10 κειμενα λογοτεχνιας.pdf α γυμνασιου

1. 1. Το πιο γλυκό ψωμί
Θέματα:
1) Η τεμπελιά και η έλλειψη ενδιαφερόντων κάνει τον άνθρωπο δυστυχισμένο,
2) Το ψωμί στο καθημερινό τραπέζι αποκτά μεγαλύτερη αξία όταν ο άνθρωπος έχει κοπιάσει για
να το αποκτήσει,
3) Η δουλειά και η δημιουργία προσφέρει στον άνθρωπο ικανοποίηση και χαρά.
Βασική ιδέα: Η αξία της εργασίας για τον άνθρωπο.
Ενότητες
1η Ενότητα: «Κάποτε ήταν….που λέει ο λόγος», Η ανορεξία του βασιλιά και η δυστυχία της
απραξί-ας.
2η Ενότητα : « Οπού κάποια μέρα….τότε θα γιατρευτείς», Η διάγνωση και η συμβουλή του σοφού
γέ-ροντα.
3η Ενότητα : «Από την ίδια μέρα….και περίμενε», Η λανθασμένη εφαρμογή της συμβουλής του
σοφού γέροντα.
4η Ενότητα :«Άκουσέ με βασιλιά μου…του απάντησε κείνος», Η δοκιμασία του βασιλιά.
5η Ενότητα :«Σε λίγο βγήκανε τα καρβέλια…κι εμείς έτσι», Η γιατρειά του βασιλιά.
Δίδαγμα: Από το παραμύθι διδασκόμαστε ότι ο άνθρωπος όταν δουλεύει αισθάνεται
ικανοποιημένος, αμείβεται, νιώθει χαρά και ευτυχία. Για παράδειγμα, το διάβασμα, ως πνευματική
εργασία μας κάνει πιο έξυπνους! Στο παραμύθι μας υπάρχει η αντίθεση ανάμεσα στον κόσμο των
φτωχών και των πλουσίων. Ο φτωχός γέροντας όμως είναι αυτό που κατέχει τη σοφία ενώ ο
βασιλιάς με όλα τα πλούτη του κόσμου, είναι δυστυχισμένος. Άρα τα υλικά αγαθά δεν φέρνουν τη
γνώση και την ευτυχία.
Η ανωνυμία των προσώπων, η απουσία συγκεκριμένου τόπου και χρόνου:
Τα πρόσωπα είναι ανώνυμα. Επίσης ο τόπος και ο χρόνος του παραμυθιού είναι άγνωστοι. Έτσι το
παραμύθι μας αποκτά διαχρονική αξία, δηλαδή αυτό που θέλει να μας διδάξει, η αξία δηλαδή της
εργασίας στη ζωή μας, ίσχυε στο παρελθόν, ισχύει στο παρόν και θα ισχύει και στο μέλλον.
Χαρακτηρισμός προσώπων:
Βασιλιάς είναι τεμπέλης, αδρανής, νωθρός, αδιάφορος για τον λαό του, γκρινιάρης, παράξενος,
ιδιότροπος και αυταρχικός. Οκνηρός, απαιτητικός, αυταρχικός, απειλητικός, αναγκάζεται να γίνει
υπάκουος και εργατικός και τελικά ευτυχισμένος.
Γέροντας: είναι εργατικός, σοφός, προνοητικός, ατρόμητος στις απειλές, ήρεμος και ψύχραιμος.
Έμπειρος, ,δημιουργικός ,υπομονετικός

2. Χρονική εξέλιξη της ιστορίας: Τα γεγονότα παρουσιάζονται με τη χρονολογική σειρά.
Κοινό σημείο βασιλιά -γέροντα: Αν και είναι αντίθετοι στον τρόπο ζωής και στις αντιλήψεις, ο
βασιλιάς και ο γέρος σοφός, μετά το τέλος της δοκιμασίας ταυτίζονται, γιατί συμφωνούν για την
αξία της εργασίας.
Αφηγηματικοί τρόποι:
Αφήγηση: δίνεται η εξέλιξη του παραμυθιού και μάλιστα με γρήγορη διαδοχή των γεγονότων. Για
παράδειγμα «Κάποτε ήταν ένας πλούσιος βασιλιάς…»
Διάλογος: δίνονται καθαρότερα στοιχεία της προσωπικότητας, των σκέψεων και των ενεργειών
των προσώπων.
Περιγραφή: μπλέκεται με την αφήγηση (η μεταμφίεση του βασιλιά σε φτωχό).
Αφηγητής: παντογνώστης, αφήγηση σε γ πρόσωπο
Ο αφηγητής: Tριτοπρόσωπος παντογνώστης εκτός από ένα δυο σημεία που απευθύνεται στους
ακροατές του, οπότε είναι πρωτοπρόσωπος (για παράδειγμα, «Κι ο βασιλιάς παιδί μου….»). Ο
αφηγητής έχει απλό λόγο, καθημερινό και αφηγείται σε απλή, καθημερινή γλώσσα.
Γλώσσα : Απλή και φυσική, με τη ζωντάνια και την αμεσότητα που διαθέτει ο προφορικός λόγος.
Λέξεις κεφαλλονίτικης διαλέκτου.
Σχήματα λόγου- εκφραστικά μέσα:
Μεταφορές: π.χ.«Έπεσαν με τα μούτρα στη δουλειά»
Παρομοίωση: π.χ. « σαν πεινασμένος λύκος»
Υπερβολή: «ούτε το μικρό μου δαχτυλάκι δεν κουνώ»
Εικόνες : «Φόρεσε κι αυτός φτωχικά ρούχα..»( οπτική), « άρχισε να βγαίνει από τον φούρνο η
μυρωδιά τους» (οσφρητική)
Ειρωνεία: «Φαίνεται ότι το ψωμί που σου ζύμωσαν δεν ήταν τόσο γλυκό όσο έπρεπε…»
Επανάληψη: «Κάποτε ήταν ένας πλούσιος βασιλιάς, πολύ πλούσιος».
Αναδίπλωση: «που ό, τι επιθυμούσε η καρδιά του το ΄χε .Όλα τα είχε.»
2

3. Χαρακτηριστικά παραμυθιών
1. Αοριστία τόπου και χρόνου και ανωνυμία χαρακτήρων.
2. Η χρήση μαγικών και υπεφυσικών στοιχείων.
3. Απλή και κατανοητή γλώσσα και λιτότητα εκφραστικών μέσων.
4. Προφορικότητα της αφήγησης.
5. Σύνδεση της υπόθεσης με τη ζωή και τις ασχολίες των κατοίκων.
6. Παρατακτικός και μακροπερίοδος λόγος.
7. Χρήση του διαλόγου που προσφέρει ζωντάνια και αμεσότητα
8. Το ηθικό δίδαγμα στο τέλος του παραμυθιού.
9. Το καλό και χαρούμενο τέλος στις περισσότερες περιπτώσεις.
Το περιεχόμενο και η μορφή του λαϊκού παραμυθιού
Ο μύθος δομείται στα μοτίβα πρόβλημα-συμβουλή, δοκιμασία - .Το πρόβλημα είναι η ανορεξία του
βασιλιά για τα πλούσια φαγητά του παλατιού. Ο σοφός γέροντας συστήνει το "γλυκό ψωμί", το
βασικό διατροφικό είδος των απλών ανθρώπων. Το ψωμί όμως το κερδίζει κανείς με τη δουλειά του
και τον μόχθο από την καλλιέργεια της γης. Η δοκιμασία του βασιλιά στις τρεις ημέρες σκληρής
δουλειάς θα του χαρίσει την πολυπόθητη όρεξη και θα δώσει χαρά και νόημα στη ζωή του.
Βασιλιάς Είναι οκνηρός, παράξενος και γκρινιάρης. Διαθέτει εξουσία αλλά όχι και σοφία.Δεν
εργάζεται και αισθάνεται πλήξη, είναι όλη την ημέρα ξαπλωμένος και τίποτα δεν μπορεί να τον
ικανοποιήσει. Αυταρχικός και απειλητικός στην αρχή, χωρίς να έχει κακές προθέσεις, στη συνέχεια
υπακούει στις συμβουλές του σοφού γέροντα, ηρεμεί, συνειδητοποιεί την αξία της εργασίας και
βρίσκει το νόημα της ζωής που έψαχνε.
Γέροντας Δεν έχει την εξουσία και τη δύναμη του βασιλιά αλλά διαθέτει πείρα και σοφία και
μπορεί να συμβουλεύει τους άλλους. Γνωρίζει πολύ καλά την αξία της εργασίας και της
δημιουργικότητας και ξέρει ποιο είναι το πραγματικό νόημα της ζωής. Με αγαθή προαίρεση γίνεται
ο σύμβουλος του βασιλιά και τον οδηγεί στη λύση του προβλήματος του και στην ευτυχία.
3

4. ΣΤΟΧΟΣ ΠΑΡΑΜΥΘΙΟΥ
Στο παραμύθι μας σκοπός είναι να καταλάβουμε πόσο σημαντική είναι η εργασία για τον άνθρωπο.
Το πιο γλυκό ψωμί» ήταν αυτό που είχε φτιάξει ο βασιλιάς με τον κόπο του και όχι αυτό με τη
ζάχαρη ή αυτό που του πρόσφεραν άλλοι. Ο βασιλιάς έμαθε την αξία της εργασίας και έτσι
γιατρεύτηκε από την ανορεξία. Η ανορεξία του συμβολίζει τη δυστυχία που ένιωθε γιατί δεν είχε
ανακαλύψει την αξία της εργασίας, της δημιουργικότητας. φτωχός γέροντας συμβολίζει την
ελληνική λαϊκή σοφία. Το ψωμί είναι το βασικό τρόφιμο των απλών ανθρώπων του λαού. Στην
αρχή ο γέροντας συμβούλεψε το βασιλιά να φάει το πιο γλυκό ψωμί και η συμβουλή του δεν είχε
αποτέλεσμα γιατί ο βασιλιάς νόμιζε πως έπρεπε να φάει ψωμί με ζάχαρη! Ο γέροντας εννοούσε το
ψωμί που βγαίνει με τον ιδρώτα μας, με την προσωπική εργασία.
2. ΛΕΩΝΗ, ΜΑΡΙΑ ΠΥΛΙΩΤΟΥ
ΕΝΟΤΗΤΕΣ
1η: «Έχουν περάσει….να κρύψουν τη χαρά τους», Η αισιοδοξία και η χαρά της Λεώνης για τη ζωή
της εξαιτίας της εργασίας της.
2η: «Η Λεώνη βιάζεται…άλλη πλευρά της πόλης», Τα όνειρα της Λεώνης για τη ζωή.
3η : «Φτάνει επιτέλους…στους Ολυμπιακούς αγώνες», Τα σχέδια του θείου Τόνι και η
συμπαράσταση της Λεώνης.
ΠΗΓΗ ΕΜΠΝΕΥΣΗΣ
Η ζωή δεν τελειώνει μπροστά σε ένα πρόβλημα, όσο μεγάλο κι αν είναι. Οι ψυχικές δυνάμεις του
ανθρώπου μπορούν να τον οδηγήσουν σε μεγάλες επιτυχίες και στην ευτυχία.
ΘΕΜΑΔΙΗΓΗΜΑΤΟΣ Τα όνειρα της Λεώνης για τη ζωή.
ΗΡΩΕΣ Είναι η Λεώνη, ο θείος Τόνι, η μητέρα και ο πατέρας του κοριτσιού και η παρέα της.
Ο ΤΙΤΛΟΣ
Έχει το όνομα της ηρωίδας που με την αισιοδοξία και την αγωνιστικότητά της γίνεται παράδειγμα
για όλους τους ανθρώπους με κινητικά και όχι μόνο προβλήματα.
ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΕΙΔΟΣ
Είναι απόσπασμα από το μυθιστόρημα «Λεώνη».
4

5. ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑΛΕΩΝΗΣ
Η Λεώνη στην 1η ενότητα, αισθάνεται χαρά, ευτυχία, ψυχική ικανοποίηση, αισιοδοξία, νικά
την εσω-στρέφεια και έχει πλέον διάθεση να συναντήσει τους συμμαθητές της. Νιώθει
ανυπομονησία γι’ αυτό το γεγονός.
Στη 2η ενότητα αποτυπώνεται το μέγεθος της ευτυχίας της Λεώνης, καθώς κάνει όνειρα για
τη ζωή. Γεμί-ζει θλίψη, όμως, καθώς θυμάται το κορίτσι που είχε πεθάνει δίπλα της στο
νοσοκομείο. Αυτό το περιστα-τικό την όπλισε με δύναμη για τη ζωή. Η κορύφωση της αισιοδοξίας
είναι όταν ετοιμάζεται για το πάρτι.
Στην 3η ενότητα διακρίνεται η χαρά και η ικανοποίηση της Λεώνης από την εργασία της
από την οποία αυτοσυντηρείται. Νιώθει επιθυμία και για δεύτερη εργασία. Η χαρά και η αισιοδοξία
της μεταδίδεται και στον θείο της.
Ο ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΤΗΣ ΛΕΩΝΗΣ
Η Λεώνη, αν και καθηλωμένη στην αναπηρική πολυθρόνα, είναι αισιόδοξη, γεμάτη αγάπη για τη
ζωή, αλύγιστη και αγωνίστρια. Είναι εργατική και δημιουργική, θέλει να αυτοσυντηρείται και να
προσφέρει. Πεισματάρα, επίμονη, αποφασιστική, θαρραλέα και ικανή χαράζει τον δικό της δρόμο,
ξεπερνώντας τα εμπόδια. Είναι ευαίσθητη και, γι’ αυτό, την πόνεσε τόσο πολύ ο θάνατος του
άρρωστου παιδιού.
ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΘΕΙΟΥ ΤΟΝΙ
Αν και είναι ηλικιωμένος άνθρωπος σε σύνταξη, είναι γεμάτος ζωή και ενέργεια. Δεν του αρέσει να
κά-θεται, θέλει να εργάζεται, να δημιουργεί και να προσφέρει στους συνανθρώπους του. Έχει
κοινωνική ευ-αισθησία και γι’ αυτό, τον ενοχλεί η απουσία ενδιαφέροντος από την πλευρά της
πολιτείας για τους αν-θρώπους με ειδικές ανάγκες.
ΜΗΝΥΜΑΤΑ
Α) Και οι άνθρωποι που δοκιμάζονται στη ζωή τους μπορούν να έχουν καλή διάθεση και να ζουν
μια ευ-τυχισμένη ζωή αν έχουν αισιοδοξία.
Β) Η εργασία και η δημιουργία προσφέρουν εκτός από την κάλυψη των οικονομικών αναγκών και
ηθική ικανοποίηση στον άνθρωπο. Το δικαίωμα της εργασίας πρέπει να προσφέρεται σε όλους και
φυσικά και στα άτομα με ειδικές ανάγκες.
Γ) Η τρίτη ηλικία δεν εμποδίζει τον άνθρωπο να ονειρεύεται, να σχεδιάζει, να βλέπει τη ζωή με
χαρά και αισιοδοξία (θείος Τόνι).
Δ) Όλο το κείμενο είναι ένα μήνυμα ελπίδας και αισιοδοξίας για τη ζωή και τις ψυχικές δυνάμεις
που μπορούν να υλοποιήσουν τα όνειρά του ανθρώπου.
5

6. ΤΑΑΤΟΜΑ ΜΕ ΕΙΔΙΚΕΣ ΑΝΑΓΚΕΣ- Η ΚΟΙΝΩΝΙΑ- Η ΠΟΛΙΤΕΙΑ
Τα άτομα με ειδικές ανάγκες δεν πρέπει να τίθενται στο περιθώριο και να αισθάνονται μειονεκτικά.
Όταν εργάζονται, δεν κερδίζουν μόνο για τον εαυτό τους ψυχική γαλήνη και ηθική ικανοποίηση,
αλλά γίνονται φωτεινό παράδειγμα και για τους άλλους ανθρώπους. Η συγγραφέας επικρίνει τις
ελλείψεις στα κρατικά έργα που θα έδειχναν τη φροντίδα της πολιτείας για τα άτομα αυτά (ράμπες
για καρότσια αναπηρικά, α-νελκυστήρες, κ.α.).Τα άτομα αυτά αντιμετωπίζονται συχνά ως πολίτες
δεύτερης κατηγορίας.
ΧΡΟΝΟΣ
Στο απόσπασμα ο χρόνος είναι δύο χρόνια μετά την αρρώστια της Λεώνης. Πιο συγκεκριμένα,
είναι η μέρα που για πρώτη φορά θα κάνει δημόσια έξοδο. Ο χρόνος αρχίζει στο εργαστήριο, όταν
ολοκληρώνει τη δουλειά της και προετοιμάζεται για το πάρτι. Επίσης, όταν η Λεώνη θυμάται την
εμπειρία της στο νο-σοκομείο γίνεται αναδρομή στο παρελθόν.
Ο ΤΟΠΟΣ
Δεν υπάρχουν συγκεκριμένες αναφορές, εκτός από το εργαστήριο και το σπίτι της Λεώνης.
ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ
α) Αφήγηση: Παρουσιάζονται τα γεγονότα της ημέρας.
β) Διάλογος: Φαίνονται καλύτερα οι προσωπικότητες της Λεώνης και του θείου Τόνι.
γ) Περιγραφή: Υπάρχει στην περιγραφή της εμφάνισης της Λεώνης.
ΑΦΗΓΗΤΗΣ
Τριτοπρόσωπος, παντογνώστης.
ΓΛΩΣΣΑ -ΥΦΟΣ
Η γλώσσα είναι απλή και κατανοητή σαν τον καθημερινό λόγο. Το ύφος είναι απλό και ζωντανό.
ΣΧΗΜΑΤΑΛΟΓΟΥ (ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ)
Μεταφορές («Ένας φωτεινός ορίζοντας ξανοίγεται μπροστά της»)
Παρομοιώσεις («Υψώνει τα δυο της χέρια σαν την Πατουλίδου»)
Επανάληψη («Γίνονται ζωγράφοι, γίνονται συνθέτες-μουσικοί, γίνονται νομικοί»)
Ασύνδετα («Πετάνε με αεροπλάνα…πάνε σε πανεπιστήμια….εργάζονται»)
Κλιμάκωση: «Το κάνει για να κινηθεί, να ζωντανέψει, να προσφέρει.»
Υπερβολή: «..πάει να τρελαθεί με τη ζωντάνια αυτού του παιδιού»
Αποσιώπηση («Όχι πια γι’ αυτά…»)
Εικόνες οπτικές, ακουστικές, απτικές («πλένει τα χέρια…για να τα ζωγραφίσει»).
Τελικό συμπέρασμα:Η πραγματικότητα για τα άτομα με κινητικές δυσκολίες είναι πολύ δύσκολη,
ωστόσο η συγγραφέας θέλει να διδάξει την αξία της αγωνιστικότητας και της αισιοδοξίας για την
αντιμετώπιση των προβλημάτων της ζωής.
6

7. 3. Ο δρόμος για τον Παράδεισο είναι μακρύς, Μαρούλα Κλιάφα
ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΕΙΔΟΣ Πρόκειται για επιστολικό μυθιστόρημα.
ΕΠΙΣΤΟΛΙΚΟ ΜΥΘΙΣΤΟΡΗΜΑ Αποτελείται από έναν αριθμό πλασματικών συνήθως
επιστολών, ο οποίος δεν είναι σταθερός αλλά ποικίλει. Ο ρόλος του κάθε ήρωα-επιστολογράφου
σηματοδοτείται από τον αριθμό των επιστολών του μέσα στο μυθιστόρημα. Υπάρχουν
μυθιστορήματα που περιέχουν τις επιστολές μόνο ενός προσώπου, του επώνυμου «ήρωα» ή της
«ηρωίδας» του μυθιστορήματος. Τα περισσότερα όμως είναι «πολυφωνικά», δηλαδή οι
επιστολογράφοι-ήρωες είναι περισσότεροι.
ΕΝΟΤΗΤΕΣ:
1η επιστολή: Τα παράπονα της Βερόνικας για τη σκληρή στάση των ανθρώπων.
2ηεπιστολή: Η κατανόηση και η στήριξη της Ελένης.
1η ΕΠΙΣΤΟΛΗ - ΤΟ ΠΡΟΒΛΗΜΑ ΤΗΣ ΒΕΡΟΝΙΚΑΣ
Αναφέρεται στη ρατσιστική συμπεριφορά των γειτόνων που όχι μόνο δεν κάνουν σχέσεις με την
οικογένειά της αλλά θέλουν να τους διώξουν από την πολυκατοικία. Επειδή είναι Αλβανοί,
θεωρούνται κακοί και ανεπιθύμητοι και αντιμετωπίζονται σκληρά, επιθετικά και απαξιωτικά. Το
πρόβλημα είναι ψυχολογικό (θλίψη) και πρακτικό (θα τους διώξουν).
ΤΑ ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΤΗΣ ΒΕΡΟΝΙΚΑΣ ΚΑΙ ΤΗΣ ΟΙΚΟΓΕΝΕΙΑΣ ΤΗΣ
Η επιστολή με το α΄ πρόσωπο και τον εξομολογητικό χαρακτήρα, παρουσιάζει άμεσα τα
συναισθήματα. Είναι η θλίψη, η απογοήτευση, ο πόνος, το αίσθημα της αδικίας, του διωγμού, της
περιθωριοποίησης και της περιφρόνησης. Δεν μπορεί να καταλάβει ποια διαφορά υπάρχει μεταξύ
ανθρώπων διαφορετικής εθνικότητας ούτε το μίσος των ανθρώπων. Νιώθει ζήλια (όχι με την κακή
έννοια) για την Ελένη που δεν αντιμετωπίζει τέτοια προβλήματα.
ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΒΕΡΟΝΙΚΑΣ
Ευαίσθητη, απογοητευμένη, πικραμένη, οραματίζεται έναν κόσμο χωρίς διαχωριστικές γραμμές.
7

8. 2 η ΕΠΙΣΤΟΛΗ - ΤΙ ΕΝΟΧΛΕΙ ΤΗΝ ΕΛΕΝΗ ΣΤΗ ΣΤΑΣΗ ΤΩΝ ΑΝΘΡΩΠΩΝ
Ως πιο αρνητικό δε θεωρεί τη σκληρή στάση, αλλά την υποκρισία και τον οίκτο. Δηλαδή, θεωρεί
απαράδεκτο οι άνθρωποι να λυπούνται κάποιον που έχει πρόβλημα ή να αδιαφορούν για το
πρόβλημα και να κάνουν ότι δεν το βλέπουν. Προφανώς όλα αυτά προέρχονται από την προσωπική
της εμπειρία. Η Ελένη είναι ανάπηρη και δεν μπορεί να συμμετέχει σε αγώνες. Προσπαθεί όμως να
αντιμετωπίσει το πρόβλημά της πλάθοντας στη φαντασία της μια άλλη εικόνα του εαυτού της (ένα
υγιές κορίτσι που ασχολείται με αθλητισμό). Άρα δεν έχει συμβιβαστεί με την κατάστασή της και
κρύβει το πρόβλημα από τη φίλη της παρουσιάζοντας μια εξιδανικευμένη εικόνα του εαυτού της.
ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ ΕΛΕΝΗΣ
Αισθάνεται λύπη, κατανόηση και ενδιαφέρον για τη φίλη της. Φαίνεται να έχει θάρρος και ελπίδα
για τη ζωή και ελπίζει ότι κάποτε θα κατακτήσει την ευτυχία αν και ο δρόμος για τον παράδεισο
είναι μακρύς.
ΧΑΡΑΚΤΗΡΑΣ ΕΛΕΝΗΣ
Η Ελένη προσπαθεί να στηρίξει τη φίλη της δίνοντας κουράγιο και αισιοδοξία. Είναι μια ώριμη
κοπέλα, που γνωρίζει τις δυσκολίες της ζωής, κατανοεί τη σκληρότητα του κόσμου. Δεν μας
εκπλήσσει αυτό, γιατί το πρόβλημά της (κινητικά προβλήματα) την οδηγεί και αυτήν στο κοινωνικό
περιθώριο και τον αποκλεισμό. Εμπνέεται από τις ανθρωπιστικές αξίες και κατακρίνει τον
ρατσισμό και την ξενοφοβία. Δεν έχει όμως συμβιβαστεί με το πρόβλημά της και βρίσκει διέξοδο
σε μια φανταστική πραγματικότητα. (φαντάζεται πως είναι ένα υγιές, κοινωνικό και γεμάτο
δραστηριότητες κορίτσι).
ΕΡΜΗΝΕΙΑ ΤΙΤΛΟΥ (Ο δρόμος για τον Παράδεισο είναι μακρύς)
Ο Παράδεισος συμβολίζει την ευτυχία, τη γαλήνη. Η πορεία (ο δρόμος) προς την ευτυχία είναι
δύσκολος, δύσβατος. Συναντά κανείς εμπόδια, την έχθρα ή την αδιαφορία των άλλων, τη δική του
απογοήτευση, την αδυναμία να συνεχίσει την πορεία αυτή. Όταν αλλάξουν οι συνθήκες και γίνουν
πιο φιλικές και όταν ο ίδιος ανακτήσει τις δυνάμεις του και συνεχίσει τον δρόμο ξεπερνώντας τις
δυσκολίες αυτές, φτάνει στον δικό του Παράδεισο. Χρειάζεται όμως συνεχής αγώνας, κουράγιο,
δύναμη και πείσμα. Αυτό τον αγώνα έχει να κάνει η Βερόνικα και η Ελένη για να τις δεχτεί η
κοινωνία και να τις αντιμετωπίσει ως ισότιμα μέλη της.
ΓΛΩΣΣΑ
Απλή δημοτική, πράγμα λογικό αφού γράφουν δυο δεκαπεντάχρονα κορίτσια. Το ύφος είναι απλό,
σαφές , κατανοητό, εξομολογητικό, προσωπικό και αποκαλυπτικό, αφού πρόκειται για επιστολές.

9. ΑΦΗΓΗΤΗΣ ΚΑΙ ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ
Πρόκειται για πρωτοπρόσωπους αφηγητές, δηλαδή τα δύο κορίτσια που παρουσιάζουν τις σκέψεις
και τα συναισθήματά τους. Φυσικά το κείμενο στηρίζεται στην αφήγηση ως αφηγηματικό τρόπο,
αφού πρόκειται για επιστολές.
ΣΧΗΜΑΤΑΛΟΓΟΥ
Μεταφορές (ένας κόμπος είχε σταθεί στο λαιμό μου)
Ασύνδετο σχήμα (οικονομική άνεση, ομορφιά, έρωτα..)
Εικόνες οπτικοακουστικές (η μαμά δε μίλησε καθόλου)
Επανάληψη (πως με τον καιρό θα τους περάσει. Αυτούς μπορεί να τους περάσει.)
Ο ΡΑΤΣΙΣΜΟΣ ΚΑΙ ΟΙ ΜΟΡΦΕΣ ΤΟΥ
Ο όρος ρατσισμός κυριολεκτικά σημαίνει το μίσος ή τον φόβο για άτομα που ανήκουν σε φυλές
διαφορετικές από τη δική μας, καθώς και την εχθρική ή και υποτιμητική στάση απέναντί τους. Ο
όρος ρατσισμός χρησιμοποιείται κατ’ επέκταση και προς άτομα διαφορετικά από εμάς, όσον αφορά
άλλα διακριτικά γνωρίσματα πέρα από τη φυλή, π.χ. το φύλο, την εθνική/τοπική καταγωγή, την
κοινωνική θέση, την κατάσταση της υγείας. Κοινωνικός ρατσισμός: εκδηλώνεται απέναντι σε
άτομα που έχουν αναπηρίες, ανήκουν σε χαμηλότερα κοινωνικά και οικονομικά στρώματα, είναι
ναρκομανείς, φυλακισμένοι, ασκούν χειρωνακτικά επαγγέλματα, δεν έχουν καλές επιδόσεις στο
σχολείο, δεν ντύνονται σύμφωνα με τη μόδα…
Θρησκευτικός ρατσισμός: εκδηλώνεται όταν μια θρησκεία θεωρείται ως η μόνη
αληθινή.
Φυλετικός ρατσισμός: τα άτομα που ανήκουν σε μια συγκεκριμένη φυλή (πχ λευκή)
θεωρούν ότι είναι ανώτεροι από αυτούς που ανήκουν σε άλλη φυλή (πχ μαύρη
φυλή)
Εθνικός ρατσισμός: άτομα ενός έθνους θεωρούνται ανώτερα από τα άλλα έθνη.
9

10. 4. Ο παππούς και το εγγονάκι Λέων Τολστόι
ΛΟΓΟΤΕΧΝΙΚΟ ΕΙΔΟΣ
Είναι ένα διήγημα. Γενικά τα διηγήματα είναι μικρότερα σε μέγεθος από τα μυθιστορήματα. Είναι
λιγότερο περίπλοκα απ’ ό,τι τα μυθιστορήματα, χωρίς να σημαίνει ότι είναι πιο εύκολα.
Επικεντρώνονται σε ένα μόνο επεισόδιο. Έχουν απλή πλοκή. Έχουν μικρό αριθμό χαρακτήρων
(ηρώων). Εκτυλίσσονται σε έναν κατά βάση χώρο. Καλύπτουν σύντομη χρονική περίοδο.
ΘΕΜΑΔΙΗΓΗΜΑΤΟΣ
Θέμα του διηγήματος είναι η συμβίωση των γερόντων γονέων με την οικογένεια του παιδιού τους
και η συμπεριφορά της νεότερης γενιάς απέναντι σ’ αυτούς. Συγκεκριμένα παρουσιάζεται η
αδυναμία του παππού και η άσχημη συμπεριφορά των παιδιών του προς αυτόν. Αυτά ζουν μαζί του
στο ίδιο σπίτι και σιγά- σιγά τον παραμερίζουν, ώσπου συνειδητοποιούν ότι και το παιδί τους θα
τους φερθεί με τον ίδιο τρόπο, όταν γεράσουν.
ΕΝΟΤΗΤΕΣ
1η Ενότητα: «Ο παππούς είχε γεράσει πολύ…δεν είπε τίποτα.»
Η σκληρή συμπεριφορά του ζευγαριού απέναντι στον ηλικιωμένο πατέρα.
2η Ενότητα: « Μια μέρα ο άντρας…και τον πρόσεχαν όπως πρέπει.»
Το μάθημα που έδωσε το μικρό παιδί στους γονείς του και η αλλαγή της στάσης τους.
ΤΑΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΩΝ ΓΗΡΑΤΕΙΩΝ ΚΑΙ Ο ΤΡΟΠΟΣ ΠΑΡΟΥΣΙΑΣΗΣ ΤΟΥΣ
Ο συγγραφέας καταγράφει τα αποτελέσματα των γηρατειών με λιτό , ρεαλιστικό και σκληρό
τρόπο. Ο άνθρωπος δυσκολεύεται να μετακινηθεί, χάνει την όρασή του, χάνει την ακοή του δεν
μπορεί να ελέγξει τις κινήσεις του, γι΄ αυτό μπορεί να κάνει ζημιές. Ο συγγραφέας τα παρουσιάζει
αυτά όχι για να μας στενοχωρήσει, αλλά για να μας ευαισθητοποιήσει και να συμπεριφερόμαστε με
σωστό τρόπο (φροντίδα, κατανόηση, αγάπη, βοήθεια για τα άτομα αυτά).
Η ΣΥΜΠΕΡΙΦΟΡΑ ΤΟΥ ΓΙΟΥ ΚΑΙ ΤΗΣ ΝΥΦΗΣ ΚΑΙ Ο ΣΤΟΧΟΣ ΤΟΥ ΣΥΓΓΡΑΦΕΑ
Ο γιος και η νύφη συμπεριφέρονται με σκληρότητα και απαξιωτικό τρόπο. Όχι μόνο δε δείχνουν
κατανόηση για τα προβλήματά του παππού και δεν τον βοηθούν, αλλά τον θέτουν στο περιθώριο,
τον απομονώνουν και τον επιπλήττουν για τη ζημιά που έκανε. Η νύφη φτάνει στο σημείο να του
πει ότι θα του δίνει φαγητό στην ξύλινη γαβάθα. Πρόκειται για σκληρή, υποτιμητική και
ταπεινωτική στάση.
10

11. Ο συγγραφέας θέλει να καταδείξει πόσο σκληροί γίνονται συχνά οι νέοι άνθρωποι απέναντι στους
γέροντες γονείς τους. Ξεχνώντας όσα τους πρόσφεραν οι γονείς τους, οδηγούν στο περιθώριο τους
ανθρώπους της τρίτης ηλικίας . Από την άλλη, τα παιδιά έχουν την τάση να μιμούνται τους
μεγάλους και γι’ αυτό το πιο σημαντικό μέσο διαπαιδαγώγησης θεωρείται το παράδειγμα που
πρέπει να δίνουν οι μεγάλοι με τη συμπεριφορά τους, ώστε να τους μιμηθούν τα παιδιά.
Η ΣΤΑΣΗ ΤΟΥ ΠΑΠΠΟΥ
Δε λέει τίποτα και απλώς βγάζει ένα αναστεναγμό. Οι ηλικιωμένοι, επειδή γνωρίζουν την αδυναμία
τους και είναι πια εξαρτημένοι δέχονται με υπομονή τις προσβολές, τις απαξιωτικές κουβέντες και
τις επιπλήξεις. Μέσα τους πονάνε αλλά δεν αντιδρούν.
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΕΓΓΟΝΟΥ
Ο Μίσα, ο γιος του ζευγαριού και εγγονός, έπαιξε καταλυτικό ρόλο στο διήγημα. Λέγοντας στους
γονείς του ότι κατασκευάζει μια ξύλινη γαβάθα για να τους ταϊζει όταν γεράσουν, υπήρξε η αιτία
αλλαγής της στάσης των γονέων απέναντι στον παππού. Άρχισαν να του φέρονται με στοργή και
αγάπη, έτρωγαν μαζί του και του συμπεριφέρονταν όπως έπρεπε.
ΑΙΤΙΕΣ ΑΛΛΑΓΗΣ ΤΗΣ ΣΤΑΣΗΣ ΤΩΝ ΓΟΝΙΩΝ ΠΡΟΣ ΤΟΝ ΠΑΠΠΟΥ
Η αλλαγή της συμπεριφοράς των γονιών οφείλεται :
α) στη ντροπή που ένιωσαν, καθώς ο γιος τους, χωρίς να το καταλαβαίνει, τους μάλωσε για τη
σκληρότητά τους και τους έκανε να καταλάβουν πόσο σκληροί ήταν,
β) στο γεγονός ότι φοβήθηκαν πως όποια συμπεριφορά έδειχναν αυτοί προς τον πατέρα τους, την
ίδια έπρεπε να περιμένουν κι αυτοί από το παιδί τους όταν μεγάλωναν.
Είναι γνωστό ότι τα παιδιά μιμούνται τις συμπεριφορές των μεγάλων και ιδιαίτερα των γονιών
τους. Γι’ αυτό το πιο σημαντικό μέσο διαπαιδαγώγησης θεωρείται το παράδειγμα της συμπεριφοράς
των γονιών.
11

12. ΔΙΔΑΓΜΑ
Όποια συμπεριφορά δείχνει κανείς προς τους γέροντες γονείς του, την ίδια θα έχει, πιθανότατα, και
ο ίδιος από τα παιδιά του. Πρέπει, δηλαδή, να συμπεριφερόμαστε με αγάπη, φροντίδα και
κατανόηση στους ηλικιωμένους, γιατί αντιμετωπίζουν πολλά προβλήματα, έχουν πολλές ανάγκες
και μας χρειάζονται. Έτσι μπορούμε να προσδοκούμε κι εμείς ανάλογη συμπεριφορά από τα
παιδιά μας, όταν φτάσουμε σε μια προχωρημένη ηλικία.
ΓΛΩΣΣΑ
Το διήγημα έχει μεταφραστεί από τα ρωσικά. Παρατηρούμε λοιπόν ότι η γλώσσα και γενικά η
διατύπωση είναι απλή και λιτή, με μικρές, απλές, κοφτές προτάσεις. Τα ρήματα κυριαρχούν
δίνοντας έμφαση στο νόημα. Απουσιάζουν τα σχήματα λόγου και οι λεπτομέρειες. Δίνονται τα
απαραίτητα για την κατανόηση της ιστορίας.
ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ
Ασύνδετο σχήμα (Τα πόδια του…δεν τον άκουγαν), εικόνες (οπτικές, ακουστικές).
ΚΥΡΙΑΡΧΕΣ ΑΝΤΙΘΕΣΕΙΣ ΚΕΙΜΕΝΟΥ
α) γεροντική και νεότερη ηλικία
β) συμπεριφορά γονιών πριν και μετά το επεισόδιο με τον Μίσα.
ΑΦΗΓΗΤΗΣ
Τριτοπρόσωπος παντογνώστης
ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΟΙ ΤΡΟΠΟΙ
Αφήγηση («Μια μέρα ο άντρας και η γυναίκα….»)
Διάλογος («Τι φτιάχνεις εκεί Μίσα;»)
Περιγραφή( «Τα πόδια του…..χυνόταν το φαγητό»)
ΤΙΤΛΟΣ
Παρουσιάζει τους δύο πρωταγωνιστές που συνδέονται στενά γιατί ο ένας θα γίνει αιτία να αλλάξει
προς το καλύτερο η ζωή του άλλου. Το υποκοριστικό εγγονάκι κάνει πιο έντονη την ηλικιακή
αντίθεση (ένα παιδάκι άλλαξε τη ζωή του παππού).
12

13. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΠΡΟΣΩΠΩΝ
ΓΟΝΕΙΣ
Αρχικά είναι σκληροί, κυνικοί (κυνικός είναι αυτός που εκφράζεται δυσάρεστα, με απόλυτη
ειλικρίνεια, χωρίς ευγένεια), άσπλαχνοι και αδιάφοροι. Μετά το περιστατικό αλλάζουν και
φαίνονται μετανιωμένοι και ευαισθητοποιημένοι.
ΠΑΠΠΟΥΣ
Είναι ένας αδύναμος, ανήμπορος γέροντας με πολλά προβλήματα υγείας, που νιώθει άχρηστος.
Παραμένει υπομονετικός και καρτερικός, αν και είναι πολύ πικραμένος και θλιμμένος από τη
στάση του γιου και της νύφης του.
ΕΓΓΟΝΑΚΙ
Ο Μίσα είναι ένα ειλικρινές, αφελές και αθώο παιδί που μιμείται τη συμπεριφορά των γονιών του,
τους οποίους έχει ως πρότυπα.
ΟΙ ΤΡΕΙΣ ΗΛΙΚΙΑΚΕΣ ΦΑΣΕΙΣ ΤΗΣ ΑΝΘΡΩΠΙΝΗΣ ΖΩΗΣ
Στο διήγημα παρουσιάζονται οι τρεις ηλικίες του ανθρώπου (η παιδική, η ηλικία της ωριμότητας
και η γεροντική), για τις οποίες δίνονται κάποια γνωρίσματα:
α. Ένα από τα βασικά γνωρίσματα της παιδικής ηλικίας το οποίο παρουσιάζεται στο διήγημα είναι
ο μιμητισμός. Ο Μίσα με αφέλεια και απλότητα μιμείται τους γονείς του
και ετοιμάζεται από τώρα για τη στάση που θα κρατήσει απέναντί τους όταν εκείνοι θα έχουν
γεράσει. Πρόκειται για τη στάση που κρατάνε εκείνοι απέναντι στον παππού.
β. Στο διήγημα οι γονείς του Μίσα εκπροσωπούν τη μέση ηλικία, την ηλικία της δράσης, της
δημιουργίας και των ευθυνών. Στο διήγημα προβάλλεται η εξουσιαστική συμπεριφορά και η
αλαζονεία των ανθρώπων αυτής της ηλικίας, οι οποίοι με τη δύναμη που τους δίνει η ακμή της
ζωής εξουσιάζουν τους ανήμπορους πλέον γέρους (όπως άλλωστε και τα αδύναμα ακόμη παιδιά),
που εξαρτώνται κυρίως οικονομικά από αυτούς, χωρίς να περνάει από το μυαλό τους ότι κάποτε και
οι ίδιοι θα γεράσουν.
γ. Τέλος ο παππούς εκπροσωπεί την ηλικία των γερατειών. Στο διήγημα προβάλλεται η αδυναμία
των γερόντων για δράση και δημιουργία που έχει ως αποτέλεσμα την περιθωριοποίησή τους καθώς
και η απουσία αντίδρασης απέναντι στη σκληρή συμπεριφορά των παιδιών τους: ο παππούς ζει
παραπεταμένος σε μιαν άκρη του σπιτιού και είναι υποχρεωμένος να ανέχεται αδιαμαρτύρητα και
με πόνο την προσβλητική συμπεριφορά του γιου του και της νύφης
13

14. 5. -«Τα φαντάσματα» της Μαρίας Ιορδανίδου
Θεματικά κέντρα
O άνθρωπος μπροστά στο άγνωστο και το δυσερμήνευτο. Η γνώση, η εκλογίκευση και το χιούμορ
ως αντίδοτα των προλήψεων και των δεισιδαιμονιών.
Ενδεικτική ερμηνευτική προσέγγιση
Ο άνθρωπος πολλές φορές, αδυνατώντας να εξηγήσει συμβάντα ή φαινόμενα ασυνήθιστα, τα
αποδίδει σε υπερφυσικές δυνάμεις. O φόβος, η απορία και η εσωστρέφεια είναι τα γνωρίσματα του
προληπτικού και του δεισιδαίμονα, ο οποίος φαντάζεται κινδύνους και αξιολογεί ως ύποπτες και
καταστροφικές ακόμα και απλές συμπτώσεις.
Στο απόσπασμα αυτό οι ανεξήγητοι ήχοι στο νεκροταφείο πήραν στο μυαλό της ηρωίδας
διαστάσεις θρίλερ. Η κατοπινή ωστόσο γνώση (ότι δηλαδή οι ήχοι προέρχονταν από τις
κουκουβάγιες) απομυθοποίησε τις υπερφυσικές διαστάσεις και τοποθέτησε τα συμβάντα σε
ρεαλιστική βάση. Το γεγονός ότι η απομυθοποίηση οδήγησε την αφηγήτρια στην απογοήτευση,
πιθανόν να σημαίνει ότι ο άνθρωπος αισθάνεται κάποτε την ανάγκη να ερμηνεύει τα πράγματα
μέσω των μύθων.
Υπόθεση του κειμένου: Κάποιο καλοκαίρι η Νέλλη, ο Γιάννης και η αφηγήτρια στο πλαίσιο μιας
εκδρομής τους στο Άργος, βρέθηκαν σ’ ένα νεκροταφείο, όπου η αφηγήτρια νόμισε ότι άκουσε μια
ανάσα, χωρίς όμως να υπάρχει κάποιος άνθρωπος κοντά. Δεν μίλησε στην παρέα της γι’ αυτό, αν
και φοβήθηκε πολύ. Αρκετά χρόνια αργότερα η Νέλλη και η αφηγήτρια στην Ύδρα, με αφορμή μια
κουβέντα για τις κουκουβάγιες της περιοχής, κατάλαβε την προέλευση της ανάσας στο
νεκροταφείο. Ωστόσο η αφηγήτρια συνέχιζε να πιστεύει στις υπερφυσικές δυνάμεις και στις
προλήψεις. Έτσι αιτιολογεί την απόφασή της ν’ ανοίξει νηπιαγωγείο στην αυλή της, για να
εξαλείψει επτά χρόνια γρουσουζιάς από το σπάσιμο ενός καθρέφτη.
2) Ενότητες του κειμένου: α) Ενότ. 1η (Όταν σπάσεις…κάνω χάζι»): Η καλοτυχία από το
νηπιαγωγείο της αυλής β) Ενότ. 2η (Θυμάμαι…αυτό για ύπνο;»): Φόβος για ύπαρξη φαντάσματος
στο νεκροταφείο γ) («Τα χρόνια…απογοητεύτηκα»): Η απομυθοποίηση και η απογοήτευση
3) Πρόσωπα του κειμένου: Είναι η αφηγήτρια, η Νέλλη, η κυρία Μαρίκα. Αναφέρονται τα παιδιά
του νηπιαγωγείου και οι μαμάδες τους, η Αννούλα και ο Γιάννης.
14

15. 4) Τίτλος: Φανερώνει την πίστη της αφηγήτριας στα φαντάσματα, στην προσπάθειά της να
ερμηνεύσει την αναπνοή που άκουσε στο νεκροταφείο.
5) Λογοτεχνικό είδος: Το απόσπασμα είναι αυτοτελές επεισόδιο από το μυθιστόρημα «Η αυλή
μας».
6) Ποιοι μιλούν στην αφήγηση: α) Η κύρια φωνή είναι της αφηγήτριας β) Η φωνή της Νέλλης γ)
Η φωνή της κυρίας Μαρίκας.
7) Χρόνος: Υπάρχουν τρία επίπεδα χρόνου. Το πρώτο είναι το παρόν με αναφορά στο πρόσφατο
παρελθόν («Κοντεύει χρόνος»). Το δεύτερο βρίσκεται στο μακρινό παρελθόν (εκδρομή στην
Ύδρα). Το τρίτο μεταφέρεται μερικά χρόνια αργότερα, στην εποχή που ζευγαρώνουν οι
κουκουβάγιες.
8) Τόπος: Αρχικά ο τόπος είναι η αυλή και το νηπιαγωγείο που λειτουργεί στο εσωτερικό της.
Μετά είναι το Άργος και το νεκροταφείο. Στο τέλος είναι ο Βλυχός της Ύδρας και πιο ειδικά το
σπίτι μιας γειτόνισσας.
9) Τεχνικές αφήγησης:
α) Αφήγηση: Υπάρχει στο σύνολο σχεδόν του κειμένου. Στην πρώτη ενότητα υπάρχουν στην
αφήγηση στοιχεία
9) Τεχνικές αφήγησης (συνέχεια): θεατρικότητας που αισθητοποιούνται με το β΄ και το
α΄πρόσωπο. Φαίνεται πως η αφήγηση απευθύνεται σε κάποιον αποδέκτη.
β) Περιγραφή: Υπάρχει στα σημεία της νυχτερινής βόλτας στο νεκροταφείο και στην περιγραφή
του σπιτιού στο Βλυχό.
γ) Διάλογος: Υπάρχει στη συνομιλία των γυναικών. (Ευθύς πλάγιος λόγος: Στο σημείο όπου
αποκαλύπτει η Νέλλη ότι και η ίδια είχε ακούσει την αναπνοή («Ντράπηκε, μου είπε…την ιδέα
της»).
δ) Μονόλογος: Στα σημεία όπου η αφηγήτρια διατυπώνει ανοιχτά τις σκέψεις της («Θυμάμαι…
εκείνο το κακό») («Το μυστήριο λύθηκε, εγώ όμως απογοητεύτηκα).
ε) Εσωτερικός μονόλογος: Υπάρχει στα σημεία όπου οι σκέψεις της αφηγήτριας δεν
εξωτερικεύονται («Τι διάολο, μήπως έκανα λάθος», «Ακούσανε κι αυτά δεν ακούσανε;», «Τι
μπορούσε να ανασαίνει…για ύπνο»).
15

16. 10) Γλώσσα: Είναι απλή, καθημερινή με λαϊκά στοιχεία (στοιχειά, τι διάολο, κάνω χάζι,
σκατζοχοίρια).
11) Ύφος: Είναι απλό, λιτό, ζωντανό, παραστατικό. Υπάρχει χιούμορ και λεπτή ειρωνεία.
12) Εκφραστικά μέσα: α) Εικόνες: Οπτικές, ηχητικές, οσφρητικές. Ηχητικές: Τα κλάματα των
παιδιών που αντικαταστάθηκαν από τις φωνές τους. Οι φωνές των γρύλων και των σκύλων. Η
αναπνοή. Τα γέλια της Νέλλης κ.ά. Οσφρητική: Οι μυρωδιές της φύσης.
β) Επαναφορά: Όταν δυο ή περισσότερες προτάσεις αρχίζουν με την ίδια λέξη («Σταμάτησαν οι
γρύλοι σταμάτησαν και τα σκυλιά»).
γ) Αναδίπλωση: Όταν η τελευταία λέξη ή φράση της πρότασης επαναλαμβάνεται στην αρχή της
επόμενης («Δεν είπα κουβέντα. Κουβέντα δεν είπαν ούτε τα παιδιά»).
δ) Αποσιώπηση: Όταν ο λόγος σταματά επειδή ο ομιλητής δε θέλει να συνεχίσει και μπαίνουν
αποσιωπητικά («Εισπνοή…εκπνοή…», «Κουκουβάγιες… στο νεκροταφείο»).
6. “Μανιτάρια στην πόλη”΄
ΘΕΜΑ: Η χαρούμενη ανακάλυψη των μανιταριών από τον Μαρκοβάλντο και η ομαδική
δηλητηρίαση όσων τα έφαγαν.
ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ:
Προβλήματα της διαβίωσης στα αστικά κέντρα. Οι κίνδυνοι που απειλούν τον άνθρωπο εξαιτίας
της απομάκρυνσης από τη φύση και της διαβίωσης στο μολυσμένο περιβάλλον της πόλης. Ζωή
στην πόλη και ανθρώπινες σχέσεις. Απομόνωση, επιφύλαξη, ανταγωνισμός. Ο ρόλος της φύσης στη
ζωή του ανθρώπου. Υγεία, χαρά, ποιότητα ζωής.
ΕΝΟΤΗΤΕΣ
Α’ ενότητα (Μια μέρα… της ύπαρξής του»: Η σχέση του Μαρκοβάντο με τη φύση και την πολη.
Β’ ενότητα «Έτσι ένα πρωί….και στα παιδιά του»: ο Μαρκοβάλντο ανακαλύπτει τα μανιτάρια και
ενθουσιάζεται
Γ’ ενότητα (-Ακούστε τι θα σας πω… αν σας ξεφύγει κουβέντα): ο Μαρκοβάλντο ανακοινώνει
στην οικογένεια του την ύπαρξη των μανιταριών.
Δ’ ενότητα (Το άλλο πρωί… ήθελαν να μεγαλώσουν): Ο Αμάντιτζι γνωρίζει την ύπαρξη των
μανιταριών
Ε’ ενότητα (Τη νύχτα έβρεξε … αγριοκοίταζαν ο ένας τον άλλο): Η μοιρασιά των μανιταριών και η
θλιβερή κατάληξη.
16

17. ΓΛΩΣΣΑ: Απλή, δημοτική. Ο συγγραφέας χρησιμοποιεί πολλά θαυμαστικά, ερωτηματικά, άνω και
κάτω τελείες.
ΥΦΟΣ: Απλό σε τόνο ελαφρά ειρωνικό και χιουμοριστικό.
Εκφραστικά μέσα:
1) Μεταφορές: στην καρδιά της πόλης, ξεψάχνιζαν την άσφαλτο… με τη σκούπα.
2) Εικόνες: (οπτικές) Τα μάτια … ποτέ, … όπως σας βλέπω και με βλέπετε.
3) Μετωνυμία: Μια ωραία τηγανιά!, ανέλπιστη σοδειά (το περιέχον αντί του περιεχομένου).
4) Επίθετα: στενή πρασιά, άγονη και σκασμένη γη, κρυμμένους θησαυρούς, πορώδη σάρκα,
δανεικό καλάθι, ανέλπιστη σοδειά, ζηλότυπο και δύσπιστο φόβο.
5) Προσωποποιήσεις: στα πόδια των δέντρων, καχύποπτη σκέψη,
6) ασύνδετα (πινακίδες, σηματοδότες…..αφίσες)
ΤΕΧΝΙΚΗ:
– γ’ πρόσωπη αφήγηση.
– Ο αφηγητής δε συμμετέχει στην ιστορία, αλλά εμφανίζεται σαν να μπορεί να τα παρακολουθεί
και να τα γνωρίζει όλα (μηδενική εστίαση).
Αφήγηση : «Μια μέρα…..το τραμ»,
Περιγραφή: «ένα φύλλο…ύπαρξής του»
Διάλογος: «Ακούστε…πού φυτρώνουν;»,
Εσωτερικός Μονόλογος: « Αν τους πω το μέρος….κατσαρόλες»
Η ζωή στην πόλη
• Ζουν μακριά απ’ τη φύση, σ’ ένα άχαρο κι αφιλόξενο περιβάλλον (ο γκρίζος και άχαρος
κόσμος που τον περιέβαλλε).
• Ζουν σε μολυσμένο και επικίνδυνο περιβάλλον.
• Στις σχέσεις τους κυριαρχεί η καχυποψία και ο ανταγωνισμός.
• Συχνά, η εργασία τους είναι μονότονη {καθόταν και ξεφόρτωνε) και οι οικονομικές τους
απολαβές περιορισμένες
• Οι άνθρωποι εργάζονται σε δύσκολες συνθήκες και ζουν με το άγχος της απόκτησης
κάποιων χρημάτων για να επιβιώσουν φτωχικά.
• Είναι αποξενωμένοι, ατομιστές, ανταγωνιστικοί και κλεισμένοι στον εαυτό τους
ΤΟ ΜΑΝΙΤΑΡΙ ΚΑΙ Ο ΗΡΩΑΣ Στην αρχή ενθουσιάζεται. Νιώθει ότι ο κόσμος αλλάζει, ότι
η ζωή του αποκτά νόημα. Μοιράζεται τον ενθουσιασμό και τη χαρά του με την οικογένεια του.
Κυριεύεται από καχυποψία και ζηλοτυπία, όταν διαπιστώνει ότι και άλλος γνωρίζει για τα
μανιτάρια. Οργίζεται, όταν βλέπει και άλλους να μαζεύουν μανιτάρια. Τα αισθήματα του αλλάζουν
κυριεύεται από γενναιοδωρία και φωνάζει τους ανθρώπους, που περίμεναν στη στάση, να πάρουν
κι αυτοί μανιτάρια.

18. ΧΑΡΑΚΤΗΡΙΣΜΟΣ ΜΑΡΚΟΒΑΛΝΤΟ
Ο ΜαρκοΒάλντο είναι αχθοφόρος. Η δουλειά του είναι σκληρή και άχαρη. Φορτώνει και
ξεφορτώνει κιβώτια. Δεν του προσφέρει καμία ικανοποίηση. Τον τοποθετεί στα κατώτερα
κοινωνικά στρώματα, ενώ και τα οικονομικά του δε φαίνονται ανθηρά.
Η ζωή του γίνεται ακόμη πιο θλιβερή, γιατί δεν έχει προσαρμοστεί στη ζωή της μεγαλούπολης. Τα
φώτα κι οι βιτρίνες της τον αφήνουν αδιάφορο. Το αφιλόξενο περιβάλλον της τον θλίβει. Παντού
αναζητεί τη φύση και την ομορφιά της· έστω και τα ελάχιστα ίχνη της μέσα στην άχαρη
τσιμεντούπολη.
– Το αφήγημα προβάλλει το ψυχικό αδιέξοδο του σύγχρονου ανθρώπου της μεγαλούπολης, ο
οποίος υποφέρει από την έλλειψη επαφής με τη φύση και βλέπει την ποιότητα της ζωής του να
υποβαθμίζεται, παρά την οικονομική πρόοδο και τις ανέσεις που του είχε εξασφαλίσει η αστική
ζωή.
– Τα συναισθήματα που δημιουργεί το πικρό χιούμορ του αφηγήματος είναι θλίψη και
απαισιοδοξία, ενώ ο αφελής και ονειροπόλος πρωταγωνιστής προκαλεί τη συμπάθεια και κάποτε το
ειρωνικό χαμόγελο του αναγνώστη.
Η ΞΑΦΝΙΚΗ ΓΕΝΝΑΙΟΔΩΡΙΑ ΤΟΥ ΜΑΡΚΟΒΑΛΝΤΟ
Ίσως ένιωθε τύψεις για την προηγούμενη εγωιστική στάση του.
Ίσως η φύση που ζωντάνεψε στην πόλη με τα μανιτάρια, να τον έκανε ξανά ευαίσθητο και
γενναιόδωρο. Ίσως δηλώνει την επιθυμία των ανθρώπων που ζουν συγκεντρωμένοι αλλά
αποξενωμένοι στις πόλεις να ξαναγυρίσουν σε ένα πιο παραδοσιακό τρόπο ζωής να ξαναέρθουν σε
επαφή μεταξύ τους και να δημιουργήσουν ξανά ανθρώπινες σχέσεις.
ΣΥΜΒΟΛΙΣΜΟΣ ΤΟΥ ΤΕΛΟΥΣ ΤΟΥ ΔΙΗΓΗΜΑΤΟΣ
Το διήγημα κλείνει με τρόπο κωμικό, αφού όλοι όσοι μάζεψαν μανιτάρια κατέληξαν στο
νοσοκομείο για πλύση στομάχου ( ήταν δηλητηριασμένα).
Το τέλος συμβολίζει την διάψευση της ελπίδας ότι μπορεί να αλλάξει ζωή ο άνθρωπος της
μεγαλούπολης και να ξαναφέρει τη φύση στη ζωή του.
ΙΔΕΕΣ – ΣΥΝΑΙΣΘΗΜΑΤΑ:
– Το αφήγημα προβάλλει το ψυχικό αδιέξοδο του σύγχρονου ανθρώπου της μεγαλούπολης, ο
οποίος υποφέρει από την έλλειψη επαφής με τη φύση.
18

19. 7. Ο ΚΩΝΣΤΑΝΤΗΣ - Λ. ΨΑΡΑΥΤΗ
ΘΕΜΑΤΙΚΑ ΚΕΝΤΡΑ:
• Παιδιά των φαναριών και κοινωνική αναλγησία
• Οι αλλοδαποί εργαζόμενοι, οι οικονομικοί μετανάστες και τα προβλήματα τους.
• Η αγάπη ως μέσο ανακούφισης του παιδικού πόνου
Στόχος του κειμένου: Η καταγγελία της παιδικής εργασίας και εκμετάλλευσης και η
ευαισθητοποίηση του αναγνώστη.
ΕΝΟΤΗΤΕΣ
1Η Ενότητα: «Μόλις το φανάρι...κοντά στα δώδεκα» Ο μικρός βιοπαλαιστής και ο αγώνας του για
επιβίωση.
2Η Ενότητα: «Βράδιασε... τη μαγειρίτσα» Η φιλοξενία της Κυρά-Δέσποινας.
Χρόνος: Παραμονή Ανάστασης.Τόπος: Το περιβάλλον της πόλης και το διαμέρισμα της κυρά
Δέσποινας.
ΠΡΟΣΩΠΑ
Κωνσταντής: Ένας μικρός βιοπαλαιστής, από άλλη χώρα γεγονός που δυσχεραίνει ακόμα
περισσότερο την επιβίωσή του καθώς η οικογένειά του δε ζει στην Ελλάδα. Ζει σε άθλιες
συνθήκες, που θέτουν σε κίνδυνο την υγεία του αφού περιφέρεται απροστάτευτος και ρακένδυτος
μέσα στους κρύους δρόμους της Αθήνας. Ωστόσο δεν εγκαταλείπει την εργασία του. Επιπλέον,
αντιμετωπίζει την αδιαφορία και την καχυποψία των περαστικών γεγονός που έχει επηρεάσει την
προσωπικότητά του, γιατί κρατά ψυχρή και δύσπιστη στάση απέναντι στους ανθρώπους. Όμως , θα
εμπιστευτεί την κυρά Δέσποινα και θα δεχθεί τη φιλοξενία της αφού η καλοσύνη της θα τον πείσει
να αφεθεί στη φροντίδα της.
Κυρά Δέσποινα: Είναι μία μοναχική , ηλικιωμένη γυναίκα που η μοναξιά της δεν της απαγόρευσε
να προσφέρει απλόχερα αγάπη στους συνανθρώπους της. Θα δει από μακριά τον Κωνσταντή και θα
τη συγκινήσει η παρουσία του και η ταλαιπωρία την οποία υφίσταται ως ανήλικος βιοπαλαιστής.
Το αίσθημα της αλληλεγγύης που τη διακρίνει είναι ειλικρινές και πηγαίο γιατί χωρίς δεύτερη
σκέψη θα βοηθήσει τον Κωνσταντή ο οποίος της θυμίζει και τον εγγονό της, γεγονός που την κάνει
να προσφέρει αμέτρητη αγάπη και φροντίδα προς το μικρό παιδί. Η κυρά Δέσποινα είναι άνθρωπος
ευαίσθητος, στοργικός και πονόψυχος. Ταυτόχρονα με την παρουσία του παιδιού, αποκτά νόημα η
νύχτα της Ανάστασης αφού δεν θα την περάσει μόνη της.
19

20. ΑΦΗΓΗΜΑΤΙΚΕΣ ΤΕΧΝΙΚΕΣ/ΣΤΟΙΧΕΙΑ- ΕΚΦΡΑΣΤΙΚΑ ΜΕΣΑ
Αφηγηματικοί τρόποι: Αφήγηση και περιγραφή, διάλογος (που σκιαγραφεί τους χαρακτήρες και
περιγράφει τα συναισθήματά τους), αφηγηματικό σχόλιο.
Αφηγηματική τεχνική: Πρόκειται για τριτοπρόσωπη αφήγηση, για παντογνώστη αφηγητή που δε
συμμετέχει στην ιστορία αλλά γνωρίζει τις πράξεις , τις σκέψεις, τα συναισθήματα των ηρώων.
Η αφήγηση είναι γραμμική, ευθύγραμμη γιατί ακολουθεί τη χρονική σειρά των γεγονότων.
Υπάρχουν βέβαια κάποιες μικρές αναδρομές στο παρελθόν (η προηγούμενη, ευτυχισμένη ζωή του
Κωνσταντή, τα ταξίδια του εγγονού της κυρά-Δέσποινας).
Γλώσσα: Απλή δημοτική, απλό λεξιλόγιο, χωρίς ιδιωματισμούς.
Ύφος: απλό και λίγα εκφραστικά μέσα: επίθετα, εικόνες και μεταφορές
Το Πάσχα και το μήνυμα της αγάπης
«Το μήνυμα της αγάπης του Πάσχα λειτουργεί εμμέσως αλλά εμπράκτως στην περίπτωση της
κυρίας Δέσποινας, μιας απλής, ηλικιωμένης γυναίκας. Η μοναξιά της, που αφήνεται να διαφανεί
διακριτικά, η ενθύμηση του εγγονού της που ζει μακριά της, η λύπηση της, η ίδια η μέρα του
Μεγάλου Σαββάτου γίνονται αφορμή να αναδυθούν τα φιλάνθρωπα συναισθήματά της. Έτσι, θα
συνεορτάσει το Πάσχα με ένα άλλο άτομο που κι αυτό, για άλλους λόγους, συνέπεσε να είναι μόνο
του τις γιορτινές εκείνες μέρες. Πρόκειται για τον κεντρικό ήρωα, το μικρό Κωνσταντή, ένα
Αλβανάκι, παιδί των φαναριών.
Αν σώζεται η ανθρωπιά και αναδύεται η ελπίδα με τη συμβολική φράση του τέλους ("Χριστός
Ανέστη"), που συνδυάζεται με την ουσία και όχι τους τύπους, αυτό οφείλεται στην προσωπική
πρωτοβουλία της ηλικιωμένης γυναίκας. Η συγγραφέας καταδικάζει την κοινωνική αδιαφορία
μπροστά στην εκμετάλλευση και τον τραυματισμό της ευαίσθητης ψυχής.
Με ευαισθησία και ρεαλισμό παρουσιάζει κοινωνικά προβλήματα όπως οι τεράστιες δυσκολίες
επιβίωσης των μεταναστών, η παιδική εργασία, οι άθλιες συνθήκες διαβίωσης, η αναλγησία του
κοινωνικού περίγυρου. Στην αφήγηση δεν υπάρχουν ηθικολογίες και διδακτισμοί, αλλά ρεαλιστικοί
διάλογοι αποκαλύπτουν τα γνήσια συναισθήματα των ηρώων.»
20

21. 8. Ο Βάνκας, Αντόν Τσέχωφ
Θεματικά κέντρα
• Η παιδική βιοπάλη. Ορφάνια-φτώχεια-εργασία
• Η ανάγκη του παιδιού για αγάπη και φροντίδα
• Σκληροί εργοδότες, αθώοι βιοπαλαιστές.
ΤΟΠΟΣ: Ρωσία ( Μόσχα-ύπαιθρος). Αρχικά είναι το τσαγκαράδικο του Αλιάχιν και στη συνέχεια
μέσα από την ονειροπόληση του Βάνκα μεταφερόμαστε στο σπίτι που ζει ο παππούς στο χωριό.
ΧΡΟΝΟΣ: Και ο χρόνος κινείται σε δύο επίπεδα: το τώρα και το τότε.
Το ‘τώρα’ είναι η παραμονή Χριστουγέννων, ο πραγματικός χρόνος κατά τον οποίο ο Βάνκας
αντιμετωπίζει τις σκληρές συνθήκες δουλειάς, τη δυστυχία και την κακοποίηση. Η νύχτα της
παραμονής των Χριστουγέννων. Ο συγγραφέας επιλέγει αυτή τη μέρα, γιατί στην περίοδο των
εορτών είναι πιο έντονη η επιθυμία να βρισκόμαστε μαζί με τους δικούς μας ανθρώπους.
Επομένως, η μοναξιά και η εγκατάλειψη του Βάνκα γίνονται ακόμη πιο έντονες και βασανιστικές
τότε. Επιπλέον, η νύχτα και ο όρθρος δίνουν την ευκαιρία στον Βάνκα να μείνει μόνος του και
κρυφά να γράψει το γράμμα. Το ‘τότε’ είναι οι ευτυχισμένες μέρες του παρελθόντος που
ονειροπολεί, η ανεμελιά και η ευτυχία κοντά στους δικούς του.
Ο στόχος του συγγραφέα: Να αποκαλύψει τις δύσκολες συνθήκες που ζουν τα παιδιά, που λόγω
ορφάνιας και φτώχειας αναγκάζονται να εργαστούν. Το διήγημα περιγράφει και καυτηριάζει την
κοινωνική ανισότητα και τις τραγικές συνθήκες ζωής στην τσαρική Ρωσία, όπου ένα μεγάλο μέρος
του λαού βιώνει τη φτώχεια και την εξαθλίωση. Όσα αναφέρει, και για τα οποία ο Τσέχωφ
διαμαρτύρεται το 1886, εξακολουθούν να είναι και σήμερα επίκαιρα, καθώς χιλιάδες παιδιά σε
όλον τον κόσμο μεγαλώνουν κάτω από σκληρές και απάνθρωπες συνθήκες και βιώνουν την
εκμετάλλευση και το απάνθρωπο πρόσωπο της κοινωνίας (παιδιά των φαναριών, άθλιες συνθήκες
ζωής των παιδιών του Τρίτου Κόσμου).
Ενότητες
1η Ενότητα: “Ο Βάνκας … απόμεινες”. Ο Βάνκας αρχίζει το γράμμα στον παππού.
2η Ενότητα: “Ο Βάνκας … για τις γιορτές”. Η προσωπικότητα του παππού και οι ευτυχισμένες
αναμνήσεις στο χωριό.
3η Ενότητα: “Ο Βάνκας αναστέναξε … αγαπημένε μου παππού, έλα”.Η σκληρή ζωή του Βάνκα
στη Μόσχα και η παράκληση στον παππού να τον πάρει από εκεί.
4η Ενότητα: “Ο Βάνκας δίπλωσε … ουρά του”. Η αποστολή του γράμματος και οι μάταιες ελπίδες
που τρέφει ο Βάνκας

22. Αφηγητής – αφήγηση
α) πρωτοπρόσωπος αφηγητής (το γράμμα του Βάνκα) ή πρωτοπρόσωπη αφήγηση
– είναι αφήγηση υποκειμενική, δηλαδή μια αφήγηση που δίνεται μέσα από την προσωπική
ματιά του ήρωα
β) τριτοπρόσωπος αφηγητής ή τριτοπρόσωπη αφήγηση:
– είναι μια πιο αντικειμενική αφήγηση μέσα απο ένα τρίτο πρόσωπο παντογνώστη.
Γλώσσα-Ύφος Είναι η απλή και καθημερινή γλώσσα ενός εννιάχρονου παιδιού. Το ύφος είναι
άμεσο, απλό, ζωντανό και παραστατικό και γίνεται λυρικό, όταν περιγράφεται η ζωή στο χωριό.
Ο Βάνκας Είναι ένα εννιάχρονο αγόρι. Ορφανός από πατέρα και μητέρα. Ο μόνος δικός του
άνθρωπος είναι ο παππούς του, ο οποίος όμως μένει μακριά του, στο χωριό. Ο Βάνκας ζει στη
Μόσχα ως μαθητευόμενος τεχνίτης (κάλφας) σε τσαγκαράδικο. Η ζωή του στην πρωτεύουσα είναι
πολύ σκληρή. Το αφεντικό του τον δέρνει. Όλοι τον εκμεταλλεύονται. Το βράδυ τον βάζουν να
κοιμάται δίπλα στο μωρό, για να το κουνάει όταν κλαίει. Έτσι δεν χορταίνει τον ύπνο. Αν κάνει
κάποιο λάθος, τον χτυπούν και τον κακομεταχειρίζονται. Τον ταλαιπωρούν και οι υπόλοιποι
καλφάδες. Του δίνουν ελάχιστο φαγητό. Η ζωή του είναι ανυπόφορη «χειρότερη και από του
σκύλου». Ο Βάνκας, όσο ζούσε η μητέρα του, ήταν ευτυχισμένος στο χωριό πλάι στους δικούς του
ανθρώπους. Οι ευχάριστες αναμνήσεις του παρελθόντος είναι οι μόνες που τον κάνουν να ξεφεύγει
από τη θλιβερή πραγματικότητα. Επιθυμία και όνειρό του είναι να επιστρέψει κοντά στον παππού,
το μόνο του στήριγμα. Το γράμμα που γράφει είναι η ευκαιρία να αφηγηθεί τα βάσανά του. Σε
ποιον άλλο μπορεί να τα αποκαλύψει;
Χαρακτηρισμός του Βάνκα
Ταλαιπωρημένο, απογοητευμένο και παραγκωνισμένο παιδί. Μεγαλώνει απότομα γνωρίζοντας από
νωρίς το σκληρό πρόσωπο της ζωής. Έξυπνος και τολμηρός. Περιμένει την κατάλληλη στιγμή να
γράψει και να στείλει το γράμμα. Ευγνώμων προς τον παππού στον οποίο υπόσχεται να τον
προσέχει στα γεράματά του. Έχει ανάγκη από αγάπη και τρυφερότητα. Ένα αδύνατο πλασματάκι
που δεν μπορεί να αντιδράσει στην αδικία που υφίσταται. Γεμάτος αθωότητα και αφέλεια.
Εντυπωσιάζεται από τη ζωή στη Μόσχα. Αγνοεί βασικά στοιχεία αλληλογραφίας.
Ο παππούς
Ανήκει στην τάξη των φτωχών της τσαρικής Ρωσίας. Εργάζεται ως νυχτοφύλακας σε σπίτι
πλουσίων. «Ήταν ένα γεροντάκι κοντό και ξερακιανό, μα πολύ σβέλτο και ζωηρό κάπου εξήντα
πέντε χρονών». Γελαστός κι ευχάριστος άνθρωπος με χιούμορ και ζωντάνια. Αγαπητός στο
υπόλοιπο προσωπικό.
22

23. Το αφεντικό, η γυναίκα του και οι καλφάδες: Είναι οι άνθρωποι της πόλης. Απόμακροι και
σκληροί. Τους λείπει η ζεστασιά και η ανθρωπιά. Αντιμετωπίζουν χωρίς οίκτο κι εκμεταλλεύονται
το μικρό, ορφανό κι απροστάτευτο παιδί.
Το ευτυχισμένο παρελθόν
– Ο Βάνκας ζούσε στο χωριό με τη μητέρα και τον παππού του.
– Τα Χριστούγεννα συνόδευε πάντα τον παππού του στο δάσος για να κόψουν έλατο για τον
αφέντη.
– Η δεσποινίς Όλγα Ιγκνάτιεβνα μάθαινε τον Βάνκα να γράφει, να διαβάζει, να λογαριάζει, να
χορεύει καντρίλιες και τον κερνούσε γλυκά.
– Απολάμβανε την κάθε απλή στιγμή της ζωής του.
– Ανέμελος κι ευτυχισμένος. Ένιωθε ασφάλεια και δεχόταν την αγάπη των άλλων.
Ο ΡΟΛΟΣ ΤΟΥ ΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΤΗΝ ΕΞΕΛΙΞΗ: Το γράμμα λειτουργεί ως βασικό στοιχείο
της πλοκής. Μέσα από το γράμμα διαγράφεται ο χαρακτήρας του παιδιού και παρουσιάζονται
σκηνές από την καθημερινή ζωή στην πόλη και το χωριό. Στην τεχνική αυτή καθοριστικό ρόλο
παίζει το παράθυρο μέσα στο μισόφωτο, από όπου «φεύγει» ο Βάνκας στο χωριό και στο παρελθόν ⃰
. Τα στοιχεία λοιπόν που καθορίζουν την τεχνική είναι η εναλλαγή (και στο χώρο και στο χρόνο)
και το εύρημα του παράθυρου.
Το μεσαίο τμήμα του γράμματος.
Έχει διαφορετικό περιεχόμενο και ύφος από το υπόλοιπο γράμμα. Ο Βάνκας ξεχνά λίγο τα βάσανα
και την απογοήτευσή του και περιγράφει τη Μόσχα που διαφέρει αρκετά από το χωριό του. Μιλά
με θαυμασμό για τα πλουσιόσπιτα, τα άλογα και τα σκυλιά που δεν δαγκώνουν. Αναφέρει τα
πολλά μαγαζιά που πουλούν κάθε λογής πράγματα, αγκίστρια, δολώματα, ντουφέκια. Τον
εντυπωσιάζουν τα χασάπικα που πουλούν κυνήγια (τσαλαπετεινούς, πέρδικες και λαγούς) και
αναρωτιέται πού τα σκοτώνουν. Τα παιδιά δεν γυρίζουν στους δρόμους για να πουν τα κάλαντα
ούτε ψέλνουν στην εκκλησία.
Ο Βάνκας έχει την αθωότητα των παιδιών της ηλικίας του. Οι διαφορετικές εικόνες της
πρωτεύουσας του κάνουν εντύπωση. Είναι ίσως το μόνο ευχάριστο πράγμα της νέας του ζωής.
23

24. Το πικρό τέλος…
Ο Βάνκας κοιμάται ευτυχισμένος και γεμάτος ελπίδες ότι ο παππούς θα διαβάσει το γράμμα και θα
έρθει στη Μόσχα για να τον πάρει μαζί του. Ο αναγνώστης όμως καταλαβαίνει ότι το γράμμα δεν
θα φτάσει ποτέ στον προορισμό του, γιατί ο μικρός δεν έγραψε τη διεύθυνση του παππού. Έτσι ο
παππούς δεν θα μάθει την ταλαιπωρία και τις εκκλήσεις του παιδιού και τα βάσανα δεν θα
τελειώσουν… Θλιβερό και απαισιόδοξο το τέλος που επιλέγει ο συγγραφέας. Σαν να αναγγέλλει
ότι η αδικία, η εκμετάλλευση και η σκληρή ζωή πολλών παιδιών δεν θα τελειώσουν ποτέ.
Η αγάπη του Βάνκα για τον παππού του φαίνεται από:
– Τις προσφωνήσεις «Αγαπημένε μου παππού…»
– Από τον τρόπο που παρουσιάζει τον παππού. Μιλά τρυφερά γι’ αυτόν και αναπολεί τις όμορφες
στιγμές που πέρασε μαζί του.
– Από τις ευχές και τις υποσχέσεις που του δίνει
– Απ’ τη λαχτάρα του να γυρίσει κοντά του.
Οι διαφορές μεταξύ της ζωής του Βάνκα στην πόλη και της ζωής του στο χωριό
Στο χωριό ήταν ανέμελος, ελεύθερος, χαρούμενος, δε δούλευε και είχε κοντά του ανθρώπους που
τον αγαπούσαν και τον φρόντιζαν. Είχε χρόνο για παιχνίδι αλλά αποκτούσε και στοιχειώδεις
γνώσεις γραφής, ανάγνωσης ακόμη και χορού! Προφανώς θα τρεφόταν και θα κοιμόταν καλύτερα.
Στην πόλη στερείται όλα τα παραπάνω , δουλεύει πολύ σκληρά και δεν μορφώνεται ούτε έχει όλα
αυτά που είναι απαραίτητα σε ένα παιδί για την ανάπτυξή του όπως ύπνος, φαγητό αλλά κυρίως
αγάπη. Όλοι του φέρονται απάνθρωπα και τον κακομεταχειρίζονται σε τέτοιο βαθμό ώστε να
κινδυνεύει και η σωματική ακεραιότητά του.
Συναισθήματα: Ο Βάνκας νιώθει φόβο την ώρα που γράφει το γράμμα, μήπως τον ανακαλύψουν.
Γενκότερα, το παιδί είναι τρομοκρατημένο λόγω της κακοποίησης. Νιώθει απελπισία και απόγνωση
όπως φαίνεται από τις επίπονες παρακλήσεις προς τον παππού για να έρθει. Από την εκτενή
αναφορά στις αναμνήσεις, αποκαλύπτεται η νοσταλγία του για την ευτυχισμένη ζωή στο χωριό.
Ο αναγνώστης αισθάνεται οργή και αγανάκτηση για την κακομεταχείριση του παιδιού. Νιώθει
συμπόνια και οίκτο προς τον Βάνκα, προσωρινή ανακούφιση και ελπίδα για το μέλλον του μικρού
αλλά ακολουθεί η απογοήτευση, όταν διαπιστώνει ότι το γράμμα δεν θα φτάσει ποτέ στον
προορισμό του.
24

25. Γλώσσα: απλή, καθημερινή, ιδιαίτερα στο γράμμα μιμείται τους τρόπους έκφρασης ενός παιδιού.
Το ύφος είναι απλό, φυσικό. Γλώσσα και ύφος αποδίδουν με ζωντάνια και παραστατικότητα όσα
τραγικά διαδραματίζονται.
Αφηγητής: Ο αφηγητής δεν ανήκει στα πρόσωπα του κειμένου. Είναι ετεροδιηγητικός και
παντογνώστης αφηγητής. Στο γράμμα όμως ο αφηγητής είναι ο ίδιος ο Βάνκας, που διηγείται τη
δική του ιστορία (ομοδιηγητικός).
Αφηγηματικές τεχνικές
– Αφήγηση: γίνεται κατά χρονολογική σειρά. Ο Βάνκας ξεκινάει το γράμμα του, το
ολοκληρώνει, το βάζει στο κουτί και κοιμάται ευτυχισμένος.
Στο γράμμα όμως ο Βάνκας θυμάται (αναπολεί) γεγονότα του παρελθόντος, τη ζωή στο χωριό
(αναδρομική αφήγηση). Στην αναδρομική αφήγηση χρησιμοποιείται και ο δραματικός ενεστώτας,
για να δοθεί ζωντάνια. Ο Βάνκας φαντάζεται τα όμορφα γεγονότα του παρελθόντος να γίνονται και
στο παρόν, σαν να τα ζει εκείνη τη στιγμή.
– Περιγραφή: Περιγράφεται ο παππούς, η νύχτα στο χωριό, τα μαγαζιά της Μόσχας.
– Διάλογος: Αναφέρονται λίγα λόγια του παππού.
Σχήματα λόγου
Μεταφορές: ένας κόμπος τον έπνιγε, φαρμακερή κακία, τον σάπιζαν στο ξύλο, τον πετούσαν ψόφιο
στο χαντάκι, τα δέντρα ασημωμένα από την πάχνη, ο ουρανός είναι σπαρμένος με αστέρια.
Προσωποποίηση: αστέρια που λαμπυρίζουν χαρούμενα.
Αρκετές εικόνες
Τραγική ειρωνεία: νανουρισμένος από τις γλυκές ελπίδες του.
9. "Ταξίδι χωρίς επιστροφή" Διδώ Σωτηρίου
Υπόθεση του κειμένου: Ο θείος Γιάγκος ανακοινώνει στη θεία Ερμιόνη την απόφασή του να
φύγουν πρώτα τα γυναικόπαιδα της οικογένειας και μετά ο ίδιος με τον αδελφό του, επειδή
κατέρρευσε το ελληνικό μικρασιατικό μέτωπο. Η θεία Ερμιόνη στην αρχή αντιδρά, αλλά μετά
ετοιμάζεται. Δίνει στην Αλίκη μερικές λίρες για να τις δώσει στους γονείς της, ώστε να τις
αξιοποιήσουν για τη σωτηρία τους, αν χρειαστεί. Η Αλίκη βρίσκει την οικογένειά της να τρώνε
ανέμελοι και δίνει στη μητέρα της τα χρήματα μαζί με το μήνυμα της θείας της. Ο πατέρας της
Αλίκης θεωρεί ότι ο θείος Γιάγκος είναι υπερβολικός και ότι το ταξίδι τους στον Πειραιά θα είναι
για διασκέδαση. Η Αλίκη αποχαιρετά την οικογένειά της με αρνητικές σκέψεις για το μέλλον.

26. Ενότητες του κειμένου:
Ενότητα 1η ("Δεν πρόλαβε ο θείος Γιάγκος...να πάρεις τίποτα"): Η απόφαση για αναχώρηση από
τη Σμύρνη
Ενότητα 2η ("Όταν έφυγε ο θείος...φτιάχναν και γιατί"): Η γενναιοδωρία της θείας Ερμιόνης και οι
σκέψεις της Αλίκης για τον πόλεμο
Ενότητα 3η ("Όταν φτάσαμε στην οδό... το μέλλον"): Ο αποχαιρετισμός της οικογένειας της
Αλίκης
Πρόσωπα του κειμένου: Είναι η Αλίκη, ο θείος Γιάγκος, η θεία Ερμιόνη, η μητέρα και ο πατέρας
της Αλίκης, η αδελφή της, η Ριρή, η θεία Ελένη (αδελφή της μητέρας της). Απλή αναφορά γίνεται
στα μικρότερα αδέλφια της Αλίκης, στους αξιωματικούς, στην κυρά Χρυσή, στην Τζένη Πολιτίδου,
στο Γεράσιμο και την οικογένειά του, και στους χωρικούς.
Τίτλος: Δίνει το βασικό θέμα του αποσπάσματος, που είναι το ταξίδι στον Πειραιά, αλλά και
προφητεύει την κατάληξη των γεγονότων, ότι δεν πρόκειται ποτέ να επιστρέψουν ξανά στα σπίτια
τους.Λογοτεχνικό είδος: Είναι απόσπασμα από το μυθιστόρημα της Διδώς Σωτηρίου "Οι νεκροί
περιμένουν"
Ερμηνευτικές παρατηρήσεις: "Είναι λοιπόν τόσο άσχημη η κατάσταση;" Έχει μόλις καταρρεύσει
το ελληνικό μέτωπο στο εσωτερικό της Μικράς Ασίας, γι΄αυτό οι Έλληνες φεύγουν από τα σπίτια
τους για να γλυτώσουν από τους Τούρκους. Σε λίγο θα μπουν στη Σμύρνη.
"Όπως τότε στην καταστροφή την πρώτη του Αϊντινιού": Μετά την απόβαση του ελληνικού
εκστρατευτικού στο Αϊδίνιο, το 1919, οι Τούρκοι το ξαναπήραν, προκαλώντας πολλές καταστροφές
στην περιοχή.
"Ακούς": Αυτή η ερώτηση επαναλαμβάνεται δυο φορές. Την πρώτη τη λέει η θεία Ερμιόνη στην
Αλίκη, όταν εκφράζει το φόβο της ότι ο σπάταλος αδελφός της θα ξοδέψει τα χρήματα που τους
στέλνει. Τη δεύτερη φορά απευθύνεται από την Αλίκη στη μητέρα της για να της τονίσει την ορθή
διαχείριση των χρημάτων. Πιο πολύ όμως μ' αυτή τη ερώτηση φαίνεται η δική της αγωνία για τη
νέα κατάσταση και για το ταξίδι. Και στις δυο περιπτώσεις η ερώτηση εκφράζει κυρίως τη αγωνία
αυτών που τη διατυπώνουν (θεία Ερμιόνη, Αλίκη), εξωτερικεύοντας την ψυχική τους κατάσταση.
Ποιοι μιλούν στη αφήγηση: Κυριαρχεί η φωνή της αφηγήτριας Αλίκης, που παρουσιάζει σε
α΄πρόσωπο τα γεγονότα και συμμετέχει στη δράση. Επίσης ο θείος Γιάγκος, η θεία Ερμιόνη, ο
πατέρας, η μητέρα, η αδελφή της Αλίκης, η Ριρή. Έμμεσα ακούγονται η θεία Ελένη, οι
αξιωματικοί και τα υπόλοιπα αδέλφια.

27. Χρόνος: Ο γενικότερος χρόνος είναι λίγο πριν την εισβολή των Τούρκων στη Σμύρνη, δηλαδή πριν
τις 27 Αυγούστου 1922. Στο απόσπασμα τα γεγονότα εξελίσσονται στο χρονικό διάστημα λίγων
ωρών (λίγο μετά το πρωί έως μετά το μεσημέρι), με κάποιες αναδρομές στο παρελθόν (Αϊδίνιο) και
κάποιες προλήψεις ("Ο αδελφός μου...κι εμείς", "Μόλις δουν πως πλησιάζουν...πρώτο καϊκι").
Τόπος: Ο ευρύτερος τόπος είναι η Σμύρνη, ενώ ο πιο περιορισμένος είναι το σπίτι του θείου
Γιάγκου στον Μπουτζά και το πατρικό της Αλίκης στη Σμύρνη. Όταν η Αλίκη πηγαίνει με το τρένο
από τα προάστια στην πόλη βλέπει την ύπαιθρο της Σμύρνης, ενώ απλή αναφορά γίνεται στο
εργοστάσιο του θείου και στο Αϊδίνιο, την εποχή της πρώτης κατάληψής του από τους Τούρκους.
Τεχνικές αφήγησης:
α) Αφήγηση: Η αφηγήτρια πρωταγωνίστρια παρουσιάζει με αφήγηση τα γεγονότα. Η ίδια είναι
πρωτοπρόσωπη αφηγήτρια, γιατί συμμετέχει στις εξελίξεις. Προβάλλονται κυρίως τα
συναισθήματα της Αλίκης, ενώ τα συναισθήματα των άλλων δίνονται χωρίς καμιά λεπτομέρεια
πετυχαίνοντας έτσι την αντικειμενικότητα.
β) Περιγραφή: Η αφηγήτρια περιγράφει τις αντιδράσεις της θείας της, τα δικά της συναισθήματα
("Αισθανόμουν ανατριχίλες, σαστιμάρα, και διάθεση να κλάψω") και την ομορφιά του τοπίου.
γ) Διάλογος: Εξυπηρετεί την αντικειμενικότητα και τη ζωντάνια του κειμένου.
δ) Εσωτερικός μονόλογος: Η Αλίκη όταν ταξιδεύει με το τρένο αναρωτιέται για την αναγκαιότητα
του πολέμου και όταν φεύγει από το πατρικό της αναρωτιέται για το μέλλον. Η θεία Ερμιόνη
σκέφτεται τι είναι καλύτερο να κάνει ("Να κατέβω στο σπίτι; να μην κατέβω;")
Γλώσσα: Είναι απλή, ζωντανή, παραστατική. Οι σμυρναίικες ιδιωματικές λέξεις είναι ελάχιστες
(Αϊντινίου, σουλήνες).
Ύφος: Είναι απλό, λιτό, φυσικό, παραστατικό.
Η βασική ιδέα: Στη Μικρά Ασία το 1922 συμβαίνουν σημαντικά ιστορικά πολεμικά γεγονότα, που
παρασύρουν τους ανθρώπους και δεν μπορούν να προστατεύσουν την περιουσία και τη ζωή τους.
Οι άνθρωποι είναι ανυπεράσπιστοι στον παραλογισμό του πολέμου που εξυπηρετεί λίγους και
αφανίζει τους περισσότερους.

28. 10. Ειρήνη Μάρρα, «Τα κόκκινα λουστρίνια»
Λογοτεχνικό είδος: Είναι ένα από τα διηγήματα της συλλογής «Η τριλογία του δίφραγκου».
Δομή :
Ενότ. 1η: («Το είχε βάλει από καιρό…και παραμόνευε την ώρα»): Η αγορά του κόκκινου
λουστρινιού και η κατασκευή των παπουτσιών
Ενότ. 2η: («Η κόρη του δασκάλου…τον συμπάθαγε, ποιος ξέρει»): Η παρουσίαση της κόρης του
δασκάλου
Ενότ. 3η: («Την κρίσιμη μέρα…φαλτσέτα με το τραγούδι»): Το δώρο των παπουτσιών στην
αδελφή
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ – ΙΔΕΕΣ – ΘΕΜΑΤΑ
– Βασικό θέμα του έργου είναι η ζωή ενός νεαρού βιοπαλαιστή (του νεαρού τσαγκάρη).
-Οι οικονομικές δυσκολίες που αντιμετωπίζει και η εργατικότητα και αποφασιστικότητά του
– Το δίλημμα του νεαρού ήρωα ανάμεσα στον έρωτά του για την όμορφη και πλούσια κόρη του
δάσκαλου και την αγάπη του για την φτωχή αδερφή του
ΧΑΡΑΚΤΗΡΕΣ
Τσαγκάρης
Α) Τα συναισθήματα του νεαρού τσαγκάρη :
ο έρωτας που νιώθει για την κόρη του δάσκαλου (φαίνεται από τον τρόπο που την περιγράφει
(νιώθει θαυμασμό για την ομορφιά της) και από το γεγονός ότι θέλει να της φτιάξει τα
λουστρινένια γοβάκια: διαλέγει προσεκτικά το υλικό και αφιερώνει πολλή ώρα να τα φτιάξει).
Επίσης φαντάζεται τη στιγμή που θα της τα χαρίσει.
Η αγάπη του για την αδερφή του, που είναι φτωχή και πολύ ντροπαλή (κοιτάζει στο χώμα)
– Ο ήρωας νιώθει ένα ηθικό δίλημμα. πρέπει να διαλέξει σε ποιον θα χαρίσει τα γοβάκια
που έφτιαξε με πολλή φροντίδα: στην πλούσια κόρη του δάσκαλου που δεν τα χρειάζεται και που
θα της είναι μάλλον περιττά ή στην φτωχή αδερφή του που τα έχει ανάγκη και θα χαρεί πολύ να τα
φορέσει. Ο νεαρός αντιμετωπίζει ψυχολογική δυσκολία και έχει συναισθηματική ένταση.
– Στο τέλος βάζει τη λογική πάνω από τα συναισθήματά του.
28