lecture 1

1. МАЛЫН БИЕ
БҮТЦИЙГ СУДЛАХ
Л Е К Ц 1 : А Р Ь СА Н Б Ү РХ Ү Ү Л И Й Н Т О Г Т О Л Ц О О ,
Ү С Н О О С Н И Й Б Ү Т Э Ц

2. НООСНИЙ БҮТЭЦ
Монгол хонины ноосны ширхэг нь бүдүүн, хөндий голтой зэрэг онцлог нь Төв Азийн
өндөрлөгийн хахир хүйтэн өвлийн улиралд дасан зохицсон биологийн онцлог юм.
Хонины барилгын дулаан тусгаарлагч материал үйлдвэрлэх нь манай орны хувьд хамгийн
үр ашигтай үйлдвэрлэлийн нэг юм.

3. ДАВУУ ТАЛУУД
Дулаан тусгаарлах чадвар: Монгол хонины ноосны давуу шинж чанар түүний бүтэцтэй
холбоотой. Дэлхийд зөвхөн монгол хонины ноос л бүдүүн ширхэгтэй бөгөөд ноосны
ширхэг бүр нь голоороо хөндий гуурстай байдаг. Үсний гуурс нь агаар дүүрсэн байдаг учир
дулааныг сайн тусгаарладаг биологийн нэг давуу тал нь юм. Агаарын чийгшил их үед ноос
нь хувийн жингийнхээ 40 хүртэл хувьтай тэнцэх хэмжээний чийгийг шингээгээд дулаан
болгон гаргадаг. Нэг кг хуурай ноосноос 960 килоджоул дулаан ялгардаг тул түүнийг
байгаль эхээс заяасан энерги үүсгэгч гэж хэлж болно.
Ноосон материал нь өрөөний дулаанийг хадгалж, чийгийг шингээн, өрөө тасалгааны бичил
уур амьсгалыг тогтмол байлгадаг.

4. Галд тэсвэртэй чанар: Ноосний шатах температур 560С байдаг учраас тийм ч амархан
шатдаггүй.
Ямар нэг материалын галд тэсвэрлэх чадвар нь тухайн материалын үндсэн түүхий эдийн
химийн бүтцээс хамаарах бөгөөд нүүрстөрөгчийн хэмжээ 30%-иас илүү байвал галд
тэсвэртэй материалын группд багтдаг байна.
Ноосон ширхэгийн гадна үеийг бүрдүүлдэг кератины 50,65% нь нүүрстөрөгч байдаг байна.
Дуу, чимээ тусгаарлах, хорт бодис шингээх чанар: Ноосоор хийсэн дулаалгын материал
дуу чимээг 21 дб-аар тусгаарлана. Үүнийг шилэн хөвөнтэй харьцуулбал дуу чимээг 20
хувиар илүү бууруулж байна гэсэн үг юм.
Ноосон дулаалгын материал формальдегид мэтийн хорт бодисыг шингээн сарниулдаг.
Формальдегид ихтэй байранд 7 цагийн дотор хорт хийни хэмжээ 96% буурсан байдаг
байна.

5. БУСАД ДАВУУ ТАЛУУД:
НООСНЫ ШИРХЭГҮҮД НЬ
БОЛОВСРУУЛАЛТЫН ЯВЦАД НЭГ
ЧИГЛЭЛД ЭМХ ЗАМБАРААТАЙ
ЗУЛАГДАХ БА ШИРХЭГҮҮДИЙГ
ЗҮҮГЭЭР ШИВЖ ОРООЦОЛДУУЛСАН
БАЙХ ТУЛ ТОДОРХОЙ ХЭМЖЭЭГЭЭР
БИЕЖСЭН, ХЭВ ГАЖИЛТАНД ХЯЛБАР
ОРОХГҮЙ, МЕХАНИК ҮЙЛЧЛЭЛД
ЭСЭРГҮҮЦЭЛТЭЙ БАЙХ ЧАДВАРТАЙ
БАЙНА.
ХАМГИЙН ГОЛ НЬ НООС БОЛ
БАЙГАЛИЙН СЭРГЭЭГДЭХ НӨӨЦ,
ТҮҮНИЙГ ДАХИН БОЛОВСРУУЛАХ
БОЛОМЖТОЙ, ЭДЭЛГЭЭНИЙ
ХУГАЦАА ДУУСАХАД БҮРЭН ЗАДАРЧ
БАЙГАЛЬД ШИНГЭДЭГ.

6. АРЬСАН БҮРХҮҮЛИЙН ТОГТОЛЦОО
Арьсан бүрхүүл нь амьтны биеийг гадна талаас нь бүрхдэг бөгөөд гадаад орчин, бие
махбодын гүнд орших хэсгийн хооронд дамжуулагч болдог буюу өөрөөр хэлбэл
хүрэлцэхийг мэдэрдэг эрхтэн юм. Үүнээс гадна нүүрс хүчлийн хий, бодис солилцлын зүйл,
ус зэргийг биемахбодоос зайлуулах зохицол болдгоос гадна хамгаалах бүрхүүлийн үргийг
гүйцэтгэнэ. Арьсан бүрхүүл мөн биеийн халууныг тохируулахад оршино.
Арьс түүний гаралтай эрхтнүүд
Арьс үсний хэсэгчилсэн өөдөс, тэдгээрийн ерөнхий бүтэц, зузаан нимгэн, нарийн бүдүүн
зөөлөн, ширүүн үсний байршил, иш ёзоор, урт богиныг тогтооно.
Арьс нь арьсны өнгөн хөрс, үндсэн буюу жинхэнэ арьс, арьсан доорхи давхаргаас бүрдэнэ.
Арьсны өнгөн хөрс буюу эпидермис нь олон эгнээт хавтгай хучуур эсээс тогтоно. Энэ
давхарга нь өнгөний буюу эвэрлэг үе, гүн буюу төлжих үе гэсэн 2 үетэй. Гол үүрэг нь
амьтны биеийг хамгаалахад оршино. Эвэрлэг давхарга нь байнгийн гуужиж унаж биеийг
элдэв механик бохирдлоос болон нян, паразитаас цэвэрлэж байхад доороос нь бөөлттэй
эсүүд үржин гуужсан эвэрдэг давхарга нөхөгдөж байдаг.

7. Жинхэнэ буюу үндсэн арьс
Үлэмж олон тооны уян хатан ширхэгтэй нягт холбогч эдээс тогтоно. Энэ бүтцийн ачаар уг
давхарга маш бат бөх, уян хатан чанартай бөгөөд арьсны өнгөн хөрсний тохиромжтой
суурийг бий болгоно. Үндсэн арьс мөн дээд буюу хөхөнцөр хэсэг, доод буюу торлог хэсэг
гэсэн 2 үе давхаргатай. Хөхөнцөр давхаргад булчингийн ширхэг байхаас гадна, үүсний
сурвалж булцуу, тосны булчирхай, хөлсний булчирхай байна. Торлог үе нь цусны судас,
мэдрэлийн судсаар маш баялаг судсан тор үүсгэсэн байдаг.
Арьсан доорхи эслэг
Хөвсгөр холбогч эдээс тогтсон өөхний эсүүд юм. Энэ давхаргын тусламжтайгаар дулаан
зохицуулагдаж гадны цохилт , доргилтыг зөөлрүүлж, өөх тосний нөөц бий болгоно.

8. АНХААРАЛ ТАВЬСАНД
БАЯРЛАЛАА
Ж И Ч : Х И Ч Э Э Л Э Э Ү З С Э Н Б О Л L I K E Д А Р Ж Х А Н Д А Л Т Ө Г Ө Ө Р Э Й