preprint

1. Marzena Błach
Biblioteka Główna Uniwersytetu Pedagogicznego w Krakowie
Justyna Buczyńska-Łaba
Biblioteka Instytutu Informacji Naukowej i Bibliotekoznawstwa Uniwersytetu Pedagogicznego w
Krakowie
Problematyka komunikacji w środowisku bibliotekarskim.
Próba oceny zjawiska na podstawie badania ankietowego
przeprowadzonego w wybranych bibliotekach krakowskich
Skuteczne porozumiewanie się jest kluczowym elementem efektywnej pracy
w każdej instytucji. Istotne jest wypracowanie zasad poprawnej komunikacji tak pomiędzy
pracownikami (komunikacja pozioma) jak i pomiędzy pracownikami
a przełożonym (komunikacja pionowa). Dotyczy to również zawodu bibliotekarza – typowo
społecznego i usługowego – gdzie relacje pomiędzy pracownikami mają wpływ na kontakt z
klientem. Komunikacja w bibliotece dotyczy aspektów etyki bibliotecznej i kultury
organizacyjnej, gdzie czytelnik staje się nadrzędną wartością. Czy proces komunikacji
interpersonalnej w wybranych bibliotekach krakowskich przebiega prawidłowo? Problem ten
poddany został badaniu na trzech płaszczyznach: bibliotekarz – czytelnik; bibliotekarz –
bibliotekarz; bibliotekarz – szef.

2. Kwestionariusze ankiet wypełniali bibliotekarze z bibliotek krakowskich:
pedagogicznej – Wojewódzka Biblioteka Pedagogiczna, naukowych - biblioteki akademickie:
AGH, UJ, UP im. KEN, UE, publicznych – jak Wojewódzka Biblioteka Publiczna,
Krowoderska Biblioteka Publiczna i szkolnych. Dla celów badawczych skonstruowano
kwestionariusz ankiety anonimowej, w której zastosowano 17 pytań zamkniętych (w kilku
miejscach z możliwością dopisania własnej wypowiedzi). Ankietę wypełniło 220
bibliotekarzy ze środowiska krakowskich bibliotek na przełomie czerwca i lipca 2011 roku.
Analizując jej wyniki postaramy się odpowiedzieć na pytania: jaki jest stan komunikacji
w środowisku bibliotekarskim?, jakie są spostrzeżenia bibliotekarzy odnośnie wzajemnego
porozumiewania się? oraz jaki jest stopień zadowolenia z atmosfery panującej
w miejscach pracy?
Pierwsza część ankiety - ogólna, dotyczy płci bibliotekarzy, rodzaju biblioteki oraz
liczby osób zatrudnionych. W badaniach brało udział 220 pracowników, z czego większość
stanowiły kobiety - 81,8% (180 os.), a mężczyzn było 17,7% (39 os.). Odpowiedzi na to
pytanie nie udzieliła jedna osoba, co stanowi 0,5% wszystkich respondentów (podobnie na
kilka innych pytań zawartych w ankiecie nie udzielono odpowiedzi). Przeważały osoby
z bibliotek naukowych - 53,6% (118 os.) oraz publicznych - 31% (68 os.). Część ankiet
została wypełniona przez osoby z bibliotek szkolnych - 5% (10 os.) i pedagogicznych – 9,5 %
(21 os.). Wśród ankietowanych 66,4% (146 os.) pracuje w bardzo dużych bibliotekach, gdzie
jest powyżej 50 osób zatrudnionych a 13,6% (30 os.) w instytucjach zatrudniających od 25 do
50 pracowników. Pozostałe osoby pracują w bibliotekach szkolnych i pedagogicznych w
mniejszych zespołach. Zadano respondentom kilka pytań ogólnych dotyczących problemu
komunikacji, aby sprawdzić stosunek badanych do tego zagadnienia. Na efektywną
komunikację wpływają różne elementy, począwszy od własnego nastawienia do zawodu,
poprzez otoczenie, aż do osobowości szefa. Zapytano więc respondentów jakie czynniki mają
wpływ na poprawną komunikację? (w skali od 1-5, gdzie 1- nie ma znaczenia, 5- ma bardzo
duże znaczenie)
nie ma ma małe ma średnie ma duże ma b. duże
znaczenia znaczenie znaczenie znaczenie znaczenie
0,5% 0,5% 3,2% 12,7% 82,2%
treść wypowiedzi
(1 os.) (1 os.) (7 os.) (28 os.) (181 os.)

3. 17,3% 20,4% 31,4% 17,7% 7,7%
gestykulacja
(38 os.) (45 os.) (69 os.) (39 os.) (17 os.)
2,7% 7,3% 20,5% 32,7% 34,5%
intonacja głosu
(6 os.) (16 os.) (45 os.) (72 os) (76 os.)
5% 14,6% 26,4% 32,7% 16,8%
mimika twarzy
(11 os.) (32 os.) (58 os.) (72 os.) (37 os.)
14,5% 17,3% 28,2% 25,9% 5,9%
pozycja ciała
(32 os.) (38 os.) (62 os.) (57 os.) (13 os.)
9,1% 17,7% 24,5% 25,5% 16,8%
spojrzenie
(20 os.) (39 os.) (54 os.) (56 os.) (37 os.)
31,4% 26,8% 17,7% 13,6% 4,6%
fryzura, makijaż
(69 os.) (59 os.) (39 os.) (30 os.) (10 os.)
Tabela 1. Czynniki wpływające na poprawną komunikację wg pracowników
wybranych bibliotek krakowskich (źródło: opracowanie własne).
Według pracowników krakowskich bibliotek o efektywnej komunikacji decydują
przede wszystkim: treść wypowiedzi (82,2 %) oraz intonacja głosu (34,5%). Ważne są także
elementy komunikacji niewerbalnej tj. mimika twarzy (32,7%) czy spojrzenie (25,5%).
Życzliwe nastawienie - wyrażające się poprzez przyjazne gesty, otwartą postawę ciała czy
uśmiech, połączone z jasnym i precyzyjnym formułowaniem komunikatów słownych -
zapewnia poprawną komunikację i jak wynika z przeprowadzonej ankiety badani wiedzą
o tym doskonale.
Na przeszkodzie efektywnego porozumiewania się leży wiele czynników.
Bibliotekarze uznali: chaotycznie przekazywaną treść (42,9%) i niezrozumiały język (23,6%)
za największe bariery w komunikacji. Dla 22,3% osób istotną przeszkodą jest nieumiejętność
słuchania odbiorcy. Nieliczni dodali, iż: negatywne nastawienie niektórych osób, brak
uprzejmości, agresywne zachowanie, niekompetencja, brak kultury osobistej stanowią
również duży problem. Badani zaznaczyli po kilka odpowiedzi. Poniższy wykres obrazuje ich
priorytety.
Co stanowi dla Pani/Pana największą barierę podczas komunikacji
w pracy? (proszę zaznaczyć max. 2 odpowiedzi)

4. 4,4% 0,8 %
niezrozumiały język
6%
23,6 % chaotyczne
przekazywanie informacji
nieumiejętność słuchania
22,3 %
odbiorcy
nieufność odbiorcy
inne
42,9 %
brak odpowiedzi
Wykres 1. Bariery komunikacji w wybranych bibliotekach krakowskich. Liczby
oznaczają procent wskazanych odpowiedzi (źródło: opracowanie własne).
Kolejne pytanie w części ogólnej miało wykazać, jak duże znaczenie wg badanych
ma porozumiewanie się wewnątrz biblioteki dla realizowania jej celów. Dla większości
respondentów skuteczne porozumiewanie się jest kluczowym czynnikiem umożliwiającym
efektywne realizowanie celów biblioteki (44,5%, 98 os.). Według 84. bibliotekarzy czynnik
ten ma duży wpływ a dla 27 osób zaledwie średni. Dziesięciu spośród badanych uważa, że
komunikacja w pracy prawie nie ma znaczenia Nie wszyscy posiadają predyspozycje do
pracy wymagającej takich cech charakteru jak empatia i łatwość nawiązywania kontaktów.
Dlatego zapytano bibliotekarzy czy chcieliby doskonalić swoje umiejętności komunikacyjne.
Na pytanie: w których kursach/szkoleniach chciałaby Pani/Pan wziąć udział? badani
wybrali komunikację interpersonalną (107 os.), jak rozwiązywać konflikty w pracy (79 os.)
oraz pracę z czytelnikiem niepełnosprawnym (66 os.).

5. 5,2%
13% komunikacji interpersonalnej
34,7%
jak rozwiązywać konflikty w
pracy
praca z czytelnikiem
21,4% niepełnosprawnym
inne
brak odpowiedzi
25,7%
Wykres 2. Wybór kursów doskonalących bibliotekarzy krakowskich. Liczby
oznaczają procent wskazanych odpowiedzi (źródło: opracowanie własne).
Zasugerowano dodatkowo chęć uczestnictwa w kursie językowym (aż 13 os.),
komputerowym (4 os.), asertywności i walki ze stresem (po 3 os.). Zainteresowaniem
bibliotekarzy cieszą się również szkolenia z zakresu zagadnień bibliotekarskich:
dokształcające w zakresie opracowywania zbiorów, organizacji stron internetowych,
promocji biblioteki (1 os.), jak współpracować z bibliotekami za granicą (1 os.),
zarządzania, psychologii pracy, samoobrony, wizerunku bibliotekarza, a nawet gotowania. Na
podstawie przytoczonych powyżej wyników można stwierdzić, że bibliotekarze są
zorientowani na rozwój. Współczesny pracownik biblioteki naukowej, publicznej i szkolnej to
profesjonalista myślący o wielokierunkowym rozwoju osobistym. Dostrzega potrzebę nauki
języków obcych, pragnie zapoznawać się z programami komputerowymi przy jednoczesnym
zwiększaniu swoich umiejętności interpersonalnych i pracy w stresujących sytuacjach. Ciągła
potrzeba kształcenia się, ambicja pracowników pragnących sprostać wymaganiom szefa i
klientów nie pozwalają na nudę i poczucie „komfortu” intelektualnego.
Bibliotekarz - czytelnik

6. Druga część ankiety dotyczy relacji bibliotekarza z czytelnikiem. Rzadko czytelnik
przychodzący do biblioteki jest wzorcowym użytkownikiem - uprzejmym, zadowolonym,
potrafiącym precyzyjnie określić swoje potrzeby. Zbadamy zatem co ułatwia ową
komunikację, z jakimi czytelnikami porozumiewać się jest najtrudniej, jaki rodzaj
komunikatu jest najczęściej stosowany i czy komunikacja niewerbalna pomaga w kontaktach
z czytelnikiem.
Nietrudno było zgadnąć, że spośród istniejących środków komunikacji bezpośredni
kontakt w zawodzie bibliotekarskim dominuje; aż 86% ankietowanych pracowników właśnie
tak porozumiewa się z klientem. 30% badanych wskazało na rozmowę telefoniczną a 23,6%
na e-mail. Poniższa tabela szczegółowo obrazuje to zagadnienie:
W jakim stopniu wykorzystuje Pani/Pan poniższe środki komunikacji w kontakcie
z czytelnikiem? (w skali od 1-5, gdzie 1-nigdy, 5-zawsze)
bardzo
nigdy rzadko często zawsze
często
12,3% 14,1% 23,6% 23,6% 20%
poczta elektroniczna
(27 os.) (31 os.) (52 os.) (52 os.) (44 os.)
57,3% 15,4% 3,2% 2,3% 1,3%
blogi, fora dyskusyjne
(126 os.) (34 os.) (7 os.) (5 os.) (3 os.)
62,7% 5,9% 5,9% 3,2% 1,3%
gadu gadu
(138 os.) (13 os.) (13 os.) (7 os) (3 os.)
1,8% 0,5% 0,5% 8,1% 86%
bezpośredni kontakt
(4 os.) (1 os.) (1 os.) (18 os.) (189 os.)
36,8% 17,8% 15% 7,7% 2,7%
list
(81 os.) (39 os.) (33 os.) (17 os.) (6 os.)
7,7% 9,1% 19,6% 30% 25%
telefon
(17 os.) (20 os.) (43 os.) (66 os.) (55 os.)
Tabela 2. Częstotliwość korzystania ze środków komunikacji w kontakcie
z czytelnikiem bibliotekarzy krakowskich (źródło: opracowanie własne).

7. Forma pisemna komunikowania często ma charakter formalny -
w relacjach interpersonalnych przyjmuje postać np. listu klasycznego czy e-maila. Forma
ustna zaś, daje komunikującym się znacznie większe możliwości ekspresji uczuć i myśli (jeśli
nie jest zdominowana stresem), pozwala na natychmiastową reakcję pracowników.
Komunikacja za pomocą sieci komputerowej (cyberprzestrzeni) odbywa się przeważnie na
płaszczyźnie werbalnej (skype). Odbiorca musi być aktywny, by proces miał sens.
Porozumiewanie się przez środki medialne ma charakter pośredni (jednostronny, nadawca
bezpośrednio nie oczekuje odpowiedzi). Jednostronnymi formami komunikacji w bibliotece
są: informacja zamieszczona w bazach danych, prasa elektroniczna (e-journals), strony
WWW. Biblioteki (aby sprostać rozwojowi środków elektronicznych) stają się
wielokomunikacyjne czyli hybrydalne. Łączą komunikację pisemną, ustną z elektroniczną.
Najstarszą i najpopularniejszą usługą medialną jest poczta elektroniczna (e-mail)1.
Nowoczesne techniki komunikacji elektronicznej, jak gadu gadu, blogi, fora dyskusyjne, e-
laboratoria, wirtualne uniwersytety, facebook - jeszcze nie wyparły tradycyjnego listu czy
usługi telekomunikacyjnej. Z pewnością wzbogacają i przyspieszają proces komunikacji,
wpływając na podwyższanie jakości usług bibliotecznych. Korzystając z elektronicznego
katalogu biblioteki łatwo jest zadać pytanie lub zarezerwować książkę nie opuszczając swego
miejsca pobytu.
Na pytanie co według Pani/Pana najbardziej ułatwia komunikację z czytelnikiem?
(proszę zaznaczyć max. 3 odpowiedzi), respondenci uznali komunikatywność bibliotekarza
(23,5%), jego fachową wiedzę (17,6%) i przystępny przekaz informacji (16,3%).
1
R. Tomaszewska, M. Polarczyk, Wybrane aspekty komunikacji społecznej w bibliotece akademickiej,
(dok. elektron. z dn. 5.08.2011), http://www.cbr.edu.pl/konf2005mat/html/tom_pol.html

8. wizerunek bibliotekarza
komunikatywność
0,1%
przystępny przekaz informacji
6,1% 7,9%%
0,1% postawa partnerska
6,3%
5,5% wzbudzenie zaufania w
czytelniku
23,5%
cierpliwość, panowanie nad
emocjami
17,6% fachowa wiedza bibliotekarska
umiejętność słuchania
16,3% zainteresowanie użytkowników
11,6% sprawami biblioteki
2,7 2,3 zaintersowanie potrzebami
klienta
grzeczność w komunikacji
językowej
brak odpowedzi
Wykres 3. Elementy ułatwiające komunikację z czytelnikiem wg ankietowanych
(źródło: opracowanie własne).
Istotnym jest, aby sami pracownicy umieli dostrzec i ocenić stopień wpływu tych
elementów na swoją pracę. Relację z klientem można poprawić zaczynając od siebie. Wiele
organizacji proponuje kursy komunikacji interpersonalnej, np. jak pracować z trudnym
czytelnikiem. Wzorowy pracodawca dostrzega potrzebę szkoleń i finansuje kursy dla
pracowników chętnych do samokształcenia. W etyce zawodu bibliotekarza widać dążenie do
przedkładania korzyści klienta nad korzyści bibliotekarza, poszanowania osobowości
czytelników, równouprawnienia, życzliwości i uprzejmości wobec nich. Sam bibliotekarz
powinien być zdyscyplinowany, umieć przyjmować krytykę, unikać konfliktów i szanować
innych utrwalając pozytywny wizerunek zawodu. Wymaga się także od niego rozpoznawania

9. i rozwijania potrzeb informacyjnych, naukowych, edukacyjnych, kulturalnych i estetycznych
w bibliotece2. Należy szczególnie zwrócić uwagę na jakość obsługi czytelników. O jakości
komunikacji w bibliotece decyduje etyka zawodowa. Etyczna komunikacja to taka, która
pozostawia czytelnikowi wolność wyboru informacji3. Zaspokojenie potrzeb użytkownika
biblioteki bywa zadaniem szczególnie trudnym w kontekście klientów o nastawieniu
negatywnym. Jak wypełnić swoje obowiązki, gdy klient nie jest uprzejmy a wręcz
agresywny? Porady odnośnie takich sytuacji udzielali ankietowani odpowiadając na kolejne
pytanie dotyczące czytelników „kłopotliwych” – trudnych. Małgorzata Kisilowska dokonała
systematyki tego rodzaju czytelników4. Na tej podstawie i obserwacji z pracy codziennej
wyodrębnione zostały negatywne cechy użytkowników, takie jak: agresywność, nieśmiałość,
gadatliwość, marudność, nieprzestrzeganie regulaminu, nieprzygotowanie się. Respondenci
uznali, iż z czytelnikiem agresywnym (30%) i roszczeniowym, który chce mieć odpowiedź
natychmiast (27,8%) oraz lekceważącym pracę bibliotekarza (20%) jest najtrudniej
o porozumienie. Szczegóły przedstawia poniższy wykres.
Z jakim wg Pani/Pana czytelnikiem porozumiewać się jest najtrudniej (max. 2
odpowiedzi)?
2
Kodeksy etyki bibliotekarskiej na świecie, Warszawa 2008 , s. 222-225
3
R. Tomaszewska, M. Polarczyk, Wybrane aspekty komunikacji społecznej w bibliotece akademickiej,
(dok. elektron. z dn. 5.08.2011), http://www.cbr.edu.pl/konf2005mat/html/tom_pol.html
4
M. Kisilowska, Już nie wiem jak mam do ciebie mówić… czyli komunikacja w bibliotece, Warszawa 2001

10. 140
120
100
80
60
40
20
0
Wykres 4. Rodzaj czytelników, z którymi najtrudniej jest się porozumiewać
w bibliotece (źródło: opracowanie własne).
W podpunkcie otwartym: i jak Państwo radzą sobie w takich sytuacjach?
zasugerowano m. in.:
- Zachowuję spokój i próbuję negocjować, aby przywrócić odpowiednie zachowanie
w czytelni, w ostateczności kończy się wezwaniem Dyrekcji;
- Staram się być opanowana, dać człowiekowi czas na wykrzyczenie się
i uspokojenie. Z agresywnym, roszczeniowym czytelnikiem rozmawiam stanowczo;
- Staram się zachować cierpliwość i pokorę podczas dziesiątej próby przekazania
informacji w sposób na tyle klarowny: prosty, aby czytelnik przyjął do wiadomości;
- Jestem grzeczna ale stanowcza;
- Cierpliwością i panowaniem nad negatywnymi emocjami – to my bibliotekarze
jesteśmy dla czytelników (nie oni dla nas);
- Metoda „zdartej płyty” przeważnie działa;
- Kulturalna ale stanowcza reakcja na zachowanie;

11. - Zachowuję postawę profesjonalisty;
- Rzeczowe odpowiedzi, unikanie starć słownych, próba nakierowania tak, by
czytelnik kolejny raz sam umiał skorzystać z katalogu (…).
Spotkanie „twarzą w twarz” bibliotekarza z klientem w wypożyczalni, czytelni czy
oddziale informacji naukowej daje możliwość najefektywniejszej formy porozumiewania się
bezpośredniego, wzbogaconego mimiką, gestami. Czy bibliotekarze postrzegają komunikację
niewerbalną jako istotną? Poglądy na ten temat ankietowani wyrazili udzielając odpowiedzi
na pytanie: czy komunikacja niewerbalna ma wpływ na porozumiewanie się z czytelnikiem?
Zdecydowana większość (188 os.) uznaje, że komunikaty takie jak: wygląd, zachowanie mają
znaczenie w bezpośredniej relacji z drugim człowiekiem, bowiem odbieramy je zanim
wejdziemy w kontakt werbalny. Bibliotekarz i czytelnik oceniają się wzajemnie. Pracownik
biblioteki widzi czy klient jest zorientowany w księgozbiorze, czy jest przygotowany,
opanowany czy zagubiony. Z kolei czytelnik ocenia bibliotekarza - jego pomoc i życzliwość,
czy umie wysłuchać i czy jest kompetentny. Kultura osobista wymagana jest od każdego,
wpływa na ogólny obraz instytucji. Cechą dobrego bibliotekarza jest: opanowanie,
cierpliwość, traktowanie czytelnika i jego potrzeb z szacunkiem, precyzja w wypowiedziach,
chęć pomocy i pozytywne nastawienie do pracy.
Bibliotekarz - bibliotekarz
A jak wygląda proces porozumiewania się wśród samych bibliotekarzy? Czy jest
poprawny i satysfakcjonujący? Pierwsze pytanie tej części ankiety brzmiało: czy łatwiej jest
porozumiewać się ze współpracownikami będącymi: mężczyznami, kobietami czy nie ma
znaczenia. Dla większości ankietowanych płeć nie odgrywa żadnej roli - 162 os. (73,6%), 41
os. (18,6%) preferuje relacje komunikacyjne z mężczyznami. Z kobietami łatwiej jest się
porozumiewać 16 osobom, co stanowi 7,3% wszystkich respondentów. Im więcej osób w
zespole tym trudniejsza wspólna relacja. Mieszana struktura zapewnia swego rodzaju
koegzystencję osób, w której uzupełniają się cechy charakteru typowe dla obu płci, co ma
znaczenie dla efektywności pracy. Mężczyzn cechuje: aktywność, asertywność, nastawienie
na sukces materialny i konkurencję oraz tendencja do tworzenia zwartych zespołów o silnych
więzach. Kobiety wyróżnia życzliwy i opiekuńczy stosunek do użytkowników biblioteki.
W zarządzaniu bibliotekami zwraca się uwagę na kompleksowe ocenianie instytucji, jako
zespołu klientów zewnętrznych i wewnętrznych oraz dostrzeganie znaczenia jej aspektów
kulturowych, określanych jako kultura organizacyjna. Owa kultura przyczynia się do
tworzenia tożsamości biblioteki i klimatu sprzyjającego pracy. Wpływa ona bezpośrednio na
wypracowanie wizerunku biblioteki, decydującego o jej dobrym lub złym odbiorze przez

12. otoczenie5. Dobrze funkcjonujący, efektywny zespół charakteryzuje się serdeczną i przyjazną
atmosferą, wspólnie przeprowadzanymi dyskusjami, zwykle prowadzącymi do konsensusu, w
których biorą udział wszyscy pracownicy zespołu. Zadania i cele zespołu są zrozumiałe
i akceptowane a odmienne zdanie w danej kwestii nie jest ignorowane. Panują tu relacje
partnerskie gdzie lider zespołu nie dominuje6.
Zagadnieniem blisko związanym z relacjami pomiędzy współpracownikami jest
przepływ informacji. To on prowadzi do sprawnego i skutecznego realizowania zadań. Na
pytanie: czy wg Pani/Pana przepływ informacji w Pańskiej bibliotece jest zadowalający?
przeważająca większość respondentów odpowiedziała – tak.
0,9%
15,9%
17,7%
tak
raczej tak
nie
18,2%
raczej nie
brak odpowiedzi
47,3%
Wykres 5. Stopień zadowolenia z przepływu informacji w wybranych bibliotekach
krakowskich (źródło: opracowanie własne).
Przepływ informacji jest efektywny według 104 osób (47,3%), zaś 40 osób - czyli
18,2% respondentów uważa, iż w miejscu, w którym pracują nie jest on zadowalający.
Wyniki te z jednej strony cieszą - dominująca większość bibliotekarzy twierdzi, że informacje
są przekazywane skutecznie. Niemniej jednak należy się zastanowić, gdzie jest przyczyna
niezadowolenia z obiegu informacji i jakie działania można podjąć aby usprawnić aktualną
komunikację.
Zastanówmy się teraz - co wpływa na relacje współpracowników? Niewątpliwie
środowisko, z którego pochodzimy, charakter, osobowość, relacje rodzinne, dystans do siebie
5
E. B. Zybert, Kultura organizacyjna w bibliotekach, Warszawa 2004 , s. 10
6
P. Pioterek, Budowanie efektywnego zespołu w bibliotece, Warszawa 2008, s.12

13. i samokrytyka, umiejętność oddzielenia prywatności od pracy, wiek, doświadczenie w pracy,
nastawienie do świata, pogoda, – to kilka z elementów, które decydują o „klimacie”
wewnętrznym w bibliotece. Według Małgorzaty Kisielewskiej „skuteczność komunikacji
zależy w dużej mierze od uświadomienia sobie tej różnorodności i zmienności,
zaakceptowania jej i próby uwzględnienia w procesie tworzenia, nadawania i odbierania
kontaktu”7. Ważna więc jest samodyscyplina i krytyczne spojrzenie na siebie w poszukiwaniu
bariery komunikacyjnej podczas relacji w grupie. Najważniejsza ma być zdrowa,
profesjonalna współpraca zgodna z wyznaczonym i realizowanym konsekwentnie celem.
Zapytano ponownie o ocenę komunikacji w bibliotece na trzech płaszczyznach.
Jak ocenia Pani/Pan przepływ informacji w bibliotece (w skali 1-5, gdzie 1- ozn.
niedostatecznie a 5- wzorowo) pomiędzy: przełożonym a podwładnym, podwładnym
a przełożonym oraz współpracownikami?
niedostatecznie słabo dostatecznie dobrze wzorowo
przełożonym a podwładnym 7,3% 11,8% 30% 28,2% 19,5%
(16 os.) (26 os.) (66 os.) (62 os.) (43 os.)
podwładnym a przełożonym 6,7% 7,3% 25% 38,7% 17,8%
(15 os.) (16 os.) (55 os.) (85 os.) (39 os.)
pracownikami 3,6% 7,7% 23,2% 41,4% 20,9%
(8 os.) (17 os.) (51 os.) (91 os) (46 os.)
Tabela 3. Ocena przepływu informacji w bibliotekach krakowskich na trzech
płaszczyznach (źródło: opracowanie własne).
Odpowiedzi na to pytanie wskazują na dobre porozumienie pomiędzy pracownikami
oraz poprawny przepływ komunikatów w kierunku pracownik – szef. Skuteczność przekazu
informacji od przełożonego do podwładnych oceniono na dostateczny.
Komunikacja pionowa „w dół” - między przełożonym a podwładnym dotyczy m.
in.: celów i zasad organizacji, praktyk i procedur w bibliotece, poleceń dyrekcji, oceny.
Komunikacja „w górę” natomiast to reakcja zwrotna pomiędzy pracownikiem a przełożonym,
zawiera informacje o postępie prac, usprawiedliwieniach, prośbach o pomoc w wykonywaniu
7
M. Kisilowska, Już nie wiem jak mam do ciebie mówić… czyli komunikacja w bibliotece, Warszawa 2001, s. 32

14. zadania, o trudnościach w realizacji poleceń8. Komunikacja między współpracownikami czyli
„pozioma” obejmuje uczestników systemu zajmującego tę samą pozycję w strukturze9.
Bibliotekarz - szef
Jak ważna jest komunikacja między pracownikiem a szefem nie trzeba wyjaśniać.
Podstawą kierowania jest sprawny obieg i transmisja informacji, tak w obrębie biblioteki jak
i sieci bibliotecznej, dbałość o to czyni z kierownika dobrym komunikatorem10. Istotna jest tu
forma przekazu informacji, umiejętność słuchania i wzajemne zrozumienie. Osobowość
pracodawcy nie może wzbudzać lęku przed rozmową z nim. Pracownik biblioteki najlepiej
czuje się w pracy gdy ma partnerskie relacje z szefem z zachowaniem szacunku do jego
pozycji. Obie strony powinny czuć się dobrze w miejscu pracy. Nie powinny być
wykorzystywane, ośmieszane, jak to się dzieje w sytuacjach określanych powszechnie
mianem „mobbingu”. Dlatego szczególnie ważny staje się styl porozumiewania, otwartość
przełożonych na opinie uczestników systemu a także sprzężenie zwrotne. W badanych
bibliotekach formą komunikacji, jaką przełożony stosuje najczęściej wobec pracowników,
jest przekaz elektroniczny (28,2 %) i zebrania z szefem (23,5 %).
Które formy komunikacji przełożony stosuje najczęściej w bibliotece?
8
E. Lepkowska, G. Kostecki, Komunikacja interpersonalna a wizerunek bibliotekarza w nowoczesnej bibliotece,
(dok. elektron. z. dn. 5.08.2011). http://www.ebib.info/2006/80/a.php?lepkowska_kostecki
9
B. Dobek-Ostrowska, Podstawy komunikowania społecznego, Wrocław 2004, s. 115
10
J. Wojciechowski, Biblioteczna wartość naddana, Kraków 2006, s. 67

15. 8,5%
14,7% tablica informacyjna
zebrania z szefem
10,6% 23,5% telefonicznie
elektornicznie
poprzez osoby trzecie
28,2% 11,9% osobista wizyta szefa
Wykres 6. Formy komunikacji szefa z bibliotekarzami (źródło: opracowanie
własne).
Ankietowani dodali także inne formy porozumiewania się z kierownikiem: np.
- Zebrania z kierownikami ‘niższych’ działów,
- Zeszyt,
- Zebrania kierowników z szefem, później zebrania w działach, na których kierownicy
przekazują ustalenia.
Dobra atmosfera w pracy, satysfakcja zawodowa oraz gratyfikacja finansowa
motywują do działań a ogólne zadowolenie wpływa na ich efektywność. Zapytano
bibliotekarzy w jaki sposób jest Pani/Pan motywowana do pracy przez szefa? Na 220
ankietowanych 85 os. niestety nie czuje się motywowana. Dla ponad 60 os. motywacją jest
premia i pochwała kierownika. Zachęcony do działania pracownik z zapałem wypełnia swoje
obowiązki, identyfikuje się ze swoim miejscem pracy, a nawet reklamuje je i przedstawia
w pozytywnym świetle. Docenienie potencjału twórczego pracowników, pochwała,
wynagrodzenie finansowe wpływają na satysfakcję zawodową.
Ostatnie pytanie miało w zamiarze twórców ankiety wyłonić, które z następujących
problemów napotyka Pani/Pan w miejscu swojej pracy (max. 3 odpowiedzi)? Bibliotekarze
zaznaczyli po kilka odpowiedzi. Według nich powodem braku wzorowej komunikacji w
swoich bibliotekach jest: niedoinformowanie pracowników - 113 os. na 220 ankietowanych,
nie dbanie o to, aby poznać opinie i sposób myślenia pracowników (92 os.) oraz
bezproduktywne spotkania z szefem (40 os.). Dodatkowo ankietowani dopisali:
 Nie napotykam, jak dotąd, problemów tego typu
 Brak zrozumienia przez przełożonych

16.  Brak zrozumienia podwładnych przez przełożonych
 Brak kompetencji i wizji przyszłości biblioteki
 Niedocenianie pracowników, którzy podnoszą swoje kwalifikacje (płacąc
oczywiście z własnej kieszeni) m.in. studia podyplomowe, nauka języków obcych
 Lekceważenie pracowników, niedocenianie, mobbing, niesprawiedliwość na
każdym kroku
 Mobbing, niedocenianie pracowników, koneksje, ‘humory’ szefostwa
 Dyrekcja nie pozwala trzymać zbyt wielkiej ilości kubków i naczyń na stolach
w pokoju socjalnym, po umyciu trzeba je takie wilgotne chować do szafek
 Problemy techniczne ze sprzętem, słaba infrastruktura biblioteki ( toalety,
komputery), niedofinansowanie przez organ prowadzący i bagatelizowanie potrzeb biblioteki
Optymizmem napawają odpowiedzi: Nie napotykam, jak dotąd, problemów tego typu
i Nie spotkałam się z takimi problemami. Szkoda tylko, że tak myśli zaledwie sześć osób.
Można jednak wysunąć przypuszczenie, iż osoby, które nie udzieliły na to pytanie
odpowiedzi (17 os.) - nie spotkały się z żadnymi zasugerowanymi przez autorki ankiety
trudnościami komunikacyjnymi. Niezależnie, od tego czy przewidywanie to jest słuszne czy
nie, analiza wyników ankiety pozwoliła wyłonić także błędy w przekazie komunikatów w
badanych bibliotekach. Większość zarzutów odnosiła się do negatywnych zachowań kadry
zarządzającej biblioteką, słabej komunikacji z jej strony. Pracownicy czują frustrację, gdyż
nie bierze się pod uwagę ich opinii w sprawach zawodowych (stąd bezproduktywne spotkania
z szefem). Kolejną bolączką jest poczucie niedocenienia i brak motywacji wśród
bibliotekarzy. Są one odczuwane silniej w związku z presją do nieustannego poszerzania
swoich kwalifikacji. Bibliotekarz dzisiaj nie jest tylko osobą w kapciach i fartuchu
wypożyczającą książki czy oddającą się lekturze w miejscu pracy, ale przede wszystkim
pośrednikiem informacji, twórcą pomocy naukowych odpowiednio dobranych do różnych
grup użytkowników. Zawód ten rozszerza się o cechy innych branży społecznych. Nierzadko
pracownik biblioteczny jest psychologiem (umiejącym wysłuchać i pocieszyć klienta),
doradcą, menedżerem sprzedającym wiedzę, informatykiem, archiwistą, administratorem,
wychowawcą, artystą i organizatorem imprez. Chce więc być doceniany i motywowany przez
przełożonych. Tymczasem, jak wynika z przeprowadzonej ankiety, bibliotekarze z reguły
czują się słabo motywowani do pracy a zawiedziony i niedoceniany pracownik może stracić
zapał i wewnętrzną chęć działania. Doprowadzić to może do niezwykle niekorzystnego
zjawiska – wypalenia zawodowego.

17. Podsumowując – komunikacja interpersonalna jest bardzo ważnym aspektem pracy,
podstawową czynnością współczesnego bibliotekarza i warunkiem jego kompetencji
zawodowych. Wiedzą o tym bibliotekarze, którzy wzięli udział w ankiecie. Według
większości respondentów (182 os.) komunikacja wewnętrzna pomiędzy pracownikami
wpływa na realizowanie celów biblioteki. Jedną z podstaw skutecznej komunikacji jest
sprawny przepływ informacji, dlatego w ankiecie pojawiły się pytania na temat obiegu
informacji w bibliotekach. Co ciekawe, przeważająca większość respondentów (104 os.)
twierdzi, iż przepływ informacji w ich miejscu pracy jest efektywny. Niemniej jednak
w relacjach przełożonych z podwładnymi przepływ informacji, przez dużą grupę
respondentów oceniany został stosunkowo nisko (dostatecznie). Dodatkowo aż 113 osób na
220 ankietowanych wskazało jako „problem” niedoinformowanie pracowników. Zebrane
powyżej dane pozwalają stwierdzić, że komunikacja „pionowa” wymaga poprawy. Dobrym
rozwiązaniem mogłyby być kursy i szkolenia interpersonalne, w których, jak wynika
z przeprowadzonej ankiety, respondenci chętnie wzięliby udział. Powinny to być szkolenia
adresowane do kadry zarządzającej jak też do pracowników wszystkich działów. Niezwykle
pozytywnym zjawiskiem jest nastawienie bibliotekarzy na rozwój, potrzeba kształcenia
umiejętności interpersonalnych, a także nabywanie zdolności komunikowania się w językach
obcych.
Ankietowani bibliotekarze oceniają pozytywnie komunikację ze
współpracownikami, umieją także skutecznie rozmawiać z różnymi typami czytelników.
Potrafią wykazywać cierpliwość, takt i opanowanie. Kierują się dobrem klientów –
użytkowników, gdyż mają świadomość, „że to bibliotekarze są dla czytelników a nie oni dla
nas”. Postępując tak, gwarantujemy zadowolenie ze świadczonych usług i częste odwiedziny.
Zasada funkcjonowania aktywnego oraz nastawienie się na środowisko użytkowników jest
podstawowym elementem marketingu bibliotecznego, w którym zyskiem jest zadowolenie
odbiorcy11.
Co jeszcze można powiedzieć o bibliotekarzach reprezentujących środowisko
krakowskich bibliotek? Odznaczają się profesjonalizmem. Za czynniki gwarantujące
skuteczne komunikowanie się uważają: treść i sposób wypowiedzi, komunikaty niewerbalne
(mimika twarzy, spojrzenie), postawę otwartości pełną taktu, a także cechy takie jak empatia
i cierpliwość. Efektywne komunikowanie się gwarantuje również umiejętność słuchania. Obie
strony - zarówno użytkownicy jak i pracownicy bibliotek - muszą umieć słuchać. Ważne jest
11
J. Wojciechowski, Marketing w bibliotece, Warszawa 1993, s. 157.

18. aby przekazywana treść nie była chaotyczna, niezrozumiała. Bibliotekarze zaś muszą
cechować się kulturą osobistą i cierpliwością. Przyjazna komunikacja wewnętrzna to
przyjazna biblioteka dla klienta, bo zadowolony personel „produkuje” zadowolonych
użytkowników12. Istotne jest więc wypracowanie poprawnych zasad relacji między
pracownikami, jak i z Dyrekcją. Zasady te budują obustronny szacunek i tolerancję w każdej
bibliotece.
Autorki referatu bardzo dziękują Dyrekcjom bibliotek za udzielenie zgody na
przeprowadzenie ankiety i wszystkim osobom, które wzięły udział w badaniu oraz mają
nadzieję, że zwróciły uwagę na to jak ważna w bibliotece jest etyka i kultura organizacyjna a
szczególnie przepływ informacji i motywacja.
Słowa kluczowe: komunikacja, etyka biblioteczna, kultura organizacyjna, przepływ
informacji, biblioteki krakowskie.
Bibliografia:
1. Dobek-Ostrowska Bogusława, Podstawy komunikowania społecznego, Wrocław
2004.
2. Hill Nigel., Alexander Jim., Pomiar satysfakcji i lojalność klientów, Kraków
2003.
3. Kisilowska Małgorzata, Już nie wiem jak mam do ciebie mówić… czyli
komunikacja w bibliotece, Warszawa 2001.
4. Kodeksy etyki bibliotekarskiej na świecie, Warszawa 2008.
5. Lepkowska Emilia, Kostecki Grzegorz, Komunikacja interpersonalna a
wizerunek bibliotekarza w nowoczesnej bibliotece, (dok. elektron. z dn.
5.08.2011). http://www.ebib.info/2006/80/a.php?lepkowska_kostecki
6. Pioterek Paweł, Budowanie efektywnego zespołu w bibliotece, Warszawa 2008.
7. Tomaszewska Renata, Polarczyk Mariusz, Wybrane aspekty komunikacji
społecznej w bibliotece akademickiej, (dok. elektron. z dn. 5.08.2011).
http://www.cbr.edu.pl/konf2005mat/html/tom_pol.html
12
N. Hill, J. Alexander, Pomiar satysfakcji i lojalność klientów, Kraków 2003, s. 303.

19. 8. Wojciechowski Jacek, Biblioteczna wartość naddana, Kraków 2006.
9. Wojciechowski Jacek, Marketing w bibliotece, Warszawa 1993.
10. Zybert Elżbieta Barbara , Kultura organizacyjna w bibliotekach, Warszawa
2004.