Kaedah-kaedah fiqh memberi panduan untuk menyelesaikan masalah baru dengan mengambil kira tujuan syariat, keyakinan, kesukaran, kemudaratan, dan adat. Kelima-lima kaedah ini memastikan hukum Islam terus relevan dengan masa.

1. MPU23052
SAINS,TEKNOLOGI &
KEJURUTERAAN DALAM
ISLAM
E-Folio :
Pengertian dan Pembahagian Kaedah Fiqh

2. APA ITU KAEDAH FIQH ?
• Kaedah Fiqh adalah suatu ilmu yang berkaitan penjelasan tentang hukum-hukum
yang umum.Kaedah fiqh boleh ditakrifkan sebagai hukum syarak secara
keseluruhan yang merangkumi pelbagai masalah hukum fiqh.
• Terdapat pelbagai kaedah fiqh yang telah diperkenalkan oleh para ulama’ bagi
menyelesaikan permasalahan-permasalahan baru yang timbul saban hari.kaedah-
kaedah yang diperkenalkan jelas memberi impak yang positif dalam memelihara
kemaslahatan ummah kini.

3. 5 KAEDAH FIQH
1) Setiap sesuatu itu bergantung kepada tujuannya ( ‫ﺍ‬‫ﻷ‬‫مور‬‫بمقاصدها‬ )
2) Keyakinan tidak boleh disingkirkan dengan syak ( ‫يزال‬ ‫ال‬ ‫اليقين‬‫بالشك‬ )
3) Kesukaran menjadi sebab kepada keringanan ( ‫المشقة‬‫تجلب‬‫التيسير‬ )
4) Kemudharatan hendaklah dihilangkan ( ‫الضرر‬‫يزال‬ )
5) Adat dijadikan sebagai rujukan hukum ( ‫العادة‬‫محكمة‬ )

4. 1) SETIAP SESUATU ITU BERGANTUNG KEPADA
TUJUANNYA ( ‫ﺍ‬‫ﻷ‬‫مور‬‫بمقاصدها‬ )
• Hadis riwayat Saidina Umar al-Khattab:
‫نوى‬ ‫ما‬ ‫امرء‬ ‫لكل‬ ‫وانما‬ ‫بالنية‬ ‫االعمال‬ ‫انما‬
"Sesungguhnya setiap amalan itu bergantung kepada niat, dan sesungguhnya
kedudukan bagi amalan tersebut adalah tertakluk kepada apa yang diniatkan“
• Niat bermaksud suatu lintasan dalam hati untuk melaksanakan sesuatu perkara.

5. MENGAPA DISYARIATKAN NIAT ?
Membezakan ibadat dengan
adat :
• Menahan diri dari makan dan minum
kerana puasa atau menguruskan
badan
• Menyembelih binatang kerana qurban
atau untuk makan
Membezakan ibadat dengan
ibadat lain :
• Ibadat fardhu ‘ain atau sunat
• Mengeluarkan harta kerana zakat atau
sedekah .

6. • AMALAN SELAIN IBADAT KHUSUS, NIAT SANGAT DIPERLUKAN BAGI
TUJUAN MENCAPAI STATUS IBADAT ATAU BERNILAI DI SISI ALLAH SWT
DENGAN MEMENUHI SYARAT-SYARAT BERIKUT :
Kajian, rekaan dan
penyelidikan hendaklah
bertujuan baik dan menepati
syarak.
Contohnya: menghasilkan
telefon pintar yang boleh
memudahkan dan
membantu kerja manusia
Setiap perancangan dan pelaksanaan
bagi mencapai matlamat di atas
hendaklah disusun dengan baik dan
menepati kualiti syarak dan semasa.
Contohnya: menghasilkan
sistem pengurusan yang
mampu menjadikan kerja
tersusun dan efektif.
Mendahulukan sesuatu yang
terpenting daripada yang
penting sebagaimana yang
diminta oleh tujuan syariat.
Contohnya: menyelamatkan
nyawa ramai manusia
menjadi keutamaan dalam
menghasilkan kenderaan
berbanding untuk tujuan
keuntungan.

7. 2) KEYAKINAN TIDAK BOLEH DISINGKIRKAN
DENGAN SYAK (‫بالشك‬ ‫يزال‬ ‫ال‬ ‫اليقين‬ )
• Keyakinan pada sesuatu perkara tidak boleh diubah kerana sesuatu keraguan.
Kaedah fiqh menetapkan keyakinan yang dipegang oleh seseorang tidak boleh
berubah dengan sewenang-wenangnya oleh gangguan syak atau keraguan yang
tidak pasti status kebenarannya.

8. PEMAKAIAN HUKUM FIQH
Perlu :
• Yakin
• Ghalabah al-zan
• Zann
Jangan :
• Syak
• Waham

9. PENERANGAN KAEDAH
• Penerangan kaedah Keyakinan mestilah berdasarkan sandaran atau sumber yang
jelas dan tiada keraguan padanya
• Keyakinan kepada ilmu yang dimiliki secara benar mampu menghasilkan
keputusan dan tindakan yang benar dan penuh keyakinan.
• Segala usaha hendaklah memenuhi tujuan syariat iaitu untuk memelihara agama,
nyawa, akal, keturunan dan harta manusia.
• Hasil kerja seharusnya dapat memberikan impak terbaik bagi keselesaan dan
kesempurnaan hidup manusia.

10. 3) KESUKARAN MENJADI SEBAB KEPADA
KERINGANAN ( ‫المشقة‬‫تجلب‬‫التيسير‬ )
• Masaqqah atau kesukaran atau kesempitan yang dimaksudkan dalam kaedah ini
adalah merujuk kepada beberapa keadaan kesukaran yang melampaui tahap
kebiasaan bagi manusia normal.

11. ANTARA KESUKARAN YANG BOLEH MENJADI SEBAB BERLAKUNYA
KEMUDAHAN DAN KERINGANAN
• Kekurangan : Merujuk kepada kegilaan hingga siuman, kanak-kanak sehingga
umur baligh dan orang yang tidur sehingga ia sedar.
• Jahil : Hilangnya kewarasan biasa sebagai seorang manusia atau suatu keadaan
tidak tahu perkara sebenar, namun diketahui selepas berlakunya sesuatu perkara
tersebut.
• Sakit : Diberikan kemudahan untuk memilih kaedah lain untuk melunaskan
kewajipan.

12. • Musafir : seseorang yang bermusafir atas tujuan yang baik, dibenarkan untuk
menyempurnakan kewajipan tertentu andai urusan musafir tersebut menimbulkan
kesukaran baginya.
• Lupa : Seseorang yang terlupa melaksanakan sesuatu ibadat atau apa jua perkara
dianggap tidak menanggung apa- apa tanggungjawab.
• Keterpaksaan : Paksaan yang diterima bagi melayakkan seseorang gugur memikul
tanggungjawab dalam agama adalah untuk menyelamatkan agama, nyawa dan
lain-lain maksud syariat.
• Umumul Balwa : Suatu perkara yang telah diterima umum yang boleh dimaafkan
bila berlakunya perkara tersebut.

13. KONSEP RUKHSAH (KELONGGARAN) YANG DIBENARKAN OLEH SYARAK
MERANGKUMI PERKARA-PERKARA BERIKUT :-
• Pengguguran :
i. Digugurkan sesuatu hukum atas sebab tertentu yang boleh dianggap kesukaran.
ii. Contohnya dibenarkan meninggalkan puasa ramadan disebabkan kesakitan yang
berat.
• Pengurangan :
i. Pengurangan dalam melaksanakan ibadat boleh berlaku apabila kesukaran boleh
mengganggu tujuan sesuatu perkara.
ii. Contohnya dibenarkan mengurangkan solat fardu empat rakaat menjadi dua rakaat
sahaja.
• Penggantian :
i. Kesukaran bagi melakukan sesuatu ibadat atau kerja boleh diganti dengan sesuatu
yang lain. Sebagai contoh, tayamum menggantikan wudhu’.

14. • Pendahuluan :
i. Seseorang dibenarkan untuk mendahulukan sesuatu perkara pada masa hadapan atas
sebab kesukaran yang tertentu.
ii. Contohnya solat asar dalam waktu zuhur atas sebab musafir.
• Penangguhan atau melewatkan :
i. Penangguhan boleh dibuat dalam melaksanakan ibadat apabila ia diperlukan untuk
mengelakkan kesukaran.
ii. Contohnya melaksanaka solat zohur dalam waktu asar atas sebab bermusafir.

15. PENERANGAN KAEDAH
1. Sebarang kesukaran yang berlaku dalam proses penyelidikan hendaklah dirujuk
kepada syarat-syarat yang membolehkan rukhsah terpakai.
2. Pertimbangan untuk mencipta sesuatu bagi kepentingan manusia haruslah
menjadi keutamaan untuk menggunapakai konsep rukhsah.
3. Kaedah ini digunakan apabila sesuatu tujuan yang sangat diperlukan oleh
manusia di dunia terhalang oleh sesuatu kesukaran atau kepayahan.
4. Kebenaran untuk menggunakan segala rukhsah adalah berkuatkuasa selama
mana kesukaran tersebut masih berlaku
5. Kaedah ini bukan diambil mudah untuk menghalalkan segala bentuk rukhsah
sebelum pelbagai pilihan lain diuji bagi mengelak atau mengatasi kesukaran
tersebut.

16. • Pemakaian kaedah ini tiada had dan sempadan waktu. Keutamaan diberikan
kepada kes-kes yang boleh memudaratkan agama, nyawa, akal, maruah, keturunan
dan harta manusia.

17. 4) KEMUDHARATAN HENDAKLAH DIHILANGKAN
( ‫الضرر‬‫يزال‬ )
• Kemudaratan dalam kaedah ini bermaksud sesuatu perkara yang menjadi
kesukaran bagi tercapainya kepentingan asasi kehidupan manusia yang
melibatkan agama, nyawa, maruah, keturunan, akal dan harta.
• Islam mengharamkan segala tindakan yang boleh membawa kepada kemudaratan
samada kepada diri, orang lain dan alam sekitar.
• Dalam masa yang sama, Islam melarang tindak balas kepada sesuatu tindakan
daripada pihak lain yang boleh memberikan kemudaratan.

18. PENERANGAN KAEDAH
• Menolak kerosakan menjadi keutamaan daripada mengambil kebaikan
(mendahulukan tujuan menyingkirkan kemudaratan berbanding
kebaikan). membenarkan sesuatu yang asalnya terlarang atau haram untuk
dilaksanakan atau digunakan.
• Contohnya keharusan doktor lelaki memandang aurat wanita sekadar yang perlu
atau penggunaan arak samada untuk diminum atau dimakan atau digunakan atas
alasan biasa masih dihukumkan haram. Namun jika digunakan untuk menjadi
penawar terbaik setelah gagalnya ubatan yang lain, maka penggunaan itu
dibenarkan.

19. 5) ADAT DIJADIKAN SEBAGAI RUJUKAN HUKUM
( ‫العادة‬‫محكمة‬ )
1. ADAT : Sesuatu yang sudah menjadi satu kelaziman dilakukan oleh manusia.
2. URUF : Sesuatu yang telah dimaklumi oleh masyarakat hingga menjadi amalan
kebiasaan.
3. Kaedah ini memberi maksud adat dan uruf boleh dijadikan rujukan bagi
menetapkan sesuatu hukum bagi satu-satu isu atau kes dengan syarat ketiadaan
nas syarak dalam permasalahan tersebut. Andai terdapat nas syarak, maka
penggunaan kaedah ini akan terbatal.

20. PEMBAHAGIAN ADAT/URUF
• Adat Am :
i. Kebiasaan yang diterima umum.
ii. Contohnya sembahyang merujuk kepada solat bukan bermaksud yang lain seperti yang
difahami oleh agama lain.
• Adat Khusus :
i. Sesuatu yang terpakai dan difahami oleh sesetengah masyarakat atau negeri atau di
kalangan golongan tertentu.
ii. Contohnya kesarjanaan merujuk kepada kepandaian dan kecendekiawan seseorang.

21. • Adat Sahih :
i. Sesuatu adat yang tidak bercanggah dengan nas syarak atau prinsip syariat .
ii. Contohnya pemberian hantaran dalam majlis perkahwinan tidak termasuk dalam mas
kahwin.
• Adat Fasid @ Rosak :
i. Sesuatu adat yang berlawanan atau bercanggah dengan nas syarak atau prinsip
syariat.
ii. Contohnya menjual barang secara bertangguh melebihi daripada bayaran secara tunai.

22. PENERANGAN KAEDAH
• Asas pertimbangan utama untuk menerima adat sebagai rujukan hukum ialah
mencegah berlakunya kemudaratan melebihi daripada menarik kemaslahatan
untuk manusia.
• Syarat utama ‘Uruf atau Adat diterima ialah :-
i. Uruf tersebut menjadi satu amalan kebiasaan atau satu budaya yang diamalkan secara
berskala besar oleh masyarakat, konsisten dan tidak mudah berubah-ubah dalam
tempoh yang singkat.
ii. Contohnya amalan membaca Yasin setiap malam jumaat.
iii. endaklah amalan yang dikatakan sebagai adat tersebut tidak bercanggah dengan nas
syarak atau mana-mana prinsip syariat yang putus [Qat’i].