 9711199012 WhatsApp No 24x7 Vip Escorts in Greater N...
 
Artificial Intelligence in Philippine Local Governance: Challenges and Opport...
Artificial Intelligence in Philippine Local Governance: Challenges and Opport...Artificial Intelligence in Philippine Local Governance: Challenges and Opport...
Artificial Intelligence in Philippine Local Governance: Challenges and Opport...
 
EDUROOT SME_ Performance upto March-2024.pptx
EDUROOT SME_ Performance upto March-2024.pptxEDUROOT SME_ Performance upto March-2024.pptx
EDUROOT SME_ Performance upto March-2024.pptx
 

National Water Resources Policy 2077 [Nepali Version]

  • 1.
  • 2. /fli^«o hn;|f]t gLlt @)&& g]kfn ;/sf/ pmhf{, hn;|f]t tyf l;+rfO dGqfno l;+xb/af/, sf7df8f}+
  • 3. g]kfn ;/sf/ pmhf{, hn;|f]t tyf l;+rfO dGqfno l;+xb/af/, sf7df8f}+ /fli6«o hn;|f]t gLlt, @)&& k|sflzt ;+VofM @!)) k|lt ;jf{lwsf/ M pmhf{, hn;|f]t tyf l;+rfO dGqfno g]kfn ;/sf/ -dlGqkl/ifb_ af6 :jLs[t ldltM @)&&÷#÷@(
  • 4. k|fs[lts ;|f]t ;fwgsf] ;+/If0f, ;Dj4{g tyf ax'pkof]uL ljsf; / lbuf] ¿kdf pkof]u ug{sf lgldQ lbzflgb]{z ug{, hn;|f]tsf] If]qdf /x]sf jt{dfg ;jfnx?nfO{ ;Daf]wg ug{ tyf eljiodf pTkGg x'g;Sg] ;d:ofx¿nfO{ Go"gLs/0f ub}{ hn;|f]tsf] clwstd Pj+ lbuf] pkof]u u/L b]znfO{ ;d[4 agfpg of] gLlt Pp6f sf]z]9'Ëf ;fljt x'g] ljZjf; lnPsf] 5' . ;fy} hn;|f]tsf] If]q;Fu ;DalGwt lgsfox¿aLr k|efjsf/L ;dGjo / ;xsfo{ ug{ tyf hn;|f]tnfO{ efjL k':tf;Ddsf] nflu ;'/lIft /fVgsf] nflu of] gLltn] dfu{bz{g ug]{ ljZjf; ;d]t lnPsf] 5' . ljleGg If]qut tyf sfg"gL Joj:yf ePtf klg PsLs[t ¿kdf k|:t't gLlt klxnf] k6s Nofpg kfpFbf d Hofb} v'zL ePsf] 5' . o; gLltn] hn;|f]t;Fu ;DalGwt sfg"g tyf cGo If]qut gLlt lgdf{0fdf yk ;xof]u k'Ug] ljZjf; ;d]t lnPsf] 5' . cGTodf, k|:t'tgLlt th{'dfdf ;xof]u k'¥ofpg'x'g] k|b]zsf dGqLHo"x?, g]kfn ;/sf/sf ;lrjx?, ;x;lrjx?, o;df ;+nUg cGo sd{rf/Lx? tyf k|wfgdGqL tyf dlGqkl/ifbsf] sfof{no, /fli6«o of]hgf cfof]u, hn tyf pmhf{ cfof]usf] ;lrjfno, pmhf{, hn;|f]t tyf l;+rfO dGqfno kl/jf/ / o;df of]ubfg k'¥ofpg'x'g] ;DalGwt ;a} lj1x?nfO{ xflb{s wGojfb lbg rfxfG5' . jif{dfg k'g …cgGtÚ dGqL pmhf{, hn;|f]t tyf l;+rfO dGqfno dGtJo
  • 5.
  • 6. dfgjLo hLjg ofkgsf nflu dfq xf]O{gls ;f/f k|f0fL huts} cl:tTjsf] lglDt geO{ gx'g] k|fs[lts ;|f]t xf], hn ;Dkbf . k[YjLsf] s"n ;txsf] &! k|ltzt If]qkmn kfgLsf] ;txn] cf]u6]sf] ePtfklg s]jn # k|ltzt dfq :jR5 kfgL /x]sf] 5 . To;dWo] klg clwsf+z kfgL cyf{t hDdf kfgLsf] @=% k|ltzt kfgL t pQ/L tyf blIf0fL „'jx¿df / pRr lxdfnL e]udf :yfoL lxpFsf] ¿kdf hd]/ /x]sf] 5 . s]jn )=% k|ltzt kfgL dfq gbLgfnf tfn tn}ofdf /x]sf] x'Fbf lkpg Pj+ l;+rfO{sf] lglDt k|of]u ug{ ;lsg] kfgLsf] dfqf cToGt} sd 5 . To;df klg kfgLsf] pknAwtf k[YjLsf] ;a} e"efudf ;dfg'kflts ¿kn] 5}g . To;}n] k[YjLdf kfgL k|r'/ dfqfdf xFbfx'b} klg of] Ps cTofjZos t/ b'n{e k|fs[lts ;|f]tsf] ¿kdf /x]sf] kfOG5 . g]kfn e"kl/j]li7t d'n's x'Fbfx'Fb} klg o;sf] pQ/L e"efudf /x]sf cUnf lxdfnox¿af6 lg;[t gbLgfnfx¿sf] ;~hfn / xhf/f}+ tfn÷tn}of, bx÷s'08x¿ /x]sf] x'gfn] hn;|f]tsf] wgL d'n'ssf] ¿kdf kl/lrt 5 . k|fs[lts¿kdf hnrqm af6} lgoldt e08f/0f eO/xg] lxdfn¿kL ljzfn hnfzo h;n] aiff{bsf] ;dodf lxdkftnfO{ ;d]6]/ hn e08f/0f ub{5 eg] ;'Vvf ofddf la:tf/} la:tf/} cfkm} klUnP/ u'¿Tjfsif{0fs} andf ;f/f gbL k|0ffnLdf hnk|jfx u/fpF5 . ToxL pQ/L lxd>[Înf g} g]kfnsf] hn>f]tsf] lglDt k|fs[lts j/bfg xf] . k|fs[lts ¿kdf :jtM pknAw o; ax'pkof]uL ;|f]tnfO{ /fli6«o lxt cg'¿k pkof]uL 9Ëaf6 bLuf] pkof]u tyf Aoj:yfkg ug{ d]/f] egfO{
  • 7. ;s]df d'n'ssf] cfly{s ljsf; tyf ;d[l4 w]/} 6f9f cjZo 5}g . vfg]kfgL / 3/]n' pkof]unfO{ klxnf] k|fyldstfdf /fv]/ To;kl5 qmdzM l;+rfO, kz' tyf df5fkfng, hnljB't, cf}Bf]lus k|of]hg, hn oftfoft, wfld{s, ;fF:s[lts jf jftfj/0fLo ;+/If0f / ko{6gnfO{ pkof]usf] k|fyldsLs/0fdf /fv]/ hn>f]t dfly ;a} If]qsf] tyf ;a} tx / tKsfsf] kxF'r ;'lglZrt ug{' cfhsf] cfjZostf ag]sf] 5 . Ps} txsf laleGg lgsfox¿ tyf ;+3, k|b]z Pjd :yfgLo txsf ;/sfx?aLr hn>f]tsf] ljifonfO{ lnP/ x'g;Sg] ;+efJo ljjfb Pj+ lvrftfgLnfO{ b[li6ut u/L o;sf] :jfldTj Pj+ pkof]u ;DaGwL clwsf/sf] afF8kmfF8sf ;':ki6 cfwf/x¿ tox'g' clxn] ;+3Lo zf;g k|0ffnL clËsf/ u/]sf] d'n'ssf] lglDt csf]{ 68sf/f] cfjZostf xf] . d"nx¿sf] ;+/If0f, hnk|b'if0fsf] Go"gLs/0f tyf hnf]TkGg k|sf]kx¿sf] Joj:yfkg hn>f]t;Fu hf]l8Psf] csf]{ dxTjk"0f{ kf6f] xf] . oL ;a} cfofdx¿nfO{ dWogh/ ub}{ lgsfout Pj+ txut ;dGjosf] cfwf/df lghL If]qsf] ;d]t ;xeflutf x'g]u/L d'n'ssf] Plss[t hn;|f]tsf] lasf; / Joj:yfkgsf] lglDt g]kfn ;/sf/n] k|:t't /fli6«o hn>f]t gLlt NofPsf] 5 . g]kfndf hn;|f]tsf] pkof]u ;DaGwdf ljleGg If]qut gLltx? k|rngdf /x]sf] eP tfklg ;du| hn;|f]tsf] lasf; / Joj:yfkgnfO{ ;d]6g] PsLs[t gLltsf] cefj dx;'; ul/Psf] kl/k|]Iodf xfn} dfq g]kfn ;/sf/af6 :jLs[t ePsf] of] /fli6«o hn;|f]t gLlt, @)&& ;DalGwt ;a}nfO{ pkof]uL x'g] ljZjf; lnPsf] 5' . cGTodf, of] gLlt tof/ ug{ ;xof]u ug{' x'g] ;a}df xflb{s wGojfb lbg rfxG5' . dw';'wg clwsf/L ;lrj -l;+rfO{_ pmhf{, hn;|f]t tyf l;+rfO
  • 8. c¶fO; jif{;Dd hn;|f]tsf] ljsf; / Joj:yfkgsf] cfwf/e"t sfg"gL b:tfj]hsf] ?kdf /xL cfPsf] hn;|f]t P]g @)$( nfO{ ;dofg's'n agfpg] lbzfdf pGd'v eO{ /fli6«o hn;|f]t gLlt @)&& hf/L ePsf]df dnfO{ cToGt v'zL nfu]sf] 5 . of] gLlt th{'dfsf] nflu of]ubfg ug{'x'g] ;DalGwt sd{rf/L ;fyLx¿ nufot ;Dk"0f{ ;/f]sf/jfnfx¿nfO{ xflb{s wGojfb lbg rfxG5' . hn;|f]tsf] ;du| ljsf; tyf Joj:yfkgdf ;+ljwfgn] lglb{i6 u/]sf] l;4fGt tyf ;+3Lo, k|fb]lzs / :yfgLo ;/sf/aLr hn;|f]tsf] pkof]u / ljsf;df clwsf/sf] afF8kmfF8sf laifonfO{ j}1flgs 9Ëjf6 ;+af]wg u/L hn;|f]t P]g @)$( nfO{ kl/dfh{g ug{ cfjZos ePsf] x'Fbf o; gLltn] ;f] sfo{ ug{ lgs} dbt ug{ ;Sg] d}n] 7fg]sf] 5' . of] gLltnfO{ sfg"gL b:tfj]hdf ?kfGt/0f u/L kfgL ;DaGwL d"n sfg"g th{'df tyf sfof{Gjog ug{' casf] k|d'v r'gf}lt ePsf] 5 . cfufdL lbgx?df o; gLltsf] sfof{Gjog ug]{ cfjZos ;+3Lo sfg"gL Joj:yfx?sf] dftxtdf /xL hn;|f]tsf] pkof]u, Joj:yfkg / ljsf; ug{ ;Sg] cfwf/ / Joj:yfx¿ k|b]z / :yfgLo ;/sf/ :jo+ n] th{'df ug{ ;Sg] ePsf]n] ;du| hn;|f]tsf] If]qdf o; gLltsf] e"ldsf kl/jt{gsf/L x'g] dnfO{ nfu]sf] 5 . cGtdf,cfufdL lbgx?df /fli6«o hn;|f]t gLlt @)&& sf] sfof{Gjog tyf o;sf nflu cfjZos sfg"gL / ;+:yfut Joj:yf ug]{tkm{ xfdL ;a}sf] k|of; s]lG›t x'g'kb{5 . wGojfb Û lbg]zs'df/ l3ld/] ;lrj -pmhf{_ pmhf{, hn;|f]t tyf l;+rfO dGqfno dGtJo
  • 9.
  • 10. g]kfn hn;|f]tsf] b[li6sf]0fn] Pp6f ;DkGg d"n's xf] tyflk o;sf] ;Defjgf / pknAwtfsf] t'ngfdf pkof]uaf6 xfdLn] lng ;Sg'kg]{ hlt cfly{s tyf ;fdflhs nfe lng g;Sg'Ù hn;|f]tsf] kl/df0f tyf u'0f:t/sf] :t/ tLa|¿kn] v:sb} hfg'Ù hnhGo k|sf]kx?sf] dfqf 36g'sf] ;§f emg} a9b} hfg'Ù hn;|f]t dfq xf]Og hnfzo -jf6/ al8h_ x¿ dfly klg tLa|¿kn] cltqmd0f / lgoGq0f x'Fb} hfg'Ù ;Ldf tyf cGt/fli6«o gbLgfnfx?sf] pkof]u / Joj:yfkgsf] If]qdf l5d]sL b]zx?;Fu ;Gt'lnt Pj+ k|efjsf/L ;dGjo x'gdf sdL x'g'Ù hnoL h}ljs ljljwtf tyf hnoL kof{j/0f dfly ;+s6 pTkGg x'g uO/xg'Ù hn;|f]tsf] plrt Joj:yfkg, ;+/If0f Pj+ lgodg ug{ tyf o; If]qdf p7]sf laafbx?sf] lg¿k0fsf] nflu lhDd]jf/ lgsfo / sfg"gsf] cefj x'g' ;fy} b]zsf] jt{dfg ;+3Lo ;+/rgf cg'¿k hn;|f]t dflysf] If]qflwsf/sf] sfg"gL ¿kdf :ki6tf x'g g;Sg' cflb jt{dfg g]kfnsf] hn;|f]tsf] If]qdf b]vf kl//x]sf k|d'v d'2f Pj+ ;jfnx? x'g . dfly pNn]lvt g]kfnsf] hn;|f]t If]qdf b]lvPsf ljBdfg d'2f Pj+ ;jfnx?nfO{ ;xL 9+un] ;Daf]wg u/L b]znfO{ cfly{s ?kn] ;d[l4 agfpgdf ;xof]u k'¥ofpg cyjf o;sf] nflu ;xL ¿kdf lbzflgb]{z ug{sf nflu l9n} ePklg of] hn;|f]t gLlt @)&& tof/ eO{ g]kfn ;/sf/af6 :jLs[t klg eO{ ;s]sf] cj:yf 5 . hn;|f]t If]qdf ePsf] of] dxTjk"0f{ sfo{af6 d cToGt xlif{t ePsf] 5' / dnfO{ nfU5 o; sfo{af6 hn;|f]t;Fu ;DalGwt cGo ;Dk"0f{ AolQm, lj1 tyf lgsfox?df klg v'zLsf] nx/ 5fPsf] x'g ;Sb5 . d]/f] egfO{
  • 11. lagf P]g, sfg"g, gLlt :jo+ cfkm} sfof{Gjog x'g g;Sg] ePsf] x'Fbf ca xfdLn] o; gofF gLltn] O+lut ug{ vf]h]sf] dd{ / efjgf cg'¿ksf] hn;|f]t P]g tyf lgodfjnL / lgb]{lzsfx? klg oyf;So rfF8f] u/L tof/ ug{'kg]{ cfjZostf /x]sf] 5 eg] of] gLltnfO{ eljiodf ;do ;fk]If ¿kdf kl/dfh{g ub}{ nUg'kg]{ s'/fnfO{ klg la;{g' ePg . cGTodf, jt{dfg pmhf{, hn;|f]t tyf l;+rfO dGqfnosf df=dGqL >L aif{dfg k'g Ho"sf] tf/Gtf/sf] ;Nnfx, ;'emfj, lgb]{zg, tyf emsemsfO{ gx'Fbf] xf] t of] gLlt olt rfF8} o; ¿kdf tof/L x'g] cj:yf lyPg . To;}n] o;sf] nflu ;j{k|yd d df=dGqLHo"k|lt xflb{s wGojfb Pj+ xflb{s cfef/ k|s6 ug{ rfxG5' . To;} u/L, of] hn;|f]t gLlt @)&& th{'df ug{df cxf]/fq vl6g' x'g] hn tyf pmhf{ cfof]u / pmhf{, hn;|f]t tyf l;+rfO dGqfnosf ljåfg ldqx?Ù k|ToIf tyf ck|ToIf ¿kdf ;+nUg x'g' x'g] nufotÙ cfˆgf] dxTjk"0f{ ;'emfj tyf ;Nnfx k|bfg ug{' x'g] tL ;Dk"0f{ JolQm, lj1, k/fdz{bftf Pj+ :jb]zL tyf ljb]zL ;+3 ;+:yfx? nfO{ klg d]/f] Åbob]lv g} d'/L d'/L wGojfb . ;fu/ s'df/ /fO{ ;lrj hn tyf pmhf{ cfof]usf] ;lrjfno
  • 12. != k[i7e"ld ! @= ljutsf k|of;x¿ @ #= jt{dfg cj:yfM @ $= ;d:of tyf r'gf}tLx¿ # %= gLltsf] cfjZostfM $ ^= bL3{sfnLg ;f]rM $ &= nIoM % *= p2]Zox¿ % (= /0fgLltx¿M % !)= gLlt tyf sfo{gLltx¿M ^ /0fgLlt -!_ ^ /0fgLlt -@_ & /0fgLlt -#_ ( /0fgLlt -$_ ( /0fgLlt -%_ !) /0fgLlt -^_ !@ /0fgLlt -&_ !@ /0fgLlt -*_ !# /0fgLlt -(_ !$ /0fgLlt -!)_ !% /0fgLlt -!!_ !^ !!= ;+:yfut Joj:yfM !* !@= sfg"gL Joj:yfM !* !#= cg'udg tyf d"NofªsgM !* !$= If]qut gLlt tyf gLltsf] kl/dfh{gM !( !%= hf]lvd tyf hf]lvd Go"gLs/0fsf pkfox¿M !( c= hf]lvdx¿ !( cf= hf]lvd Go"gLs/0fsf pkfox¿M !( k]h zLif{s ljifo ;"rL
  • 13.
  • 14. 1 /fli6«o hn;|f]t gLlt, @)&& != k[i7e"ld g]kfndf hn;|f]t cToGt dxTjk"0f{ k|fs[lts ;|f]tsf] ¿kdf /x]sf] 5 . oxfF /x]sf gbLgfnfx¿af6 jflif{s ¿kdf ;/b/ @@% ca{ 3gld6/ kfgL pknAw x'G5 eg] ;/b/ !@ ca{ 3gld6/ kfgL e"ldut hn;|f]tsf] ¿kdf k'ge{/0f x'g] ub{5 . ;fy} xhf/f}sf] ;+Vofdf /x]sf tfn tn}of tyf l;d;f/af6 klg 7"nf] kl/df0fdf kfgL pknAw eO/x]sf] 5 . o;sf cltl/Qm sltko gbLgfnf afXo ;Ldf gbLsf] ¿kdf ;d]t /x]sf] x'Fbf /fli6«o lxt cg'¿k hn;|f]tsf] pkof]u Pjd Joj:yfkg ug{ h?/L 5 . hnljB'tdf ul/g] ljsf;n] /fli6«o cfly{s ljsf;sf] nflu cfjZos pmhf{ pknAw x'g] dfq geO{ cfGtl/s dfu cfk"lt{ u/L art /xg] ljB't lgsf;Laf6 /fli6«o cfDbfgL j[l4df pNn]vgLo of]ubfg k'Ub5 . o;sf ;fy} ;g @)#) ;Dd xfl;n ug{'kg]{ lbuf] ljsf;sf nIo / To;df lgwf{/0f ul/Psf sltko /fli6«o nIox¿ xfl;n ug{sf lgldQ hn;|f]tsf] ljsf; / Joj:yfkgsf] k|ToIf of]ubfg /xG5 . g]kfndf hn;|f]tsf] ljsf; dfkm{t ;d[l4 xfl;n ug{ 6]jf k'Ug] b]lvPsf]n] Æ;d[4 g]kfn ;'vL g]kfnLæ sf] /fli6«o cfsf+IffnfO{ jf:tljstfdf kl/0ft ug{ klg pknAw hn;|f]tsf] ljsf; Pjd Joj:yfkg ckl/xfo{ ePsf] 5 . lg/Gt/ eO/x]sf] hg;+Vof j[l4 Pjd hnjfo' kl/jt{g ;d]tsf] sf/0fn] kfgLsf] ;|f]tdf w]/} rfk a9b} hfg] lglZrtk|foM 5 . s]xL jif{ otf s'n jflif{s jiff{sf] kl/df0fdf vf;} leGgtf gb]lvP tfklg cltj[li6, cgfj[li6 nufotsf ljkbhGo 36gfdf j[l4 b]lvPsf] 5 . hnjfo' kl/jt{gsf] sf/0f x'g] jfo'd08nsf] tfkqmd j[l4n] lxd/]vf dfly–dfly ;g]{ qmd b]lvPsf] 5 . o;n] ubf{ lxpFsf] ¿kdf x'g] kfgLsf] e08f/0f Ifdtfdf sdL cfpg] cg'dfg ;xh} ug{ ;lsG5 . cfufdL jif{x¿df hg;+Vof j[l4;Fu} ufx{:Yo pkof]u / l;l~rt s[lifsf] nflu a9bf] kfgLsf] dfu ;Daf]wg ug{'kg]{ r'gf}tL 5 . To;}u/L hn;|f]tdf x'g;Sg] k|b"if0f lgoGq0f u/L kfgLsf] u'0f:t/ sfod ug{'kg]{ yk r'gf}tL klg ;fy;fy} ;fdgf ug{'5 . g]kfnsf] ;+ljwfgn] /fli6«o lxt cg's"n tyf cGt/k':tf ;dGofosf] dfGotfnfO{ cfTd;ft ub}{ b]zdf pknAw k|fs[lts ;|f]t ;fwgsf] ;+/If0f / ;Dj4{g u/L lbuf]
  • 15. 2 ¿kdf pkof]u ug]{ gLlt lnPsf] 5 . o;}u/L hn;|f]tsf] ax'pkof]uL ljsf; ug]{, gljs/0fLo pmhf{sf] ljsf; ub}{ pmhf{sf] cfk"lt{ ;'lglZrt ug]{, hnpTkGg ljkb lgoGq0f / gbLsf] Joj:yfkg ub}{ lbuf] / e/kbf]{ l;FrfOsf] ljsf; ug]{ k|fjwfg ;+ljwfgdf /x]sf] 5 . ;+j}wflgs Joj:yf adf]lhd ;+3, k|b]z / :yfgLo txaf6 hn;|f]tsf] pkof]u / Joj:yfkgnfO{ lbuf], pknlAwk"0f{ / k|efjsf/L agfpg h?/L 5 . oL tLgj6} txx¿ aLr cfk;L ;dGjosf] cfwf/df sfo{ If]qsf] afF8kmfF6 u/L hn;|f]tsf] ljsf; tyf o;af6 k|fKt x'g] k|ltkmnsf] ljt/0fnfO{ Jojl:yt / k|efjsf/L agfpgsf] nflu pko'Qm gLltut, sfg'gL tyf ;+:yfut Joj:yf ug{ cfjZos ePsf] 5 . @= ljutsf k|of;x¿ ljutdf hn;|f]tsf] clwstd pkof]u, Joj:yfkg Pjd ;+/If0f j}1flgs 9+un] u/L b]znfO{ cfly{s ¿kn] ;DkGg agfpg] p2]Zon] ;g @))@ df hn;|f]t /0fgLlt / ;g @))% df /fli6«o hn of]hgf nfu" ul/Psf] lyof] . tyflk pQm /0fgLlt tyf of]hgf k|efjsf/L ¿kn] sfof{Gjog x'g ;s]g . hn;|f]t P]g, @)$(, hn;|f]t lgodfjnL, @)%), ljB't P]g,@)$(, ljB't lgodfjnL, @)%), vfg]kfgL lgodfjnL, @)%%, l;+rfO lgodfjnL, @)%^ tyf cGo If]qut P]g tyf lgodx¿ lgdf{0fsf ;fy} hnljB't ljsf; gLlt, @)%*, l;FrfO gLlt, @)&), vfg]kfgL tyf ;/;kmfO gLlt, @)&!, hn pTkGg ljkb Joj:yfkg gLlt, @)&@ h:tf gLltx¿ th{'df eO{ If]qut ¿kdf hn;|f]tsf] pkof]u, ljsf; tyf ;+/If0fsf nflu k|of;x¿ eO/x]sf 5g . plNnlvt gLltut Pjd sfg"gL Joj:yfsf] sfof{Gjogaf6 hn;|f]t cGtu{tsf If]qut ljifox¿df /fHon] w]/} pknlAwx¿ xfl;n u/]sf] 5 . kl/jlt{t ;Gbe{df hn;|f]tsf] pkof]u, Joj:yfkg / lgodgsf] nflu dfu{bz{g ug]{ PsLs[t hn;|f]t gLltsf] vfFrf] dx;'; ul/Psf] 5 . #= jt{dfg cj:yfM g]kfnsf] ljB't ljsf;sf] ofqf lj=;+= !(^* df ;'? ePsf] ePtf klg cf=j= @)&^÷&& ;Dddf s'n ljB't h8fg Ifdtf !#(( d]ufjf6 k'u]sf] 5 h;sf] clwsf+z lx:;f hnljB'tn] cf]u6]sf] 5 . ljB't lu|8df hg;+Vofsf] kx'Fr () k|ltzt /x]sf] 5 eg] k|ltJolQm ljB't vkt @^) lsnf]jf6 k|ltjif{ /x]sf] 5 . b]zsf] s'n @^ nfv $! xhf/ x]S6/ s[lifof]Uo hldgdWo] @@ nfv ^% xhf/ x]S6/
  • 16. 3 l;+rfOof]Uo hldg /x]sf]df cf=j= @)&^÷&& sf] cGTo;Dddf !$ nfv *@ xhf/ x]S6/df l;+rfO ;'ljwfsf nflu k"jf{wf/ ljsf; ePsf] 5 . l;+rfO ;]jfsf nflu k"jf{wf/ ljsf; ePsf If]qdWo] sl/a Ps ltxfO If]qdf dfq jif{}el/ l;+rfO ;'ljwf pknAw x'g] cj:yf /x]sf] 5 . Jojl:yt vfg]kfgL k|0ffnLsf] z'?cft lj=;+= !(%! df jL/wf/faf6 ;'? eO{ xfn;Dd (! k|ltzt hg;+VofnfO{ cfwf/e"t :t/sf] vfg]kfgL ;]jfdf kx'Fr k'lu;s]sf] cj:yf 5 . g]kfnsf 7"nf gbLx¿df ;'ne / lskmfotL oftfoftsf] e/kbf]{ ljsNksf] ¿kdf cfGtl/s tyf ;d'b|;Dd kx'Frsf nflu hn oftfoft ljsf; Pjd hn dgf]/~hgsf] ;d]t ;Defjgf /x]sf] 5 . hn;|f]tsf] ;d'lrt ljsf; tyf pkof]u, ;+/If0f tyf nfesf] Gofof]lrt ljt/0fsf nflu ;+3, k|b]z / :yfgLo txsf] yk ;lqmotf ;dGjo / ;xsfo{ x'g h?/L 5 . hn;|f]t cGtu{t hnljB't, l;FrfO, vfg]kfgL h:tf ljleGg If]qut gLltx¿ Pjd hn;|f]t P]g tyf cGo If]qut P]g tyf lgodx¿ hf/L eO{ If]qut ¿kdf hn;|f]tsf] pkof]u, ljsf; tyf ;+/If0fsf nflu k|of;x¿ eO/x]sf 5g . t/ klg hn;|f]tsf] ;dGjofTds ¿kdf k|efjsf/L Joj:yfkg, pkof]u tyf ;+/If0fsf] cefj /x]sf] 5 . $= ;d:of tyf r'gf}tLx¿ g]kfn ckf/ hn;|f]tsf] e08f/ Pjd k|r'/ ;Defjgf ePsf] b]z ePtf klg hn;|f]tsf] j}1flgs Pjd Jojl:yt 9Ën] pkof]u / Joj:yfkg x'g g;Sbf o;af6 ck]lIft nfe lng ;lsPsf] 5}g . a9bf] hg;+Vof, cJojl:yt zx/Ls/0f, ablnbf] hLjg z}nL, hn;|f]tsf] Jofj;flos pkof]uh:tf sf/0fx¿n] ubf{ g]kfnsf gbLgfnf, tfntn}of tyf l;d;f/b]lv ;du| hnfwf/ If]qsf] ;+s'rg tyf cltqmd0fsf] qmd al9/x]sf] 5 . hnjfo' kl/jt{g, lxdIf]qsf] ;+s'rg, lxdtfnx¿sf] ljikmf]6g, cfsl:ds ¿kdf x'g] cltj[li6 / cgfj[li6 h:tf k|fs[lts ljkbsf] sf/0f jftfj/0fLo ;Gt'ng / dflg;x¿sf] hLjgofkgdf ;d]t k|lts"n k|efjx¿ l;h{gf eO/x]sf 5g . kl/0ffd:j?k gbLgfnf tyf tfntn}ofx¿df pknAw x'g] kfgLsf] kl/df0f / u'0f:t/df xf; cfpg'sf ;fy} ltgLx¿sf] k|fs[lts :j¿k tyf cfs[lt -Morphology_ df ;d]t c;/ kl//x]sf] 5 . o;}u/L sltko :yfgx¿df e"ldut hn;|f]tsf] cTolws bf]xgsf] sf/0f e"ldut hn;tx 36g'sf ;fy} To;sf] u'0f:t/df qmlds ¿kn] x|f; cfO/x]sf] 5 . clxn] g]kfndf JolQm, Jofj;flos lgsfo tyf ;+3–;+:yfx¿af6 pknAw hn;|f]tsf] pkof]u ug]{ qmd al9/x]sf] 5 . kfgLsf] pknAwtf / pkof]udf x'g]
  • 17. 4 ljifdtfsf sf/0f sltko ufpF, a:tL / zx/x¿df v8]/L / ;'Vvfsf] l:ylt 5 eg] kfgLsf] cefjsf] sf/0fn] ufpFa:tL g} a;fOF ;g{'kg]{ afWotf /x]sf] cj:yf 5 . To;}u/L af9L, klx/f], 8'afg, s6fg, v8]/L tyf ;'Vvf h:tf ljkbn] k|To]s jif{ hgwgsf] Iflt x'g] u/]sf] 5 . hn;|f]tsf] ljsf; tyf pkof]u / To;af6 cfly{s, ;fdflhs, k|fs[lts tyf hnLo h}ljs ljljwtf -Aquatic Biodiversity_ nufotsf kIfdf k/]sf] k|efjsf ljifodf PsLs[t tYofªs tyf hfgsf/L /fVg] Joj:yfsf] cefj /x]sf] b]lvG5 . hnjfo' kl/jt{gsf] c;/nfO{ ;d]t Wofgdf /fvL pknAw hn;|f]tsf] ;d'lrt, ax'cfoflds / ;dGjofTds pkof]u ;lxt hnfwf/ Joj:yfkg ug{', hnjfo' kl/jt{gsf gsf/fTds c;/nfO{ Go"gLs/0f ug]{ pkfo ;dod} cjnDag u/L hf]lvd Joj:yfkg ug{', hn pTkGg ljkbx¿af6 l;lh{t IfltnfO{ Go"gLs/0f ug{', hn;|f]tsf] Joj:yfkg, ljsf; / pkof]u ;DaGwdf cGt/ lgsfo Pjd ;+3, k|b]z / :yfgLo txaLr ;dGjo ug{'sf ;fy} /fli6«o lxtnfO{ ;jf]{kl/ /fvL låkIfLo nfe x'g] u/L cGt/b]zLo gbLsf] Joj:yfkg tyf pkof]u ug{' hn;|f]t If]qsf k|d'v r'gf}tLx¿ x'g . %= gLltsf] cfjZostfM g]kfnsf] ;+ljwfgdf Joj:yf ePcg'¿k k|fs[lts ;|f]t ;fwgsf] ;+/If0f, ;Da4{g tyf ax'pkof]uL ljsf; / lbuf] ¿kdf pkof]u ug{sf lgldQ lbzflgb]{z ug{, hn;|f]tsf] If]qdf /x]sf at{dfg ;d:ofx¿nfO{ ;Daf]wg ug{ tyf eljiodf pTkGg x'g;Sg] ;d:ofx¿nfO{ Go"gLs/0f ub}{ pknAw hn;|f]tsf] clwstd Pjd lbuf] pkof]u u/L b]znfO{ ;d[4 agfpg of] gLltsf] of]ubfg /xg] x'G5 . hn;|f]tsf] If]q;Fu ;DalGwt lgsfox¿aLr k|efjsf/L ;dGjo / ;xsfo{ ug{ tyf g]kfnsf] ;+ljwfg adf]lhd hn;|f]tnfO{ efjL k':tf;Ddsf] nflu ;'/lIft /fVg] ljifodf lbzflgb]{z ug{ of] gLlt cfjZostf /x]sf] 5 . ^= bL3{sfnLg ;f]rM hn;|f]tsf] ax'cfoflds, ;dGoflos Pjd lbuf] ljsf; tyf ax'pkof]uaf6 cfly{s ;d[l4 / ;fdflhs ¿kfGt/0f .
  • 18. 5 &= nIoM b]zdf pknAw hn;|f]tsf] ;+/If0f, ;Da4{g / ax'pkof]uL ljsf; Pjd lbuf] ¿kdf pkof]u u/L cfly{s ;d[l4 / ;fdflhs ?kfGt/0fsf nflu of]ubfg k'¥ofpg' . *= p2]Zox¿ -!_ /fli6«o hn pkof]usf] ax'cfoflds cfjZostfx¿sf] ;xh kl/k"lt{sf nflu ;d'lrt k|of]u ug]{ . -@_ hn;|f]tsf] ax'cfoflds tyf ;dGoflos ljsf; / pkof]u u/L /fli6«o pTkfbg j[l4df of]ubfg k'¥ofpg' . -#_ hn;|f]t If]qsf] ;+/If0f, ljsf;, Joj:yfkg / lgodg ubf{ cWoog, cg';Gwfg, tYo Pjd k|df0fsf cfwf/df ug]{ Joj:yfnfO{ ;+:yfut ug{' . -$_ ;+3, k|b]z / :yfgLo txsf] ;dGjodf hn;|f]tsf] ;+/If0f, ljsf; tyf pkof]u x'g] Joj:yf ug{' . -%_ gful/ssf cfjZostf kl/k"lt{sf nflu cfjZos kg]{ hn;|f]thGo ;]jf ;'ljwf ;xh, ;'ne, ;'ky / ;dGoflos tj/n] pknAw x'g]u/L hn;|f]t If]qsf] ljsf; ug{' . -^_ cfly{s, ;fdflhs tyf jftfj/0fLo kIfdf kg{;Sg] gsf/fTds k|efj Go"g x'g]u/L hn;|f]tsf] ljsf; / pkof]u ug]{ Joj:yf ldnfpg' . -&_ hnpTkGg ljkbsf] Go"gLs/0f Pjd k|efjsf/L Joj:yfkg u/L Iflt Go"gLs/0f ug{' . (= /0fgLltx¿M != gbL a]l;g u'?of]hgfsf] cfwf/df hn;|f]tsf] pkof]u tyf Joj:yfkg ul/g]5 . -p2]Zo !_ @= hn;|f]tsf] pkof]u tyf Joj:yfkg ubf{ PsLs[t hn;|f]t Joj:yfkg tyf hn;|f]tsf] ax'p2]ZoLo pkof]unfO{ k|fyldstf lbOg]5 . -p2]Zo @_ #= hn;|f]t If]qsf] ;+/If0f, ljsf;, Joj:yfkg tyf lgodgsf nflu plrt ;+:yfut Joj:yf ul/g]5 . -p2]Zo @_
  • 19. 6 $= hn;|f]tsf] ;+/If0f / ljsf;df lghL If]q tyf ;DalGwt ;/f]sf/jfnfx¿sf] ;xeflutf clej[l4 ul/g]5 . -p2]Zo @_ %= hn;|f]tsf] If]qdf cWoog, cg';Gwfgsf] lj:tf/ ul/g'sf ;fy} pknAw 1fg tyf tYofªssf] clen]vLs/0f, ljZn]if0f tyf k|of]u clej[l4 ul/g]5 . -p2]Zo #_ ^= hn;|f]t If]q;Fu ;DalGwt ;+:yf tyf hgzlQmsf] Ifdtf ljsf; ul/g]5 . -p2]Zo #_ &= ;+3, k|b]z / :yfgLo txsf] e"ldsf / bfloTj k|i6 u/L ;dGjofTds tj/n] hn;|f]tsf] pkof]u tyf Joj:yfkg ul/g]5 . -p2]Zo $_ *= hn;|f]t cfof]hgfx¿af6 k|efljt If]q tyf ;d'bfox¿sf] ;'/Iff Pjd ;+/If0f ul/g]5 . -p2]Zo %_ (= hn;|f]t cfof]hgfx¿sf] ljsf; ubf{ ;Da4 If]qsf gful/ssf cfwf/e"t cfjZostf kl/k"lt{sf nflu cfjZos pmhf{, vfg]kfgL tyf l;+rfO ;'ljwf ;xh, ;'ne, ;'ky / ;dGoflos tj/n] x'g]u/L ul/g]5 . -p2]Zo %_ !)= ;fdflhs, ;fF:s[lts Pjd jftfj/0fLo kIfdf kg{;Sg] gsf/fTds k|efj Go"g x'g]u/L hn;|f]tsf] pkof]u tyf Joj:yfkg ul/g]5 . -p2]Zo ^_ !!= hnfwf/ Joj:yfkgnfO{ k|efjsf/L agfpFb} hnhGo ljkbx¿sf] lgoGq0f Pjd Go"gLs/0f ul/g]5 . -p2]Zo &_ !)= gLlt tyf sfo{gLltx¿M /0fgLlt -!_ gbL a]l;g u'?of]hgfsf] cfwf/df hn;|f]tsf] pkof]u tyf Joj:yfkg ul/g]5 . gLlt tyf sfo{gLltM != hn;|f]tsf] pkof]u / Joj:yfkgsf] k|fyldstfqmd k|rlnt sfg'g adf]lhd x'g]5 . @= hnjfo' kl/jt{g jf ljz]if kl/l:ylt k/L hn;|f]tsf] r/d cefjsf] l:yltdf hn;|f]tsf] pkof]u / Joj:yfkgsf] k|fyldstfqmd x]/km]/ ug{ ;lsg]5 .
  • 20. 7 #= gbL a]l;gx¿df hnljB't, l;FrfO, vfg]kfgL, pBf]u, ko{6g, dT:okfng, hn oftfoft h:tf hn;|f]t pkof]usf nflu lgdf{0f eO;s]sf / eljiodf lgdf{0f x'g] of]hgfx¿ gbL a]l;g of]hgf tyf hn;|f]t;DaGwL If]qut u'?of]hgf cg';f/ ;DalGwt If]qsf lgsfox¿ dfkm{t lgdf{0f / Joj:yfkg ul/g]5 . $= gbL a]l;gx¿sf] ;do k|efj d"Nof°g, /0fgLlts jftfj/0fLo d"Nof°g, cfof]hgfsf jftfj/0fLo k|efj d"Nof°g jf k|f/lDes jftfj/0fLo k/LIf0f h:tf cWoog / ljZn]if0fsf] cfwf/df hn;|f]tsf] pkof]u / Joj:yfkg ul/g]5 . %= k|To]s gbL a]l;gdf hn;|f]tsf] k|efjsf/L ;+/If0f, lgodg Pjd lgoGq0fsf] nflu gbL a]l;g u'?of]hgf tof/ u/L nfu" ul/g]5 . ^= k|To]s gbL a]l;gx¿df hn;|f]tsf] kl/df0f tyf u'0f:t/sf] l:ylt hfgsf/L u/fpgsf] nflu hn cg'kfng k|0ffnLsf] Joj:yf ul/g]5 / ;f]sf] lgoldt cg'udg ug]{ Joj:yf ul/g]5 . &= gbL a]l;g u'?of]hgfnfO{ x/]s bz jif{df cBfjlws ul/g]5 . *= hn;|f]tsf] Jojl:yt pkof]usf] nflu k|To]s gbLx¿df pknAw hn;|f]t pkof]usf] nut -water accounting system_, hn afF8kmfF6 k|0ffnL -water allocation system_ Pjd cg'kfng k|0ffnL -water auditing system_ sf] cjnDjg ul/g]5 . /0fgLlt -@_ hn;|f]tsf] pkof]u tyf Joj:yfkg ubf{ PsLs[t hn;|f]t Joj:yfkg tyf hn;|f]tsf] ax'p2]ZoLo pkof]unfO{ k|fyldstf lbOg]5 . gLlt tyf sfo{gLlt != hn;|f]tsf] pkof]u Pjd Joj:yfkg ubf{ PsLs[t hn;|f]t Joj:yfkgsf] cjwf/0ff cg'¿k ul/g]5 . @= hn;|f]tsf] pkof]u Pjd Joj:yfkg ubf{ vfg]kfgL, l;FrfO, ljB't, ko{6g, hn oftfoft, pBf]u, dT:okfng ;d]tsf ax'p2]ZoLo pkof]unfO{ k|fyldstf lbOg]5 . #= s[lifof]Uo e"lddf jif}{el/ l;rfO ;'ljwf k'¥ofpg], ;j{;'ne ¿kdf vfg]kfgL ;]jf pknAw x'g], jiff{ / ;'VvfofdaLrsf] hnljB't
  • 21. 8 pTkfbg Ifdtfsf] leGgtfnfO{ sd ug]{, af9L ljkbnfO{ Go"gLs/0f ug]{, cf}Bf]lus k|of]hg, dT:okfng, gf}sfljxf/ h:tf hnqmL8f nufotsf cGo k|of]hgsf nflu jif]{el/ kfgL pknAw u/fpg] ax'p2]ZoLo, hnfzoo'Qm tyf cGt/ hnfwf/ hn:yfgfGt/0f cfof]hgfx¿sf] ljsf;nfO{ k|fyldstf lbOg]5 . $= hn;|f]tsf] pknAwtf tyf cfjZostf cg';f/ cGt/hnfwf/ hn :yfgfGt/0f of]hgfnfO{ ;d]t Wofgdf /flvg]5 . %= hn;|f]tsf] Jofj;flos pkof]u, ljsf; tyf Joj:yfkgsf] nflu cg'dlt lng' kg]{ Joj:yf ul/g]5 . ^= ;Defjgf tyf cfjZostf cg';f/ ;tx / e"ldut hn;|f]tsf] ;+of]hgfTds pkof]u -Conjunctive use_ sf nflu k|fyldstf lbOg]5 . &= b]zdf pknAw tftf]kfgLsf] d"nx¿sf] klxrfg u/L ;f]sf] ax'p2]ZoLo pkof]u ul/g]5 . *= gbLgfnfx¿df kfgLsf] dfqf oy]i6 / l:y/ /fVgsf nflu hnfzox¿sf] lgdf{0f u/L jiff{tsf] kfgLnfO{ ;~ro ug]{ Joj:yf ul/g]5 . (= hn;|f]tsf] If]qdf hn;|f]t;Fu ;DalGwt cGt/f{li6«o ;+3 ;+:yfx¿;Fu ;d]t ;xsfo{ ug{ ;lsg]5 . !)= cGt/fli6«o :t/df ePsf hn;|f]t ;DaGwL ;lGw, ;Demf}tf, 3f]if0ff Pjd dxf;lGwx¿sf] /fli6«o lxt cg's"n x'g]u/L cfjZostfsf] cfwf/df g]kfn kIf /fi6« x'g ;Sg]5 . !!= b]zsf gbL tyf hnfzox¿nfO{ cfGtl/s hn oftfoftsf nflu klg pkof]u ug{sf nflu cfjZos cWoog u/fO{ ;DefJo 7fpFdf To;sf] ljsf; ul/g]5 . !@= k|d'v gbLx¿af6 hn oftfoftsf] dfWodaf6 ;d'b|;Dd kx'Frsf] Joj:yf ug{ l5d]sL /fi6«;Fusf] ;xsfo{nfO{ tLj|tf lbOg]5 . k|d'v gbLx¿df klxrfg ePsf a[xt cfsf/sf ax'p2]ZoLo cfof]hgfx¿df hn oftfoftnfO{ cfof]hgfsf] Ps cjojsf] ?kdf ;dfj]z ul/g]5 .
  • 22. 9 /0fgLlt -#_ hn;|f]t If]qsf] ;+/If0f, ljsf;, Joj:yfkg tyf lgodgsf nflu ;+:yfut Joj:yf ul/g]5 . gLlt tyf sfo{gLlt != hn;|f]t If]qsf] cWoog, cg';Gwfg, tYofªs ;ªsng, ljZn]if0f, clen]vLs/0f, lgodg tyf ;+/If0fsf] nflu hn tyf pmhf{ cfof]u /xg]5 / To;sf] dftxtdf cfjZostf cg'¿k cGo sfof{nox¿sf] Joj:yf ug{ ;lsg]5 . @= hn;|f]tsf] pkof]u ljsf;, Joj:yfkg tyf ;+/If0f ug{sf nflu ;+3df ljifout lgsfox¿ tyf ltgsf dftxtdf cfjZostf cg'¿k cGo sfof{nox¿ /xg ;Sg]5g . #= hn;|f]tsf] pkof]u, ljsf;, Joj:yfkg tyf ;+/If0fsf nflu k|b]z tyf :yfgLo txdf cfjZostf cg';f/ lgsfox¿ :yfkgf ul/g] 5 . $= hn;|f]tsf] Jofj;flos pkof]u u/] afkt pkof]ustf{n] ltg{'kg]{ z'NsnfO{ sfg"gdfkm{t Jojl:yt ul/g]5 . %= cGt/f{li6«o tyf ;Ldf gbLx¿sf] pkof]u Joj:yfkg, ;+/If0f tyf ljjfb ;dfwfg ug{sf nflu ;+:yfut ;+oGqsf] Joj:yf ul/g]5 . ^= ;Ldf gbLx¿sf] pkof]u, Joj:yfkg tyf ;+/If0f Gofof]lrt ljt/0fsf] l;4fGtsf] cfwf/df /fli6«o lxtnfO{ k|fyfldstfdf /fvL cfk;L ;dGjo, ;xsfo{ tyf ;xdltsf] cfwf/df ul/g]5 . /0fgLlt -$_ hn;|f]tsf] ;+/If0f / ljsf;df lghL If]q tyf ;DalGwt ;/f]sf/jfnfx?sf] ;xeflutfdf clej[l4 ul/g]5 . gLlt tyf sfo{gLlt != hn;|f]tsf] If]qdf cWoog, cg';Gwfg, pkof]u Joj:yfkg, ;+/If0f ug]{ sfo{x¿df ;/sf/L, cw{;/sf/L, lghL, pkef]Qmf :yfgLo ;d'bfo lj1 ;d"x Pjd JolQmx¿nfO{ ;xefuL u/fOg]5 .
  • 23. 10 @= hn;|f]tsf] If]qdf ;/sf/L, lghL / :yfgLo ;d'bfox¿n] ug]{ sfo{x¿ Pjd ;fem]bf/Ldf ul/g] sfo{nfO{ sfg"gL Joj:yf u/L lgwf{/0f ul/g]5 . #= hn;|f]tsf] If]qdf lghL ;xeflutf Pjd ;fj{hlgs lghL ;fem]bf/L Joj:yfnfO{ k|fyldstf lbOg]5 . $= lghL If]qaf6 cWoog, ljsf; Pjd Joj:yfkg ul/Psf cfof]hgfx¿df pkof]u eO/x]sf] kfgLsf] ljj/0f Pj+ tYofªs tf]lsPsf] u'0f:t/df ;DalGwt ;/sf/L lgsfodf pknAw u/fpg lhDd]jf/ agfOg]5 . %= hn;|f]tsf] If]qdf ;xefuL ePsf JolQm tyf lgsfox¿ tyf tL dfkm{t ;+rflnt sfo{x¿sf] lgoldt cg'udg Pjd lgodg ul/g]5 . ^= hn;|f]t If]qdf lghL If]q ;d]tsf] nufgL cfslif{t ug{ cfjZos gLltut ;'wf/ ul/g] 5 . &= hn;|f]t If]q;Fu ;DalGwt lgsfox¿sf] aLrdf cfk;L ;dGjo tyf ;xsfo{sf] Joj:yf ul/g]5 . *= gbL lgoGq0f Pjd Joj:yfkgaf6 psf; ePsf hldgsf] pkof]u nfe nfutsf] cfwf/df ul/g]5 . /0fgLlt -%_ hn;|f]tsf] If]qdf cWoog, cg';Gwfgsf] lj:tf/ ul/g'sf ;fy} pknAw 1fg tyf tYofªssf] clen]vLs/0f, ljZn]if0f tyf k|of]u clej[l4 ul/g]5 . gLlt tyf sfo{gLlt != hn;|f]tsf] If]qdf cWoog tyf cg';Gwfg ug]{ sfo{nfO{ k|fyldstf lbOg]5 . @= hn;|f]tsf] If]qdf cWoog, cg';Gwfg, ;+/If0f ug]{ JolQm tyf lgsfox¿n] ;DalGwt ;/sf/L lgsfoaf6 cfjZos ;xdlt jf cg'dlt lng'kg]{ Joj:yf ul/g]5 . #= hn;|f]tsf] If]qdf ePsf ;Dk"0f{ cWoog, cg';Gwfg, pkof]u tyf Joj:yfkg ;DaGwL sfo{x¿sf] PsLs[t ¿kdf tYofªs Pjd ljj/0fx¿sf] ;+sng / clen]vLs/0f ug]{ sfo{nfO{ Jojl:yt ul/g]5 .
  • 24. 11 $= k|To]s gbL a]l;gdf /x]sf] hn;|f]tsf] pknAwtf, kl/df0f, u'0f:t/, ljBdfg pkof]u, efjL cfjZostf / cfk"lt{ l:ylt;DaGwL ljj/0f tyf tYofªs tof/ u/L cBfjlws ul/g]5 . %= k|To]s gbL a]l;gsf] hn;|f]tdf e}/x]sf] bf]xg tyf k|b"if0f / vf]nfgfnf tyf tfntn}ofx¿sf] cfs[ltdf kl//x]sf] c;/ ;DaGwL ljj/0f tyf tYofªs tof/ u/L cBfjlws ul/g]5 . ^= k|To]s gbL a]l;gdf /x]sf] hnr/, jg:klt tyf hn;|f]tdf cfl>t aGohGt'x¿sf] cfjZos ljj/0f tyf tYofªs /flvg]5 . &= hn;|f]tsf] pkof]u, Joj:yfkg tyf ;+/If0f / lgodg;DaGwL cWoog tyf cg';Gwfgsf nflu pknAw Ifdtf, gjLgtd k|ljlw tyf df]8]nx¿sf] ljsf; tyf k|of]u ul/g]5 . *= hn;|f]tsf] If]qdf ePsf ;Dk"0f{ ljj/0f tyf tYofªsnfO{ ljB'tLo k|0ffnLdf clen]vLs/0f ug]{ Joj:yf ul/g]5 . (= z}lIfs ;+:yf, cw{;/sf/L tyf u}x|;/sf/L nufot lghL If]qsf lgsfox¿n] hn;|f]t If]qdf u/]sf cWoog cg';Gwfgx¿sf] tYofªs ;ªsng Pjd u'0f:t/ k/LIf0f u/L ltgsf] PsLs[t ¿kdf clen]v /fVg] Joj:yf ul/g]5 . !)= hn;|f]tsf] If]qdf ePsf cWoog, cg';Gwfg tyf lgisif{x¿nfO{ k|;f/– k|rf/ tyf k|sfzg ul/g]5 . !!= hn;|f]t ;DaGwL cfof]hgfx¿sf] cWoogsf] qmddf hn;|f]t ;DaGwL h}ljs ljljwtfsf] kIfnfO{ klg ;dfj]z ul/g]5 . !@= hn;|f]tsf] cWoog, cg';Gwfg, ljsf;, Joj:yfkg, lgodg / ;+/If0fsf] If]qdf pTs[i6 sfd ug]{ JolQm jf ;+:yfnfO{ plrt k|f]T;fxg ul/g]5 . !#= hn;|f]tsf] cWoog, cg';Gwfg, pkof]u, Joj:yfkg / ;+/If0f If]qdf ;xefuL x'g] JolQm jf ;+:yfx¿nfO{ hn;|f]t;DaGwL lgsfox¿af6 sfddf bf]xf]/f]kg gx'g] u/L ;xdlt jf cg'dlt lbg] Joj:yf ul/g]5 .
  • 25. 12 /0fgLlt -^_ hn;|f]t If]q;Fu ;DalGwt ;+:yf tyf hgzlQmsf] Ifdtf ljsf; ul/g]5 . gLlt tyf sfo{gLlt != hn;|f]t If]q;Fu ;DalGwt JolQm Pjd ;+3–;+:yfx¿sf] 1fg, ;Lk, Ifdtf / lj1tfnfO{ yk ;'b[9Ls/0f ub}{ nlug]5 . @= hn;|f]tsf] cfjZostf / dxTj ;DaGwdf ljleGg dfWodx¿ k|of]u u/L Jofks 1fg ;Dk|]if0f ug{'sf ;fy} hgr]tgfsf] clej[l4 ul/g]5 . #= hn;|f]tsf] cfjZostf, dxTj, pkof]u, ;+/If0f tyf lgodgsf] af/]df tflnd, uf]i7L, ;]ldgf/, cGt/lqmof, h:tf sfo{qmdx¿dfkm{t :yfgLo ;d'bfo, /fhgLltsdL{, gful/s ;dfh, of]hgfsf/ / lg0f{ostf{ aLr Jofks hgr]tgfsf] clej[l4 u/fOg]5 . $= hn;|f]tsf] cfjZostf, dxTj, pkof]u, ;+/If0f tyf lgodgsf] af/]df ljBfno txb]lv ljZjljBfno tx;Ddsf z}lIfs kf7oqmdx¿df ;dfj]z u/L cWoog cWofkg u/fpg] Joj:yf ul/g]5 . %= hn;|f]tsf] u'0f:t/ k/LIf0fsf nflu cfjZos k|of]uzfnfx¿sf] :yfkgf ug]{ Joj:yf ul/g]5 . /0fgLlt -&_ ;+3, k|b]z / :yfgLo txsf] e"ldsf / bfloTj k|i6 u/L ;dGjofTds tj/n] hn;|f]tsf] pkof]u tyf Joj:yfkg ul/g]5 . gLlt tyf sfo{gLlt != hn;|f]tsf] If]qdf ;+3, k|b]z / :yfgLo tx aLrdf gLltut tyf sfo{ut ;dGjo, ;xsfo{ / ;xhLs/0f ug{ cfjZos ;+oGqsf] Joj:yf ul/g]5 . @= hn;|f]tsf] pkof]u, Joj:yfkg, lgodg / ;+/If0f ug{sf] nflu ;+3, k|b]z / :yfgLo txaLr bfloTj tyf sfo{If]qsf] afF8kmfF6 sfg"gdfkm{t k|i6 ul/g]5 .
  • 26. 13 #, hn;|f]t If]q;Fu ;DalGwt lgsfo tyf ;/f]sf/jfnf lgsfox¿sf] aLrdf ;dGjo, ;xsfo{ tyf sfo{If]qsf] afF8kmfF6 ul/g]5 . $= hn;|f]tsf] Jofj;flos pkof]uaf6 k|fKt x'g] cfDbfgLnfO{ sfg"g adf]lhd ;DalGwt ;d'bfo tyf ;/sf/L lgsfox¿sf] aLrdf afF8kmfF6 Pjd ljt/0f ug]{ Joj:yf ul/g]5 . /0fgLlt -*_ hn;|f]tsf] cfof]hgfx¿af6 k|efljt If]q tyf ;d'bfox¿sf] ;'/Iff Pjd ;+/If0f ul/g]5 . gLlt tyf sfo{gLlt != hn;|f]t cfof]hgfx¿n] cf]u6]sf] :yfg, If]q / ;+/rgfx¿sf] e/kbf]{ ;'/Iff Pjd ;+/If0fsf] Joj:yf ul/g]5 . @= hn;|f]t;Fu ;DalGwt cfof]hgfx¿sf] lgdf{0fsf] sf/0fn] k|efljt dfgj ;d'bfox¿sf] ;'/Iff / ;+/If0fsf] Joj:yf ul/g]5 . #= ;8s, l;+rfO, ;x/L ljsf;, pBf]u, Jofj;flos ejg h:tf ef}lts k"jf{wf/ lgdf{0f sfo{ ubf{ hn;|f]t;DaGwL ljBdfg, lgdf{0ffwLg tyf u'?of]hgf adf]lhd lgdf{0f x'g] cfof]hgfsf ;+/rgfx¿, cfof]hgf:yn tyf If]qx¿df k|lts"n c;/ gkg]{ u/L ul/g]5 . $= hn;|f]t ;DaGwL ljBdfg, lgdf{0ffwLg tyf eljiodf lgdf{0f x'g] cfof]hgfsf ;+/rgfx¿, cfof]hgf:yn tyf If]qx¿sf] 8«OË l8hfOg, gfk gS;fx¿ / ef}lts ;DklQ;DaGwL ljj/0fx¿ cBfjlws u/L ;'/lIft ¿kn] /flvg]5 . %= hn;|f]tsf clt dxTjk"0f{ Pjd ;+j]bgzLn If]qx¿nfO{ hn;|f]t ;+/lIft If]q 3f]if0ff ul/g]5 . ^= hn;|f]t cfof]hgfx¿sf] lj:t[t cfof]hgf k|ltj]bg tof/ ubf{ g} cfof]hgfaf6 k|efljt x'g] ;d'bfox¿sf] ;fdflhs, cfly{s tyf ;fF:s[lts kIfdf kg]{ c;/x¿sf] cWoog ljZn]if0f ul/g]5 . &= cfof]hgfaf6 k|efljt e} k"0f{¿kdf lj:yflkt x'g] JolQm tyf ;d"xnfO{ adf]lhd plrt k'gaf{; tyf k'g+:{yfkgf ul/g]5 . k|rlnt sfg"g adf]lhd plrt kga{f; tyf k'g:{yfkgf ul/g]5 .
  • 27. 14 *= cfof]hgfaf6 k|efljt Pjd lj:yflkt ;d'bfox¿nfO{ k'gaf{; tyf k'g:{yfkgf ubf{ oyfzSo lghx¿n] ckgfO/x]sf] ;fljs adf]lhds} k]zf / Joj;fosf] lg/Gt/tf x'g] u/L Joj:yf ldnfOg]5 . (, cfof]hgfaf6 k|efljt Pjd lj:yflkt ;d'bfox¿nfO{ Ifdtf cg';f/sf] ;Dej eP;Dd cfof]hgfaf6 k|fKt x'g] /f]huf/L Pjd z]o/sf] Joj:yf ul/g]5 . !)= cfof]hgfaf6 k|efljt Pjd lj:yflkt ;d'bfox¿nfO{ hLljsf]kfh{g / cfocfh{g ug{sf] nflu pko'Qm Jofj;flos Pjd ;Lkd"ns tflndx¿ k|bfg ul/g]5 . /0fgLlt -(_ hn;|f]t cfof]hgfx¿sf] ljsf; ubf{ ;Da4 If]qsf gful/ssf cfwf/– e"t cfjZostf kl/k"lt{sf nflu cfjZos pmhf{, vfg]kfgL tyf l;+rfO ;'ljwf ;xh, ;'ne, ;'ky / ;dGoflos tj/n] x'g]u/L ul/g]5 . gLlt tyf sfo{gLlt != hn;|f]tsf] pkof]usf] nflu lgdf{0f x'g] of]hgfx¿ th{'df ubf{ hn;|f]t u'?of]hgfaf6 cfly{s, ;fdflhs tyf jftfj/0fLo b[li6sf]0fn] clwstd nfe tyf kmfObf k|fKt x'g] of]hgfx¿sf] lgdf{0fnfO{ pRr k|fyldstf lbOg]5 . @= /fli6«o lxtnfO{ ;jf]{kl/ /fvL /fli6«o k|fyldstfsf] cfwf/df hn;|f]tsf] ljsf;, Joj:yfkg tyf ;+/If0f ul/g]5 . #= hn;|f]tsf] cefj ePsf ;'Vvf 6f/ tyf If]qx¿df kfgLsf] cfk"lt{sf] nflu jiff{tsf] kfgL ;+sng -kf]v/L, 6of+sL, 3}6f cflb_ sf ;fy} kfgL lnlˆ6ª h:tf gjLgtd k|ljlwsf] k|of]unfO{ k|fyldstf lbOg]5 . $= hn;|f]tsf] pkof]u tyf Joj:yfkg ug]{ df}h'bf k|ljlw tyf oGqx¿sf] Ifdtfdf yk j[l4 tyf :t/f]Gglt ul/g]5 . %= hn;|f]tsf] pkof]u tyf Joj:yfkgsf] lgldQ lgdf{0f ul/g] ef}lts ;+/rgfx¿sf] nflu pko'Qm l8hfOg tyf dfkb08x¿ tof/ u/L nfu" ul/g]5 .
  • 28. 15 ^= lkpg] kfgL, 3/fo;L k|of]u, dT:okfng, l;FrfO, kz'kG5L, ljB't, pBf]u, ko{6g h:tf If]qdf pkof]u ul/g] kfgLsf] u'0f:t/sf] dfkb08 tof/ u/L nfu" ul/g]5 . /0fgLlt -!)_ ;fdflhs, ;fF:s[lts Pjd jftfj/0fLo kIfdf kg{ ;Sg] gsf/fTds k|efj Go"g x'g]u/L hn;|f]tsf] pkof]u tyf Joj:yfkg ul/g]5 . gLlt tyf sfo{gLlt != hnjfo' kl/jt{gaf6 pTkGg x'g;Sg] c;/ Pjd k|efjx¿;Fu cg's"ng x'g] k|s[ltsf] of]hgf tyf sfo{qmdx¿ ;~rfng ul/g]5 . @= hn;|f]tdf cfl>t hnr/, jg:klt Pjd jGohGt'x¿sf] klxrfg u/L ltgLx¿sf] ;+/If0fsf] nflu cfjZos kfgLsf] Joj:yf ul/g]5 . #= hn;|f]tsf] k|b"if0f ug]{ k|b"ifsn] cfjZos Ifltk"lt{ ltg{'kg]{ Joj:yf ul/g]5 . $= hn;|f]tsf] pkof]u tyf Joj:yfkgsf nflu lgdf{0f ul/g] ef}lts ;+/rgfx¿ ;'/lIft, lbuf], u'0f:t/Lo Pjd jftfj/0fd}qL agfOg]5 . %= hn;|f]tsf] pkof]u ubf{ gbLgfnfx¿df Go"gtd dfqfdf 5f]8g'kg]{ kfgLsf] kl/df0f tyf kfgLsf] Go"gtd u'0f:t/sf] ;DaGwdf cfjZos dfkb08 tof/ ul/g]5 . ^, hn;|f]tsf] ljsf;, Joj:yfkg Pjd ;~rfng ubf{ dflyNnf] tyf tNnf] t6Lo If]qdf kg{ ;Sg] hf]lvd tyf c;/sf] d"Nof°g u/L plrt Joj:yfkgsf pkfox¿ cjnDag ul/g]5 . &= jftfj/0fdf k|lts"n c;/ gkg]{ u/L gbLgfnf, tfn tn}ofdf ePsf 9'Ëf, df6f], lu§L, afn'jf h:tf gbLhGo kbfy{x¿sf] plrt pkof]u, Joj:yfkg, lgoGq0f / lgodg ul/g]5 . *, dfgjLo cltqmd0faf6 gbLgfnf tyf tfntn}ofsf] :j¿k÷cfs[lt laufg]{ jf gi6 ug]{u/L ul/g] sfo{nfO{ lgoGq0f ul/g]5 . (= e"ldut hn;|f]tsf] k'ge{/0f x'g] :yfgx¿sf] klxrfg u/L To:tf If]qx¿df ef}lts k"jf{wf/ lgdf{0f, a:tL ljsf; tyf xflgsf/s kbfy{x¿sf] k|of]unfO{ lgoGq0f ul/g]5 .
  • 29. 16 !)= e"ldut hn;|f]tsf] cTolws bf]xgnfO{ lgoGq0f ug{ cfjZos dfkb08 agfO{ nfu" ul/g]5 . !!= e"ldut hn;|f]tsf] ;txnfO{ 36g glbgsf nflu k'ge{/0f ug]{ Joj:yf ul/g]5 . !@= gbLgfnf, d"n, l;d;f/, tfntn}of h:tf hn;|f]tnfO{ k|b"lift agfpg] u/L kmf]x/d}nf kmfNg tyf 9n ld;fpg] h:tf sfo{x¿nfO{ lgoGq0f ul/g]5 . !#= pBf]uwGbf tyf zx/x¿af6 lgisf;g ul/g] k|b"lift kfgLnfO{ k|zf]wg u/]/ dfq gbLgfnf, d"n, l;d;f/, tfntn}of h:tf hn;|f]tx¿df ld;fOg]5 / ;f]sf nflu k|zf]lwt kfgLsf] u'0f:t/sf] cfjZos dfkb08 agfO{ nfu" ul/g]5 . !$= k|zf]lwt kfgLnfO{ cfjZostf cg';f/ k'g/k|of]u ug{ k|f]T;fxg ul/g]5 . !%, hnLo h}ljs ljljwtf tyf jftfj/0f ;+/If0fsf] b[li6sf]0fn] j}slNks pmhf{sf] pTkfbg Pjd k|of]unfO{ k|f]T;fxg ul/g]5 . /0fgLlt -!!_ hnfwf/ Joj:yfkgnfO{ k|efjsf/L agfpFb} hnhGo ljkbsf] lgoGq0f Pjd Go"gLs/0f ul/g]5 . gLlt tyf sfo{gLlt != hnhGo ljkbx¿sf] lgoGq0f Pjd Go"gLs/0fsf nflu PsLs[t hnfwf/ Joj:yfkgnfO{ k|fyldstf lbOg]5 . @= k|To]s gbL a]l;g :t/sf] af9L, 8'afg, s6fg ;DaGwL gS;f / e"–Ifo tyf klx/f] hf]lvd gS;f tof/ ul/g]5 / ;f] gS;fsf] cfwf/df hnhGo ljkbx¿sf] lgoGq0f Pjd Joj:yfkgsf of]hgfx¿ nfu" ul/g]5 . #= af9L, klx/f], 8'afg, s6fg, e"–Ifo tyf klx/f] h:tf hf]lvdk"0f{ :yfgx¿df ePsf ufpFj:tL tyf ;d'bfox¿nfO{ ;'/lIft :yfgdf ;fg{sf nflu ;DalGwt lgsfox¿sf] ;dGjodf To:tf :yfgx¿sf] klxrfg tyf 5gf}6 ul/g]5 .
  • 30. 17 $= af9L, klx/f], 8'jfg, s6fg h:tf hnhGo ljkbx?sf] k|efjsf/L lgoGq0f Pj+ Go"gLs/0f ug{sf nflu gbLgfnfx¿df afFw, t6aGw nufot hnfzox¿sf] lgdf{0f ul/g]5 . ;fy} cfjZostf cg'¿k cGt/ hnfwf/ :yfgfGt/0f ug]{ sfo{sf] Joj:yf ul/g]5 . %= e"–Ifo tyf klx/f] h:tf hnhGo ljkb lgoGq0f Pj+ Go"gLs/0fsf] nflu gjLgtd Pj+ k/Dk/fut 1fg, ;Lk / k|ljlwx?sf] pkof]u ul/g]5 . ^= cltj[li6, cgfj[li6, ;'Vvf, v8]/L, lxdtfn lj:kmf]6g, gbLgfnf y'lgP/ PSsf;L km'6g] h:tf ck|Tofl;t ¿kdf cfOkg]{ hf]lvdx¿sf] k|efjaf6 ;'/lIft x'g] pko'Qm pkfo tyf k|ljlwx¿sf] cjnDag ul/g]5 . &= hf]lvdo'Qm cj:yfdf /x]sf lxdgbL tyf lxdtfnx¿sf] l:yltx¿sf] cWoog tyf cg';Gwfg u/L ;f]sf] tYofªs Pj+ ljj/0fx¿nfO{ cwfjlws ul//fVg] Joj:yf ul/g]5 . *= hnhGo ljkb;DaGwL cfktsfnLg cj:yfnfO{ Wofg lbO{ clt cfjZos tf/, 9'Ëf, afF;, 6]6«fkf]8, k/s'kfOg, Ans, hfnL, af]/f, afn'jf h:tf ;fdfu|Lx¿nfO{ k"j{ tof/L cj:yfdf /fVg] Joj:yf ul/g]5 . (= hnjfo';DaGwL tYofªsnfO{ cBfjlws u/L /flvg]5 . ;fy} e/kbf{] tYof°sf nflu gbL a]l;g If]qx¿df cfjZostf cg';f/ hndfkg / df};d dfkg;DaGwL s]Gb|x¿sf] :yfkgf tyf pks/0fx¿ h8fg ul/g]5 . !), hn tyf df};d;DaGwL k"jf{g'dfgnfO{ e/kbf{] / ljZjf;of]Uo agfpg k|efjsf/L k|0ffnLsf] Joj:yf ul/g]5 . !!= hnjfo' kl/jt{gaf6 pTkGg x'g;Sg] c;/ Pjd k|efjx¿;Fu cg's"ng ug{sf nflu jiff{tsf] kfgL ;ªsng, ;–;fgf kf]v/L lgdf{0f, yf]kf tyf kmf]x/f l;+rfO, lnlˆ6Ë k|ljlw, kfOk k|ljlw, 6g]n v]tL, s[lqd jiff{t tyf er{'cn jf6/ k|of]u h:tf k/Dk/fut Pj+ gjLgtd k|ljlwx¿sf] cjnDag ul/g]5 .
  • 31. 18 !@= k|To]s gbLgfnfx¿df af9L tyf 8'afg If]qsf] klxrfg ul/g]5 / To:tf hf]lvd If]qx¿df a:tL ljsf; tyf lgdf{0f sfo{nfO{ /f]s nufOg]5 . !#= cfktsfnLg ¿kdf tTsfn ug{'kg]{ hnpTkGg ljkbsf] lgoGq0f tyf Joj:yfkg ug{ :yfgLo ;d'bfosf] Ifdtf j[l4 ul/g]5 . !$= ;DalGwt lgsfo;Fusf] ;dGjodf r'/] kxf8df x'g] 9'Ëf lu§L afn'jfsf] cJojl:yt pTvggnfO{ lgoGq0f ul/g]5 . !%= hnfwf/ If]qx¿df lgdf{0f ul/g] ef}lts k"jf{wf/ lgdf{0fsf sfo{x¿ jftfj/0fd}qL agfOg]5 . !^= hnfwf/ If]qdf ePsf jg hËnx¿sf] ;+/If0f ul/g]5 / jg hËn gePsf vfnL hldgx¿df j[Iff/f]k0f ul/g]5 . !&, hnfwf/ If]qdf ePsf gbLgfnf, d"n, l;d;f/, tfntn}of, 9'Ë]wf/f h:tf kfgLsf ;|f]tx¿sf] klxrfg u/L ;+/If0f ul/g]5 . !!= ;+:yfut Joj:yfM hn;|f]tsf] pkof]u, ljsf;, Joj:yfkg tyf ;+/If0fsf nflu ;+3, k|b]z / :yfgLo txdf plrt ;+:yfut k|aGw ul/g]5 . o; gLltsf] sfof{Gjogsf nflu ;+3Lo txdf dGqfno, ljefu, cfof]u, k|flws/0f, cfof]hgf / ;ldlt /xg] 5g . k|b]z:t/df dGqfno, lgb]{zgfno tyf ljifout sfof{nox¿ / :yfgLo txdf ;DalGwt sfof{nox¿sf] Ifdtf ljsf; u/L kl/rfng ul/g]5 . !@= sfg"gL Joj:yfM o; hn;|f]t gLltsf] k|efjsf/L sfof{Gjogsf nflu cfjZos kg]{ sfg"gx¿ th{'df tyf kl/dfh{g ul/g]5 . !#= cg'udg tyf d"Nof°gM o; hn;|f]t gLltsf k|fjwfgx¿sf] sfof{Gjogsf] cg'udg tyf d"Nof°g ljleGg txaf6 x'g]5 . o;sf] cg'udg ;du| ¿kdf pmhf{, hn;|f]t tyf l;+rfO dGqfno Pjd hn tyf pmhf{ cfof]uaf6 ul/g]5 . o;sf cltl/Qm k|b]z / :yfgLo txn]
  • 32. 19 ;d]t cfkmgf] If]qleq gLlt sfof{Gjogsf] cg'udg ug]{5g . o; gLltsf] sfof{Gjog l:ylt / o;sf] ;fGble{stf, k|efjsfl/tf tyf ;+efJo k|efjsf] d"NofÍg /fli6«o of]hgf cfof]udfkm{t ;f]em} jf t];|f] kIfsf] ;+nUgtfdf u/fOg]5 . !$= If]qut gLlt tyf gLltsf] kl/dfh{gM o; hn;|f]t gLltsf] k|efjsf/L sfof{Gjogsf nflu cfjZos If]qut gLltx¿ ;d]t th{'df ug{ ;lsg]5 . o; /fli6«o hn;|f]t gLlt cg's"n gePsf cGo gLltx¿ o; gLlt cg'¿k x'g]u/L kl/dfh{g ul/g]5 . !%= hf]lvd tyf hf]lvd Go"gLs/0fsf pkfox¿M c= hf]lvdx¿ -s_ ;+3, k|b]z / :yfgLo txsf ljleGg lgsfox¿aLrsf] ;dGjo tyf ;xsfo{df dfq gLltn] /fv]sf p2]Zox¿ xfl;n x'g] ePsfn] o:tf] sfo{k4lt ckgfO{ ljsf; lgdf{0f sfo{ ;~rfng ug{' . -v_ hn;|f]tsf] ax'cfoflds lx;fan] PsLs[t ¿kdf ;+/If0f / ljsf; ug{ 7"nf] ;fwgsf] cfjZos kg]{ / o;sf nflu kof{Kt ;fj{hlgs jh]6 ljlgof]hg / ljb]zL ;xof]u tyf nufgL ;d]t kl/rfng ug{' . -u_ hn;|f]tsf] ljsf; / pkof]u;DaGwL If]qut sfo{qmd ;~rfng ug]{ dGqfno tyf lgsfodf cfjZos kg]{ ;+:yfut Ifdtf / hgzlQm ljsf; tyf pgLx¿sf] ;]jf lg/Gt/tf . cf= hf]lvd Go"gLs/0fsf pkfox¿M -s_ ;+3, k|b]z / :yfgLo txsf ljleGg lgsfox¿aLrsf] ;dGjo, ;xsfo{ tyf ;xhLs/0fsf nflu ;Ifd ;+oGqsf] Joj:yf ul/g'sf ;fy} hn;|f]tsf] pkof]u, Joj:yfkg, lgodg / ;+/If0fsf nflu ;+3, k|b]z / :yfgLo txaLr lhDd]jf/L tyf sfo{If]q lgwf{/0f ul/g]5 .
  • 33. 20 -v_ hn;|f]tsf] PsLs[t ¿kdf ljsf; / ;+/If0f ug{ cfjZos kg]{ ;|f]t ;fwg tyf nufgL ;+3, k|b]z / :yfgLo txsf] k|fyldstf x'g]5 . ;fy} ;DefJo j}b]lzs ;|f]tsf] ;d]t clwstd kl/rfng ul/g]5 . -u_ hn;|f]tsf] ljsf; / pkof]u ;DaGwL If]qut sfo{qmd ;~rfng ug]{ lgsfodf cfjZos kg]{ ;+:yfut Ifdtf ;'b[9 ug{'sf ;fy} hgzlQmsf] Ifdtf ljsf; ul/g]5 . hn;|f]t If]qdf ePsf cWoog, cg';Gwfg tyf o; If]qsf lj1x¿sf] ljj/0f cWofjlws u/L o; gLltsf] sfof{Gjog ug{ ;xof]u lnOg]5 .