نظريه عمومي نظام ها در کتابداري و اطلاع رساني

1. ‫مقاله‬ ‫نام‬:‫سانی‬‫ر‬ ‫اطالع‬‫و‬ ‫ی‬‫کتابدار‬‫در‬‫نظامها‬ ‫عمومی‬ ‫نظریه‬
‫نشریه‬ ‫نام‬:‫سانی‬‫ر‬ ‫اطالع‬‫و‬‫ی‬‫کتابدار‬‫فصلنامه‬
‫نشریه‬‫ه‬‫ر‬‫شما‬:27–‫جلد‬،‫سوم‬‫ه‬‫ر‬‫شما‬7
‫ر‬‫آو‬ ‫پدید‬:‫ی‬‫ز‬‫و‬‫ر‬‫نو‬‫عبدالرضا‬، ‫اد‬‫ز‬‫آ‬‫اسدهللا‬‫ر‬‫دکت‬
‫مستان‬‫ز‬96

2. ‫چکیده‬
‫این‬‫مقاله‬‫در‬‫صدد‬‫است‬‫به‬‫مطالعة‬‫جایگاه‬‫و‬‫اهمیت‬‫نظریة‬‫عمومی‬‫ن‬‫ظام‬
‫ها‬‫در‬‫ة‬‫ر‬‫ادا‬‫ر‬‫امو‬‫و‬‫عملیات‬‫کتابخانه‬‫ها‬‫و‬‫اکز‬‫ر‬‫م‬‫اطالع‬‫سانی‬‫ر‬‫بپر‬‫د‬‫ز‬‫دا‬.
‫مقالة‬‫حاضرمی‬‫توان‬‫به‬‫دی‬‫ر‬‫موا‬‫ن‬‫همچو‬‫به‬‫هم‬‫پیوستگی‬‫و‬‫وابست‬‫گی‬
‫ای‬‫ز‬‫اج‬‫نظام‬‫با‬‫یکدیگر‬،‫کل‬‫ایی‬‫ر‬‫گ‬،‫هدف‬‫جویی‬،‫ا‬‫ر‬‫دا‬‫بودن‬‫ود‬‫ر‬‫و‬‫ی‬‫و‬
‫جی‬‫و‬‫خر‬،‫ش‬‫ز‬‫پردا‬،‫مقابله‬‫با‬‫بی‬‫نظمی‬(‫آنتروپی‬)،‫تنظیم‬،‫س‬‫لسله‬
‫اتب‬‫ر‬‫م‬،‫ی‬‫جداساز‬‫و‬‫هم‬‫پایگی‬‫نظام‬‫ه‬‫ر‬‫اشا‬‫کرد‬.

3. ‫مقدمه‬
‫شاید‬‫تأثیر‬‫تفکر‬‫نظام‬‫مدار‬،
‫بیشتر‬‫بر‬‫حوزة‬‫ابعاد‬‫انسانی‬
‫سازمان‬‫بوده‬‫است‬.‫تفکر‬‫نظام‬
‫مدار‬،‫بر‬‫تغییر‬‫نگرش‬‫مبتنی‬‫بر‬
‫تفکیک‬‫علوم‬‫به‬‫حوزه‬‫های‬‫تخصصی‬‫و‬
‫ریز‬،‫و‬‫بر‬‫نگرش‬‫مبتنی‬‫بر‬‫ترکیب‬
‫یافته‬‫های‬‫رشته‬‫های‬‫گوناگون‬‫علمی‬
،‫تأکید‬‫دارد‬.
‫نظام‬‫کتابخانه‬‫ها‬–‫همانطور‬‫که‬
‫مالحظه‬‫خواهیم‬‫کرد‬-‫نمونة‬‫بارز‬‫یک‬

4. ‫نظام‬ ‫عمومی‬‫نظریة‬ ‫های‬‫هدف‬
‫نظریة‬‫عمومی‬‫نظام‬‫ها‬‫می‬‫تواند‬‫ای‬‫ر‬‫دا‬‫دو‬‫یکرد‬‫و‬‫ر‬‫باشد‬.‫نخستین‬‫ر‬‫یکرد‬‫و‬
‫آن‬‫است‬‫که‬«‫با‬‫توجه‬‫به‬‫دنیای‬‫واقعی‬،‫پدیده‬‫های‬‫معینی‬‫که‬‫د‬‫ر‬‫نظام‬
‫های‬‫ن‬‫گوناگو‬‫دانش‬‫ی‬‫بشر‬‫مطرح‬‫اند‬،‫انتخاب‬‫شوند‬.
‫یکرد‬‫و‬‫ر‬‫دوم‬‫آن‬‫است‬‫که‬«‫میدان‬‫هایی‬‫واقعی‬‫و‬‫عملی‬،‫در‬‫یک‬‫سلسل‬‫ه‬
‫اتب‬‫ر‬‫م‬‫مبتنی‬‫بر‬‫پیچیدگی‬‫ساختار‬‫عناصر‬‫ی‬ ‫اساس‬،‫یا‬‫پیچی‬‫دگی‬
‫ساختار‬‫کنش‬‫ها‬(‫به‬‫لة‬‫ز‬‫من‬‫کوچکترین‬‫واحد‬‫فتار‬‫ر‬)‫در‬‫نظر‬‫گر‬‫فته‬
‫شود‬.»‫نظریة‬‫عمومی‬‫نظام‬‫ها‬‫به‬‫شدت‬‫از‬‫یافته‬‫های‬‫یست‬‫ز‬‫شن‬‫ی‬ ‫اس‬،
‫ی‬ ‫یاض‬‫ر‬،‫ی‬‫ژ‬‫فیزیولو‬،‫و‬‫اقتصاد‬‫بهره‬‫می‬‫گیرد‬.

5. ‫ای‬‫ر‬‫ب‬‫مثال‬:
‫انی‬‫ر‬‫کتابدا‬‫ا‬‫ر‬‫در‬‫نظر‬‫بگیرید‬‫که‬‫به‬‫نظریة‬‫عمومی‬‫نظام‬‫ها‬‫ای‬‫ر‬‫گ‬‫ش‬‫ند‬‫ر‬‫دا‬‫و‬
‫متمایل‬‫به‬‫تحلیل‬‫و‬‫پیش‬‫بینی‬‫ن‬‫امو‬‫ر‬‫پی‬‫شد‬‫ر‬‫یک‬‫کتابخانه‬‫یا‬‫تحلیل‬
‫مسائل‬‫اهم‬‫ر‬‫ف‬‫ی‬‫ر‬‫آو‬‫آن‬‫هستند‬.
‫آن‬‫ها‬‫می‬‫توانند‬‫به‬‫جهان‬‫واقع‬‫بنگرند‬‫و‬‫مطالعات‬‫یست‬‫ز‬‫شناسان‬‫ا‬‫ر‬‫در‬
‫د‬‫ر‬‫مو‬‫پدی‬‫د‬‫ة‬‫شد‬‫ر‬‫موجودات‬‫نده‬‫ز‬‫و‬‫ه‬‫و‬‫گر‬‫های‬‫ه‬‫ز‬‫سا‬‫وار‬(‫ارگانیک‬)
‫ی‬ ‫س‬‫ر‬‫بر‬‫کنند‬.
‫سپس‬‫دانش‬‫گرد‬‫آمده‬‫توسط‬‫یست‬‫ز‬‫شناسان‬‫ا‬‫ر‬‫ای‬‫ر‬‫ب‬‫تشریح‬‫و‬‫پی‬‫ش‬‫بینی‬
‫پدیدة‬‫شد‬‫ر‬‫کتابخانه‬‫به‬‫کار‬‫ببرند‬.‫این‬‫عمل‬‫ان‬‫ر‬‫کتابدا‬‫مذک‬‫ر‬‫و‬
‫ا‬
‫کامال‬
‫قابل‬‫توجیه‬‫است‬.

6. ‫ا‬‫ر‬‫ی‬‫ز‬:
1-‫یست‬‫ز‬‫شناسان‬‫و‬‫ان‬‫ر‬‫کتابدا‬‫بسیار‬‫عالقمند‬‫به‬‫تشریح‬‫و‬‫پیش‬‫بینی‬‫پ‬‫دیده‬‫های‬
‫ای‬‫ر‬‫دا‬«‫شد‬‫ر‬‫متعادل‬‫اند‬»‫که‬‫بنا‬‫به‬‫فرض‬،‫از‬‫طریق‬‫انواع‬‫ایند‬‫ر‬‫ف‬‫های‬‫ش‬‫ر‬‫د‬
‫جزئی‬‫و‬‫یجی‬‫ر‬‫تد‬(‫از‬‫شد‬‫ر‬‫خطی‬‫ساده‬‫تا‬‫شد‬‫ر‬‫تصاعدی‬)‫ایجاد‬‫می‬‫شوند‬.
‫ان‬‫ر‬‫کتابدا‬‫در‬‫واقع‬‫بر‬‫اساس‬‫همین‬‫ایندهای‬‫ر‬‫ف‬‫شد‬‫ر‬‫جزئی‬‫و‬‫یجی‬‫ر‬‫تد‬‫پدید‬‫ه‬‫ها‬
‫است‬‫که‬‫قادر‬‫به‬‫پیش‬‫بینی‬‫ایش‬‫ز‬‫اف‬‫مندی‬‫ز‬‫نیا‬‫های‬‫سال‬‫های‬‫آتی‬‫از‬‫نظر‬‫فضا‬،
‫منابع‬،‫ات‬‫ز‬‫تجهی‬،‫نیروی‬‫انسانی‬‫و‬‫مانند‬‫آن‬‫می‬‫شوند‬.
2-‫عالوه‬‫بر‬‫این‬،‫هر‬‫دو‬‫ه‬‫و‬‫گر‬‫عالقه‬‫مند‬‫به‬‫پیش‬‫بینی‬‫و‬‫تنظیم‬‫ایطی‬‫ر‬‫ش‬‫ب‬‫ای‬‫ر‬
‫اجتناب‬‫از‬«‫شد‬‫ر‬‫نا‬‫متعادل‬»‫هستند‬–‫مانند‬‫شد‬‫ر‬‫بیش‬‫از‬‫حد‬‫جمعیت‬
‫موجودات‬‫یا‬‫شد‬‫ر‬‫کم‬‫و‬‫اض‬‫ر‬‫انق‬‫نسل‬‫موجودات‬‫کمیاب‬(‫از‬‫نظر‬‫یست‬‫ز‬
‫شناسان‬)‫و‬‫شد‬‫ر‬‫نا‬‫متعادل‬‫و‬‫بیش‬‫از‬‫حد‬‫یک‬‫قسمت‬‫از‬‫مجموعة‬‫کتابخانه‬‫ک‬‫ه‬
‫کمتر‬‫د‬‫ر‬‫مو‬‫استفاده‬‫ار‬‫ر‬‫ق‬‫می‬‫گیرد‬‫و‬‫شد‬‫ر‬‫کم‬‫یا‬‫کمبود‬‫منابع‬‫در‬‫ی‬ ‫بخش‬‫د‬‫یگر‬‫از‬
‫مجموعه‬‫که‬‫بیشتر‬‫د‬‫ر‬‫مو‬‫استفاده‬‫ار‬‫ر‬‫ق‬‫می‬‫گیرد‬(‫از‬‫نظر‬‫ان‬‫ر‬‫کتابدا‬)

7. 3-‫به‬‫عالوه‬‫ای‬‫ر‬‫ب‬‫ی‬ ‫س‬‫ر‬‫بر‬‫و‬‫تحلیل‬‫پدیدة‬‫شد‬‫ر‬،‫ه‬‫ر‬‫هموا‬‫بان‬‫ز‬‫واحدی‬‫به‬‫کار‬
‫می‬‫د‬‫و‬‫ر‬.‫به‬‫عنوان‬‫مثال‬:‫پیدایش‬‫اندیشه‬«‫کتابخانه‬‫گه‬‫ر‬‫دو‬»
‫ی‬‫تصویر‬‫از‬‫برخی‬‫موفقیت‬‫های‬‫ی‬ ‫مهندس‬‫نتیک‬‫ژ‬‫ا‬‫ر‬‫مجسم‬‫می‬‫ک‬‫ند‬.
‫ی‬ ‫مهندس‬‫نتیک‬‫ژ‬‫با‬‫ترکیب‬‫کردن‬‫ن‬‫ژ‬‫های‬‫برتر‬‫موجودات‬‫نده‬‫ز‬‫به‬‫ت‬‫ولید‬
‫گونه‬‫های‬‫با‬‫کیفیت‬‫تر‬‫می‬‫د‬‫ز‬‫پردا‬.
‫کتابخانه‬‫گه‬‫ر‬‫دو‬‫ای‬‫ر‬‫ب‬‫فع‬‫ر‬‫حداقل‬‫نیاز‬‫ی‬ ‫اساس‬‫به‬‫وجود‬‫آمده‬.‫نیا‬‫ز‬‫به‬
‫ی‬ ‫دسترس‬‫سریع‬‫و‬‫از‬‫اه‬‫ر‬‫ر‬‫دو‬‫به‬‫منابع‬‫اطالعاتی‬‫و‬‫یک‬‫ز‬‫ا‬‫سو‬‫عدم‬‫م‬‫ت‬‫ر‬‫ها‬
‫ی‬‫بسیار‬‫از‬‫ان‬‫ر‬‫ب‬‫ر‬‫کا‬‫در‬‫استفاده‬‫از‬‫منابع‬‫قومی‬‫ر‬‫و‬‫وجود‬‫منابع‬‫ع‬‫ظیم‬
‫چاپی‬‫از‬‫ی‬‫سو‬‫دیگر‬.

8. ‫نظام‬ ‫ی‬‫عمو‬‫نظریة‬ ‫های‬‫ویژگی‬
1-‫به‬‫هم‬‫پیوستگی‬:‫عناصر‬‫و‬‫ای‬‫ز‬‫اج‬‫ناپیوسته‬‫و‬‫مستقل‬،‫هرگز‬‫نمی‬‫توانند‬‫نظامی‬‫ر‬‫ا‬‫تشکیل‬‫دهد‬
.‫این‬‫ر‬‫بناب‬‫کتابخانه‬‫در‬‫وهلة‬‫ل‬‫او‬‫باید‬‫عناصر‬‫و‬‫ای‬‫ز‬‫اج‬‫تشکیل‬‫دهندة‬‫خود‬‫ا‬‫ر‬‫شناسای‬‫ی‬‫و‬‫تبیین‬
‫کند‬‫و‬‫به‬‫ی‬‫ر‬‫طو‬‫که‬‫هرکدام‬‫از‬‫آن‬‫ها‬‫به‬‫ی‬‫دیگر‬‫وابسته‬‫باشد‬‫و‬‫پیوستگی‬‫دائمی‬‫آن‬‫ه‬‫ا‬‫حفظ‬
‫شود‬.
‫با‬‫توجه‬‫به‬‫این‬‫ویژگی‬‫است‬‫که‬‫هیچ‬‫یک‬‫از‬‫بخش‬‫های‬‫کتابخانه‬‫از‬‫قبیل‬‫مرجع‬،‫گردش‬‫کتاب‬،
‫نشریات‬،‫اطالع‬‫سانی‬‫ر‬،‫خدمات‬‫فنی‬،‫و‬....‫مستق‬‫از‬‫یکدیگر‬‫نیستند‬‫،بلکه‬‫در‬‫پی‬‫وستگی‬
‫دائمی‬‫با‬‫یکدیگر‬‫ار‬‫ر‬‫ق‬‫ند‬‫ر‬‫دا‬‫و‬‫نظام‬‫کتابخانه‬‫ا‬‫ر‬‫با‬‫بی‬‫نظمی‬،‫عدم‬‫تعادل‬‫و‬‫انجا‬‫ر‬‫س‬‫م‬‫نابودی‬
‫مواجه‬‫خواهد‬‫ساخت‬.‫با‬‫توجه‬‫به‬‫همین‬‫ویژگی‬‫است‬‫که‬‫کتابخانه‬‫یکی‬‫از‬‫عناصر‬‫جام‬‫عه‬
‫محسوب‬‫می‬‫شود‬‫و‬‫با‬‫آن‬‫در‬‫پیوستگی‬‫و‬‫انسجام‬‫مستمر‬‫ار‬‫ر‬‫ق‬‫د‬‫ر‬‫دا‬‫و‬‫هیچ‬‫گاه‬‫نمی‬‫توان‬‫آن‬‫ا‬‫ر‬
‫مستقل‬‫از‬‫جامعه‬‫دانست‬.

9. 2-‫کل‬‫گرایی‬:‫این‬‫رویکرد‬،‫رویکردی‬
‫کلی‬‫نگر‬‫است‬‫که‬‫کل‬‫را‬‫با‬‫همة‬‫اجزای‬
‫تشکلیل‬‫دهنده‬‫و‬‫به‬‫هم‬‫پیوسته‬‫و‬‫وابسته‬
‫اش‬‫که‬‫در‬‫تعامل‬‫با‬‫یکدیگرند‬‫در‬‫نظر‬‫می‬
،‫گیرد‬‫زیرا‬‫نظام‬‫را‬‫باید‬‫یک‬‫کل‬‫تفکیک‬
‫ناپذیر‬،‫دانست‬‫نه‬‫اجزایی‬‫که‬‫سرهم‬‫شده‬.
‫این‬‫دیدگاه‬‫بیش‬‫از‬‫هر‬‫چیز‬‫در‬‫دیدگاه‬
‫مدیران‬‫کتابخانه‬‫ها‬‫و‬‫مراکز‬‫اطالع‬
‫رسانی‬‫اهمیت‬‫بسیار‬‫می‬‫یابد‬.‫مدیران‬
‫باید‬‫در‬‫برنامه‬‫ریزی‬‫ها‬‫و‬‫تعیین‬‫اهداف‬
،‫سیاست‬‫وخط‬‫مشی‬‫های‬‫کتابخانة‬‫خود‬
‫نظام‬‫کتابخانه‬‫را‬‫به‬‫عنوان‬‫یک‬‫کل‬
‫تفکیک‬‫ناپذیر‬‫و‬‫همچون‬‫یک‬‫موجود‬‫زنده‬
‫در‬‫نظر‬‫بگیرد‬.‫از‬‫این‬‫منظر‬،

10. 3–‫هدف‬‫جو‬:‫کتابخانه‬‫نیز‬‫از‬‫بخش‬
‫هایی‬‫که‬‫با‬‫یکدیگر‬‫در‬‫تعامل‬‫اند‬
‫تشکیل‬‫می‬‫شود‬.ً‫ا‬‫مثال‬‫اگر‬‫فعالیت‬
‫های‬‫هر‬‫یک‬‫از‬‫بخش‬‫های‬‫کتابخانه‬‫را‬
‫نیز‬‫در‬‫نظر‬‫بگیریم‬،‫مالحظه‬‫خواهیم‬
‫کرد‬‫که‬‫آن‬‫ها‬‫دارای‬‫نوعی‬‫تعامل‬‫با‬
‫یکدیگرند‬‫و‬‫مسیر‬‫حرکت‬‫همگی‬‫آن‬‫ها‬
‫در‬‫جهت‬‫هدف‬‫یگانة‬‫کل‬‫نظام‬‫کتابخانه‬
،‫که‬‫همانا‬‫دسترسی‬‫بهینه‬‫به‬‫اطالعات‬
‫و‬‫یاری‬‫مراجعه‬‫کنندگان‬‫در‬‫دستیابی‬
‫به‬‫اطالعات‬‫مورد‬‫نیاز‬‫است‬،‫می‬‫باشد‬
.‫یعنی‬‫اگر‬‫تعامالت‬‫هر‬‫یک‬‫از‬‫عناصر‬
‫کتابخانه‬‫در‬‫جهت‬‫بقیة‬‫اهداف‬(‫که‬

11. 4-‫ورودی‬‫ها‬‫و‬‫خروجی‬‫ها‬:‫همة‬
‫نظام‬‫ها‬‫برای‬‫فعالیت‬‫در‬‫جهت‬
‫رسیدن‬‫به‬‫اهداف‬‫خود‬،‫به‬‫ورودی‬
‫هایی‬‫وابسته‬‫اند‬.‫همچنین‬،‫همة‬
‫نظام‬‫ها‬‫خروجی‬‫هایی‬‫تولید‬‫می‬
‫کنند‬‫که‬‫مورد‬‫نیاز‬‫دیگر‬‫نظام‬‫ها‬
‫هستند‬.
‫کتابخانه‬‫به‬‫مثابه‬‫یک‬‫نظام‬،‫داده‬
‫هایی‬‫را‬‫به‬‫عنوان‬‫ورودی‬‫دریافت‬
‫می‬‫کند‬‫و‬‫آن‬‫گاه‬‫در‬‫درون‬‫نظام‬
‫خود‬‫با‬‫انجام‬‫کارکردها‬‫و‬
‫عملکردهایی‬،‫ان‬‫ها‬‫را‬‫تبدیل‬‫به‬

12. 5-‫پردازش‬:‫در‬‫همة‬‫نظام‬‫ها‬،‫ورودی‬
‫به‬‫خروجی‬‫تبدیل‬‫می‬‫شود‬.‫یعنی‬‫هر‬
‫چیزی‬‫که‬‫وارد‬‫یک‬‫نظام‬‫می‬‫شود‬،
‫تغییر‬‫پیدا‬‫می‬‫کند‬‫و‬‫با‬‫نظام‬‫تعدیل‬
‫می‬‫شود‬،‫به‬‫طوری‬‫که‬‫شکل‬‫خروجی‬‫آن‬
‫با‬‫شکل‬‫اولیه‬‫اش‬(‫ورودی‬)‫تفاوت‬
‫می‬‫یابد‬.
‫داده‬‫هایی‬‫که‬‫به‬‫عنوان‬‫ورودی‬‫وارد‬
‫نظام‬‫کتابخانه‬‫می‬‫شود‬‫نیز‬‫به‬‫نحوی‬
‫دچار‬‫تغییر‬‫می‬‫شود‬،‫به‬‫طوری‬‫که‬
‫خروجی‬‫آن‬‫ها‬‫بسیار‬‫متفاوت‬‫از‬‫ورودی‬
‫آن‬‫ها‬‫می‬‫باشد‬.‫به‬‫عنوان‬‫مثال‬
‫ورودیک‬‫نشریه‬‫به‬‫کتابخانه‬‫را‬‫در‬
‫نظر‬‫بگیرید‬.
‫وقتی‬‫نشریه‬‫ای‬‫وارد‬‫کتابخانه‬‫می‬‫شود‬
،‫مطابق‬‫اهداف‬‫کتابخانه‬‫فعالیت‬‫های‬

13. 6-‫مقابله‬‫با‬‫بی‬‫نظمی‬‫و‬‫کهولت‬(
‫آنتروپی‬):‫این‬‫کلمه‬‫ریشه‬‫در‬
‫ترمودینامیک‬‫دارد‬‫و‬‫بیانگر‬‫حالتی‬
‫است‬‫که‬‫همة‬‫عناصر‬‫نظام‬‫در‬‫حداکثر‬
‫بی‬‫نظمی‬‫قرار‬‫دارند‬‫و‬‫نظام‬‫رو‬‫به‬
‫از‬‫هم‬‫گسیختگی‬‫و‬‫نابودی‬‫پیش‬‫می‬
،‫رود‬‫یعنی‬‫نداشتن‬‫اطالعات‬‫کامل‬
‫برای‬‫ادارة‬‫نظام‬‫ها‬‫یا‬‫حداکثر‬
‫وضعیت‬‫بی‬‫سامانی‬.
‫برای‬‫این‬‫که‬‫یک‬‫نظام‬‫به‬‫حیات‬‫خود‬
‫ادامه‬‫دهد‬.‫باید‬‫بتواند‬‫با‬‫چنین‬
‫وضعیتی‬‫مقابله‬‫نماید‬‫و‬‫بی‬‫نظمی‬

14. 7-‫تنظیم‬:‫نظام‬‫مجموعه‬‫ای‬‫از‬
‫اجزای‬‫به‬‫هم‬‫پیوسته‬‫و‬‫به‬‫هم‬
‫وابسته‬‫است‬.‫عبارت‬‫است‬‫از‬
‫ارزیابی‬‫و‬‫تفسیری‬‫که‬‫پس‬‫از‬‫اجرای‬
‫عملیات‬،‫بر‬‫روی‬‫عملیات‬‫انجام‬‫می‬
‫شود‬.‫در‬‫کتابخانه‬‫نیز‬‫باز‬‫خورد‬
‫به‬‫وفور‬‫وجود‬‫دارد‬.
‫عالوه‬‫بر‬‫بازخودهایی‬‫که‬‫یک‬‫مدیر‬
‫کتابخانه‬‫ممکن‬‫است‬‫از‬‫کار‬‫خود‬
‫داشته‬‫باشد‬.‫بسیاری‬‫از‬‫پژوهش‬
‫هایی‬‫که‬‫روی‬‫مراجعان‬‫و‬‫عملیات‬
‫کتابخانه‬‫انجام‬‫می‬‫پذیرد‬‫نیز‬‫خود‬
‫نوعی‬‫بازخورد‬‫محسوب‬‫می‬‫شود‬.

15. 8-‫سلسله‬‫مراتب‬:‫هر‬‫نظام‬،ً‫ا‬‫معمول‬
‫کل‬‫پیچیده‬‫ای‬‫است‬‫که‬‫از‬‫خرده‬
‫نظام‬‫های‬‫کوچکتری‬‫تشکلیل‬‫می‬‫شود‬
،‫بر‬‫همین‬‫مبنا‬،‫هر‬‫کتابخانه‬‫ای‬
‫عالوه‬‫بر‬‫این‬‫که‬‫خود‬‫یک‬‫نظام‬
‫محسوب‬‫می‬‫شود‬‫و‬‫دارای‬‫بخش‬‫هایی‬
‫همچون‬‫خدمات‬‫فنی‬،‫خدمات‬‫عمومی‬،
‫و‬‫هر‬‫بخش‬‫نیز‬‫به‬‫نوبه‬‫خود‬‫دارای‬
‫زیر‬‫بخش‬‫هایی‬‫همچون‬‫فهرست‬‫نویسی‬
‫و‬‫رده‬‫بندی‬،‫آماده‬‫سازی‬،‫گردش‬
‫کتاب‬،‫نشریات‬،‫مرجع‬،‫و‬‫مانند‬
‫آن‬‫می‬‫باشد‬.

16. 9-‫تفکیک‬:‫یکی‬‫از‬‫ویژ‬‫گی‬‫های‬‫موجود‬‫در‬
‫همة‬‫نظام‬‫ها‬‫این‬‫است‬‫که‬‫وظایفشان‬
‫برحسب‬‫اجزای‬‫تشکیل‬‫دهندة‬‫آن‬‫ها‬‫قابل‬
‫تفکیک‬‫و‬‫جدا‬‫سازی‬‫است‬.‫بر‬‫اساس‬‫این‬
‫اصل‬،‫با‬‫وجود‬‫این‬‫نظام‬،‫یک‬‫کل‬‫است‬‫و‬
‫دارای‬‫اجزایی‬‫می‬‫باشد‬‫که‬‫در‬‫تعامل‬‫با‬
‫یکدیگرند‬.
‫بنا‬‫براین‬‫کتابخانه‬‫ها‬‫نیز‬‫باید‬‫در‬
‫تفکیک‬‫و‬‫جداسازی‬‫بخش‬‫های‬‫تخصصی‬‫خود‬‫به‬
‫نحوی‬‫عمل‬‫کنند‬‫که‬‫این‬‫بخش‬‫ها‬‫در‬‫انجام‬
‫عملیات‬‫خود‬‫با‬‫هم‬‫پوشانی‬‫مواجه‬‫نشوند‬

17. 10-‫هم‬‫پایانی‬:‫در‬‫نظام‬‫های‬‫باز‬،
‫از‬‫وضعیت‬‫های‬‫آغازین‬‫متفاوت‬،‫می‬
‫توان‬‫به‬‫یک‬‫حالت‬‫نهایی‬‫معین‬‫رسید‬‫؛‬
‫به‬‫عنوان‬‫مثال‬،‫امروزه‬‫اشتراک‬‫شکل‬
‫های‬‫مختلفی‬‫از‬‫یک‬‫نشریه‬(‫همچون‬
‫نشر‬‫کمکی‬،‫نشر‬‫ریزفیلمی‬،‫نشر‬
‫کوتاه‬،‫نشر‬‫مختصر‬‫شده‬،‫و‬‫نشر‬
‫الکترونیکی‬)‫امکان‬‫پذیر‬‫است‬‫و‬
‫هریک‬‫از‬‫کتابخانه‬‫ها‬‫باید‬‫با‬‫توجه‬
‫به‬‫امکانات‬،‫بودجه‬‫و‬‫شرایط‬‫خاص‬
‫خود‬،‫بهترین‬‫شکل‬‫آن‬‫را‬‫انتخاب‬‫کند‬
.

18. ً‫نظامًهایًبازًوًبسته‬
‫طبقه‬‫بندی‬‫نظام‬‫ها‬‫به‬‫نظام‬‫های‬‫باز‬‫و‬
‫بسته‬،‫مبتنی‬‫بر‬‫مفاهیم‬«‫مرز‬»
‫و‬«‫منابع‬»‫نظام‬‫است‬.
‫نظام‬‫بسته‬،‫نظامی‬‫است‬‫که‬‫عملیات‬‫خود‬
‫را‬‫به‬‫طور‬‫خودکار‬،‫از‬‫طریق‬‫ابزار‬
‫واکنش‬‫نسبت‬‫به‬‫اطالعات‬‫تولید‬‫شده‬
‫توسط‬‫خود‬،‫مهار‬‫یا‬‫تعدیل‬‫می‬‫کند‬.
‫برای‬‫مثال‬،‫چاپگر‬‫های‬‫سریع‬‫نظام‬
‫های‬‫رایانه‬‫ای‬،‫به‬‫طور‬‫معمول‬
‫کلیدی‬‫دارند‬‫که‬‫وجود‬‫کاغذ‬‫در‬‫چاپگر‬
‫را‬‫تشخیص‬‫می‬‫دهد‬‫و‬‫اگر‬‫کاغذ‬‫تمام‬
‫شده‬‫باشد‬،‫با‬‫فرستادن‬‫عالمت‬،‫نظام‬

19. ‫نظام‬‫باز‬،‫نظامی‬‫است‬‫که‬‫با‬‫محیط‬
‫خود‬‫تبادل‬‫انرژی‬،‫ماده‬‫و‬‫اطالعات‬
‫دارد‬.‫بنابراین‬،‫باید‬‫تحت‬
‫نظارت‬‫یک‬‫عامل‬‫خارجی‬(‫نظیر‬‫انسان‬
)‫قرار‬‫گیرد‬.‫اگر‬‫چاپگر‬‫سریع‬
‫نظام‬‫رایانه‬‫ای‬،‫کلید‬‫مخصوص‬
‫تشخیص‬‫وجود‬‫کاغذ‬‫را‬‫نداشته‬،‫باشد‬
‫یک‬‫فرد‬‫باید‬‫مراقب‬‫باشد‬‫تا‬
‫درصورت‬‫تمام‬‫شدن‬‫کاغذ‬،‫کلید‬
‫متوقف‬‫کنندة‬‫دستگاه‬‫چاپ‬‫را‬‫فشارد‬
‫دهد‬.
‫اساس‬‫کتابخانه‬‫به‬‫عنوان‬‫یک‬‫نظام‬
‫باز‬‫عمل‬‫می‬‫کند‬،‫چون‬‫قادراست‬‫به‬

20. ً‫کاربرد‬«ً‫نظریةًعمومیًنظام‬
ً‫ها‬»ً‫درًسازمان‬
‫رویکرد‬‫نظام‬‫مدار‬(‫سیستمی‬)‫یا‬
‫کاربرد‬‫نظریة‬‫عمومی‬‫نظام‬‫ها‬،‫علم‬
‫مهار‬(‫کنترل‬)‫و‬‫ارتباطات‬،‫به‬
‫تدریج‬‫در‬‫مطالعة‬‫سازمان‬‫هایی‬‫که‬‫به‬
‫دست‬‫انسان‬‫ساخته‬‫شده‬‫بود‬،‫رایج‬‫شد‬
‫پژوهشگران‬‫نظام‬‫گرای‬‫حوزه‬‫های‬
‫کتابداری‬‫و‬‫اطالع‬‫رسانی‬‫می‬‫توانند‬
‫با‬‫استفاده‬‫از‬‫نظریة‬‫عمومی‬‫نظام‬‫ها‬
‫و‬‫پیمایش‬‫در‬‫دنیای‬‫واقعی‬‫و‬‫کشف‬
‫شباهت‬‫های‬‫موجود‬‫در‬‫میان‬‫پدیده‬‫ها‬
،‫نمونه‬‫ای‬(‫مدلی‬)‫برای‬‫آن‬‫ارائه‬
‫کنند‬‫و‬‫پس‬‫از‬‫آن‬‫به‬‫جمع‬‫آوری‬

21. ً‫نتیجهًگیری‬
‫نگرش‬‫نظام‬‫مدار‬‫چارچوب‬‫سودمندی‬‫را‬
‫در‬‫اختیار‬‫مدیران‬‫کتابخانه‬‫ها‬،
‫مراکز‬‫اطالع‬‫رسانی‬‫و‬‫کتابداران‬
‫قرار‬‫می‬‫دهد‬‫تا‬‫بتوانند‬‫استنباط‬
‫درستی‬‫از‬‫سازمان‬‫کتابخانه‬‫و‬
‫اجزای‬‫در‬‫هم‬‫پیچیدة‬‫آن‬‫و‬‫نقش‬‫و‬
‫جایگاه‬‫آن‬‫در‬‫نظام‬‫اجتماعی‬‫داشته‬
‫باشند‬.
‫این‬‫نگرش‬‫به‬‫مدیران‬‫کمک‬‫خواهد‬
‫کرد‬‫تا‬‫کتابخانة‬‫خود‬‫را‬‫درقالب‬
‫نمونه‬‫ها‬‫و‬‫فرایندهای‬‫پایدار‬‫در‬