Nota mengikut silibus buku teks Sains Tingkatan 5 bagi SPM tahun 2020 Rujukan: Chong Kum Ying, Thong Kum Soon, dan Nor Mazliana Abdul Hashim, (2012), Sains Tingkatan 5. Kuala Lumpur: Odonata Publishing Sdn Bhd.

1. NOTA SAINS TINGKATAN 5
Bab 1: Mikroorganisma dan
Kesannya Terhadap Benda Hidup
Blog Memori Cikgu Hawa : https://memoricikguhawa.blogspot.com/
Instagram: @ismihawa
UiTM Kampus Puncak Alam
Bachelor Of Business Administration (Hons) Finance

2. Objektif Pembelajaran
1. Pengelasan Mikroorganisma
2. Faktor yang Mempengaruhi Pertumbuhan Mikroorganisma
3. Pengetahuan tentang Mikroorganisma Berfaedah
4. Kesan Mikroorganisma Berbahaya kepada Manusia
5. Cara-cara Mencegah Jangkitan Penyakit yang Disebabkan oleh Mikroorganisma
6. Cara Merawat Penyakit yang Disebabkan oleh Mikroorganisma
7. Kewujudan Mikroorganisma yang Dapat Memberikan Kesan yang Mendalam terhadap Kehidupan
Manusia dan Keseimbangan Alam

3. 1.1 PENGELASAN MIKROORGANISMA
Ciri-
ciri
Rupa
Bentuk
Saiz
Cara
PembiakanNutrisi
Habitat
• Organisma seni yang tidak dapat
dilihat dengan mata kasar manusia
tetapi dapat dilihat dengan bantuan
mikroskop.
• Juga dikenali sebagai mikrob.
Apakah Mikroorganisma?

4. JENIS-JENIS MIKROORGANISMA
Virus Bakteria Protozoa Alga Kulat

5. Mikroorganisma
paling seni
Hanya dapat dilihat
menggunakan
mikroskop elektron
Mempunyai struktur
yang sangat ringkas
Terdiri daripada bebenang asid nukleik (sama
ada asid deosiribonukleik (DNA) atau asid
ribonukleik (RNA) yang dilindungi oleh lapisan
protein yang dikenal sebagai kapsid
Kapsid membezakan
bentuk asas virus
Saiz: Lebih kecil
daripada bakteria
(lebih kurang 0.2 μm)
Tidak dapat hidup dan
membiak di luar
perumah
Cara Pembiakan:
- Menjangkiti sel perumah (bakteria, haiwan, tumbuhan).
- Boleh dikatakan sebagai parasite
- Sel yang dijangkiti seterusnya menjadi habitat virus itu.

6. Bentuk-bentuk Virus
Heliks
Contoh:
• Virus mozek
tembakau yang
menyerang pokok
tembakau
Gabungan Kedua-dua
Bentuk
Contoh:
• Bakteriofaj yang
menjangkiti bakteria
Polihedral
Contoh:
• Adenovirus yang
menyebabkan
jangkitan pernafasan

7. Kitaran Pembiakan Virus Bakteriofaj

8. Ditemui di mana-mana
sahaja:
- darat - udara
- air
Merupakan
mikroorganisma unisel
Majoriti mempunyai
dinding sel yang teguh
Bagi sel tumbuhan,
dinding sel bakteria
dibina daripada asid
amino & polisakarida
Pili (rerambut halus)
membolehkan bakteria
melekat pada
permukaan tertentu
Flagelum (ekor)
membantu pergerakan
bakteria
Saiz: lebih besar
daripada virus
Diameter: 0.5 μm
hingga 1.0 μm
Cara makan:
- Fotosintesis
- Sesetengahnya parasite
- Bakteria saprofit mendapatkan makanan daripada organisma yang telah mati
Cara Pembiakan:
- secara aseks
- Secara konjugasi

9. Bentuk-bentuk Bakteria
sfera
KOKUS
pilin
SPIRILUM
rod
BASILUS VIBRIO
koma
Aseks:
Pembiakan secara belahan
dedua dengan satu bakteria
induk membahagi dua dan
membentuk dua sel anak

10. Majoriti adalah
mikroorganisma unisel
Tetapi ada juga yang
berkumpulan atau
berkoloni
Mempunyai struktur
dalaman yang
kompleks
Saiz: 5 μm hingga 250
μm
Contoh:
- Ameba
- Paramesium
Cara Pembiakan:
- Secara aseks
- Paramesium juga melakukan seks
secara konjugasi
Majoriti adalah
parasite yang hidup di
dalam badan
organisma lain.
Mendapatkan makanan
daripada perumahnya

11. Contoh Protozoa: Ameba
Ameba
Boleh dijumpai di
dalam tanah, air
tawar, air laut, &
pada haiwan lain
(sebagai parasit)
Tidak mempunyai
bentuk tertentu
kerana bentuknya
sentiasa berubah
semasa bergerak
Dapat membentuk
unjuran daripada
badannya yang
dikenal sebagai
pseupodium (kaki
palsu)
Fungsi
Pseupodium:
- Bergerak
- Menangkap &
menelan makanan
seperti bakteria

12. Contoh Protozoa: Paramesium
Paramesium
Boleh ditemui di
dalam air tawar
Berbentuk
seakan-akan
selipar
Mempunyai
rerambut halus
iaitu, silia
Fungsi Silia:
- Bergerak
- Memasukkan
makanan ke
dalam badannya

13. Menjalankan proses
fotosintesis
Tidak dianggap sebagai
tumbuhan
Sebab: tidak
mempunyai struktur
asas tumbuhan (akar,
daun, batang)
Saiz: 1 μm hingga 10
000 μm
Cara Pembiakan:
- Secara aseks
- Spirogira melakukan
seks (konjugasi)
Habitat: air tawar, air
masin, tanah lembap
dan kulit pokok

14. Contoh Alga
Euglena (unisel) Spirogira (multisel)
Cara Pembiakan Spirogira:
Semasa konjugasi, 2 spirogira akan bersatu menggunakan tiub yang terbentuk daripada satu atau kedua-dua
spirogira.
Kemudian, bahan genetik akan dipindahlan melalui tiub itu.

15. Organisma ringkas
Kelihatan seperti
pokok
Saiz: 10 μm hingga
100 μm
Biasanya terdiri daripada
struktur sporangium &
struktur berbentuk bebenang
(hifa)
Cara Pembiakan:
- Majoriti secara seks
-Secara aseks melalui pembentukan
spora & penunasan
Kulat tidak dapat
membina makanan
sendiri
Saprofit:
Mendapatkan makanan daripada
organisma yang telah mati
Parasite:
Hidup di dalam badan organisma yang lain &
memperoleh makanan daripada perumah
berkenaan

16. Cara Pembiakan Kulat
Penunasan Spora
Contoh : Yis (unisel)
Contoh:
Mukor
(multisel)
Spora: ialah sel-sel seni yang akan dibebaskan oleh sporangium.
Oleh sebab keadaannya yang sangat halus & ringan, spora akan
dibawa oleh angina & akan bercambah pada persekitaran yang
sesuai.

17. Akan meningkatkan kadar
pertumbuhan mikroorganisma.
Kehadiran faktor lain
(kelembapan, cahaya, suhu & pH
terhad), pertumbuhan
mikroorganisma akan terencat
walaupun nutrient bertambah.
Penting bagi pertumbuhan &
pembiakan mikoorganisma.
Persekitaran yang kering
menyebabkan mikroorganisma
kurang aktif & mungkin mati.
Pendedahan kepada cahaya
terutamanya ultraungu boleh
membunuh mikroorganisma.
Kulat & bakteria tumbuh dengan
lebih baik dalam keadaan gelap.
Alga memerlukan cahaya untuk
melakukan fotosíntesis.
Suhu optimum untuk
pertumbuhan & pembiakan
mikroorganisma: 35°C hingga
40°C.
Majoriti mikroorganisma tumbuh & membiak
dengan banyak pada nilai pH 7 (pH neutral).
Terdapat juga mikroorganisma yang boleh
hidup di persekitaran sedikit berasid atau
beralkali.
1.2 FAKTOR YANG MEMPENGARUHI PERTUMBUHAN
MIKROORGANISMA
Nutrien Kelembapan Cahaya
Suhu Nilai pH

18. Proses Pencernaan
Makanan
Proses Pereputan Perubatan
Pertanian Perindustrian
1.4 PENGETAHUAN TENTANG MIKROORGANISMA BERFAEDAH

19. Manusia Haiwan Herbivor
Flora Usus: Mikroorganisma yang hidup
dalam system pencernaan manusia
Bakteria membantu menapaikan sisa-sisa
makanan di dalam usus besar & seterusnya
menghasilkan vitamin K & biotin untuk
kegunaan tubuh.
Flora usus dapat menghasilkan enzim yang tidak dapat dihasilkan oleh
sel manusia untuk memecahkan polisakarida (kanji, fiber, &
oligosakarida) kepada gula ringkas.
Fungsi bakteria E.coli di dalam kolon (usus besar):
Menghalang pertumbuhan bakteria berbahaya dalam usus untuk
mengelakkan penyakit.
Bakteria & protozoa
menghasilkan enzim
selulase untuk mencernakan
selulosa yang sukar dicerna
kepada gula ringkas.

20. Kulat Tetupai
Bakteria pengurai & kulat saprofit
membantu menguraikan organisma
mati & juga bahan buangan haiwan
kepada sebatian ringkas yang boleh
diguna semula oleh tumbuhan.
Bakteria Fakultatif
Bakteria Fakultatif :
• Berkebolehan hidup di persekitaran beroksigen & tanpa oksigen
• Digunakan di dalam sistem rawatan kumbahan untuk menghuraikan bahan
buangan pepejal kepada produk-produk berguna (biogas, biopepejal, bioeffluent)
Kulapok

21. Krim Antikulat
Antibiotik
• Penyakit yang
disebabkan oleh bakteria
& kulat boleh dirawat
menggunakan antibiotic
dan antikulat.
• Kedua-dua bahan ini
dihasilkan daripada
bakteria & kulat tertentu.
• Sesetengah pathogen yang telah mati atau
dilemahkan dijadikan vaksin & disuntik ke dalam
badan untuk menggalakkan penghasilan
antibody.
• Terdapat juga bakteria yang diubah suai secara
genetic untuk menghasilkan insulin (hormone
yang digunakan dalam rawatan penyakit kencing
manis).

22. Sangat penting
dalam kitar
nitrogen.
Membantu
menyuburkan
tanah
Menggalakkan
pertumbuhan
tumbuhan
Digunakan
sebagai
kawalan
biologi
Fungsi Bakteria & Kulat
Contoh:
Sejenis bakteria
digunakan untuk
mengawal pembiakan
rama-rama & kumbang
perosak.
Kulat digunakan untuk
mengawal serangga yang
sering merosakkan
tanaman.
Nodul akar pokok kekacang
mengandungi bakteria Rhizobium

23. Perusahaan
Barangan Kulit
Penghasilan
Cuka
Perusahaan
Tali & Kain
Penghasilan
Dadih
Perusahaan Serbuk
Pencuci
Pembuatan Roti
Penghasilan
Minuman Beralkohol
Penghasilan Kicap
Soya
Bakteria Kulat

24. 1.4 KESAN MIKROORGANISMA BERBAHAYA KEPADA MANUSIA
• Merupakan
mikroorganisma
(bakteria, protozoa,
kulat & virus) yang
boleh menyebabkan
penyakit.
Patogen
Menghasilkan toksik
yang boleh
membunuh sel
perumah
Bakteria
Protozoa
Menghasilkan
enzim untuk
menguraikan tisu
perumah
Kulat
Menjangkiti
perumah &
merosakkan sel
perumah
Virus

25. • Batuk berpanjangan
• Kahak pekat berwarna kehijauan
& mungkin juga berdarah
• Kehilangan berat badan
• Sakit dada
• Cepat letih
Tibi (Tuberkulosis) atau batuk
kering
Kolera (Taun)
• Muntah
• Cirit-birit teruk yang
menyebabkan kehilangan air
yang banyak
• Rasa dahaga
• Bibir kering
Penyakit Jangkitan Seks -
Gonorea
Pesakit Lelaki:
• Rasa kesakitan semasa kencing
• Keluar bendalir putih pekat
daripada zakar
• Berkemungkinan mandul
Pesakit Perempuan:
• Kesakitan hanya dirasai apabila
jangkitan telah merebak ke
serviks, uterus, tiub Falopio &
ovary
• Berkemungkinan mandul
Kancing Dagu / Kancing Gigi
(Tetanus)
• Otot rahang mengalami
kekejangan
• Demam
• Sakit kepala
• Mengetap gigi dengan sangat
kuat
Penyakit Jangkitan Seks -
Sifilis
Peringkat Pertama:
• Ulser dalam kemaluan
Peringkat Kedua:
• Kulit berbintik merah
• Demam
• Hilang selera makan
• Hilang berat badan
• Sakit otot, sendi & tulang
Peringkat Akhir:
• Gangguan system saraf

26. Malaria
• Demam
• Menggigil secara
berkala
• Mengalami anemia
• Air kencing
berwarna kuning
gelap
AIDS (Sindrom Kurang Daya Tahan
terhadap Penyakit)
• Cirit-birit
• Kehilangan selera makan
• Hilang berat badan
• Sakit & lemah otot
• Sistem pertahanan badan musnah
yang menyebabkan pelbagai jangkitan
penyakit kepada organ badan
Demam Denggi
Simptom awal menyerupai selesema
diikuti dengan;
• bintik merah pada kulit
• pendarahan pada hidung, mulut, kulit
serta organ dalaman
Selesema
• Hidung berair
• Mata berair
• Sakit kerongkong
• Suara serak
• Batuk
• Demam
• Sakit badan
Hepatitis (A atau B)
• Demam kuning
• Rasa letih & lemah badan
• Hilang selera makan
• muntah
Cacar Air
• Demam
• Bintik-bintik merah berair pada kulit
• Rasa gatal
• Sakit kepala

27. Panau
• tompok-tompok
cerah pada kulit
• menimbulkan rasa
gatal
Kurap
Kurap berbentuk
gelang berwarna
merah pada badan &
menimbulkan rasa
gatal
Kaki yang dijangkiti kurap
akan kelihatan merah, terluka
& berdarah
Kurap pada kuku
akan menjadikan
kuku tebal, kuning &
mudah patah

28. Cara Jangkitan Penyakit
Cara
Jangkitan
Makanan
Sentuhan
Udara
Vektor
Vektor ialah
organisma yang
membawa pathogen
yang menyebabkan
penyakit

29. 1.5 CARA-CARA MENCEGAH JANGKITAN PENYAKIT YANG
DISEBABKAN OLEH MIKROORGANISMA
Langkah-langkah Pencegahan Jangkitan
Pensterilan Imunisasi Pengawalan Vektor
Membunuh /
menyingkirkan
mikroorganisma
daripada sesuatu
objek / persekitaran
Penggunaan
haba
Bahan Kimia Sinaran
Autoklaf
Pendidihan
Disinfektan
Antiseptik
Sinar
Gama
Sinar
Ultraungu
Daya tahan badan terhadap
jangkitan penyakit
Keimunan Aktif (K.A) Keimunan Pasif (K.P)
K.A Semula
Jadi
K.A Buatan
K.P Semula
Jadi
K.P Buatan
VaksinKesembuhan
daripada
penyakit
Penyusuan
susu ibu
Suntikan
antiserum
Cara mengawal
pembiakan lalat / nyamuk

30. Graf Keimunan
Pasif Buatan
Graf Keimunan Aktif Buatan
Graf Keimunan
Graf Keimunan
Aktif Semula Jadi
Graf
Keimunan
Pasif
Semula
Jadi

31. Kepentingan Keimunan
Menghindarkan diri kita
daripada dijangkiti pathogen
tertentu
Mengurangkan kadar
kematian bayi yang lahir
dengan memberikan
imunisasi kepada ibu
mengandung
Menyelamatkan ramai
kanak-kanak di seluruh
dunia dengan suntikan awal,
seawal usia kelahiran &
berterusan hingga remaja
Melanjutkan usia dengan
menyediakan badan untuk
serangan jangkitan penyakit
yang sama buat kali kedua
Membasmi penyakit-
penyakit tertentu seperti
polio & demam campak
pada masa hadapan

32. 1.6 CARA MERAWAT PENYAKIT YANG DISEBABKAN OLEH
MIKROORGANISMA
Jenis Perubatan
Perubatan Tradisional Perubatan Moden
Menggunakan bahan-bahan yang berasal daripada
tumbuh-tumbuhan dan herba
Campuran antara seni merawat
dengan berbagai-bagai sains
Kaedah Rawatan
Pembedahan Antiserum
Antikulat
Ubat
Sintetik
Antibiotik
Kaedah Rawatan
Tumbuh-
tumbuhan
Herba Akupuntur

33. Perubatan Tradisional
Perubatan Moden
Antibiotik
Penisilin Streptomisin Tetraksiklina Kloramfenikol
• Gonorea
• Sifilis
• Tibi
• Kolera
• Disentri
• Kolera
• Tifus
Sebatian kimia yang diekstrak
daripada mikroorganisma (bakteria
& kulat) yang boleh
membunuh/merencatkan
pertumbuhan mikroorganisma lain
di dalam sel badan manusia
Antikulat
Untuk merawat penyakit jangkitan kulat (kelemumur, kulat &
panau)
Preskripsi
Memberikan maklumat kepada jururawat / ahli farmasi tentang
jenis ubat, kuantiti & jangka masa pengambilan sesuatu ubat
untuk diberikan kepada pesakit
Herba Penyakit
Pokok Teh Karang gigi,
keracunan,
menguatkan
system keimunan
Air
Rebusan
Akar Pokok
Ramunggai
Sebagai tonik &
merawat penyakit
kulit, selesema &
skurvi
Lidah
Buaya
Mempercepat
proses
penyembuhan
luka
Delima Cirit-birit, &
disentri
Lengkuas luka

34. 1.7 KEWUJUDAN MIKROORGANISMA YANG DAPAT MEMBERIKAN KESAN YANG
MENDALAM TERHADAP KEHIDUPAN MANUSIA DAN KESEIMBANGAN ALAM
Mikroorganisma
Sumbangan Impak Negatif Kitar Nitrogen
Kesihatan Perubatan
Pertanian Perindustrian
Mendatangkan
pelbagai jenis
penyakit
Makanan
cepat
rosak
Boleh
menyebabkan
sumber makanan
terjejas
Tanaman
dijangkiti
Membantu
proses
pereputan
Membantu
kesuburan
tanah
Membekalkan
banyak oksigen
(alga)