Toerisme nader bekeken

Deze publicatie is opgesteld binnen het kader van het Integrated Tourism Development Programme (ITDP) en gefinancierd door de Europese
Commissie. Het Deense consultancy bedrijf Carl Bro A/S is verantwoordelijk voor de implementatie van het programma in samenwerking met
de Stichting Toerisme Suriname (STS).
Geschreven door : Fiona Wilton, Carl Bro Tourism Awareness Specialist
Gelezen door : Dr. Lila Gobardhan-Rambocus
Lay-out:/ Design cover : Nancy Valies Graphic Design
Foto’s cover en modules : Willem Kolvoort ( Stinasu ) / Access Suriname Travel / Nancy Valies / Integrated Tourism Development Programme
Productie : Tabiki Productions
Integrated Tourism Development Programme
p/a Stichting Toerisme Suriname
Dr. J.F. Nassylaan 2
Paramaribo, Suriname
Telefoon : +597 410 357
Fax : +597 477 786

Toerisme nader bekeken - 9 trainingsmodules voor het VOJ-onderwijs
Suriname Integrated Tourism Development Programme, juli 2004 3
INHOUDSOPGAVE
DOELSTELLINGEN TOERISMETRAINING
TRAININGSSTRATEGIEËN EN BENADERINGEN
LEERMIDDELEN
EVALUATIEMETHODEN
MODULES VOOR DE TRAINING VAN LEERKRACHTEN BIJ HET VOJ
Module 1 - Wat is toerisme?
Module 2 - Het toerismeproduct
Module 3 - Verschillende soorten toerisme
Module 4 - Cultuur en identiteit
Module 5 - Duurzaam toerisme
Module 6 - Economische effecten van toerisme
Module 7 - Overheids- en particuliere organisaties die werken aan de ontwikkeling van het toerisme in
het Caribisch gebied
Module 8 - Carrières in toerisme
Module 9 - Toerisme en ik
BIJLAGE: CD-ROM MET SUPPORT FOTO’S

Suriname Integrated Tourism Development Programme, juli 20044
DOELSTELLINGEN TOERISMETRAINING
Het scheppen van een bewustzijn voor toerisme onder leerlingen van 12-14 jaar op VOJ-niveau
(Voortgezet Onderwijs voor Junioren) in Suriname, zodat zij het belang van deze sector voor hun land
en de Caribische regio als geheel zullen kunnen begrijpen.
Het scheppen van een nationaal en een regionaal bewustzijn van de waarde van toerisme en het
toerismeonderwijs een plaats geven binnen het curriculum van het VOJ.
Leerlingen informatie verschaffen en ervaringen laten opdoen m.b.t. toerisme en het scheppen van
een bewustheid voor de vele carrièremogelijkheden binnen de sector.
Leerlingen de gelegenheid geven waardering te ontwikkelen voor het toerismeproduct in Suriname
en in de regio en het ontwikkelen van intermenselijke vaardigheden, zoals charme, kalmte,
vriendelijkheid en gastvrijheid, die van vitaal belang zijn voor de groei en duurzaamheid van het
toerisme in hun land en in de regio.
Het verhogen van een cultuur en milieubewustzijn van leerlingen door ze begrip voor duurzame
ontwikkeling van het toerisme bij te brengen.
Leerlingen een positieve houding bijbrengen tegenover toeristen en toerisme.

TRAININGSSTRATEGIEËN EN BENADERINGEN
De trainingsmodules zijn ontworpen om studenten te helpen het belang van toerisme voor hun land en voor de
regio te begrijpen en ze te laten zien welke rol zij kunnen spelen in de groei en de ontwikkeling ervan.
De modules zullen leerkrachten en leerlingen concepten, ideeën, activiteiten en ervaringen aanreiken, die ze
zullen helpen hun kennis, vaardigheden en begrip tegenover toerisme te ontwikkelen in Suriname en de
Caribische regio. De modules willen onder meer discussies stimuleren; daarnaast het identificeren van situaties
en problemen, het oplossen van deze problemen, zelfbewustzijn, kritisch denken en onderzoek ontwikkelen.
Het is aan te bevelen dat leerkrachten verbanden leggen tussen de modules en het curriculum voor het vak
aardrijkskunde op VOJ-niveau, omdat er anders sprake kan zijn van overlappingen.
De individuele modules beslaan een breed scala aan technieken gebaseerd op onderzoek, wat helpt bij de
ontwikkeling van de vaardigheid van de leerling om informatie uit verschillende bronnen te bewerken en te
verwerken. De samenvattingen van de inhoud zijn bedoeld om leerkrachten en leerlingen te stimuleren om
verder onderzoek te doen. Een lijst van activiteiten wordt bij elke module verschaft; deze lijst is ontworpen om
leerkrachten en leerlingen te helpen goed te begrijpen wat sleutelbegrippen inhouden.
Leerkrachten worden aangemoedigd leerstrategieën te gebruiken die passen bij de interesse en de capaciteit
van hun leerlingen, alsook de middelen en locaties van hun school. Enkele leerstrategieën zijn:
• klassendiscussies
• individuele en groepsopdrachten
• interviews
• vragenlijsten
• gebruik van hulpkrachten
• trips en bezoeken
• audiovisuele presentaties
• simulatieoefeningen
• rollenspel
• individuele en groepsverslagen
Het is van groot belang dat leerkrachten ervaringen op het veld gebruiken als leermethodiek. Er moeten
voorzieningen getroffen worden, zodat studenten op een betekenisvolle wijze interactie kunnen hebben met
werkers op verschillende niveaus in de toerismesector en de gelegenheid krijgen om het product toerisme te
leren kennen en in contact te komen met toeristen in hun land. Deze blootstelling zal beslist een positief effect
hebben op de ontwikkeling van de houding van studenten tegenover toerisme.

LEERMIDDELEN
Teneinde de doelen van het programma ten volle te bereiken, dient er op schoolniveau een adequate voorraad
aan leermiddelen te zijn. Leerkrachten dienen toegang te hebben tot de volgende leermiddelen, die zullen
helpen om het toerismeonderwijs van interessanter en betekenisvoller te maken. Wij erkennen echter dat vele
VOJ- scholen in Suriname gebrek hebben aan onderwijsmateriaal. De modules zijn daarom zodanig ontworpen
dat geschikte hulpkrachten uitgenodigd kunnen worden op school en dat goed geplande educatieve dag-
tochten een goede vervanging kunnen zijn.
• Gedrukt materiaal
o leerboeken
o tijdschriften en ander gedrukt materiaal over toerisme
o nieuwsbladen
o kranten
o kaarten en grafieken
o foto’s
• Niet-gedrukt materiaal
o videotapes
o cd-roms
o filmstrips
o dia’s en overheadprojectors
o audiocassettes
o platen
o hulpkrachten
• Apparatuur
o computer
o videorecorder/televisie
o radio/cassettespeler
o overheadprojector
o borden
o dia- en filmprojector
o globe
o multimedia-projector
Duur van presentatie
Elke module kan gedurende een lesperiode van twee uren gepresenteerd worden door een goed uitgeruste en
goed voorbereide leerkracht. Het gaat hier om een klassieke presentatie met schoolbord en krijt, gevolgd door
groepsdiscussies en praktisch werk. Huiswerk, een dagtocht of het boeken van gastsprekers vereist wat meer
tijd. Leerkrachten zouden het wenselijk moeten achten een commissie te vormen voor extra activiteiten buiten
de schooluren.

EVALUATIEMETHODEN
Het succes van toerismeonderwijs kan gemeten worden in termen van het bereiken van de gestelde leer-
doelen voor elke module.
De volgende evaluatieprocedures zijn geschikt voor de verscheidene modules en kunnen apart of gezamenlijk
gebruikt worden. Leerkrachten worden aangemoedigd om andere methoden te gebruiken, die effectief kunnen
zijn voor verschillende categorieën leerlingen.
• quizzen
• repetities
• huiswerk
• verslagen en andere werkstukken
• projecten
• vragenlijsten
• observaties
• deelname aan mondelinge discussies
• mondelinge presentaties
• onderzoek
• interviews
• verzameling van informatie/data

MODULES VOOR DE TRAINING VAN
LEERKRACHTEN BIJ HET VOJ
1. Wat is toerisme?
2. Het toerismeproduct
3. Verschillende soorten toerisme
4. Cultuur en identiteit
5. Duurzame toerismeontwikkeling
6. Economische effecten van toerisme
7. Overheids- en particuliere organisaties die werken aan de ontwikkeling van
het Caribisch gebied
8. Carrières in toerisme
9. Toerisme en ik

MODULE 1
WAT IS TOERISME?
Leerdoelen
Na afronding van Module 1 zullen leerlingen het volgende kunnen:
1. Het definiëren van de termen ‘toerist’ en ‘toerisme’.
2. Het noemen van de verschillende redenen waarom mensen reizen en toeristen worden.
3. Het noemen van de verschillende soorten toeristen en voorbeelden van elke soort geven.
4. Het noemen van de voornaamste ‘bron-landen’ van de toeristen die hun land bezoeken.
5. Het identificeren van de voornaamste behoeften van de toerist.
Belangrijkste begrippen
• toerist • amusement • reizen voor plezier
• toerisme • excursieganger • reizen voor gezondheid
• verblijf • veiligheid en zekerheid • zakenreizen
• binnenlands toerisme • gerieven • educatief reizen
• regionale toerist • toegankelijkheid/vervoer • accommodatie
• internationale toerist • gezond milieu • voedsel en drank
• voorzieningen • activiteiten voor recreatie

SAMENVATTING VAN DE INHOUD
A. Definitie van toerisme
Toerisme kan beschreven worden als het reizen van mensen als vorm van ontspanning, met als doel ver-
schillende bezienswaardige of bekende plaatsen te bezoeken. Het omvat ook de activiteiten van mensen
gedurende hun verblijf in deze bestemmingen en de daarvoor nodige faciliteiten en diensten.
Tegenwoordig reizen mensen ook voor sportactiviteiten, het vergaren van kennis, medische behandeling, zaken,
enz. Ook dat wordt nu toerisme genoemd.
B. Waarom reizen mensen?
Een van de meest primitieve behoeften van de mens is de behoefte aan verandering en opwinding door iets
anders, iets nieuws te gaan doen. Reizen en toerisme verschaffen die stimulans fysiek en zelfs emotioneel. Reizen
buiten bekende omgevingen verschaft variatie en kan aangenaam opwindend zijn; mensen kunnen zodoende
ontsnappen uit hun dagelijkse sleur.
In vroegere tijden reisde men meestal voor vermaak, zaken, rust en ontspanning, maar de behoeften van mensen
zijn in de loop der tijden zijn veranderd. Laten wij bijvoorbeeld kijken naar de voornaamste redenen waarom
mensen naar Suriname reizen:
• Vermaak/recreatie - Mensen grijpen bij reizen de kans om te rusten, zich te ontspannen en te ontsnappen
aan de dagelijkse sleur. Zij benutten de kans deel te nemen aan sportevenementen, tours en andere
attracties. Daarnaast kunnen mensen die dat wensen, winkelen, gokken of zich overgeven aan hun hobby’s
en speciale interesse. Ze kunnen ook op zoek gaan naar het exotische en/of ongewone, of ze kunnen
gewoon reizen om het reizen.
• Zaken - Zakenreizigers hebben weinig keuze wat betreft hun reizen. Zij reizen als en wanneer hun zakelijke
belangen dat vereisen. Sommigen reizen om conferenties en vergaderingen bij te wonen, of om klanten en/
of potentiële klanten te bezoeken. Zakenreizigers zullen echter routes en transportmiddelen kiezen die voor
hun het gemakkelijkst zijn.
• Bezoek aan vrienden en familie - Een groot aantal personen reist met als doel bezoek aan vrienden en
familie. Logeren bij familieleden vermindert de totale reiskosten. Deze reizigers moeten in hun reisplanning
echter rekening met de personen die ze wensen te bezoeken.
• Culturele/godsdienstige redenen - Sommige reizigers wensen verschillende mensen te ontmoeten,
kennis te nemen van andere culturen en plaatsen te bezoeken, zoals heiligdommen (relikwieën) uit het
verleden. ervaren. Sommige mensen reizen om pelgrimstochten naar godsdienstige plaatsen te onder-
nemen, omdat zij geloven dat zij daar genezing en geestelijke troost zullen vinden.
• Medische redenen - Terwijl sommigen mensen reizen voor een medische behandeling, reizen anderen om
te herstellen van ziekten, om het verfrissende en heilzame klimaat van de bestemming te ondergaan. Vele
reizigers bezoeken de Caribische stranden op aanbeveling van hun medische specialisten om te ont-
snappen aan de dagelijkse stress en sleur, om te rusten en zich te ontspannen.
• Betere klimatologische omstandigheden - Mensen reizen vaak om te genieten van betere klimatologische
omstandigheden dan thuis. Personen uit koudere klimaten zoeken dus zon en warmte op en die uit de
tropen koelere bestemmingen.

• Kennis vergaren - Mensen reizen ook met als doel het vergaren van kennis. Of dat nou is om iets specifieks
te leren of nieuwe algemene kennis op te doen middels door een ruimere ervaring. Deze soort reizigers zal
gewoonlijk seminars, conferenties of cursussen in de bestemming bijwonen.
C. Definitie van een toerist
Alle soorten reizigers die toerismeactiviteiten ondernemen, worden bezoekers genoemd. Bezoekers kunnen
kunnen ondergebracht worden in twee groepen: de verblijfstoerist en de excursieganger.
• Verblijfstoerist
Iemand die reist voor recreatie, vakantie, zaken, godsdienst, sport, familiebezoek, beroeps- of intellectuele
interesse en die tenminste 24 uren, maar niet langer dan een jaar, op de plaats van bestemming verblijft.
Deze definiëring geldt niet voor immigranten, diplomaten, consulaire vertegenwoordigers en strijdkrach-
ten.
• Excursieganger
Een tijdelijke bezoeker die korter dan 24 uren in de bezochte bestemming blijft. Een cruisepassagier is een
typisch voorbeeld hiervan. Dichtbij grenzen kunnen er excursiegangers zijn die van het ene naar het andere
land reizen om te profiteren van lagere prijzen of een uitgebreider aanbod aan goederen (Suriname - Frans
Guyana).
D. Soorten toeristen
• Binnenlandse toerist
Een bezoeker die tenminste een nacht buiten zijn/haar normale verblijfplaats doorbrengt, maar toch binnen
zijn/haar eigen land, bijv. iemand uit Paramaribo die naar een andere plaats in Suriname reist.
• Regionale toerist
Een toerist die binnen een bepaald geografisch gebied (bijv. het Caribisch gebied) reist en tenminste 24
uren doorbrengt op zijn/haar bestemming, bijv. een Trinidadiaan die naar Suriname reist.
• Internationale toerist
Een bezoeker die buiten zijn land van herkomst verblijft, en die binnen of buiten een bepaald geografisch
gebied reist, bijv. een Amerikaan die Aruba bezoekt, een Engelse die in Suriname werkt, een Surinamer die
rond Frankrijk en België reist.
E. Waar toeristen voor het Caribisch gebied vandaan komen
Toeristen uit de gehele wereld bezoeken de Caribische regio. Zij komen voornamelijk uit Noord- en Zuid-
Amerika, Europa, Japan en andere Caribische landen.
De Verenigde Staten (VS) blijven de voornaamste toeristenmarkt voor het Caribisch gebied, hoewel de mate van
afhankelijkheid van deze markt sterk varieert tussen individuele Caribische bestemmingen. De oostkust van de
VS, bestaande uit staten zoals New Jersey, New York, Pennsylvania, Connecticut, Massachusetts, Florida,
Georgia and Virginia, blijft de voornaamste bron van Amerikaanse toeristen die de Caribische regio bezoeken.
Canada is ook een belangrijke bron van toeristen voor de Caribische regio, en de overgrote meerderheid van
Canadese toeristen die de regio bezoeken, komt uit twee provincies, Ontario (incl. Toronto) en Quebec (incl.
Montreal).

Groot-Brittannië, Frankrijk en Duitsland blijven de grootste bronnen van Europese toeristen naar het Caribisch
gebied. Andere Europese landen die belangrijke bronnen van toeristen naar de regio zijn, zijn Nederland, Italië,
Spanje, Zweden, België, Spanje, Zweden, België en Zwitserland.
Reispatronen vanuit Europa naar het Caribisch gebied blijven over het algemeen historische koloniale relaties
weerspiegelen, bijv. de meerderheid van de Franse toeristen in de regio bezoekt Franssprekende bestem-
mingen en de meerderheid van de Nederlandse toeristen bezoekt de Nederlandse Antillen, Aruba en Suriname.
Sommige bestemmingen in de regio zijn afhankelijk van Caribische bezoekers. Goede voorbeelden hiervan zijn
Aruba die bezoekers uit de andere Nederlandse Caribische landen ontvangt, Barbados en haar vele bezoekers
uit Trinidad en Tobago, St. Lucia en Dominica en hun bezoekers uit het Frans-Caribisch gebied en de Kaaiman
Eilanden die veel Jamaicaanse bezoekers krijgen. De Nederlandse en Spaanssprekende Caribische bestem-
mingen ontvangen in meerderheid bezoekers uit Zuid-Amerika. In 1998 waren de meeste Zuid-Amerikaanse
toeristen voor het Caribisch gebied afkomstig uit Argentinië, Venezuela en Brazilië.
Hoewel het bezoekersaantal aan Caribische bestemmingen laag is in relatieve termen, is Japan een belangrijke
toeristenmarkt met groeimogelijkheden voor sommige Caribische bestemmingen, in het bijzonder voor
huwelijksreizen, culturele reizen en gouden sieraden. Op het ogenblik zijn Jamaica en de Bahamas de
belangrijkste bestemmingen voor Japanse toeristen; er komen nu nog weinig Japanners naar Suriname, maar
Japan is een waardevolle bron voor de toekomst.
F. Waar toeristen voor Suriname vandaan komen
Bezoekers uit Nederland zijn nog steeds de grootste groep; bezoek aan vrienden en familie is het voornaamste
doel. Als het toeristisch product zich verder ontwikkelt en Suriname meer gepromoot wordt als een interessante
bestemming met verbeterde hotel- en tourfaciliteiten, zal het kleine aantal toeristen dat geen familie of
vrienden bezoekt, en dat nu uit de VS en andere delen van West-Europa komt, naar verwachting toenemen.
Een gemeenschappelijke taal is een belangrijk voordeel en verklaart het gemak waarmee Nederlanders van
Suriname kunnen genieten. Om andere nationaliteiten aan te trekken zullen vaker andere talen, bijv. Engels,
Frans en Duits, gesproken moeten worden.

G. De basisbehoeften van een toerist
Als mensen hun thuis verlaten om andere bestemmingen te bezoeken, hebben zij allen enkele basisbehoeften
die zij gedurende hun bezoek wensen te bevredigen. Alle toeristen, of zij nu binnenlandse, regionale of inter-
nationale toeristen zijn, hebben deze basisbehoeften gemeen. Deze behoeften zijn:
1. Veiligheid en zekerheid
De belangrijkste zorg van bezoekers is hun persoonlijke veiligheid en daarom bezoeken zij plaatsen die zij
als veilig beschouwen. Zij zijn geneigd bestemmingen te vermijden, waarvan zij denken dat die hun vei-
ligheid in gevaar kunnen brengen door omstandigheden, zoals molest, bedreiging, oorlog, politieke in-
stabiliteit en natuurrampen.
2. Gezond milieu
Met de toegenomen mobiliteit van mensen, hun hogere opleidingsniveaus en hun bereidheid om nieuwe
ervaringen op te doen, zijn de toeristen van tegenwoordig steeds meer blootgesteld aan de natuur en het
sociaal-economisch milieu van de wereld. Over de gehele wereld is er steeds meer aandacht voor milieu-
kwesties, ook in de toerismesector. Als resultaat hiervan wordt tegenwoordig veel nadruk gelegd op
bescherming en onderhoud van het milieu en zorgvoor een schone omgeving; een omgeving die vrij is van
vervuiling en rampen. Bezoekers willen de verzekering dat in hun bestemming een schoon en gezond milieu
is, vrij van vervuiling en gevaar voor de gezondheid.
Hoewel het algemeen aanvaard is dat het toerisme bewustzijn en belangstelling voor het milieu heeft
helpen creëren, wordt ook erkend dat toerisme, als het niet goed gestuurd wordt, ernstige schade kan aan-
richten aan het milieu; hetzelfde milieu dat toeristen willen bezoeken en waarvan zij willen genieten en waar-
van hun overleving afhangt. Suriname moet zijn speciaal natuurlijk erfgoed beschermen ter wille van bezoe-
kers en de eigen bevolking.
3. Accommodatie
Accommodatie is een van de belangrijkste behoeften van de reizigers, omdat zij een verblijfplaats nodig
zullen hebben, als zij voor langere tijd een bestemming bezoeken. Een groot deel van de opbrengsten uit
het toerisme komt voort uit accommodaties voor de toerist. In de Caribische regio als geheel wordt 55%
van alle uitgaven van bezoekers uitgegeven aan accommodatie. Er zijn verschillende soorten accommo-
daties beschikbaar voor de toerist, rekening houdend met hun smaak, hun leefstijl en hun vermogen te
betalen. Deze zijn:
• hotels
• guesthouses
• pensions (bed & breakfast)
• all-inclusive faciliteiten
• kampen
• appartementen
• villa’s
• lodges/bungalows
• jachten en cruiseschepen
Meer informatie over de soorten accommodaties wordt verschaft in Module 2.

Toerisme nader Bekeken - 9 trainingsmodules voor het VOJ-onderwijs
Suriname Integrated Tourism Programme, juli 200414
4. Voedsel en drank
Voedsel en drank zijn belangrijke aspecten van het verblijf van een bezoeker in een bestemming. Bezoekers
willen dat er een grote variatie aan lekker, betaalbaar en veilig voedsel beschikbaar is in verschillende
soorten gelegenheden, waaruit zij kunnen kiezen. Om aan deze groeiende behoefte te voldoen zijn er ver-
schillende soorten horecagelegenheden.
• Zelfstandige eetgelegenheden, zoals koffieshops, fastfoodrestaurants, cafetaria’s, etc.
• Eetgelegenheden in hotels, motels, clubs, winkelcentra.
• Voedsel en drankvoorziening aan boord van vliegtuigen, cruiseschepen en treinen.
• Automaten.
5. Vervoer
Toerisme omvat het reizen van mensen en vervoer is dus een belangrijk onderdeel van elke toerisme-
activiteit. Zonder snel, veilig, comfortabel en gemakvol openbaar of particulier vervoer tegen een redelijke
prijs zou toerisme niet mogelijk zijn. Reizigers willen de garantie dat zij veilig van en naar hun bestem-
mingen kunnen binnen een redelijke tijd en tegen een redelijke prijs. Ontwikkelingen op het gebied van
transport hebben een grote invloed gehad op de groei van de vraag naar toerisme en de aard van die vraag.
Er zijn tegenwoordig verscheidene opties voor vervoer beschikbaar voor de reiziger. Enkele hiervan zijn:
• vliegtuigen
• treinen
• cruiseschepen
• jachten
• veer- en rivierboten
• bussen
• wagens
• motorfietsen
• fietsen
6. Gemakken
Toeristen verwachten op een bestemming verscheidene gemakken die hun verblijf aangenamer zullen
maken. Gemakken verwijst naar een scala van diensten die worden geboden aan de bezoeker. De reputatie
van een bestemming wordt sterk verbeterd door de verzorging die zij biedt en de kwaliteit daarvan.
Bezoekers aan een bestemming verwachten de volgende gemakken:
• Activiteiten voor recreatie van goede kwaliteit, die passen bij het landschap en het klimaat van de
bestemming, zoals wandelen, duiken, golf, tennis, zeilen, riviertrips, fietstochten, etc.
• Amusement van hoge kwaliteit, zoals culturele activiteiten, nachtclubs, cabaret, etc.
• Betrouwbare infrastructuur van hoge kwaliteit, zoals vliegvelden, havens, wegen, openbaar
vervoer, nutsvoorzieningen zoals veilig drinkwater en elektriciteit, en moderne communicatie-
middelen.
• Moderne winkels met een breed assortiment aan waren, zoals souvenirs en belastingvrije
goederen.

LEERMETHODEN EN LEERACTIVITEITEN
Aangeraden leermethoden
• projecten (individueel en in groepen)
• onderzoek
• les
• werkstukken
• gastspreker
Leeractiviteiten
1. Studenten zullen leren om hun eigen definitie van ‘toerist’ en ‘toerisme’ te geven. Deze definities zullen
dan besproken worden in de klas, waarbij een consensus wordt bereikt over werkbare definities voor
beide termen.
2. Ontwikkelen van verschillende voorbeelden van mensen die binnen Suriname, de Caribische regio en
de wereld reizen, van en naar verschillende bestemmingen of evenementen; de leerlingen zullen dan de
verschillende soorten reizigers onderverdelen in binnenlandse, regionale of internationale toeristen.
3. Op een wereldkaart zullen de leerlingen aanwijzen uit welke landen de bezoekers naar Suriname komen
en langs welke routes zij reizen.
4. Leerlingen interviewen toeristen om te weten te komen wat hun basisbehoeften zijn op de bestemming
die zij bezoeken. In de klas zullen deze behoeften besproken worden en zal een uitgebreide lijst daar-
van worden samengesteld.
5. Onder leiding van de leerkracht zullen de leerlingen bespreken welke rol elk individu kan spelen om aan
de basisbehoeften van de toeristen die hun land bezoeken, te helpen voldoen.
6. Leerlingen zullen bespreken welk effect het niet voldoen aan de basisbehoeften van de toerist zal
hebben op de toerisme-industrie en het land.
7. Leerlingen noemen de redenen waarom mensen reizen en schrijven dan een kort opstel over reizen naar
Suriname.
8. Leerlingen schrijven over hun ervaringen als toerist in een ander land of een andere plaats in Suriname
en onderzoeken hoe aan hun basisbehoeften als toerist werd voldaan.

MODULE 2
HET TOERISMEPRODUCT
Leerdoelen
Na afronding van Module 2 moeten leerlingen in staat zijn om:
1. Te vertellen wat bedoeld wordt met de aanduiding ‘toerismeproduct’.
2. De onderdelen te identificeren die een toerismeproduct in Suriname en de Caribische regio vormen.
3. Het belang van de rol te analyseren die elk onderdeel speelt in het succes van de toerisme-industrie.
4. Het toerismeproduct van verschillende eilanden uit de regio met elkaar te vergelijken.
• product • attracties
• productontwikkeling • gemakken
• toegankelijkheid • pakket
• transport • accommodatie
• behoeften en verwachtingen van de bezoeker

A. Wat is het product van toerisme
Het toerismeproduct is het complete gebeuren dat een gevolg is van toerisme-activiteiten en dat begint vanaf
het moment dat de reiziger de bestemming kiest totdat hij/zij terug is in zijn/haar normale verblijfplaats.
Het gebeuren omvat alle onderdelen van de reis, inclusief de houding en verwachtingen van de reiziger.
Daarnaast is het toerismeproduct iets immaterieels, niet tastbaar. De potentiële bezoeker kan, in tegenstelling
tot andere producten, een toerismeproduct niet eerst voelen, proeven of keuren, voordat het gekocht wordt en
het kan niet vervangen of teruggegeven worden. Omdat het product niet tastbaar is, hebben potentiële klanten
moeite om te bepalen of het aangeboden product wel of niet aan hun behoeften en verwachtingen zal voldoen.
De reiziger heeft dus veel informatie en constructief advies nodig voordat een goed besluit genomen kan
worden. Hoe goed het toerismeproduct ook samengesteld en verpakt is, als de totale ervaring niet voldoet aan
de verwachtingen en behoeften van de klanten, die bepaald worden door hun houding tegenover vakanties,
zullen zij er niet tevreden over zijn.
B. Onderdelen van het toerismeproduct
Het toerismeproduct bestaat uit goederen en diensten die als volgt onderverdeeld worden:
O toegankelijkheid
O accommodatie
O attracties
O gemakken
• Toegankelijkheid
Dat is het gemak waarmee een toerist kan reizen van de ene naar de andere bestemming. Bij het toerisme
gaat het om het verplaatsen van mensen van de ene naar de andere plaats voor vakantie, zaken, etc. Zonder
snel, veilig, comfortabel en gemakvol openbaar en particulier vervoer zou het massatoerisme van vandaag
niet mogelijk zijn. Ontwikkelingen in transport hebben een sterk effect op de groei van de vraag naar
toerisme en de aard van die vraag. Mensen kunnen nu verder dan ooit van huis reizen voor hun vakanties.
Vervoersondernemingen die zich richten op toeristen, richten zich ook op andere markten (plaatselijke
bevolking, forenzen en vracht) en zijn niet alleen afhankelijk van de vraag van het toerisme. Nationale lucht-
vaartmaatschappijen, spoorwegen, veerdiensten en busbedrijven bieden ook normale diensten volgens een
schema en vele bieden een sociale dienst die weinig te maken heeft met het toerisme, zoals de buslijnen
binnen en buiten Paramaribo. In vele landen, ook in de Caribische regio en Suriname, zijn de voornaamste
vervoersdiensten staatseigendom, worden zij door de staat beheerd of onderworpen aan regulering door
de overheid.
De transportwegen die veelal voor toeristen worden gebruikt zijn lucht, spoor en zee.
Luchttransport
Dat kan onderverdeeld worden in normale lijndiensten, charters en luchttaxi’s. Lijndiensten worden uit-
gevoerd op eerder vastgesteld binnenlandse en internationale routes met een vergunning van de lucht-
vaartautoriteiten. Zij dienen zich te houden aan eerder bekend gemaakte of overeengekomen schema’s,
ongeacht het aantal passagiers. Deze luchtvaartbedrijven kunnen staatseigendom of particulier zijn of een

combinatie daarvan, afhankelijk van de overheid van hun thuislanden. Gewoonlijk is het staatsbedrijf de
‘national carrier’. Voor Suriname is dat Surinam Airways, de SLM.
Charters zijn aantrekkelijk vanwege hun betere prijs of tarief per passagier. Zij zijn niet verplicht zich te
houden aan een vast tijdsschema en vermijden zo de kosten en verliezen van gewone lijndiensten, die soms
niet volledig gevuld zijn.
Luchttaxi’s zijn particuliere charters met kleine vliegtuigen van tussen de 4 en 18 passagiers en worden voor-
namelijk gebruikt door zakenlui voor trips voor hun bedrijf. Omdat zij op kleine airstrips kunnen landen,
kunnen zij gebruikt worden om bezoekers naar dorpen in het binnenland van Suriname te brengen.
Spoorwegen
In vele landen hebben de spoorwegen hun diensten niet aangepast aan de eisen van het moderne mas-
satoerisme. Hoewel zij in ontwikkelde landen een grote rol hebben gespeeld in het vervoer van toeristen in
de eerste helft van de 20ste eeuw, hebben spoorwegen terrein verloren aan vliegtuigen en wagens.
Alhoewel de standaard van de dienstverlening achteruit is gegaan en verschillende routes niet meer worden
gereden, melden vele landen met goede spoorwegen dat zij nog steeds aanzienlijke aantallen vakan-tie-
gangers vervoeren, vooral binnenlandse toeristen. De ontwikkeling van particuliere, op toerisme gerichte
spoordiensten heeft in zeker opzicht de verliezen van voorzieningen van grote staatsnetwerken helpen
opvangen. Daar vele van deze particuliere lijnen door mooie landschappen lopen en gebruik maken van
oude stoomlocomotieven en wagons, hebben zij een nieuwe attractie toegevoegd aan de toerismemarkt
van hun regio.
Op het ogenblik zijn er geen spoordiensten in Suriname.
Tourbussen en wagens
De tourbus is voor velen een ideale manier om in een bestemming te reizen of te touren. De ontwikkeling
van grotere, moderne tourbussen met verbeterde faciliteiten aan boord heeft de vraag naar deze vorm van
transport doen toenemen. Het is dus een ideale vorm van transport voor degenen die goedkopere vakanties
willen. Aan de andere kant betekent de toename van het bezit van auto’s dat sommige mensen liever met
hun eigen vervoer op vakantie gaan en daarbij ook lange afstanden afleggen. Auto-eigenaren hebben de
flexibiliteit en het gemak van het zelf kunnen kiezen van routes en stopplaatsen leren waarderen. In de
afgelopen jaren zijn ook autoverhuurbedrijven opgekomen. Internationaal bekend zijn Hertz en Avis. Vele
van deze bedrijven bieden de mogelijkheid om direct na aankomst op een vliegveld een wagen op te halen
en die weer bij vertrek op hetzelfde vliegveld (of een andere in hetzelfde land) achter te laten.
Verhuurbedrijven zijn nuttig voor touroperators, hotels en luchtvaartbedrijven, die huurauto’s in hun dien-
stenpakketten willen aanbieden. De ontwikkeling van autoverhuurdiensten in Suriname wordt ietwat beperkt
door het feit dat het nogal moeilijk is om het binnenland per auto te bezoeken.
Cruiseschepen, veerboten, rivierdiensten en jachten
Passagiersvervoer over zee is sedert de 19de eeuw goed georganiseerd geweest. In vroegere tijden waren
zeereizen beperkt tot vrachtschepen, waarmee een paar dappere reizigers reisden voor ontspanning of
zaken. Deze vrachtschepen hadden beperkte accommodaties voor passagiers buiten de bemanning. Met de
opkomst van luxueuze cruiseschepen en jachten in de afgelopen jaren reizen steeds meer mensen over zee
voor ontspanning. Lijndiensten (enkele reizen) gaan nog steeds achteruit, maar cruisevakanties (retour-
vaarten voor plezier), gewoonlijk all-in pakketten met alle voorzieningen en faciliteiten voor passagiers
nemen toe. Deze cruises duren gewoonlijk drie tot tien dagen, afhankelijk van de bestemmingen die
bezocht worden. Sommige cruises zijn zelfs wereldreizen, die enkele maanden duren!
Jachten zijn meestal particulier eigendom of gehuurd en de duur van een vakantie is afhankelijk van de
degene die het jacht bezit of huurt. Deze jachten hebben vaak ook luxueuze voorzieningen aan boord.

Het grootste voordeel is de kans om op eigen gelegenheid bestemmingen te bezoeken.
Veerboten zijn in vele landen en ook op enkele Caribische eilanden een populair transportmiddel voor
toeristen. Veerboten moeten, om uit de kosten te komen, voortdurend uitvaren om het gehele jaar door
een stabiele vraag te bereiken en snel aan- en af te meren bij beide bestemmingen voor optimaal gebruik.
Hoewel een reis per veerboot langer duurt dan per vliegtuig, brengt die lagere kosten met zich mee.
Veerboten die auto’s kunnen overzetten, zijn vooral nuttig voor degenen die met hun eigen vervoermiddel
reizen.
Rivierdiensten zijn belangrijk voor binnenlandse bestemmingen die moeilijk via de lucht bereikbaar zijn.
Plaatselijke bewoners en goederen, alsook bezoekers, kunnen vervoerd worden en dit dubbel aspect is
interessant voor bezoekers.
• Accommodatie
Die verwijst naar verblijfplaatsen van toeristen op hun bestemming. De accommodatie is een belangrijk
onderdeel van het product van toerisme. De soort, de schaal en de aard van de beschikbaarheid op elke
bestemming bepalen het soort en de omvang van het toerisme dat mogelijk is. Het kan onderverdeeld
worden op basis van het aantal kamers en de geboden gemakken en diensten. Er zijn vele soorten accom-
modaties en die kunnen onderverdeeld worden in twee categorieën:
1. Accommodaties waar kamers, restaurants of maaltijden, huishoudelijke diensten, etc., worden
geboden.
2. Accommodaties die basisfaciliteiten bieden en waar de gasten voor hun eigen behoeften zorgen.
Soorten accommodaties
Die zijn:
O Hotels. Zij kunnen aan de hand van het aantal kamers en faciliteiten onderverdeeld worden (luxe, bud-
get, etc.).
O Guest houses. Dit zijn gewoonlijk goedkope accommodaties voor een kort verblijf. De meeste bieden
weinig faciliteiten, gemakken en diensten.
O Dorpen. Accommodaties voor reizigers in het binnenland, die vaak in plaatselijke stijl zijn gebouwd.
Zij kunnen ook faciliteiten volgens internationale normen bieden.
O Bed & breakfast. Kleine, knusse accommodaties voor mensen die het persoonlijk element op prijs
stellen. Vaak woonhuizen waarvan de eigenaar kamers beschikbaar stelt aan gasten en zorgt voor
tenminste hun ontbijt.
O All-inclusive accommodaties. Deze variëren in grootte en beschikbare faciliteiten en diensten.
Alle kosten, zoals kamers, maaltijden en dranken, belastingen en diensten zijn inbegrepen in één prijs
die voor vertrek wordt betaald. Goed voorbeelden van zulke accommodaties in het Caribisch gebied
zijn Sandals en Super Clubs.
N.B. Dorpen (zie boven) kunnen ook opereren op een all-inclusive basis, maar de stijl en aard van hun
accommodaties zijn niet zoals die van exclusieve ‘resorts’ en zij lijken eerder op lodges of campings.

O Condominium hotels. Deze zijn gewoonlijk suites met dezelfde faciliteiten als appartementen. Zij geven
reizigers de mogelijkheid om voor zichzelf te zorgen en omhun privacy te beschermen. Over het alge-
meen bieden zij minder publieke ruimte en minder diensten aan gasten dan andere soorten hotels.
Zij zijn vaak een ‘tweede huis’ voor mensen die vaak reizen.
O Villa’s. Deze zijn over het algemeen grote, volledig gemeubileerde huizen, die verhuurd worden aan
reizigers. Zij bieden soms huishoudelijke diensten zoals schoonmaak en koken.
O Lodges/bungalows. Gewoonlijk op zichzelf staande verblijven dichtbij een plek voor activiteiten zoals
vissen, wandelen of bergbeklimmen. Zij bieden basisfaciliteiten in een landelijke stijl met weinig
diensten. Sommige verblijfsaccommodaties in het binnenland kunnen in deze categorie vallen.
O Campings. Deze opereren een beetje als een hotel, omdat een plek gehuurd wordt. Dit soort accom-
modatie gaat terug naar de tijd toen de meeste toeristen met een rugzak, tent en slaapzak reisden.
Tenten of caravans worden gewoonlijk op een door de beheerder aangewezen plek neergezet en ver-
wijderd bij vertrek. Er zijn geen diensten en beperkte gerieven.
O Jachten en cruiseschepen. Deze zijn ook populaire accommodaties voor reizigers. Zij zijn een combi-
natie van transport en accommodatie. De faciliteiten aan boord zijn vaak luxueus. Cruises bieden all-
inclusive vakanties aan de reiziger. Sommige jachten kunnen beperkte faciliteiten en wel of geen
bemanning hebben.
• Attracties
Deze zijn natuurlijke en door de mens gemaakte artikelen/producten die de interesse, bewondering of ple-
zier van toeristen opwekken. Attracties trekken de aandacht van bezoekers en maken een bepaalde bestem-
ming dus aantrekkelijker. Attracties kunnen in vijf categorieën verdeeld worden:
- Natuurlijke attracties
- Culturele attracties.
- Erfgoed attracties.
- Ontspanningsattracties.
- Door de mens gemaakte.
Natuurlijke attracties
Deze zijn door de natuur ‘gemaakt’ en bevinden zich gewoonlijk in beschermde gebieden, zoals natuur-
reservaten, bijv. grotten, watervallen, rotsformaties, landschappen, stranden, bergen, planten (flora) en
dieren (fauna).
Culturele attracties
Dit zijn gewoonlijk georganiseerde evenementen zoals festivals, tentoonstellingen, en voorstellingen van
muziek, dans, toneel, kunst, etc.
Erfgoed attracties
Zij weerspiegelen de geschiedenis en folklore van een bestemming. Enkele voorbeelden hiervan zijn musea,
forten, kerken en andere historische gebouwen en plekken.

Ontspanningsattracties
Zij verschaffen ontspanning en kunnen een combinatie van natuurlijke en door de mens gemaakte attracties
zijn, bijv. casino’s, themaparken en sportfaciliteiten. Georganiseerde riviertochten kunnen een voorbeeld zijn
van een natuurlijke attractie die voor ontspanning wordt gebruikt.
Door de mens gemaakte attracties
Dit zijn materiële zaken (bijvoorbeeld een pretpark, een dansuitvoering), die zijn ontworpen, aangelegd of
georganiseerd om bezoekers aan te trekken. Een goed voorbeeld zijn pretparken zoals Disney World.
Landen die het toerisme promoten, ook die in het Caribisch gebied, leggen veel nadruk op ontwikkeling,
presentatie, onderhoud en behoud van de verschillende attracties, die aan de toerist worden geboden.
Deze attracties kunnen hun bijzonderheid verliezen als ongestructureerde of teveel afwijkingen worden
toegestaan. Landen zijn bereid om ontwikkelen te promoten en tegelijkertijd hun natuurlijke attracties te
beschermen tegen overontwikkeling of vervlakking voor het wederzijds voordeel van het land, van de
plaatselijke gemeenschappen en van de toeristen.
• Gemakken
Deze zijn nuttige faciliteiten en belangrijke diensten die op de bestemming worden aangeboden en die
helpen om het verblijf van de bezoeker veilig, comfortabel en bevredigend te maken. Om toeristen aan te
trekken en hen een bevredigend verblijf te bezorgen, moeten alle gemakken die toeristen verwachten,
beschikbaar zijn. Deze gemakken kunnen in vijf groepen verdeeld worden:
O Openbare diensten.
O Detailhandelsdiensten.
O Cateringdiensten.
O Recreatie en amusement.
O Godsdienstige faciliteiten.
Openbare diensten
Dat zijn essentiële diensten zoals hospitalen, politiebureaus, brandweerstations en posterijen, alsook de
infrastructuur van het land, zoals betrouwbare voorziening van elektriciteit en water, adequate afvalver-
werking, een betrouwbaar en efficiënt vervoerssysteem, een adequaat wegennet, havens, luchthavens en
communicatiefaciliteiten, zoals telefoon, fax en internet. De meeste van deze diensten zijn voornamelijk
bedoeld voor de plaatselijke bevolking, maar kunnen uitgebreid worden om de ontwikkeling van het
toerisme te bevorderen.
Detailhandelsdiensten
Deze diensten leveren een belangrijke bijdrage aan het succes van elk product van toerisme, daar reizigers
er zeker van willen zijn dat zij dezelfde soort producten en diensten beschikbaar hebben als die zij thuis
gewend zijn. Van speciaal belang zijn:
- Supermarkten, winkelcentra, levensmiddelenzaken.
- Andere winkelfaciliteiten (apotheken, mode, foto’s, souvenirs.
- Diensten (kapperszaken, beautysalons, etc.).
- Financiële diensten (banken, cambio’s, ATM’s, creditcards).
Cateringdiensten
Een belangrijke zorg voor reizigers is dat er een grote variëteit aan veilig en lekker eten tegen een betaal-
bare prijs beschikbaar is. Toeristen willen vaak gevarieerd eten en proeven wat de bestemming op dit
gebied te bieden heeft. Er zijn dus verscheidene horecafaciliteiten opgezet om aan deze behoefte te vol-
doen, zoals restaurants, fast food zaken, snackbars, cafés, bars, en clubs.

Recreatie en amusement
Faciliteiten voor recreatie en amusement zijn een essentieel aspect van toerisme op elke bestemming, in het
bijzonder die bestemmingen, die toerisme en ontspanning promoten. Bezoekers gaan speciaal voor re-
creatie en amusement naar bepaalde plaatsen. De kwaliteit van de recreatie en het amusement, die op een
bestemming worden aangeboden, kunnen in grote mate bepalen of bezoekers tevreden zullen zijn over de
bestemming. Zij verwachten dat de volgende zaken voor hun vermaak ter beschikking zijn:
Een gevarieerd nachtleven met culturele shows, dancings, nachtclubs, shows en andere voorstellingen.
O Recreatiefaciliteiten overeenkomstig het terrein, zoals zwembaden, fietsen, paardrijden, casino’s,
stranden, rivieren, watervallen, etc.
O Sportfaciliteiten, zoals golfbanen en tennisbanen.
O Culturele presentaties over het gastland (shows, musea, goede gidsen).
O Plaatselijke muziek en cultuur (steelband, reggae, salsa, merengue, calypso, zouk, kaseko, gamelan,
etc.).
Godsdienstige faciliteiten
Gelovige bezoekers zullen graag een plaats willen waar zij tijdens hun bezoek kunnen bidden.
Godsdienstige faciliteiten zijn niet bedoeld voor toeristen, maar voor de plaatselijke bevolking. Bezoekers
kunnen verwelkomd worden om mee te doen aan godsdienstige activiteiten. Enkele voorbeelden zijn
kerken, synagogen, tempels en moskeeën. Bezoekers zullen ook belangstelling hebben voor andere gods-
diensten dan de hunne en hebben daar misschien bij uitleg nodig.

Aangeraden leermethoden
• projecten (individueel en in groepen)
• gastsprekers
• trips en bezoeken
• les
• onderzoek
Leeractiviteiten
1. De leerlingen zullen een schema samenstellen van alle toerisme-activiteiten, waarbij de reiziger
betrokken is vanaf het moment dat hij/zij beslist om naar Suriname te komen totdat hij/zij terugkeert
naar huis. Deze activiteiten kunnen nu ondergebracht worden in de vier (4) onderdelen van het toerisme-
product.
2. Verdeel de klas in groepen van vier (4) en wijs elke groep een onderdeel van een toerismeproduct toe.
De leerlingen zullen nu onderzoeken uit welke aspecten het toerismeproduct Suriname bestaat.
De bevindingen van elke groep worden aan de gehele klas gepresenteerd.
3. Organiseer een trip naar enkele van de faciliteiten die verbonden zijn aan de vier onderdelen van het
product van toerisme. Tijdens deze trips moeten de leerlingen aangemoedigd worden om de mensen
die daar werken te interviewen, zodat zij een kunnen weten hoe elk onderdeel werkt om de behoeften
van toeristen te bevredigen.
4. Nodig medewerkers van het Ministerie van TCT of de Stichting Toerisme Suriname uit om te vertellen
hoe elk onderdeel van het product van toerisme met het andere verbonden is en hoe zij samenwerken
om toeristen naar hun land te trekken.
5. De leerlingen zal gevraagd worden om met ideeën te komen over de verbetering van het toerisme-
product van hun land. De verbeteringen betreffen alle vier (4) onderdelen.

MODULE 3
VERSCHILLENDE SOORTEN TOERISME
Leerdoelen
Na afronding van Module 3 moeten de leerlingen in staat zijn:
1. Te vertellen over de verschillende soorten toerisme in Suriname en het Caribisch gebied.
2. Uit te leggen wat elke soort toerisme inhoudt.
3. Te begrijpen dat toeristen behoefte aan verschillende soorten toerisme hebben.
4. Plaatsen in Suriname te identificeren, waar de verscheidene soorten toerisme gevonden worden.
• eco-toerisme • gemeenschapstoerisme
• sporttoerisme • speciale evenementen toerisme
• gezondheidstoerisme • cruisetoerisme
• cultureel-erfgoedtoerisme

A. Waarom de behoefte aan verschillende soorten toerisme?
De reiziger is door de jaren heen veranderd en zijn/haar verwachtingen van een vakantie zijn ook aan het ver-
anderen. De reiziger van vandaag wil nieuwe en opwindende ervaringen en voelt zich aangetrokken tot een
toerismeproduct dat drie belangrijke ingrediënten bevat: amusant, leerrijk en opwindend. Toerismeplanners zijn
tot dit besef gekomen en hebben daarom verschillende soorten toerisme ontwikkeld om aan deze verschillende
behoeften te voldoen.
Met de ontwikkeling van transport, hogere opleidingsniveaus en de bereidheid van mensen om nieuwe er-
varingen te zoeken, worden de reizigers van vandaag zich steeds meer bewust van het natuurlijk, cultureel en
sociaal milieu en willen die ervaren tijdens hun reizen. Zij willen de volgende zaken, alleen of in meerdere
combinaties, ervaren tijdens hun reizen:
O Rust, recreatie en ontspanning.
O Klimaatscondities.
O Enkele fysieke activiteiten.
O Vredig van de natuur genieten.
O Zoeken en ontdekken van nieuwe plaatsen en dingen.
O De cultuur van een bestemming ervaren.
O Medische behandeling of herstel van ziekte.
O Meer kennis verwerven.
Men dacht over het algemeen dat de Caribische landen alleen zon, zee en zand te bieden hadden, daar die als
hun beste ‘producten’ beschouwd werden. Deze landen zijn zich echter bewust geworden van de veranderende
behoeften van de reizigers en hebben hun toerismeproduct gediversifieerd om aan deze behoeften te voldoen;
enkele opkomende bestemmingen promoten zichzelf nu niet alleen meer met zon, zand en zee, maar ook met
cultuur-, natuurtoerisme, etc.
Suriname is niet gezegend met goede stranden en heeft dus niet de zon, zee en zand attracties ontwikkeld, maar
het heeft andere goede hulpbronnen, zoals interessante culturen en natuur, die ontwikkeld kunnen worden.
B. Soorten toerisme
Er zijn verschillende soorten toerisme, zoals:
• Sporttoerisme.
• Gemeenschapstoerisme.
• Eco-toerisme.
• Cultureel-erfgoedtoerisme.
• Gezondheidstoerisme.
• Speciale-evenemententoerisme.
• Cruisetoerisme.

Sporttoerisme
Van sporttoerisme is er sprake wanneer sport de voornaamste reden voor de reis is. Over de gehele wereld doen
mensen steeds meer aan sport en zij reizen dan ook naar bepaalde bestemmingen voor het plezier en het genot
van fysieke activiteiten, of dat nou amateur of professioneel is, bijv. de Olympische Spelen en WK-voetbal.
Het sportreizen neemt op alle niveaus en in leeftijden toe, en vele sportbestemmingen worden zodanig
georganiseerd en gepromoot dat bezoekers, of zij nu deelnemers of toeschouwers zijn, van een sportmilieu
kunnen genieten. Deelnemers aan sporttoerisme kunnen in drie (3) typen onderverdeeld worden:
1. Degenen die aan een sportevenement meedoen als speler.
2. Degenen die een sportevenement als toeschouwer bijwonen.
3. Degenen die het sportevenement in een andere hoedanigheid bijwonen (journalisten, sponsors,
bestuurders, etc.).
1. Sporttoerisme evenementen. Het gaat hier om sportactiviteiten die toeristen aantrekken; een groot deel
hiervan als toeschouwer. Deze evenementen hebben ook de potentie om media van buiten, technisch
personeel, atleten, coaches en andere sportfunctionarissen aan te trekken. Voorbeelden hiervan zijn de
Olympische Spelen, WK-voetbal, marathons, etc.
2. Sporttoerisme attracties. Deze verwijzen naar attracties die speciaal gericht zijn op sportactiviteiten.
Voorbeelden hiervan zijn sportmusea, sportfaciliteiten, zoals stadions, sportscholen, sportcursussen en
sportshows.
3. Sporttoerisme-tour. Het betreft hier georganiseerde tours met sportactiviteiten als voornaamste program-
maonderdeel. Zij kunnen geheel zelfstandig uitgevoerd worden of georganiseerd zijn; afhankelijk van toe-
gankelijkheid, locatie en aard van de activiteit. Voorbeelden hiervan zijn bezoeken aan sportattracties, grote
sportevenementen, sportstudietours, avontuurlijke sporttours, safari’s en outdoorexpedities.
4. Sporttoerisme resorts. Hiermee worden goed geplande en geïntegreerde verblijfscomplexen of villa’s
bedoeld, die een bepaalde sport als hun voornaamste thema en marketingsstrategie hebben. Zij beschikken
over faciliteiten en diensten van hoge kwaliteit voor de sporttoerist. Voorbeelden hiervan zijn ski-resorts,
golf-resorts, duik-resorts, tennis-resorts, etc. Deze resorts bieden gewoonlijk de volgende zaken aan:
O Leraren, trainers en coaches die veel expertise hebben en sterk zichtbaar zijn.
O High-tech apparatuur voor instructie, oefening en beoefening van de sport.
O Gelegenheid om te oefenen en in competitieverband aan sport te doen.
O Plekken en faciliteiten voor algemene sportactiviteiten.
Gemeenschapstoerisme
Bijna elke plaatselijke gemeenschap ter wereld heeft wel een hulpbron, een attractie, een activiteit of evene-
ment, die een reiziger zal aantrekken. Het kan een natuurlijke attractie zijn, zoals een waterval of grot, of een
door de mens gemaakte, zoals historische gebouwen en monumenten, of speciale evenementen, zoals festivals.
Als deze geïdentificeerd, ontwikkeld en gepromoot worden door de gemeenschap voor haar eigen voordeel,
dan kunnen wij spreken van gemeenschapstoerisme.
Van gemeenschapstoerisme is er sprake als er deelname is van de gemeenschap waarin het product zich be-
vindt. Dit kan volledige participatie zijn, d.w.z. de gemeenschap beheert alle aspecten van toerisme in haar

gebied, of beperkte participatie, waarbij de gemeenschap maar enkele aspecten van het toerisme in verband
met een specifiek product of producten beheert.
Het succes van gemeenschapstoerisme hangt van de gemeenschap zelf af: haar houding, tegenover toerisme,
haar erkenning van de waarde van toerisme en de stappen die zij neemt om toerisme te stimuleren en te pro-
moten. De beschikbare hulpbronnen van deze gemeenschappen dienen geïdentificeerd, ontwikkeld, en gepro-
moot te worden bij toeristen, zodat zij voordelen kunnen opleveren voor de gemeenschap. Plaatselijke voor-
delen van gemeenschapstoerisme zijn werkgelegenheid voor de bewoners, diversificatie van de economie van
de gemeenschap, het eigendomsgevoel onder de betrokken leden van de gemeenschap en bekendheid voor
de gemeenschap. Van bijzonder belang voor zowel grote en kleine gemeenschappen is het feit dat kleine
ondernemingen de toerismesector domineren en dat toerisme een gelegenheid biedt om een plaatselijke
gemeenschap te betrekken in de economische kansen die het toerisme biedt.
In het Caribisch gebied vallen een aantal modellen onder de noemer gemeenschapstoerisme. Zij worden door
verscheidene bestemmingen ontwikkeld om het toerismeproduct te diversifiëren en de voordelen van toerisme
in een bredere kring te verspreiden. Enkele landen die zulke initiatieven promoten, zijn St. Lucia, Suriname,
Guyana, Belize, Jamaica, Guadeloupe en Dominica.
Toerisme naar dorpen in het binnenland, waar de gehele gemeenschap zich openstelt voor gasten en haar cul-
tuur presenteert, is een mogelijkheid voor Surinaamse dorpen om belangrijke delen van hun cultuur te
behouden en ook inkomsten te verdienen met de opvang van gasten. Belangrijk hierbij is dat er een evenwicht
bewaard wordt, zodat de plaatselijke cultuur niet overheerst wordt door de eisen van bezoekers en bezoekers
toch op zodanige wijze verwelkomd en opgevangen worden, dat dit aan hun verwachtingen voldoet.
Eco-toerisme
Eco-toerisme wordt gedefinieerd als het reizen naar relatief ongestoorde of onvervuilde natuurgebieden
met als specifiek doel het bewonderen, bestuderen en genieten van het landschap en zijn planten en
dieren, alsook van mogelijke cultuuruitingen in die gebieden.
Het omvat de ontwikkeling en promotie van natuurlijke attracties (zoals watervallen, rivieren, etc.) en activitei-
ten (zoals wandelen, duiken en birdwatching) met als doel dat de gast geniet en leert en het genereren van
sociale en economische voordelen voor het gastland. Een vitaal onderdeel van eco-toerisme is ook het beheer
van deze plaatsen en attracties op een aanvaardbare manier voor milieu en cultuur, met voorzieningen voor
plaatselijke participatie en de verspreiding van voordelen op een zo breed mogelijke schaal.
Recentelijk is de vraag naar eco-toerismeproducten gegroeid, maar is er altijd het gevaar dat dit soort toerisme
een “trendy vorm van massa-toerisme” wordt. De belangen van operators en reizigers kunnen botsen met die
van natuurbeschermers en juist het succes van eco-toerisme zou het einde kunnen betekenen van die attractie
of leefgebied.
De voornaamste redenen voor de toegenomen belangstelling voor eco-toerisme zijn onder meer:
• Toegenomen bezorgdheid om het milieu.
• De ontevredenheid over de over-ontwikkeling en drukte in traditionele toerismegebieden.
• Het idee dat vele unieke natuurgebieden in de wereld bedreigd worden of verdwijnen.
• Het verlangen naar nieuwe ervaringen.
Wil eco-toerisme haar uiteindelijk doel bereiken, dan zal het de volgende zaken dienen te realiseren:
• Banen en trainingskansen scheppen voor plaatselijke bewoners.

• Plaatselijke economieën rechtstreeks stimuleren middels de stroom van toerisme-inkomsten..
• Bewustzijn over het milieu en het behoud daarvan promoten onder de plaatselijke gemeenschappen en
bezoekers.
• Belangrijke hoeveelheden deviezen binnenbrengen.
Dorpstoerisme in Suriname kan ook beschouwd worden als eco-toerisme (zie boven).
Cultureel-erfgoedtoerisme
De Wereld Toerisme Organisatie definieert cultureel erfgoed als een kennismaking met de geschiedenis, het
menselijk erfgoed, de kunst, de filosofie en de instituten van een ander gebied of land.
Erfgoed wordt gedefinieerd als elk cultureel element (tastbaar of niet tastbaar) dat van generatie op generatie
wordt doorgegeven door middel van visuele hulpmiddelen, oefening, mondelinge overlevering of vastlegging
en die erkend wordt als onderdeel van de collectieve geschiedenis of historische ervaring van een land of volk.
Dit soort toerisme verwijst naar de activiteiten van personen die een plaats bezoeken met als doel het ervaren
van enkele historische en/of culturele aspecten van die plaats. Het kan gedefinieerd worden als een genoeglijke
en leerrijke ervaring, die kunst met het natuurlijk, sociaal en historisch erfgoed combineert.
Cultureel-erfgoedtoerisme betreft de manier waarop mensen leren van elkaars geschiedenis, tradities, erfgoed,
taal en etniciteit. De culturele waarden van een land worden op verschillende manieren weerspiegeld. Het kan
zijn in muziek, dans, architectuur, voedsel en drank, literatuur, bezoeken aan musea, films, studies en sociale
expedities. De kern is dat mensen uit verschillende landen de kans krijgen om een andere manier van leven te
leren en te ervaren.
Er zijn een aantal interpretaties van cultureel-erfgoedtoerisme; het kan de restauratie en ontwikkeling van
historische plekken en monumenten zijn, of de ontwikkeling van een complete historische stad, restauratie van
plantagehuizen of de ontwikkeling van historische ruïnes en plekken en de ontwikkeling en promotie van
culturele activiteiten.
De landen van het Caribisch gebied in het algemeen, en Suriname in het bijzonder, zijn als resultaat van hun
culturele en etnische diversiteit en koloniale erfenis rijk aan geschiedenis, cultuur, historische monumenten en
plekken. Ze zijn dus in staat om deze toe te voegen aan het toerismeproduct dat zij bezoekers aanbieden. In de
afgelopen jaren zijn er belangrijke pogingen ondernomen om het cultureel erfgoed van deze landen te
ontwikkelen en te behouden. Er zijn instituten opgericht om historische plekken, monumenten, ruïnes, etc., te
restaureren, te ontwikkelen en te behouden ten voordele van zowel de plaatselijke bevolking als toeristen.
Gezondheidstoerisme
De Verenigde Naties definieert gezondheidstoerisme als de verschaffing van gezondheidsfaciliteiten met
gebruikmaking van de natuurlijke hulpbronnen van het land, in het bijzonder minerale waterbronnen en
klimaat.
Het verwijst naar de activiteiten van individuen die een plaats bezoeken om medische behandeling te zoeken,
te herstellen van een ziekte of gewoon te rusten, bijv. personen die een bad komen nemen in minerale water-
bronnen vanwege de therapeutische eigenschappen, of personen die een bestemming bezoeken voor medi-
sche behandeling.
Twee verschillende soorten toeristen doen aan gezondheidstoerisme: degenen die gezond willen blijven en dus

belangstelling hebben voor gezonde activiteiten en degenen die een aandoening hebben, waarvoor zij een
alternatieve of aanvullende behandeling zoeken. Deze behandelingen zijn niet beschikbaar via het traditionele
gezondheidszorgsysteem. Degenen die genezing zoeken zijn te vergelijken met degenen die gezond willen
blijven en er zijn kuuroorden die aan beide behoeften voldoen. Zij bieden gewoonlijk vele recreatieve en
ontspannende activiteiten en behandelmethoden.
Vele landen in het Caribisch gebied promoten nu gezondheidstoerisme. Een aantal resorts biedt nu gezond-
heids- en fitnessactiviteiten en allerlei behandelingen als onderdeel van hun product. Landen in de regio die
hiermee succes hebben gehad, zijn St. Lucia en Dominica met hun zwavelbronnen en Jamaica met haar kuur-
oorden en Cuba met haar geavanceerde medische behandelingen.
In Suriname is er onder bezoekers een groeiende belangstelling voor traditionele genezers en hun middelen en
methoden.
Speciale evenementen toerisme
Dit soort toerisme is gebouwd rondom speciale activiteiten en evenementen. Deze activiteiten kunnen al dan
niet bedoeld zijn om toeristen aan te trekken, maar worden met dat doel ontwikkeld en gepromoot.
Het kunnen sportevenementen, conferenties, muziek of culturele festivals of carnavals zijn.
Sommige Caribische bestemmingen hebben groot succes met het marketen van deze evenementen aan toeris-
ten. Uitstekende voorbeelden zijn de duizenden toeristen die evenementen bezoeken, zoals het carnaval in
Trinidad, het Jazz Festival van St. Lucia, Crop-Over in Barbados, Reggae Sunsplash in Jamaica of Surifesta in
Suriname.
De voordelen van speciale evenementen toerisme voor een bestemming kunnen vele zijn als deze evenementen
goed georganiseerd, gepromoot en beheerd worden. De voornaamste voordelen zijn de toegenomen aantallen
toeristen en de kans om het toerismeproduct van het land waar het evenement wordt gehouden, te promoten.
Cruisetoerisme
Cruisetoerisme groeit snel in de Caribische regio. Het begon pas goed in de jaren zestig aan beide zijden van
de Atlantische Oceaan. Het Caribisch gebied is tegenwoordig een belangrijke cruisebestemming en zal dat in
de afzienbare toekomst blijven. De voornaamste redenen hiervoor zijn dat het klimaat het gehele jaar door tro-
pisch is en cruises dus het gehele jaar door georganiseerd kunnen worden. Bovendien is het aantal eilanden
groot, dat cruiseschepen in staat stelt meerdere bestemmingen tijdens een reis aan te doen. Daarnaast is de
regio gemakkelijk toegankelijk vanuit de Noord-Amerikaanse havens waar de meeste cruises starten.
Een cruisevakantie betekent het bevaren van de oceanen met het comfort van een cruiseschip dat vele facilitei-
ten en gemakken van luxe hotels aan boord heeft. Het is gewoonlijk een all-inclusive vakantie, waarin accom-
modatie, maaltijden en amusement begrepen zijn. Cruiseschepen zijn er in verschillende soorten en maten, en
de grootste hebben ruimte voor duizenden passagiers. Cruises worden om verschillende redenen geboekt, zoals
ontspanning en recreatie, gezondheid, sport en conferenties. De duur van een cruise varieert naar gelang de
bestemmingen en het soort markt waarop men zich richt. In de Caribische regio worden er gewoonlijk cruises
van enkele dagen tot een week aangeboden.
Cruisetoerisme stimuleert economische activiteit in de bestemming, daar de overheid profiteert van hoofdbe-
lastingen en andere heffingen en liggelden, waarbij ook andere onderdelen van de toerisme-industrie profiteren
van de uitgaven gedaan door cruisepassagiers en degenen die goederen en diensten leveren aan de

cruiseschepen. Er zijn ook mogelijkheden voor werkgelegenheid, niet alleen aan boord van cruiseschepen, maar
ook via additionele diensten aan wal voor cruisepassagiers, zoals tours en belastingvrij winkelen.
De voornaamste cruisebestemmingen in de Caribische regio zijn Puerto Rico, de Bahamas en de US Virgin
Islands. De meeste andere bestemmingen worden wekelijks door cruise schepen aangedaan.
Naast de verschillende hierboven genoemde soorten toerisme zijn er een aantal nicheproducten voor ‘special
interest’-groepen. Deze producten worden ontwikkeld voor en aangeboden aan een bepaald deel van de toeris-
tenmarkt. Enkele goede voorbeelden van niche markets in het Caribisch gebied zijn:
Duiken. Warme, heldere zeeën vormen een uitstekende plek voor duikers. Duikers kunnen onbedorven koraal-
riffen, gezonken schepen en andere wonderen onder het water bezoeken. Resorts en duikwinkels bieden lessen
- vanaf een paar uurtjes in de eerste beginselen tot volledige diploma’s - en materiaal aan.
De meeste Caribische landen hebben gerenommeerde faciliteiten op dit gebied.
Huwelijken en huwelijksreizen. Sommige bestemmingen in het Caribisch gebied bieden speciale pakketten voor
huwelijken en huwelijksreizen. Voor huwelijken wordt alles geregeld, zoals vergunningen, voltrekking, receptie,
etc. Sandals, Super Clubs en andere resorts in de regio bieden en promoten huwelijkspakketten.
Gezinnen. Een aantal Caribische bestemmingen richten zich steeds meer op gezinnen en hebben faciliteiten en
pakketten speciaal voor gezinnen ontwikkeld.
Birdwatching. Honderden vogelsoorten kunnen gezien worden in de regio, van kleine kolibries tot grote
fregatvogels. Enkele rijke leefgebieden bevinden zich in Trinidad en Tobago, Puerto Rico, Suriname, Jamaica en
Dominica.
Walvissen - In de Dominicaanse Republiek, Dominica en St. Vincent en de Grenadines kan men op verschillende
plekken walvissen zien. Andere bestemmingen, zoals St. Lucia, de Bahamas, Turks en Caicos Eilanden, Puerto
Rico, de US Virgin Islands, Anguilla en Antigua, hebben ook goede plekken hiervoor.

Suriname Integrated Tourism Programme, juli 2004 31
Aanbevolen leermethoden
• trips
• onderzoek (groep)
• gastsprekers
• audiovisuele presentatie
Leeractiviteiten
1. Verdeel de klas in zeven (7) groepen, en wijs een soort toerisme toe aan elke groep. De leerlingen moeten
onderzoek verrichten en informatie verstrekken over hun opdracht en aangeven of hun soort toerisme wel of
niet in Suriname wordt uitgeoefend, en in welke mate.
2. De leerlingen identificeren mogelijke attracties, plekken, historische gebouwen, culturele tradities, festivals,
etc., in hun gemeenschap en in Suriname in het algemeen. Ze vertellen hoe die ontwikkeld zouden kunnen
worden om toeristen aan te trekken. Zij vertellen ook onder welk soort toerisme deze projecten vallen.
3. Organiseer een trip naar plaatsen waar verschillende soorten toerisme worden uitgeoefend.
4. Nodig gastsprekers uit van toeristische attracties en faciliteiten die deze toerismeproducten aanbieden.
Ze kunnen de klas te vertellen hoe deze producten worden ontwikkeld en gepromoot.
5. Leerlingen werken aan een project dat een vernieuwend toerismeproduct voor hun land schept. Vraag ze om
te letten op: 1) de opvallendste kenmerken van het product; 2) het soort bezoekers dat de doelgroep vormt: 3)
personeels- en administratieve behoeften van het product; 4) hoe het product plaatselijk en in het buitenland
gepromoot moet worden en dat ze een ontwerp voor een brochure van het product maken.
6.Leerlingen denken na over het klimaat van Suriname en de voornaamste landen vanwaar toeristen naar
Suriname komen. Met grafieken dienen zij aan te geven welke seizoenen het aantrekkelijkst zijn voor bezoekers
om: a) uit hun land te vertrekken en b) te reizen naar Suriname.

MODULE 4
CULTUUR EN IDENTITEIT
Leerdoelen
Na het afronden van Module 4 zullen de leerlingen in staat zijn om:
1. Een definitie van cultuur te geven.
2. De onderdelen van Suriname’s cultuur te identificeren.
3. De band tussen cultuur en toerisme te onderkennen.
4. Tenminste twee positieve en negatieve effecten van toerisme op de cultuur van de Surinaamse bevol-
king te noemen.
5. Andere factoren naast toerisme te identificeren die het Surinaams gevoel van identiteit helpen vormen.
6. Begrip en respect te tonen voor de culturen van toeristen.
Belangrijke begrippen
• Definitie van cultuur.
• Factoren die de Surinaamse cultuur en haar gevoel van identiteit helpen vormen.
• Onderdelen of kenmerken van Suriname’s cultuur.
• De band tussen toerisme en cultuur.
• Positieve en negatieve effecten van toerisme op cultuur.

A. Wat is cultuur?
Cultuur kan eenvoudig gedefinieerd worden als de levenswijze van een volk. De menselijke cultuur is
gedefinieerd als gedrag dat alle mensen leren als lid van een sociale groep. Cultuur omvat alle kennis, geloven,
kunst, moraal, wetten en gewoonten die door de mens worden geleerd binnen een bepaalde omgeving.
Fundamenteel gezien ontstaat cultuur uit de ervaringen van de mens met zijn geschiedenis en milieu, waarbij
bepaalde overheersende aspecten van generatie op generatie worden overgedragen. Geen enkele cultuur is
meer of minder dan de andere, of beter of slechter dan de andere.
De oorsprong en uiting van de Caribische cultuur in de regio, inclusief Suriname, is gevormd door het gemeen-
schappelijk ondergaan van kolonisatie, vernietiging van het inheemse, slavernij, contractarbeid, de strijd om
vrijheid, migratie en onafhankelijkheid. Door deze historische ontwikkelingen zijn er samenlevingen ontstaan
waarin een ieder deel is geworden van een Surinaamse identiteit, waarin er veel gemengden zijn van verschil-
lende etnische groepen.
De geschiedenis van het Caribisch gebied wordt gekenmerkt door invloed en bestuur van Engelsen, Fransen,
Spanjaarden en Nederlanders, die de eerste kolonisatoren waren. Er is bewijs dat belangrijke aspecten van de
Afrikaanse en Aziatische cultuur ook bewaard zijn gebleven in de regio en doorgegeven van generatie op
generatie. Als resultaat hiervan hebben Afrikaanse, Europese, Indiase, Chinese, Joodse, Libanese, Spaanse,
Franse, Nederlandse, Portugese en Inheemse tradities zich in vele gebieden vermengd tot een rijke Caribische
cultuur, die zijn eigen charme en aantrekkingskracht heeft.
Er zijn vele aspecten van de cultuur van een volk, zoals kunst, dans, voedsel, toneel, traditionele geneeswijzen,
gemeenschappelijke geloofs- en religieuze richtingen, gebouwen, gewoonten en waardesystemen.
B. Onderdelen van Suriname’s cultuur
Teneinde de onderdelen van Suriname’s cultuur te kunnen identificeren, is het belangrijk terug te kijken naar de
vele kenmerken die tezamen door de tijd heen onze cultureel erfgoed hebben gevormd. Deze zijn:
Kennis
Kennis is wat wij weten over onszelf. Dat onderscheidt ons van andere samenlevingen en verwijst naar wat wij
leren binnen onze gezinnen, gemeenschappen en scholen als wij groeien en ervaring opdoen. Kennis heeft
betrekking op de informatie die van ouder op kind wordt doorgegeven en wordt verworven door de relatie
tussen elk individu en zijn/haar directe omgeving. Kennis wordt door deze ervaringen geleerd, zowel formeel in
de klas als informeel buiten het schoolsysteem.
Geloof
De geloofsrichtingen - godsdienstige of anderszins- van de Surinaamse bevolking zijn breed en gevarieerd. Dit
blijkt uit de vele mythes, godsdiensten en andere gemeenschappelijke richtingen die overheersen. De meest
voorkomende zijn de godsdienstige richtingen van christenen, moslims, hindoes, joden, rastafaris, etc., alsook
traditioneel overgeleverde religiën, zoals in het binnenland. Vele Surinamers geloven naast de traditionele grote
godsdiensten ook in geesten, obiah, voodoo, traditionele geneeswijzen.

Taal
De Surinamers spreken verschillende talen. De officiële taal is het Nederlands, terwijl Engels ook veel wordt
gesproken als resultaat van moderne economische banden. In een aantal Caribische landen worden er ook cre-
ooltalen gesproken die als basis hebben Spaans, Portugees, Frans, Nederlands en Engels met veel Afrikaanse
invloeden. Dit is veroorzaakt door het feit dat het Caribisch een geschiedenis kent van slavenhandel en slavernij.
Enkele voorbeelden hiervan zijn het Creools van enkele voormalige Engelse en Franse (Patois) kolonies, het
Papiamento van de Nederlandse Antillen en het Sranantongo die allen rijke, aantrekkelijke, lyrische en
expressieve talen zijn.
Inheemsen spreken vele eigen talen en sommige mensen van Afrikaanse afkomst spreken nog steeds de taal van
hun voorouders, de creooltalen van het binnenland van Suriname.
Kunst
De Caribische regio staat bekend om haar verschillende kunstuitingen. Enkele voorbeelden hiervan zijn visuele
kunsten, zoals schilderen en beeldhouwen, grote culturele festivals, zoals carnaval, internationaal befaamde
muziek, zoals reggae, calypso, salsa, merengue en zouk, literatuur en volkscultuur. Het succes van Caribische
kunstvormen heeft geresulteerd in haar ‘export’ naar andere landen van de wereld.
Gewoonten
Gewoonten hebben betrekking op gemeenschappelijke gebruiken en/ of ervaringen die gedeeld worden door
verschillende mensen. Dit zijn gewoonten die individuele gezinnen, gemeenschappen, sociale en godsdienstige
groepen, stammen in Suriname of het Caribisch gebied als geheel gemeen hebben. Deze gewoonten zijn
doorgegeven door onze voorouders en zijn op verschillende manieren levend gehouden. De manier waarop
mensen zich kleden, praten, met elkaar omgaan, bidden, bepaalde gelegenheden vieren en elkaar helpen, zijn
voorbeelden van enkele gewoonten die overheersen in het Caribisch gebied.
C. Behoud van de eigen identiteit
Gebruikelijke manieren om individuen te herkennen zijn naam, uiterlijke verschijning en ook de manier waarop
zij praten. De taal die zij spreken en hoe die taal gesproken wordt speelt een belangrijke rol in dit identifi-
catieproces. Hoe een taal gesproken wordt, of het nu Engels, Frans, Nederlands, Spaans, etc., is, varieert naar
gelang het land en de cultuur van het individu. Hoewel de taal dezelfde is, spreken individuen uit verschillende
landen en culturen die met verschillende accenten en intonaties en ze gebruiken uitdrukkingen met andere
betekenissen dan de oorspronkelijke. Een goed voorbeeld hiervan is hoe verschillend Amerikanen en Britten
dezelfde taal, het Engels, spreken. Hetzelfde geldt voor het Caribisch gebied; op elk eiland wordt de taal met
een ander accent gesproken en zo worden individuen uit verschillende landen geïdentificeerd.
Het meest duidelijke symbool van de eigen cultuur, naast de eigen uiterlijke verschijning, is de manier waarop
wij spreken. Als dit verloren gaat is dit een eerste stap op weg naar verlies van identiteit. Het is echter zeer
belangrijk dat men internationaal verstaanbaar moet zijn, terwijl het accent en de spreekstijl van het eigen land
behouden wordt. Het is dus belangrijk om de eigen taal duidelijk te spreken, en talen van bezoekers en han-
delspartners te kennen, zodat communicatie gemakkelijker verloopt.
Door bepaalde invloeden worden Surinamers ertoe gebracht hun levenswijze te veranderen. Deze invloeden
komen in de vorm van radio, tv, films, video’s. Tv-programma’s uit de VS worden over de gehele wereld, ook in
Suriname, uitgezonden en hebben sterke invloed op anderen. Dit kan ook conflicten met de plaatselijke cultu-
ur doen ontstaan. Dit blijkt o.a. uit de manier waarop Surinamers zich kleden, de sporten die zij beoefenen, de
plaatsen waar zij eten en het soort voedsel dat zij daar eten, en het soort muziek waar zij naar luisteren. Deze
invloed is niet altijd slecht - blootstelling aan andere ideeën en internationale variëteit kan positief zijn - maar er

Suriname Integrated Tourism Programme, juli 2004 35
moeten daarbij ook gerichte pogingen worden ondernomen om de positieve aspecten van de plaatselijke cul-
tuur te versterken en te behouden. Enkele van deze positieve aspecten zijn gemeenschapszin, hechte fami-
liebanden, en behulpzaamheid en gastvrijheid tegenover vreemden.
D. De band tussen toerisme en cultuur
Mensen en plaatsen kunnen sterke attracties voor reizen vormen. Een belangrijke motivatie voor reizen is de
gelegenheid culturen van andere landen te leren kennen. Reizen is eigenlijk experimenteel; wij willen andere le-
venswijzen begrijpen, andere landschappen zien en dingen doen die wij in ons normaal dagelijks leven anders
niet zouden kunnen. Bezoekers zijn geïnteresseerd in verscheidene aspecten van onze cultuur, zoals talen,
zeden, kleding en het milieu. Andere culturele belangstellingsgebieden zijn sport, kunst, muziek, dans en
schilderkunst, beeldhouwkunst, toneel, architectuur en ook speciale evenementen, feesten en festivals.
Daarnaast is er ook belangstelling voor voedsel, drank, spelen, amusement, of speciale vormen van gastvrijheid.
Het sociaal milieu kan gebaseerd zijn op belangrijke culturele of historische gronden, of bestaan uit natuurlijk
landschap zoals mooie stranden, machtige rivieren of bossen of gewoon uit gastvrijheid of andere sociale
gewoonten van het volk.
De sociale en culturele effecten van toerisme blijken uit de manieren waarop toerisme bijdraagt aan veran-
deringen in waardesystemen, individueel gedrag, levensstijlen en relaties binnen gemeenschappen, bij toeristen
zelf en de gemeenschappen die zij bezoeken.
E. Culturele effecten van toerisme
Deze kunnen zowel positief als negatief zijn.
Positief
• Algehele verbetering van de kwaliteit van het leven, bijv. onderwijs, werkgelegenheid, gezondheid, tech-
nologie, infrastructuur.
• Verjonging van de plaatselijke cultuur. Hernieuwde belangstelling en trots voor plaatselijke dansen, kunst-
nijverheid, toneel, muziek, kookkunst, dans, kleding, tradities, technologie, etc.
• Behoud van het cultureel erfgoed dat anders zou verdwijnen, bijv. architectuur, monumenten, historische
plekken, kunstvormen.
• Verbreding van de kennis/inzichten van gastheer en gast, hetgeen begrip en/of verdraagzaamheid tussen
verschillende volkeren en culturen bevordert.
Negatief
• Commercialisering van cultuur, vermindering van de waarde van folklore en belangrijke traditionele culturele
instituten.
• Sociale ontwrichting, zoals verlies van ouderlijke gezag en controle, toegenomen materialisme, drugsge-
bruik, veranderingen in seksueel gedrag.
• Imitatie van consumptiepatronen van toeristen in plaatselijke gemeenschappen.
• Vijandigheid tegenover de toerist die zich uit in diefstal, afzetterij en fysieke en verbale agressie (molest van
toeristen).
• Schade aan cultureel erfgoed door vandalisme, bevuiling, diefstal, en illegale verwijdering van voorwerpen
of dieren uit de bestemming.
De toegenomen aanwezigheid van toeristen in Suriname zou kunnen zorgen voor sociale veranderingen.
De internationale toerist staat voor de uitdaging zich aan de nieuwe cultuur aan te passen, terwijl de plaatselijke

gastheren de verantwoordelijkheid hebben van verdraagzaamheid tegenover de ‘geïmporteerde’ cultuur. De
interactie tussen twee culturen kan zowel negatieve als positieve veranderingen, of beide, in het individu teweeg
brengen. Het is normaal dat inwoners van het gastland het gedrag van toeristen imiteren (bijv. wijze van spreken
en kleding, levenswijze, voorkeuren, etc.) en naar hun materiële bezittingen verlangen. Daarnaast kunnen toeris-
ten een beeld presenteren dat plaatselijke minderwaardigheidsgevoelens versterkt, bijv. de toerist is rijk en de
plaatselijke inwoners arm. Wat er in dit geval gebeurt, is dat de sterkere identiteit van de gast de meer onzekere
identiteit van de gastheer ondergraaft. Het imiteren van toeristen zou ook rampzalige effecten kunnen hebben
op de ontvangende bevolking, daar dit zou kunnen leiden tot een verlies van identiteit als individu en als land.
Wij moeten in gedachten houden dat een plaatselijke cultuur die interessant genoeg is om toeristen uit de
gehele wereld aan te trekken, iets moet hebben om trots op te zijn. En dat mag niet verloren gaan.

• rollenspel
• veldbezoeken
• rollenspel/drama
Leeractiviteiten
1. Leerlingen maken een lijst van alle culturele en historische kenmerken van Suriname die gebruikt kunnen
worden om toeristen aan te trekken.
2. Op een kaart van het land wijzen leerlingen de belangrijkste plaatsen van historisch en cultureel belang aan,
en bespreken hoe de belangstelling van toeristen daarvoor gewekt kan worden.
3. Leerlingen verzamelen informatie over tenminste twee (2) talen die in Suriname gesproken worden, over hun
ontstaan en in welke mate zij nog gesproken worden. Hoe kan dit aspect van cultuur helpen toeristen aan
te trekken?
4. Leerlingen bekijken videobanden met verscheidene aspecten van de Caribische cultuur, zoals festivals, dans,
toneel, etc., en identificeren de voornaamste culturele kenmerken waarvoor toeristen belangstelling zouden
kunnen hebben. Hoe kan Suriname zijn cultuuruitingen presenteren?
5. Leerlingen ontwikkelen rollenspelen met daarin verkeerd gedrag tegenover toeristen en hoe het gedrag van
toeristen geïmiteerd wordt. Bespreek daarna hoe dit soort gedrag het toerisme schade toebrengt en wat
gedaan kan worden om dit te voorkomen.
6. Leerlingen bezoeken een bekende toeristische attractie die onderdeel vormt van het cultureel erfgoed en
verkrijgen met behulp van een ervaren gids inzicht in de culturele en historische betekenis van deze plek.
Zij zullen daarna een verslag van deze trip maken en daarin vertellen waarom zij denken dat bezoekers
belangstelling voor die plaats zouden kunnen hebben.

MODULE 5
DUURZAAM TOERISME
Leerdoelen
1. Een goede definitie van ‘duurzaam toerisme’ geven.
2. De verscheidene onderdelen van duurzaam toerisme identificeren en verklaren.
3. De partners of stakeholders in duurzame toerismeontwikkeling noemen.
4. Verklaren hoe deze partners samenwerken om duurzame toerismeontwikkeling te bereiken.
5. Identificeren en onderzoeken van duurzame toerisme-initiatieven in hun land.
6. Verklaren hoe landen en individuen kunnen profiteren van duurzame toerismeontwikkeling.
• duurzaam toerisme
• duurzame toerismeontwikkeling
• vormen van duurzaam toerisme
• de rol van overheid, particuliere sector en gemeenschappen in duurzame toerismeontwikkeling
• ‘draagvermogen’
• voordelen van duurzame toerismeontwikkeling

A. Wat is duurzaam toerisme?
Elke stad, elk dorp, elk ruraal gebied en elke plaatselijke gemeenschap bestaan uit land, water, lucht, gebouwen,
planten- en dierenleven en mensen. Reeds generaties lang gebruiken gemeenschapsbewoners deze hulpbron-
nen op een manier (soms op een verstandige), die ervoor zorgt dat er jarenlang voorraden daarvan zullen zijn,
maar vaak gebruiken of verspillen zij teveel. Soms zijn hulpbronnen verminderd, verslechterd of geheel verdwe-
nen. Tegenwoordig vragen velen zich af hoe wij voor adequate huisvesting en voldoende voedsel en banen kun-
nen zorgen, terwijl de voorraad natuurlijke hulpbronnen afneemt. Toerisme kan een van de oplossingen zijn als
er volgens goede milieu principes gewerkt wordt en ontwikkeling gebaseerd is op het behoud van de natuurlijke
en culturele basis en niet op het opmaken van natuurlijke hulpbronnen.
De ontwikkeling van toerisme in het Caribisch gebied heeft grote gevolgen gehad voor het fysieke en sociale
milieu met als gevolg belangrijke veranderingen die als zowel positief als negatief beschouwd kunnen worden.
De toerisme-industrie in Suriname is nog kleinschalig en er moet overwogen worden hoe het negatieve te mi-
nimaliseren en het positieve te versterken. Misschien kunnen andere Caribische voorbeelden gebruikt worden
voor hoe het wel of niet moet.
Bij de ontwikkeling van het toerismeproduct, zoals de ontwikkeling van nieuwe attracties, en de bouw van
nieuwe hotels, wegen, etc., kunnen er conflicten ontstaan met het natuurlijk milieu, de mensen en hun cultuur.
Duurzaam toerisme is bedoeld om de negatieve gevolgen te minimaliseren of te elimineren en tegelijkertijd de
positieve te versterken.
Definitie: Duurzaam toerisme verwijst naar de optimale aanwending van natuurlijke, culturele, sociale en
financiële hulpbronnen voor de nationale ontwikkeling op een gelijkwaardige en zelfvoorzienende basis,
teneinde een unieke ervaring aan de bezoeker te bieden en de kwaliteit van het leven te verbeteren mid-
dels partnerschappen tussen overheid, particuliere sector en gemeenschappen. (Caribische Toerisme
Organisatie, CTO)
Het concept van duurzaamheid omvat het milieu, de mensen en de economische systemen.
Duurzaam toerisme is economisch levensvatbaar, maar vernietigt de hulpbron waarvan de toekomst van het
toerisme afhankelijk zal zijn niet, bijv. het natuurlijk milieu en de sociale structuur van de plaatselijke gemeen-
schap. Bij de ontwikkeling ervan wordt rekening gehouden met de huidige opvangcapaciteit, de plaatselijke
bevolking en het milieu.
Duurzame toerismeontwikkeling is elke vorm van toerismeontwikkeling die gemeenschappen stimuleert om
hulpbronnen op een verantwoordelijke wijze aan te wenden om aan hun behoeften te voldoen en er
tegelijkertijd voor te zorgen dat deze hulpbronnen, waar mogelijk, beschikbaar blijven voor toekomstige
generaties. Het staat een benadering voor van beheer en niet van eigendom van hulpbronnen.
B. Vormen van duurzaam toerisme
Duurzame toerismeproducten zijn die welke beheerd worden in harmonie met het milieu en de plaatselijke
bevolking en cultuur. zij kunnen verschillende vormen aannemen, maar de meest voorkomende zijn:
• gemeenschapstoerisme
• eco-toerisme of groen toerisme
• cultureel-erfgoedtoerisme
(Zie Module 3 voor meer informatie hierover.)

In deze vormen van duurzaam toerisme zijn de volgende zaken duidelijk:
• De plaatselijke bevolking is van begin tot eind betrokken in het gehele ontwikkelingsproces en ook in
het beheer van het toerismeproduct. Er zijn maatregelen getroffen om ervoor te zorgen dat de voorde-
len van het toerisme ook voor de gemeenschappen zijn.
• Natuurlijke hulpbronnen worden beschermd en niet teveel gebruikt. Toerisme infrastructuur wordt
zodanig ontworpen en toerismeactiviteiten worden zodanig gepland dat het natuurlijk milieu en het
nationaal erfgoed beschermd worden. Er worden beperkingen aan toerismeactiviteiten opgelegd als
die plaatsvinden in nogal gevoelige gebieden, zoals kustgebieden, natuurreservaten of wouden of
andere beschermde gebieden. Deze natuurlijke hulpbronnen worden in de gaten gehouden en
negatieve effecten worden bestreden.
• De plaatselijke cultuur wordt gerespecteerd en behouden en bezoekers krijgen een kans om de tradi-
tionele levenswijze van de bevolking te leren kennen.
C. Partners in duurzaam toerisme
Er zijn drie belangrijke stakeholders in de ontwikkeling en besturing van duurzaam toerisme:
1. de toerisme-industrie
2. milieuactivisten
3. autoriteiten op gemeenschaps- en plaatselijk niveau.
Duurzame toerismeoontwikkeling verbindt toeristen en verschaffers van toerismefaciliteiten en -diensten met
voorstanders van milieubescherming en gemeenschapsbewoners en hun leiders die een betere kwaliteit van
leven wensen, met elkaar. Het is dus belangrijk dat plaatselijke toerismeplanners ervoor zorgen dat er altijd een
goede samenwerking is tussen deze partijen.
Het toerisme kan beschouwd worden in termen van vraag en aanbod: vraag van toeristen en aanbod van attrac-
ties, faciliteiten en diensten, transport, promotie en informatie. Markttrends wijzen uit dat toeristen steeds
actiever en milieubewuster worden.
Het milieu is de basis voor de natuurlijke en culturele hulpbronnen die toeristen aantrekken. Milieubescherming
is dus essentieel voor het langetermijnsucces van toerisme. Draagvermogen is een belangrijk begrip bij het
plannen van duurzame toerismeontwikkeling. Het verwijst naar het maximaal gebruik dat gemaakt kan worden
van een plek zonder dat dit nadelige gevolgen zal hebben voor haar hulpbronnen, tevredenheid van bezoekers,
of voor de gemeenschap, economie en cultuur van het gebied.
Gemeenschappen halen verscheidene voordelen uit het toerisme en dit kan leiden tot een verbetering van de
kwaliteit van het leven van de inwoners. Het is echter belangrijk dat de gemeenschap en haar inwoners
betrokken zijn bij de besluitvoering over het plannen, ontwikkelen en beheren van toerisme en gelijkwaardige
voordelen halen uit deze sector.
Middels de productie- en samenwerkingsinteractie tussen toerisme-industrie, milieuactivisten en en gemeen-
schap kunnen alle partijen profiteren en een betere kwaliteit van het leven voor de gemeenschap bereiken.
De toerisme-industrie wenst een gezond zakelijk klimaat met de volgende zaken:
• financiële zekerheid
• gekwalificeerde en verantwoordelijke arbeidskrachten

• accommodaties en attracties van voldoende kwaliteit om een regelmatige stroom bezoekers aan te
trekken die dan langer zullen blijven en vaker zullen komen
Degenen die belangstelling hebben voor het milieu en cultuur/erfgoed kwesties wensen:
• Bescherming van het milieu middels preventie, verbetering, opruiming van schade en herstel.
• Mensen te motiveren om meer bewust te zijn en dus liever te “zorgen voor” hulpbronnen dan die te
“gebruiken.”
Gemeenschappen wensen een gezonde plaats om te leven met:
• Voedsel, voldoende en schoon water, gezondheidszorg, betalend werk met gelijkwaardig loon, onder-
wijs en recreatie.
• Respect voor hun erfgoed en tradities.
• Kansen om te beslissen over hun toekomst.
D. Voordelen van duurzaam toerisme
Duurzaam toerisme is een model van economische ontwikkeling, dat bedoeld is om:
• De kwaliteit van het leven in de ontvangende gemeenschap te verbeteren.
• Een ervaring van goede kwaliteit aan de bezoeker te bieden.
• De kwaliteit van het milieu waar zowel de ontvangende gemeenschap als de bezoeker op kunnen
bouwen.
Alle partners in duurzaam toerisme hebben daar op de een of andere manier voordeel aan. Mogelijke voor-
delen van deze vorm van toerisme zijn:
• Nieuwe banen en inkomens voor de gemeenschap.
• Nieuwe investeringsmogelijkheden.
• Meer overheidsinkomsten.
• Verbeterde overheidsinkomsten.
• Verbeterde infrastructuur en gemeenschapsfaciliteiten en diensten zoals water, afvalverwerking, wegen,
gezondheidszorg en veiligheid.
• Grotere markten voor plaatselijke producten.
• Betere kansen voor werktraining en vooruitgang.
• Betere recreatie en culturele faciliteiten en activiteiten die de gemeenschap en toeristen kunnen
gebruiken.
• Verhoogd bewustzijn van en waardering voor natuurlijk en cultureel erfgoed van de gemeenschap.
Teneinde voordeel te halen uit duurzame toerismeontwikkeling, moeten plaatselijke planners de behoeften van
de toeristen en de toerisme-industrie, de noodzaak voor bescherming van het natuurlijk en cultureel milieu en
de behoeften van ontvangende gemeenschappen in gedachten houden. Door het integreren en balanceren van
deze behoeften en zorgen binnen het raamwerk van het bereiken van duurzame toerisme ontwikkeling, kan de
kwaliteit van het leven van de gemeenschap verbeterd worden, terwijl de toerisme-industrie een redelijke winst
maakt en het milieu beschermd wordt om deze voordelen voor allen te garanderen in heden en toekomst.

• trips
• onderzoek
• gastsprekers
• sudiovisuele presentaties
Leeractiviteiten
1. Leerlingen bezoeken een paar plaatsen waar het toerisme op een duurzame manier geschiedt. Na hun
terugkeer zullen zij een verslag schrijven van hun waarnemingen, met speciale nadruk op de rol van de
gemeenschap, de overheid en milieu-activisten.
2. Leerlingen identificeren duurzame toerismeproducten die geboden worden aan toeristen in Suriname
en vermelden redenen waarom deze producten als duurzaam worden beschouwd.
3. Een gastspreker van het Ministerie van TCT, de STS of een andere relevante instantie houdt een pre-
sentatie over het begrip ‘draagvermogen’ en hoe dit concept wordt toegepast op toeristische plekken
en attracties, gevolgd door een klassediscussie.
4. Leerlingen ontwerpen brochures voor het promoten van een duurzaan toerismeproduct in hun gemeen-
schap met speciale nadruk op de unieke ervaring die dit product de bezoeker biedt, terwijl het tegelij-
kertijd het milieu beschermt.
5. Leerlingen bezoeken een ‘groen hotel’ in hun land en leren hoe dat hotel haar bijdrage levert aan
milieubehoud. Als er geen groen hotel is, dan kunnen de leerlingen een bestaande accommodatie
bezoeken en aanbevelingen doen: hoe kan de bedrijfsleiding de accommodatie milieuvriendelijker
maken.

MODULE 6
ECONOMISCHE EFFECTEN VAN TOERISME
Leerdoelen
1. Begrijpen dat toerismeactiviteit inkomsten genereren voor Suriname.
2. Uitleggen hoe Suriname profiteert van de inkomsten uit het toerisme.
3. Identificeren van de verschillende groepen in de samenleving die profiteren van toerisme.
4. Identificeren van verschillende manieren waarop banen geschapen kunnen worden als gevolg van
toerismeactiviteiten.
5. Uitleggen hoe toerisme verbonden is met andere sectoren van de economie.
• Toerisme is een bron van hard nodige vreemde valuta.
• Overheidsinkomsten uit het toerisme komen in de vorm van belastingen.
• De inkomsten uit het toerisme helpen om te betalen voor geïmporteerde goederen en diensten en
helpen ook om de infrastructuur en sociale diensten te verbeteren.
• Toerisme biedt directe en indirecte werkgelegenheid aan vele Surinamers.
• De toerisme-industrie helpt economische activiteit te stimuleren in de landbouw, visserij, bouw,
huisnijverheid en andere industrieën.
• Een deel van het geld dat uit toerisme wordt verdiend, blijft niet in het gastland.

1. Het belang van vreemde valuta voor een land
Suriname verdient vreemde valuta middels de handel in goederen en diensten. Hoewel sommige goederen
geproduceerd en geëxporteerd kunnen worden voor verkoop en sommige diensten naar het buitenland
gebracht kunnen worden voor gebruik, moet toerisme in de bestemming ‘geconsumeerd’ worden; het kan niet
geëxporteerd worden omdat het immaterieel, niet tastbaar is. Anders dan ander exporten, wordt internationaal
toerisme geproduceerd en geconsumeerd in Suriname door de buitenlandse bezoeker, hoewel het product
toerisme in het buitenland ‘verkocht’ wordt.
Geen land is zelfvoorzienend (d.w.z., in staat om alle goederen en diensten die zij nodig heeft om efficiënt te
functioneren en aan de behoeften van de bevolking te voldoen, zelf te produceren). Als gevolg hiervan moet
het land op een gegeven moment toch goederen en diensten uit het buitenland importeren. Voor deze goed-
eren en diensten moet er met vreemde valuta betaald worden.
Enkele producten die met vreemde valuta gekocht moeten worden, zijn motorvoertuigen en reserve onderde-
len, machines, gereedschappen en apparaten, brandstof en olie en voedingsmiddelen en dranken. Sommige
diensten moeten ook ‘geïmporteerd’ worden, omdat de nodige expertise om die te verschaffen niet in het land
zelf voorhanden is. Vreemde valuta is ook nodig om de buitenlandse diplomatieke vertegenwoordigingen van
Suriname (Ambassades, Consulaten, etc.) draaiende te houden.
In het verleden was Suriname, net als andere Caribische staten, afhankelijk van de export van landbouwpro-
ducten zoals suiker en bananen, en mineralen zoals bauxiet. Deze traditionele exporten zijn in de afgelopen
jaren echter sterk verminderd en overheden moesten dus uitkijken naar alternatieve bronnen voor de hard nodi-
ge vreemde valuta. Voor de meeste Caribische naties lijkt toerisme het beste alternatief en het is tegenwoordig
de grootste verdiener van vreemde valuta in een aantal Caribische landen.
2. Inkomsten die door de overheid worden verdiend als resultaat van toerismeactiviteit
De inkomsten die de overheid uit toerismeactiviteiten verdient, krijgt zij in de vorm van belastingen.
Toerismeondernemingen moeten net als andere ondernemingen belasting betalen, zoals winstbelastingen,
omzetbelastingen, importheffingen, inkomstenbelastingen, etc. Er zijn echter bijkomende belastingen, die
toerismeondernemingen moeten betalen, zoals:
Kamerbelasting. Deze belasting wordt rechtstreeks aan de hotelrekening toegevoegd en betaald door de gast.
Het is geen onderdeel van de hotelinkomsten, maar het hotel int deze namens de overheid.
Vertrek- of Luchthavenbelasting. Deze wordt de passagier in rekening gebracht bij het vertrek uit het land. Zij
wordt gewoonlijk contant geïnd ten tijde van het vertrek uit de luchthaven. Alle Caribische landen brengen deze
belasting in rekening en het bedrag varieert van US$ 10 tot 25. Passagiers van cruiseschepen hoeven geen
vertrekbelasting te betalen, maar de cruiseschepen zelf moeten een hoofdbelasting betalen, die gebaseerd is
op het aantal passagiers aan boord.
Casinobelasting. Casino’s moeten bijkomende belastingen betalen. De belastinggrondslag varieert van land tot
land. In sommige bestemmingen is zij gebaseerd op het bedrag dat gasten betalen aan chips; in andere landen
op het bedrag dat gasten feitelijk hebben verloren tijdens het spelen.

Toerisme nader bekeken

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to Toerisme nader bekeken

Similar to Toerisme nader bekeken (20)

Toerisme nader bekeken