PRESENTACIÓN ARTE ROMÁNICA

1.  O nome de “Románico” déuselle no século XIX
(moito tempo despois) porque “recordáballes á
arte romana”.
 Predomina durante os séculos XI e XII en Europa
Occidental.
ARTE ROMÁNICA

2.  RAOUL GABLER, TESTEMUÑA DO GRAN PULO
CONSTRUTIVO A PARTIR DO SÉCULO XI,
DEIXOUNOS ESCRITO ALÓ POLO ANO 1000
“EUROPA CÓBRESE DUNHA BRANCA ROUPA DE
IGREXAS”.
 O CAMIÑO DE SANTIAGO VAI SER A VÍA DE
ENTRADA DO NOVO ESTILO, O ROMÁNICO, NA
PENÍNSULA.
 A CONSTRUCIÓN ROMÁNICA MÁIS IMPORTANTE NA
PENÍNSULA VAI SER A CATEDRAL DE SANTIAGO.

3.  CARACTERÍSTICAS:
 CONSTRUCCIÓN EN PEDRA
 ARCOS DE MEDIO PUNTO
 GROSOS MUROS
 POUCA LUZ INTERIOR
 USO DE CONTRAFORTES
 ESCULTURA E PINTURA CON FUNCIÓN
DIDÁCTICA

4. Xa dixemos de onde viña o nome
de románico “parecido ao
romano”, imos ver algúns
elementos que teñen unha base
romana: sistema abovedado, arco
de medio punto, etc, pero iso non
nos debe confundir a arte romana
coa románica.

5. CONSTRUCIÓN EN PEDRA

6. Recordamos que os muros van
ser reforzados con contrafortes
exteriores. Predomina o macizo
sobre o oco. Os vanos son
pequenos e escasos. De aí, que
a luz dos interiores sexa pouca.
Son espazos sombríos que nos
achegarían ao recollemento
espiritual. .

7. VANOS CON ARCOS DE MEDIO PUNTO

8. FIESTRAS CON ARCOS DE MEDIO PUNTO.

9. *ARCOS DE MEDIO PUNTO
*BÓVEDAS
De canón
De aresta
*CONTRAFORTES EXTERIORES
*PILAR CRUCIFORME
*PLANTA DE CRUZ LATINA
Cimborio Xirola Ábsidas
ELEMENTOS DA ARQUITECTURA
ROMÁNICA

11.  ARCOS DE MEDIO
PUNTO
 PORTADAS:
Sen Tímpano
Con Tímpano

12. Partes dun arco e dunha portada románica.

13. BÓVEDA DE CANÓN

14. Bóveda de canón. Bóveda crucería

15. ARCOS FAXÓS

16. BÓVEDA DE ARESTA

17. CONTRAFORTES

18. PIAR
CRUCIFORME
Catro columnas
adosadas cada unha a
un lado dun
piar cadrado

19. OS CAPITEIS PODEN SER
DE DIFERENTES TIPOS:
os máis habituais son os
historiados (esquerda.) e
os corintios (dexenerados).

20. PLANTAS
DE CRUZ
LATINA
Igrexas de
3 ou 5
naves

21.  CIMBORIO:
Construción de
planta cadrada
ou octogonal que
se coloca sobre o
cruceiro da
igrexa.

22. A XIROLA ou
DEAMBULATORIO
Prolongación das
naves laterais ao
redor do altar
maior.

23. Exterior Interior
ÁBSIDAS

25. O CAMIÑO DE SANTIAGO

26. Las diferentes rutas europeas convergen en Puente la Reina (Navarra), localidad que se
puede considerar verdadero punto de arranque del Camino de Santiago.

27. TRES ERAN AS RUTAS DE PEREGRINACIÓN IMPORTANTES NA ÉPOCA:
- Terra Santa, para visitar os Santos Lugares da vida de Cristo. Era unha peregrinación
fatigosa e, ademais, bastante perigosa.
- Compostela, para visitar as
supostas reliquias de Santiago
o Maior, discípulo de Cristo,
descuberto pouco tiempo atrás.
- Roma, para venerar as reliquias de san Pedro e san
Pablo, situadas renas asílicas paleocristianas de san Pedro
e san Pablo extramuros, que aínda existían.

28. San Clemente de Taull

29. Taúll (Lleida),
iglesia románica.
Exterior e interior,
con fresco do
Pantocrátor

31. Catedral de Xaca

32. A catedral de Xaca (Huesca, s. XI) é
un dos primeiros puntos do Camiño de
Santiago.
Jaca (Huesca). catedral, portada románica

34. Claustro beneditino de Santo
Domingo de Silos (Burgos,
principios s. XII).

37. Neste relevo represéntase A
dúbida de Santo Tomás de
Aquino. O relevo adáptase ao
marco da arquitectura. Cristo
aparece con maior tamaño para
resaltar a súa figura
(perspectiva xerárquica: o máis
importante : o máis grande).

38. San Martín de
Fromista

40. Zona do cruceiro, que no
exterior se manifesta cun
cimborrio, cuberta por cúpula
sostida por trompas.
Canzorros

41. Catedral de Toro.
Catedral de Toro. Zamora. S. XII

42. San Isidoro de León. A colexiata de San
Isidoro de León destaca, sobre todo polas súas pinturas,
a chamada “capela Sixtina do Románico”.
Neste enlace de ArteHistoria temos moitas imaxes do
interior e do exterior.

43. Decoración mural na cripta. Trátase do Panteón dos Reis. As pinturas adáptanse á arquitectura.
Son pinturas planas, sen volume. De cores vivas. Moi expresivas en ollos e mans. .

45. O anuncio aos pastores do nacemento de Cristo.

48. A CATEDRAL DE
SANTIAGO DE
COMPOSTELA

49. Santiago: unha catedral románica. 1070 - 1188

50. Catedral de Santiago. Plantas: Románica e actual. 1070 - 1188

51. Catedral de Santiago. Sección lonxitudinal. 1070 - 1188

52. Catedral de Santiago. Reconstruccións do testeiro e
da fachada oeste. 1070 – 1188.

55. ETAPAS CONSTRUTIVAS
 1075 -1088. A Catedral románica iníciase, trala destrución da basílica
anterior, co bispado de Diego Peláez. Os mestres desta primeira fase foron
o Mestre Bernardo “o vello” e Roberto. As obras céntrase na cabeceira,
construíndose parte da xirola e das absidiolas. Trabállase nestas datas nas
dúas portadas do transepto: Portada de Acibechería (norte) e Portada de
Praterías (sur). A norte centrada no tema de Creación e a sur no tema da
Redención. As obras realentizáronse coa destitución de Diego Peláez.
 1092 – 1124. O gran pulo construtivo sería a partir do 1100 co bispado de
Diego Xelmírez. Os mestres desta segunda etapa son o Mestre Estevo e
Bernardo “o xoven”. Constrúese practicamente todo o conxunto
catedralicio. Quedan por finalizar os derradeiros tramos das naves
lonxitudinais. As obras volven a relantizarse e ata chegan a deterse.
 1168 – 1211. O mestre Mateo finaliza a construción da catedral románica
mediante a Cripta (salva o desnivel) e o Pórtico da Gloria. A catedral
conságrase definitivamente en 1211.

56. Catedral de Santiago. Detalle dos arcos formeiros e do triforio.
1070 – 1188.

57. Catedral de Santiago. Vista cara a capela maior.
1070 – 1188.

59. Catedral de Santiago.
Vista da nave maior do
cruceiro.
1070 – 1188.

61. Catedral de Santiago. Detalle do deambulatorio.
1070 – 1188.

62. Catedral de Santiago. Detalle do ciborio.
1070 – 1188.

63. Catedral de Santiago. Detalle da tribuna lateral.
1070 – 1188.

64. Catedral de Santiago.
Bóveda do Pórtico da Gloria.
1070 – 1188.

66. CARACTERÍSTICAS DA CATEDRAL DE
SANTIAGO.
 Planta de cruz latina, de 3 naves. A nave central máis ancha e
elevada que as laterais.
 Transepto destacado en planta, de 3 naves. Capelas/absidiolos nos
seus brazos.
 Cabeceira con xirola/deambulatorio e cinco capelas radiais ao seu
arredor.
 Cubertas: bóveda de canón, reforzada por arcos faixóns na nave
central (que marcan os tramos nos que se divide a nave central) e
as laterais cubertas por bóveda de aresta. Absidiolos cubertos por
bóveda de cuarto de esfera ao igual que a tribuna. A xirola está
cuberta por bóveda de aresta que se dispón en curva.
 No centro do cruceiro, o ciborio (moi transformado) disponse sobre
trompas.

67.  Alzado: dous niveis.
1º nivel: os tramos quedan articulados polos soportes (piares cruciformes) con
columnas arrimadas que reciben as presións dos arcos faixóns da bóveda.
2º nivel: tribuna, aberto á nave central a través das ventás xeminadas de medio
punto.
 Ao exterior a igrexa románica está desvirtuada polos engadidos do XVI e barrocos
(claustro plateresco, fachada do Obradoiro, etc.).
 Das súas portadas destacan PLATERÍAS e o PÓRTICO DA GLORIA.
 Algunhas das imaxes desta presentación foron tomadas do
blogue do profesor Xosé Antón García (Ies Neira Vilas, Oleiros).

68. Portada S. da catedral
de Santiago. Praterías
1070 – 1188.

71. Catedral de Santiago. Portada de Praterías. Tímpano dereito

72. Catedral de Santiago. Portada de Praterías. Tímpano esquerdo.
1070 – 1188.

73. Catedral de Santiago. Portada de Praterías.
Detalles do tímpano esquerdo: Mala herba e muller adúltera.
1070 – 1188.
(Mestre Estevo)

74. Catedral de Santiago. Portada de Praterías. Detalles do friso:
(Esquerda Expulsión do paraíso). 1070 – 1188.

75. Catedral de Santiago. Portada de Praterías.
Creación de Adán e Eva. 1070 – 1188.
(Mestre Estevo) (Mestre do año)

76. Catedral de Santiago. Portada de Praterías.
Cristos laterais.

77. Catedral de Santiago. Portada de
Praterías.
Rei David. (Mestre Estevo)
1070 – 1188.

78. O PÓRTICO DA GLORIA
 O 23 de febreiro de 1168, o rei Fernando II asigna ao
Mestre Mateo unha xenerosa pensión vitalicia para
acometer a última etapa da fábrica da basílica
románica de Compostela.
 El sería o encargado de construír a fachada occidental,
resolta cun nártex monumental flanqueado por torres
xemelgas.
 A estrutura consta de tres pisos: unha cripta, o nártex
-onde se atopa o Pórtico da Gloria- e unha galería alta
que comunica coa tribuna.

79.  O Pórtico da Gloria é unha obra a medio camiño entre o románico e o gótico.
Podemos dicir que é unha obra protogótica.
 Do románico pervive a adaptación ao marco arquitectónico, o horror vacui, a
fidelidade á narración bíblica, o hieratismo, a xerarquización das personaxes,
a solemnidade.
 O dinamismo das personaxes, a relación entre elas, o detalle e o naturalismo
dos rostros e das anatomías, un maior volume, así como o indicios de
independencia do marco arquitectónico (unhas figuras máis libres, máis
autónomas respecto á arquitectura, respecto o muro ou a columnas) fannos
anunciar o gótico. O sorriso de Daniel anuncia a expresión de sentimentos que
xa aparecerá na escultura gótica.
 O tema da portada monumental do Pórtico da Gloria é a Parusía ou segunda
vinda de Cristo á Terra para xulgar aos homes, baseado na Apocalipse de San
Xoan.

80. O arco central está divido polo parteluz/mainel onde aparece representada a árbore
de Jessé coa xenealoxía de Cristo. Na base do parteluz aparece unha figura
barbada entre as fouces dun león, foi identificada como Hércules (Santiago veu
predicar ás terras de Hércules, entendo que as columnas de Hércules estaban no
estreito de Xibraltar) ou tamén como Moisés ou Sansón. Na parte superior do
parteluz, represéntase a Santiago. Na parte posterior do parteluz aparece unha
figura axeonllada, mirando cara o altar, trátase do propio Mestre Mateo que pide
perdón pola súa obra (o único arquitecto posible na Idade Media era Deus).
O tímpano correspóndese coa Xerusalén Celeste. Cristo xuíz, mostrando as
chagas, rodeado polos Evanxelistas cos seus símbolos (Tetramorfos), os anxos
que portan os instrumentos da paixón de Cristo, os benaventurados (que xa
contemplan a Xesús na Gloria), os 24 anciáns da Apocalipse cos instrumentos
musicais.
No arco lateral esquerdo represéntase o Xuízo Final. Nas claves do arco a cabeza
de Cristo e a cabeza do arcanxo Miguel separan os xustos dos pecadores, os
primeiros acompañados de anxos, mentres que os segundos aparecen cos demonios.
No arco lateral dereito represéntase o descenso da alma de Cristo aos infernos
para recuperar aos xustos do Antigo Testamento e levalos á Gloria. Aparecen
Adán, Eva, Abraham, Moisés.

81.  As estatuas columna da parte central representan aos profetas (esquerda) e aos
Apóstolos (dereita).
 No zócalo aparecen animais salvaxes e fantásticos, representando o mundo pagano e
o pecado.
 Na contraportada: a reina de Saba, a Sibila Cumana, San Xoán Bautista, Virxilio,
etc. Diferentes personaxes que intuíron a “chegada” do Mesías.
 A lectura que se pode facer de todo o conxunto pode ser tanto lateral como
horizontal. Horizontal: de Adán e Eva ata o Xuízo Final. Vertical: Infernos/mundo
Terrenal (Profetas e Evanxelistas)/mundo Celestial (A Gloria).

82. Catedral de Santiago.
Pórtico da Gloria.
Vista xeral.
1168 – 1188.

83. Catedral de Santiago. Pórtico da Gloria.
Parteluz: Árbore de Xessé e Apóstolo. 1168 – 1188.

84. Catedral de Santiago. Pórtico da Gloria, arcada central.
1168 – 1188.

86. Catedral de Santiago. Pórtico da Gloria, arcada central:
Anxos cos instrumentos da paixón. 1168 – 1188.

87. Mestre Mateo. Músicos da arcada central do Pórtico da Gloria, Catedral
de Santiago. 1168 – 1188.

89. Catedral de Santiago. Pórtico da Gloria, arcada central:
Pantocrátor. 1168 – 1188.

90. Catedral de Santiago. Pórtico da Gloria.
Arco esquerdo. 1168 – 1188.

91. Catedral de Santiago. Pórtico da Gloria.
Arco dereito: Xesús Cristo e San Miguel. 1168 – 1188.

93. Catedral de Santiago. Pórtico da Gloria.
Arco dereito: Anxos portando ós benaventurados.
1168 – 1188.

96. Catedral de Santiago. Pórtico da Gloria. Mestre Mateo.
Columnas con Profetas e detalle de Daniel. 1168 – 1188.

98. CATEDRAL OURENSE

99. Comeza a construírse
entre mediados do
século XII e o século
XIII xa avanzado.
É do románico tardío,
continuándose en
estilo gótico, e
engadidos e
modificacións
posteriores.

100. A catedral románica era en orixe un edifico de tres naves con
transepto e cabeceira con tripla ábsida. Na actualidade está
moi modificada pola construción da xirola
As naves teñen bóvedas de crucería e arcos apuntados.
O cimborrio gótico é de finais do século XV.

103. A influencia da escola
mateana (do Mestre
Mateo) vese, sobre
todo, na escultura,
e, especialmente,
na Portada do
Paraíso.
A portada do Paraíso
(portada
occidental)
conserva a
policromía.

107. Catedral de Tui.

108. A catedral de Tui comezou a construírse na primeira metade
do século XII, polo tanto en pleno románico. Sen embargo, a
fachada occidental é gótica, ao igual que o claustro.

112. OS MOSTEIROS
CISTERCIENSES

113. Mosteiro de Armenteira. Portada. S. XII.

114. Mosteiro de Armenteira. Interior. S. XII.

115. Mosteiro de Oseira. Interior. S. XII - XIII.

116. Mosteiro de Sobrado. Sala capitular. S. XIII.