hot

1. CHUÛ NGHÓA TÖÔÏNG TRÖNG
1. KHAÙI QUAÙT CHUNG
Chuû nghóa töôïng tröng ( Symbolism ) laø moät traøo löu ngheä thuaät
chuû yeáu cuûa phong traøo vaên ngheä cuoái theá kyû XIX trong caùc lónh
vöïc saùng taïo: Vaên hoïc, thô ca, trieát hoïc, kòch, aâm nhaïc vaø ngheä
thuaät taïo hình, xuaát hieän giöõa naêm 1886 vaø 1900, ra ñôøi ôû Phaùp ñaõ
ñöôïc phaùt trieån treân toaøn chaâu AÂu phaùt trieån sang ñeán taän Nga vaø
Myõ. Baét ñaàu ôû ngaønh vaên chöông, laø moät phong traøo tìm veà trí
töôûng töôïng laøm nguoàn saùng taïo. Daàn daàn noù lan sang ngheä thuaät
tao hình, nhö moät phaûn töôûng cuûa phaùi Taû thöïc vaø AÁn töôïng. Cô sôû
lyù luaän cuûa chuû nghóa Töôïng tröng laø chuû nghóa Duy taâm chuû quan.
Chuû nghóa naøy cho raèng muïc ñích cuûa thô ca laø ôû choã “ aùm thò” coù “
moät theá giôùi khaùc”, maø “ theá giôùi khaùc” naøy laø “ Chaân” vaø “ Myõ”.
Thô phaûi duøng caùc ngoân ngöõ thaàn bí khoù hieåu ñeå kích thích caûm
quan, taïo ra söï huyeãn hoaëc meâ ly, taïo ra nhöõng lieân töôûng thaàn bí,
cuûa söï huyeãn hoaëc meâ ly, ñoù chính laø “ töôïng tröng”.
Chuû nghóa Töôïng tröng ít quan taâm ñeán thieân nhieân, noù nghieâng
veà tinh thaàn, trí töôûng töôïng. Caùc nhaø thô, caùc hoïa syõ ñeàu chung moät
yù töôûng. Theå hieän ngheä thuaät chìm ñaém trong moäng mô vaø meâ ly
rôøi boû chuû nghóa Thöïc chöùng, rôøi boû kyõ thuaät nhieáp aûnh vaø chuû
nghóa duy vaät.
Chuû nghóa Töôïng tröng coù theå noùi laø chuû nghóa Lyù töôûng cuûa
chuû nghóa.Tinh thaàn, hoï phaûn ñoái chuû nghóa Hieän thöïc. Vì kyõ xaûo
cuûa chuû nghóa Hieän thöïc thieân veà khoa hoïc vaø lyù trí trong khi ñoù hoïa
phaùi Töôïng tröng duøng phöông phaùp bieän luaän chuû quan vaø tình caûm,
coù nghóa hoaït ñoäng nghieâng veà taâm linh. Cao traøo töôïng tröng noåi leân

2. vaøo nhöõng naêm 1885 – 1895 vaø Jean Moreas laø ngöôøi ñaõ phaùt bieåu “
Tuyeân ngoân cuûa hoïa phaùi Töôïng tröng” treân tôø Le Figaro ôû Paris.
Caùc Hoïa syõ töôïng tröng chòu aûnh höôûng cuûa tieåu thuyeát vaø thô ca
ñöông ñaïi hoaëc quaù khöù, veà nhöõng huyeàn thoaïi, nhöõng chuyeän keå
veà caùc naøng tieân vaø nhöõng Thaùnh Kinh. Töôïng tröng töùc laø gôïi leân
moät yù töôûng saâu saéc vaø taïo ra cho ngöôøi xem moät söï muø môø. Ñoù
laø hình aûnh nhöõng boâng hoa tieâu bieåu cho caùi Thieän vaø caùi AÙc,
nhöõng con vaät thì trôû neân sieâu hình vaø phong caûnh thì daãn daét ngöôøi
xem ñeán nhöõng vuøng sieâu nhieân. Hoäi hoïa töôïng tröng ñöôïc laøm giaøu
coù theâm nhöõng kinh nghieäm phong phuù: söï ngaãu nhieân cuûa nhöõng
veät maøu saéc, söï muø môø cuûa nhöõng maûng maøu nhöõng hình thöùc
chaäp chôøn, söï maãn caûm cuûa nhöõng toâng maøu vaø nhöõng chaât lieäu.
Giôùi hoäi hoïa Töôïng tröng thöôøng duøng maøu deã gaây caûm xuùc. Hình
aûnh theo phong caùch “ noåi”, ñaùnh vaøo tieàm thöùc cuûa ngöôøi thöôûng
ngoaïn, ñoâi khi xa laï nhö caûnh trong mô.
Hoïa phaùi Töôïng tröng phaûn ñoái söï mieâu taû khaùch quan cuûa phaùi
Hoïc vieän vaø söï coi troïng aán töôïng thò giaùc cuûa phaùi AÁn töôïng. Hoï
laáy chuû quan ñeå giaûi thích söï töï nhieân, mang ñeán söï bieåu hieän cuûa
caùi töï do, töï taïi. Hoï chuû tröông khoâng mieâu taû veû beà ngoaøi cuûa theá
giôùi töï nhieân maø chæ chuù troïng theo ñuoåi tính töôïng tröng cuûa hieän
töôïng.
Chuû nghóa Töôïng tröng ñaõ môû roäng caùnh cöûa cho ngheä thuaät hieän
ñaïi. Chuû nghóa Töôïng tröng töø cuoái theá kyû XIX ñeán tröôùc ñaïi chieán
thöù I coù aûnh höôûng khaép toaøn boä Chaâu AÂu vaø aûnh höôûng ñeán
caùc boä moân ngheä thuaät khaùc.

3. 2. CAÙC HOÏA SYÕ TIEÂU BIEÅU
ÔÛ Phaùp coù caùc hoïa syõ tieâu bieåu sau ñaây: Puvis de Chavannes,
Gustave Moreau, Odilon Redon vaø coù theå keå theâm caû Gauguin thôøi
Haäu Kyø.
- Pierre Puvis de Chavannes ( 1824 – 1898 )
Khoâng baän taâm tôùi nhöõng tranh caõi vaø tìm toøi naùo nhieät cuûa
caùc baïn veõ xung quanh, Puvis ñaõ töï taïo cho mình moät theá giôùi rieâng,
bieåu hieän nhöõng hoaøi nieäm vang boùng moät thôøi, xa laùnh cuoäc soáng
phuø hoa. Taïi phoøng tranh 1881, oâng ñaõ baøy böùc Ngöôøi ngö daân
ngheøo coâ ñoïng, boû haún boùng toái. Tranh oâng coù tö töôûng raát saâu,
boá cuïc beà theá, ñaày chaát trang trí hoaønh traùng. Gam maøu cuûa Puvis
traàm laéng, nheï nhaøng. OÂng giöõ moät vò trí ñaëc bieät trong hoäi hoïa
ñöông thôøi vaø trong moät soá ñoàng nghieäp neå troïng nhö sau: Gauguin,
Seurat, Van Gogh, Toulouse – Lautrec vaø Signac…
Xu höôùng bieåu töôïng cuûa Puvis de Chavannes tröïc caûm, khoâng luaän
giaûi cao sieâu. So vôùi caùc hoïa syõ töôïng tröng khaùc, coù theå coi oâng
coøn gaàn chaát Hoïc vieän hôn caû. Moät soá taùc phaåm tieâu bieåu cuûa
oâng laø: Giaác mô, Ngöôøi ñaùnh caù ngheøo, Nhöõng coâ gaùi treân bôø bieån.
- Gustave Moreau ( 1826 – 1898 )
Tôùi cuoái ñôøi, Gustave Moreau ñöôïc phaùi Töôïng tröng toân vinh laø
tieàn boái veà nieân ñaïi, maëc duø oâng gaàn vôùi phaùi Hieän thöïc hôn.
Ñoàng thôøi vôùi Manet vaø Courbet, song chæ theo ñuoåi moät buùt phaùp
rieâng, khoâng caàn bieát Hieän thöïc hay AÁn töôïng laø gì.
Taùc phaåm Töôïng tröng ñoâi khi môø nhaït laïi coøn beänh hoaïn nöõa,
chaúng haïn nhö böùc Naøng Salome. Chuyeän keå veà moät ngöôøi ñaøn baø
bò beänh taâm thaàn chæ thích haïi ngöôøi tình. Böùc tranh naøy noùi veà phuï
nöõ soá saùt phu, maøu saéc saùng suûa, chaúng gôïi yù gì tôùi söï aûm ñaïm

4. cuûa Salome. Nhieàu böùc hoïa khaùc cuûa Moreau ñöôïc bieát ñeán nhôø taû
nhöõng loaøi thuù kyø laï, khuoân maët bí hieåm ngoaøi thöïc taïi, bôûi buùt
phaùp ñoäc ñaùo ñöa vaøo vaø ñaåy oâng leân haøng ñaàu cuûa phaùi Töôïng
tröng.
OÂng tìm veà nhöõng chuû ñeà xa xöa cuûa huyeàn thoaïi Ñoâng phöông
hay Hy Laïp, vaøo theá giôùi aûo huyeàn lung linh cuûa dó vaõng, nhö muoán
tìm ñeán taâm linh con ngöôøi, vöôït qua khoûi thôøi gian. Nhaân vaät vaø
caûnh trí trong tranh Moreau ñaày tính aån duï, “ yù taïi ngoân ngoaïi”. OÂng öa
döïng nhöõng nhaân vaät huyeàn thoaïi day döùt veà ñònh meänh, kieáp
ngöôøi. Baûng maøu cuûa Moreau oùng aû, loäng laãy, tuy hình hoïa coù phaàn
ngöng tónh do coøn ñaäm aâm höôûng cuûa chuû nghóa Haøn laâm.
Moreau saùng taùc ñôn ñoäc, song töø 1886, khi ñaõ coù cöông vò trong
Vieän haøn laâm, ñöôïc boå nhieäm giaùo sö tröôøng Myõ thuaät Quoác gia,
oâng laïi coå vuõ, khuyeán khích hoïc troø ñi tìm höôùng ñi môùi vaø maïnh daïn
khaùm phaù. Nhôø ñoù, moân sinh cuûa oâng sau naøy nhieàu ngöôøi noåi
danh, coù nhöõng ngöôøi vöôït caû uy tín cuûa thaày, nhö Rouault, Matisse,
Marquet v.v. vaø vì theá Moreau vaãn laø ngöôøi thaày ñöôïc caû giwos hoïa
quyù troïng. Nhöõng taùc phaåm tieâu bieåu cuûa oâng laø: Jupiter and Salome,
The Sphinx, Hieän hình.
- Odilon Redon ( 1840 – 1916 )
Cuõng laø moät caây coï ñi vaøo nhöõng giaác mô, chæ veõ theo sôû thích
thuaàn tuùy vaø maøu saéc theo moät kieåu rieâng tö, giaûn dò maø laïi phoùng
khoaùng khieán buùt phaùp cuûa oâng trôû thaønh tinh hoa cuûa phaùi Töôïng
tröng. Gioáng nhö Moreau, oâng bò aùm aûnh bôûi trí töôûng töôïng cuûa mình,
nhöõng caùnh hoa troâng ngoït ngaøo laøm sao. Böùc Coûû chaân ngoãng vaø hoa
ñinh töû höông trong bình xanh ñieån hình cho loaïi naøy, meàm maïi vaø teá nhò
ñöôïc theå hieän treân maøu phaán saùng. Thaät laø nhöõng ñoùa hoa khoâng
bao giôø taøn, röïc rôõ tröôùc maët ngöôøi thöôûng ngoaïn söï khaùc bieät vaø

5. khai phaù ngheä thuaät. Caûm höùng töø nhöõng hình treân cöûa kính maøu
thôøi trung coå cuõng nhö ngheä thuaät daân gian, oâng veõ nhöõng daïng ñôn
giaûn vôùi ñöôøng vieàn ñaäm neùt.
Do gaàn guõi vôùi thi ca bieåu töôïng cuoái theá kyû XIX, Redon ñi vaøo theá
giôùi aûo moäng, voâ thöùc daït daøo chaát thô, vaø veà maët naøy oâng raát
gaàn vôùi Moreau. Redon khoâng taùn thaønh phaùi AÁn töôïng ngay töø buoåi
ñaàu: theo oâng, hoï haõy coøn neä chaát soáng bình nhaät, vaø tìm toøi cuûa
aán töôïng quaù thieân veà hieäu quaû thò giaùc, töùc laø hôøi hôït beà ngoaøi.
Redon laø moät trong caùc saùng laäp vieân “ Phoøng tranh cuûa caùc Hoïa syõ
Ñoäc laäp” ( Salon des Independants ) noåi tieáng ôû Phaùp nöûa sau theá kyû
XIX. OÂng cuõng ñöôïc nhoùm hoïa XX ( Hai möôi ) môøi sang Bæ döï trieãn
laõm cuûa hoï, noåi danh caû ôû Bæ vaø Phaùp. Sau naøy, naêm 1913, khi
nöôùc Myõ ñöa ra hoäi hoïa chaâu AÂu, ñaëc bieät laø hoäi hoïa Phaùp, sang
giôùi thieäu trong cuoäc trieãn laõm chaá ñoäng dö luaän Hoa Kyø laø Armory
Show, ban toå chöùc ñaõ daønh haún moät phoøng rieâng cho Redon. Nhöõng
taùc phaåm tieâu bieåu cuûa Redon coù theå keå laø: Ngöôøi khoång loà moät
maét, Ngöôøi ñaøn baø che maïng, Baày ngöïa cuûa Thaàn Maët trôøi, Ophelia.
- Paul Gauguin ( 1848 – 1903 )
Naêm 1891 Albert Aurier vieát: “ Gauguin laø baäc tieân phong cuûa phong
traøo myõ thuaät Töôïng tröng”. Naêm 1891, caùc ngheä syõ aán töôïng vaø
töôïng tröng toå chöùc trieãn laõm tranh trong ñoù coù caùc hoïa syõ Lonis
Arquetin ( 1861 – 1932 ), Emile Schuffenecker ( 1851 – 1934 ), Kerxauier
Roussel ( 1867 – 1944 ), Paul Ranson ( 1862 – 1909 ). Nhöõng ngheä syõ naøy
suøng baùi ngheä thuaät cuûa Gauguin ( luùc ñoù taùc phaåm cuûa Gauguin
ñaõ rôøi boû phong caùch AÁn töôïng ) maø höôùng veà hoäi hoïa Phöông
Ñoâng duøng phöông phaùp ñôn giaûn hoùa ñöôøng neùt, caáu thaønh trang
söùc vaø ñôn giaûn hoùa hình maøu, toång hôïp vaø caân baèng hình maøu

6. ñeå ñaït ñöôïc caùi ñeïp, hoaøn toaøn ñen töï nhieân bieán ñoåi baèng caùch
chuû quan hoùa.
ÔÛ Nauy, hoïa phaùi Töôïng tröng coù caùc hoïa syõ tieâu bieåu laø Edvard
Munch.
- Edvard Munch ( 1863 – 1944 )
Laø ngöôøi traàm maëc, tinh thaàn bò aùm aûnh vì beänh hoaïn, ñieân
khuøng vaø cheát choùc. OÂng baét ñaàu veõ ôû Oslo, nôi chuû nghóa Hieän
thöïc xaõ hoäi laø phong caùch thònh haønh luùc ñoù vaø chæ khi tôùi Paris
naêm 1888 oâng môùi ñi theo nhöõng ñöôøng höôùng rieâng. Ta thaáy trong
taùc phaåm cuûa Munch coù nhöõng neùt quay cuoàng cuûa Van Gogh; oâng
cuõng bò loâi cuoán vì nhöõng taùc phaåm cuûa Gauguin vaø caùc hoïa syõ aán
töôïng, vaø trôû thaønh baïn thaân cuûa Stephane Mallarme.
OÂng aùp duïng nhöõng hình theå caùch ñieäu, nhöõng caáu truùc trang trí
vaø maøu saéc ñaäm ñaø cuûa hoïa syõ töôïng tröng ñeå dieãn ñaït noãi khaéc
khoaûi vaø tinh thaàn bi quan cuûa mình. Laø nhaø tieân tri cuûa chuû nghóa
Bieåu töôïng, muïc tieâu chuû yeáu cuûa oâng laø hình dung xuùc caûm, vì
nhöõng yeáu toá hình thöùc cuûa taùc phaåm, do muïc ñích ñoù, phaûi hoaøn
toaøn phuï thuoäc vaøo noäi dung cuûa chuû ñeà.
Nhöõng taùc phaåm tieâu bieåu cuûa oâng laø: Noãi kinh hoaøng ( 1894 ), Ghen (
1895 ) vaø Madonna ( 1895 – 1902 ).
Munch coù theå trình baøy vôùi chuùng ta nhöõng hình aûnh khoâng ñaùng
ñeå yù nhöng luùc ñoù chuùng ta phaûi nhìn tôùi hai laàn. Coù nhieàu phieân
baûn cuûa böùc Boán thieáu nöõ treân moät caây caàu, moãi böùc chöùa ñöïng nhieàu
aån yù mô hoà. Ñoù laø nhöõng thieáu nöõ raát treû, gheù nhìn maët nöôùc
hoaëc ñang noùi chuyeän rieâng vôùi nhau. Ngöôøi ta lôø môø coù tröïc giaùc
laø maët nöôùc ñoù phaûi töôïng tröng moät caùi gì: thôøi gian? Söï naûy nôû
duïc tính cuûa hoï? Caùc thieáu nöõ ñöùng treân caàu, ôû ñaàu kia laø hình
daùng saãm maøu vaø ñoà soä cuûa töông lai…

7. Quaù chuù troïng vieäc giaûi thích yù nghóa cuûa caùc hình aûnh ñoù, ta coù
theå laøm giaûm aán töôïng cuûa chuùng. Munch laø moät hoïa syõ phaùi
Töôïng tröng vaø nhöõng yù töôûng cuûa oâng caøng coù hieäu löïc hôn khi
chuùng caøng boùng gioù.
Khi nhöõng khoù khaên baûn thaân caøng taêng thì ngheä thuaät cuûa oâng
caøng coù tính töï truyeän hôn. Trong nhöõng naêm 1890, oâng veõ moät loaït
tranh nhan ñeà hình aûnh cuoäc ñôøi maø oâng moâ taû laø “ moät baøi thô veà
söï soáng, tình yeâu vaø caùi cheát”.
Töø naêm 1909, sau moät cuoäc khuûng hoaûng tinh thaàn, oâng khoâng
bao giôø rôøi Nauy nöõa, vieäc ñoù khoâng laøm giaûm aûnh höôûng cuûa oâng
ñoái vôùi caùc hoïa syõ theá heä sau, nhaát laø ôû Ñöùc. Tranh cuûa Munch
thöôøng söû duïng keát hôïp nhöõng toâng maøu toái ñeå laøm noåi baät
nhöõng nhaân vaät coù boä maët duøng toâng maøu saùng, nhöõng phaàn
neàn cuûa tranh cuûa oâng thöôøng ñöôïc veõ theo kieåu nhöõng daûi maøu
uoán löôïn, aâm u vaø huyeàn bí.
ÔÛ AÙo, hoïa syõ Töôïng tröng noåi baät nhaát laø Klimt.
- Gustave Klimt ( 1862 – 1918 )
Nhö Munch gaén boù vôùi chuû nghóa Töôïng tröng vaø chuû nghóa Bieåu
töôïng, ngheä thuaät cuûa hoïa syõ AÙo Gustave Klimt laø söï pha troän thuù vò
vaø ñeïp ñeõ giöõa chuû nghóa Töôïng tröng vaø ngheä thuaät môùi ( Art
Nouveau ). Neáu giai ñoaïn ñaàu hoaatj ñoäng saùng taùc cuûa Klimt thuoäc
chuû nghóa Töôïng tröng thì giai ñoaïn sau thuoäc phaùi Art Nouveau.
ÔÛ Thuïy Syõ, moân ñeä noåi baät nhaát cuûa hoïa phaùi Töôïng tröng laø
Arnold Bocklin.
- Arnold Bocklin ( 1827 – 1901 )
Nhöõng taùc phaåm noåi tieáng cuûa oâng laø Ñaûo cheát, Dòch beänh, Chieán
tranh. Trong khi caùc hoïa syõ AÁn töôïng veõ phong caûnh traøn ngaäp aùnh

8. saùng ban ngaøy thì Bocklin theo ñuoåi nhöõng caûnh vaät trong ñeâm toái,
aùnh saùng chæ loùe leân trong moät soá thaønh phaàn thieân nhieân ñeå laøm
noåi baät nhöõng caûnh vaät trung taâm.
Moät soá tranh cuûa caùc hoïa syõ Töôïng tröng ñaõ laø lôøi buoäc toäi moät
xaõ hoäi Taây AÂu ñang xuoáng caáp, noù goùp phaàn vaøo vieäc toá caùo
moät xaõ hoäi bò ñaàu ñoäc bôûi röôïu vaø naøng tieân naâu. Vì vaäy, noù
phaùt huy aûnh höôûng trong khuoân khoå hôïp taùc vôùi caùc nhaø baùo, caùc
kòch syõ vaø caùc hoïa vieân trong moät soá hoaït ñoäng.