Slusarz 722[03] z1.01_u

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Andrzej Zych
Wykonywanie półwyrobów metalowych za pomocą
przecinania i wycinania 722[03].Z1.01
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

1
Recenzenci:
mgr inż. Regina Mroczek
mgr inż. Łucja Zielińska
Opracowanie redakcyjne:
mgr inż. Andrzej Zych
Konsultacja:
dr inż. Janusz Figurski
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 722[03].Z1.01
,,Wykonywanie półwyrobów metalowych za pomocą przecinania i wycinania”, zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu Ślusarz 722[03].
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Organizacja stanowiska pracy 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzające 9
4.1.3. Ćwiczenia 9
4.1.4. Sprawdzian postępów 11
4.2. Trasowanie na płaszczyźnie i w przestrzeni 12
4.2.3. Ćwiczenia 16
4.3. Ścinanie, przecinanie i wycinanie metali 21
4.4. Cięcie piłką do metalu 27
4.5. Cięcie blach nożycami ręcznymi 32
4.6. Cięcie mechaniczne 35
5. Sprawdzian osiągnięć 40
6. Literatura 46

3
1. WPROWADZENIE
Poradnik ten będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy i kształtowaniu umiejętności
trasowania, cięcia, przecinania i wycinania.
Poradnik zawiera 6 tematów, są to: Organizacja stanowiska pracy, Trasowanie na
płaszczyźnie i w przestrzeni, Ścinanie, przecinanie i wycinanie metali, Cięcie piłką do metalu,
Cięcie blach nożycami ręcznymi, Cięcie mechaniczne.
Treści zawarte w temacie „Organizacja stanowiska pracy” umożliwią Ci zapoznanie się
z organizacją stanowiska pracy, dobieraniem narzędzi i materiałów oraz z wymaganiami
bezpieczeństwa i higieny pracy i ochrony środowiska.
Treści zawarte w temacie „Trasowanie na płaszczyźnie i w przestrzeni” umożliwią Ci
ukształtować umiejętności wykonywania tras (rys) na metalu. Trasowanie jest umiejętnością,
która będziesz wykorzystywał podczas realizacji szeregu następnych jednostek modułowych.
Dlatego powinieneś szczególnie dokładnie wykonywać ćwiczenia zawarte w tym temacie.
Treści zawarte w temacie „Ścinanie, przecinanie i wycinanie metali” umożliwią Ci
ukształtować umiejętności konieczne do stosowania właściwych metod i technik pracy podczas
przecinania, ścinania i wycinania różnych materiałów oraz dobierania i przygotowania do pracy
narzędzi, maszyn i urządzeń.
Treści zawarte w temacie „Cięcie piłką do metalu” umożliwią Ci ukształtowanie umiejętności
poprawnego cięcia piłką do metalu tak, aby nie zużywać zbyt szybko narzędzi, a praca była
wykonana dobrze.
Treści zawarte w temacie „Cięcie blach nożycami ręcznymi” umożliwią Ci ukształtowanie
umiejętności bezpiecznego cięcia i wycinania blach cienkich.
Treści zawarte w temacie „Cięcie mechaniczne” umożliwią Ci ukształtowanie umiejętności
użytkowania podstawowych maszyn oraz elektronarzędzi i urządzeń stosowanych do cięcia
metali. Umiejętności te będą bardzo ważne w przyszłej pracy zawodowej. Pozwolą wykonywanie
pracy szybko i dobrze.
W strukturze poradnika wyróżnia się”
1. Wymagania wstępne, czyli wykaz niezbędnych umiejętności i wiedzy, które powinieneś mieć
opanowane, aby przystąpić do realizacji treści jednostki modułowej.
2. Cele kształcenia.
3. Materiał nauczania (rozdział 4) umożliwia samodzielne przygotowanie się do wykonania
ćwiczeń. Materiał nauczania obejmuje:
− informacje, opisy, tabele, rysunki z danego tematu,
− pytania sprawdzające wiedzę potrzebną do wykonania ćwiczeń,
− zestaw ćwiczeń,
− sprawdzian postępów.
4. Sprawdzian osiągnięć zawierający zestaw zadań testowych.
5. Wykaz literatury przydatnej do wykonywania ćwiczeń oraz uzupełniania wiadomości.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, to poproś nauczyciela lub
instruktora o wyjaśnienie i ewentualne sprawdzenie, czy dobrze wykonujesz daną czynność. Po
przerobieniu materiału spróbuj zaliczyć sprawdzian osiągnięć.
W czasie pobytu w pracowni musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bezpieczeństwa
i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych prac.
wymagania te poznasz podczas trwania nauki.
Podczas wykonywania ćwiczeń zawartych w tej jednostce modułowej musisz pamiętać
o dokładnym, uważnym i spokojnym wykonywaniu pracy, gdyż będziesz narażony na różnego
rodzaju urazy.

4
Schemat układu jednostek modułowych
722[03].Z1
Technologia ślusarstwa
722[03].Z1.01
Wykonywanie półwyrobów metalowych
za pomocą przecinania i wycinania
722[03].Z1.02
Wykonywanie przedmiotów
za pomocą gięcia
722[03].Z1.03
Wykonywanie przedmiotów
za pomocą obróbki ręcznej
skrawaniem
722[03].Z1.05
Montaż wyrobów
722[03].Z1.04
Wykonywanie otworów
okrągłych

5
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− korzystać z różnych źródeł informacji,
− posługiwać się jednostkami układu SI,
− odczytywać informacje z rysunków technicznych,
− wykonywać szkice części maszyn,
− wykonywać pomiary warsztatowe,
− rozróżniać materiały metalowe, niemetalowe i pomocnicze stosowane w pracach ślusarskich,
− dobierać materiały do wykonywanych prac ślusarskich,
− udzielać pierwszej pomocy osobom poszkodowanym w wypadkach przy pracy,
− przestrzegać regulaminów obowiązujących w pracowniach.

6
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
– zorganizować stanowisko pracy,
– zastosować przepisy bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska podczas wykonywania pracy,
– wyjaśnić cel trasowania,
– dobrać narzędzia, przyrządy pomiarowe i materiały pomocnicze do wykonywania czynności
traserskich,
– wykonać trasowanie różnych przedmiotów na podstawie dokumentacji warsztatowej,
– wyjaśnić pojęcie ścinania, przecinania i wycinania,
– dobrać narzędzia i przyrządy do ścinania, przecinania i wycinania,
– wykonać przecinanie na wymiar prętów i płaskowników,
– wykonać wycinanie otworów i rowków,
– wykonać ścinanie wąskich i szerokich płaszczyzn,
– wykonać cięcie piłką ręczną i mechaniczną oraz nożycami,
– wykonać przecinanie rur piłką i obcinakiem do rur,
– wykonać przecinanie prętów, płaskowników i rur przecinarką tarczową cierną,
– wyciąć elementy z cienkiej blachy,
– sprawdzić jakość wykonanej pracy,
– skorzystać z dokumentacji technicznej, norm i poradników,
– wskazać zagrożenia występujące podczas przecinania, ścinania i wycinania oraz dobrać
odpowiednie środki ochrony.

7
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Organizacja stanowiska pracy
4.1.1. Materiał nauczania
Ślusarstwem nazywamy obróbkę metali obejmującą czynności wykonywane głównie
narzędziami ręcznymi, elektronarzędziami (np. wiertarka ręczna elektryczna) oraz obrabiarkami
ogólnego przeznaczenia (np. wiertarka stołowa, nożyce dźwigniowe do blach, przecinarka
tarczowa cierna).
Większość tych prac wykonuje się na stole ślusarskim z imadłem i wyposażonym w różnego
rodzaju narzędzia i przyrządy ślusarskie. Stół ślusarki przedstawiony jest na rysunku 1.
Rys. 1. Stół ślusarski dwustanowiskowy: 1 – lampa, 2 – imadło ślusarskie, 3 – szuflada na narzędzia. [1, s. 9]
Stanowiskami pomocniczymi przy wykonywaniu prac ślusarskich są: stanowisko do
trasowania wyposażone w płytę traserską, stanowisko do wiercenia wyposażone w wiertarkę
stołową, stanowisko do przecinania prętów i płaskowników wyposażone w piłę mechaniczną lub
przecinarkę tarczowa cierną. Mogą wystąpić również inne stanowiska w zależności od rodzaju
wykonywanych prac.
Na stanowisku ślusarskim powinien być utrzymywany porządek i ład. Sposób ułożenia
narzędzi przedstawiony jest na rysunku 2.
1. Przyrządy pomiarowe (kątownik, mikrometr,
suwmiarka, przymiar).
2. Pilniki.
3. Młotki.
4. Przyrządy dodatkowe (imadełko ślusarskie,
przecinaki, wycinaki, wkrętaki, liniał
krawędziowy, kątownik, dodatkowe pilniki).
5. Imadło ślusarskie
Ponadto: płyta do prostowania, szczotka do
czyszczenia pilników.
Rys. 2. Rozmieszczenie narzędzi na stole ślusarskim. [3, s. 10]

8
Do podstawowych narzędzi ślusarskich zaliczamy: pilniki, młotki, piłki do metalu, przecinaki,
rysik, punktak, cyrkiel traserski, wiertła, gwintowniki, narzynki, Przyrządy pomiarowe. Zestaw
przykładowych narzędzi ślusarskich przedstawiono na rysunku 3.
Rys. 3. Narzędzia ślusarskie: a) młotek ślusarski, b) przecinak, c) pilnik ślusarski (1 – cześć robocza, 2 – cześć
chwytowa, 3 – rękojeść), d) punktak, e) rysik, f) piłka do metalu [1]
Na stanowisku zawsze znajdują się narzędzia i przyrządy uniwersalne oraz dodatkowe
narzędzia i przyrządy specjalistyczne uzależnione od rodzaju wykonywanych prac.
Podczas wykonywania pracy należy przestrzegać następujących zasad rozmieszczenia
narzędzi:
– najważniejsze narzędzia i przyrządy powinny znajdować się w miejscach najbardziej
dogodnych do ich obsługi,
– narzędzia najczęściej używane powinny znajdować się w miejscu, do którego łatwo sięgnąć
(pod ręką),
– narzędzia używane rzadziej raczej nie powinny się znajdować bezpośrednio na stanowisku,
– podczas rozmieszczania narzędzi należy stosować zasadę ich grupowania, to znaczy:
przyrządy pomiarowe w jednej grupie, narzędzia do wykonywania obróbki w drugiej,
narzędzia traserskie w trzeciej, narzędzia i materiały pomocnicze w czwartej.
Podczas wykonywania prac należy stosować się do zasad bezpieczeństwa i higieny pracy oraz
ochrony środowiska.
Podczas pracy bardzo łatwo jest o wypadek lub uraz. Należy więc zachować ostrożność,
prace wykonywać spokojnie i dokładnie, narzędzia stosować zgodnie z przeznaczeniem. Ponadto
należy stosować środki ochrony indywidualnej. Rękawice ochronne używać do prac przy gięciu,
prostowaniu oraz tam, gdzie materiał może posiadać ostre krawędzie, np. blachy. Okularów
ochronnych używać tam, gdzie mogą wystąpić odpryski, wióry (np. przy prostowaniu, wierceniu).

9
W warsztacie mogą leżeć na podłodze ostre przedmioty i odpady co wymaga stosowania obuwia
na twardej podeszwie. Konieczne jest również stosowanie ubrania ochronnego.
Przy pracach ślusarskich powstaje dużo odpadów, wiórów (np. resztki materiałów
metalowych, z tworzyw sztucznych), stosuje się rożne materiały pomocnicze (np. olej).
W związku z tym należy przestrzegać zasad ochrony środowiska. Wszelkie odpady należy
segregować i składać w odpowiednio oznakowane pojemniki.
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie rodzaje obróbki wchodzą w skład robot ślusarskich?
2. Jakie stanowiska pracy organizuje się przy wykonywaniu prac ślusarskich?
3. Jakie są podstawowe narzędzia ślusarskie?
4. Jakie przyrządy pomiarowe stosuje się podczas wykonywania prac ślusarskich?
5. Jakie są podstawowe zasady rozmieszczenia narządzi na stanowisku ślusarskim?
6. Jakie są podstawowe zasady bezpieczeństwa i higieny pracy podczas prac ślusarskich?
7. Jaką zasadę ochrony środowiska należy przestrzegać podczas usuwania odpadów?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wypisz znajdujący się w pracowni sprzęt ochrony indywidualnej i określ jego przeznaczenie.
Nazwa środków ochrony
indywidualnej
Przeznaczenie środków ochrony indywidualnej
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) wypisać do tabeli wszystkie środki ochrony indywidualnej,
2) skorzystać z informacji zamieszczonej na sprzęcie w katalogach i literaturze technicznej
określić ich przeznaczenie,
3) porównać swoją tabelę z tabelami kolegów.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− katalogi sprzętu ochrony indywidualnej,
− literatura techniczna.

10
Ćwiczenie 2
Odszukaj w katalogu narzędzia i przyrządy stosowane do prac ślusarskich, podaj ich
zastosowanie i wielkości charakterystyczne.
Nazwa narzędzia Typ i wielkości
charakterystyczne
Zastosowanie
Młotki ślusarskie
Pilniki ślusarskie
Piłka do metalu
Przecinaki,
wycinaki
Imadło ślusarskie
Nożyce ręczne do
blach
Obcinak do rur
Rysik i punktak
Przymiar
kreskowy
i kątowniki
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) odszukać w katalogu podane narzędzie,
2) wpisać do tabeli podstawowe dane i wielkości charakteryzujące narzędzie,
3) wpisać do tabeli zastosowanie,
− katalogi narzędzi i przyrządów ślusarskich.

11
Ćwiczenie 3
Przygotuj stanowisko ślusarskie do przecinania piłką do metalu prętów płaskich 30x6 na
odcinki o długości 100 mm.
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
1) dobrać narzędzia i przyrządy do wykonania pracy,
2) opracować ich zestawienie i porównać je z zestawieniami kolegów,
3) przygotować stanowisko pracy zgodnie z zasadami rozmieszenia narzędzi na stanowisku,
4) zgłosić nauczycielowi do oceny zorganizowane stanowisko.
Zestawienie narzędzi
Narzędzia do przecinania
Przyrządy pomiarowe
Narzędzia traserskie (do
oznaczania miejsca
przecięcia)
− stół ślusarski z imadłem,
− piłka do metalu,
− rysik, kątownik ze stopką, przymiar kreskowy.
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz: Tak Nie
1) przygotować stanowisko do wykonywania prac ślusarskich? ¨ ¨
2) określić wymagania dotyczące ochrony środowiska? ¨ ¨
3) określić wymagania dotyczące bezpieczeństwa i higieny pracy? ¨ ¨
4) określić podstawowe zasady rozmieszczenia narzędzi na stanowisku pracy? ¨ ¨
5) odszukać w katalogach narzędzia i przyrządy ślusarskie oraz podać ich
zastosowanie? ¨ ¨

12
4.2. Trasowanie na płaszczyźnie i w przestrzeni
4.2.1.1. Trasowanie na płaszczyźnie
Trasowanie jest to wyznaczanie na powierzchni materiału (blachy, kształtownika powierzchni
odlewu) środków kół, linii pomocniczych, obrysów za pomocą rys traserskich (kresek kreślonych
na metalu). Rozróżniamy trasowanie płaskie (nanoszenie rys na płaszczyźnie) oraz trasowanie
przestrzenne (na powierzchniach przedmiotów przestrzennych – brył).
Do trasowania używa się następujących narzędzi traserskich:
− rysików – służących do nanoszenia tras (trasowania linii),
− suwmiarek traserskich – służących do nanoszenia tras poziomych na ustawionej na noniuszu
wysokości,
− znaczników (ryśników traserskich) – służących do nanoszenia tras poziomych na
odpowiedniej wysokości,
− cyrkli traserskich – służących do trasowania kół,
− punktaków – służących do punktowania środków kół i wyznaczonych linii traserskich,
− liniałów traserskich z podstawą – służących do ustawiania znaczników traserskich i cyrkli
traserskich,
− kątowników – służących do nanoszenia tras poziomych i pionowych,
− środkowników – służących do nanoszenia środków na przedmiotach walcowych (np. prętach
okrągłych),
− pryzm traserskich – służących do ustawiania na nich przedmiotów walcowych,
− płyt traserskich – służących do układania na nich trasowanych przedmiotów.
Rys. 4. Narzędzia do trasowania: a) rysik, b) suwmiarka traserska, c) znacznik traserski, d, e) cyrkiel traserski,
f) punktak, g) liniał traserski z podstawką, h) kątownik ze stopką, i) środkownik, j) pryzma traserska, k, l) płyty
traserskie [3, s. 21]

13
Do trasowania używa się również liniałów traserskich, przymiarów kreskowych, młotków
ślusskich, kątomierzy. Ponadto do trasowania w przestrzeni używa się kątowników traserskich,
skrzynek traserskich, podstawek oraz innych specjalistycznych przyrządów.
Przed przystąpieniem do trasowania należy przygotować powierzchnie, tak aby naniesione
trasy były lepiej widoczne. Podstawowym materiałem jest farba traserska (np. mieszanina nafty
i kredy), którą pokrywa się powierzchnie. Środkiem pomocniczym może być zwykła kreda, którą
„zamazujemy” powierzchnię. Przy trasowaniu przedmiotów, które są lekko skorodowane nie
zawsze trzeba stosować malowanie farbą traserską, gdyż wytrasowane linie będą widoczne.
Sposób trasowania linii prostych za pomocą liniału przedstawiono na rysunku 5a, natomiast
trasowanie linii pod kątem prostym za pomocą kątownika, na rysunku 5b.
Rys. 5. Technika trasowania linii prostych: a) za pomocą liniału, b) za pomocą kątownika [6]
Bardzo często należy dodatkowo zaznaczyć linie poprzez jej punktowanie, czyli naniesienie
punktów za pomocą punktaka i młotka. Technika punktowania przedstawiona jest na rysunku 6.
Rys 6. Technika punktowania: 1) przyłożenie punktaka, 2) dokładne ustawienie punktaka (punktak nachylony),
3) ustawienie pionowe punktaka, 4) nabicie punktu [3, s. 24]
Sposób trasowania według wzornika przedstawia rysunek 7. Wzornik powinien być
zamocowany na przedmiocie trasowanym tak, aby nie przesuwał się podczas pracy.
Rys. 7. Technika trasowania według wzornika [6]

14
Trasowanie rozpoczyna się na ogół od wyznaczenia najważniejszych osi symetrii. Będą to
osie symetrii całego przedmiotu oraz osie symetrii okręgów. Następnie punktuje się środki
okręgów, przecięcia linii oraz najważniejsze linie tak, aby podczas dalszej pracy nie zatarły się. Po
wytrasowaniu i napunktowaniu przecięć osi symetrii i linii głównych przystępujemy do trasowania
pozostałych linii.
Podczas trasowania należy uważać, aby nie popełnić błędów, które spowodują wykonanie
przedmiotów złych (braków). Do podstawowych błędów możemy zaliczyć:
– wytrasowana za pomocą kątownika linia nie jest prostopadła do linii bazowej. Przyczyną
takiego błędu może być niedokładne ustawienie kątownika lub niedokładne prowadzenie
rysika,
– napunktowania nie leżą dokładnie na trasie, na przecięciu tras lub w osi symetrii trasowanego
okręgu. Przyczyną jest najczęściej niedokładne przyłożenie i ustawienie punktaka,
– słabo widoczne trasy. Przyczyną może być złe przygotowanie powierzchni do trasowania, zły
stan techniczny rysika, słaby nacisk na rysik podczas trasowania,
– zbyt dużo tras określających jedna linię. Przyczyną jest kilkakrotne trasowanie tej samej linii.
4.2.1.1. Trasowanie w przestrzeni
Trasowanie w przestrzeni jest to nanoszenie rys traserskich w różnych płaszczyznach.
Trasowanie w przestrzeni różni się od trasowania na płaszczyźnie tym, że rysy nanosi się na
przedmiotach o kształcie brył (odlewy, odkuwki, przedmioty obrobione w na obrabiarkach
skrawających). Przy trasowaniu na płaszczyźnie wszystkie rysy nanosi się w jednej płaszczyźnie,
natomiast przy trasowaniu w przestrzeni, w różnych płaszczyznach.
Proste przypadki trasowania w przestrzeni przedstawia rysunek 8.
a) b)
Rys. 8. Proste przypadki trasowania w przestrzeni: a) za pomocą suwmiarki traserskiej, b) za pomocą znacznika
[6]
Trasowanie w przestrzeni za pomocą znacznika i kątownika przedstawione jest na rysunku 9.
Na rysunku 9a przedstawione jest trasowanie linii poziomych, na rysunku 9b trasowanie
linii pionowych.

15
a) Trasowanie linii poziomych AB, BC, CD, DA
następuje kolejno przez przesuwanie znacznika
lub przedmiotu po płycie traserskiej,
b) Trasowanie linii pionowych AB, BC, CD, DA
następuje kolejno przez obracanie przedmiotu.
Następnie przedmiot jest przestawiany na bok
i trasowane są linie pionowe EF, FG, GH, HE.
Rys. 9. Trasowanie w przestrzeni: a) za pomocą znacznika, b) za pomocą kątownika ze stopką [3, s. 28]
4.2.1.3. Zasady bezpiecznej pracy podczas trasowania
Podczas trasowania należy przestrzegać następujących zasad:
– utrzymywać czystość i porządek na stanowisku pracy,
– stosować odpowiednie oświetlenie stanowiska pracy,
– stosować właściwe środki ochrony indywidualnej,
– dbać o dobry stan techniczny narzędzi,
– zachować ostrożność podczas wykonywania pracy.
1. Do czego służy trasowanie?
2. Jakich narzędzi używa się do trasowania na płaszczyźnie?
3. Jakich narzędzi używa się do trasowania w przestrzeni?
4. W jaki sposób przygotowuje się powierzchnie do trasowania?
5. Na czym polega punktowania?
6. W jaki sposób trasuje się linie proste?
7. W jaki sposób trasuje się linie prostopadłe?
8. Jakie są kolejne etapy trasowania?
9. Jak można wytrasować środek koła na powierzchni czołowej przedmiotu w kształcie walca?
10. Jakie są podstawowe zasady bezpiecznej pracy podczas trasowania?

16
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wypisz do tabeli znajdujące się w pracowni narzędzia i przyrządy do trasowania, określ ich
zastosowanie oraz oceń stan techniczny.
Narzędzia do
trasowania na
płaszczyźnie
i w przestrzeni
Zastosowanie narzędzi i przyrządów Stan techniczny
(wpisać „dobry” lub
wpisać wady
i uszkodzenia)
1) wpisać do tabeli najważniejsze narzędzia i przyrządy traserskie znajdujące się w pracowni,
2) opisać na podstawie poradnika dla ucznia, katalogów i literatury technicznej ich
przeznaczenie,
3) dokonać oceny stanu technicznego,
− narzędzia i przyrządy do trasowania,
− katalogi narzędzi, literatura.
Ćwiczenie 2
Wytrasuj kątownik zgodnie z poniższym rysunkiem.
Uwaga: Trasy zaznaczone są linia punktową. Rysunek przedmiotu i wymiary zaznaczone są
linia ciągła i przerywaną cienką.

17
Rysunek do ćwiczenia 2
1) wpisać do tabeli narzędzia traserskie konieczne do wykonania ćwiczenia (zestawienie
narzędzi),
2) opracować plan pracy,
3) wytrasować kątownik zgodnie z rysunkiem,
4) naszkicować wytrasowany kątownik i zwymiarować go (wpisać wymiary trasowane),
5) wypisać wszystkie błędy trasowania,
6) przedstawić pracę (kątownik i wypełnione tabele) do oceny.
Plan pracy 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
Szkic
Błędy trasowania
100
2020
2020
Materiał: Kątownik
25x25x110

18
− kątownik 25x25x110,
− zestaw narzędzi traserskich.
Ćwiczenie 3
Wytrasuj rozwiniecie skrzynki z blachy zgodnie z poniższym rysunkiem.
Rysunek do ćwiczenia 3. Rozwiniecie skrzynki z blachy
1) wpisać do tabeli narzędzia traserskie konieczne do wykonania ćwiczenia (zestawienie
narzędzi),
2) przygotować arkusz blachy o grubości 0,5 mm i wymiarach 225 x 225 mm, którego
wszystkie cztery kąty są proste,
3) wytrasować osie symetrii „a”,
4) wytrasować pozostałe linie oznaczone „a”,
5) wytrasować linie oznaczone „b”,
6) wytrasować linie oznaczone „c”,

19
120
80
100
140
40
50
10
10
7) wytrasować linie oznaczone „d”,
8) wypisać wszystkie błędy trasowania,
9) przedstawić pracę do oceny.
Błędy trasowania
− arkusz blachy 225x225x0,5 mm,
− zestaw narzędzi traserskich.
Ćwiczenie 4
Wytrasuj prostokątny otwór zgodnie z poniższym rysunkiem (konieczne trasy oznaczono
linia kropkowaną). Podczas trasowania skorzystaj z kątownika traserskiego i suwmiarki
traserskiej.
Uwaga: Punkty konturu
prostokąta nabić co 6,5 mm
Rysunek do ćwiczenia 4
1) przygotować płytę traserską, kątownik traserski, suwmiarkę traserską i materiał,

20
2) wytrasować linie środkowe prostokąta,
3) wytrasować linie boczne prostokąta,
4) wytrasować osie symetrii promieni zaokrągleń narożnych,
5) wytrasować promienie zaokrągleń (pamiętając o nabiciu punktu pod nóżkę cyrkla),
6) napunktować kontur prostokąta.
− blacha 140x120x5 mm,
− zestaw narzędzi traserskich (płyta traserska, kątownik traserski, suwmiarka traserska, cyrkiel,
rysik, punktak, młotek).
1) dobrać narzędzia do trasowania na płaszczyźnie? ¨ ¨
2) przygotować stanowisko do trasowania? ¨ ¨
3) podać podstawowe zasady bezpiecznej pracy podczas trasowania? ¨ ¨
4) przygotować powierzchnię materiału do trasowania? ¨ ¨
5) wytrasować linie równoległe i prostopadłe? ¨ ¨
6) wytrasować koła i łuki? ¨ ¨
7) nanieść punkty poprawiające widoczność trasowanych linii? ¨ ¨
8) wykonać trasowania przy wykorzystaniu suwmiarki traserskiej, znacznika,
kątownika traserskiego? ¨ ¨
9) ocenić jakość trasowania? ¨ ¨

21
4.3. Ścinanie, przecinanie i wycinanie metali
Przecinanie, ścinanie i wycinanie wykonuje się za pomocą narzędzi zwanych przecinakami
i wycinakami.
Przecinaniem nazywamy rozdzielanie materiału na dwie części za pomocą przecinaków.
Ścinaniem nazywamy usuwaniem warstwy materiału za pomocą przecinaków.
Wycinaniem nazywamy wykonywanie rowków, rys, wgłębień w materiale za pomocą
wycinaków.
Przecinaki przedstawione są na rysunku 10. Przecinaków z prostą krawędzią tnącą używa się
do przecinania po linii prostej i do ścinania. Przecinaków z wypukłą krawędzią tnąca używa się do
przecinania po łuku.
a) b)
Rys. 10. Przecinaki: a) z prosta krawędzią tnąca, b) z wypukła krawędzią tnącą [6]
Wycinaki przedstawione są na rysunku 11.
a) b) c)
Rys. 11. Wycinaki: a) wycinak do rowków prostych, b) wycinak do rowków smarnych, c) wycinak do
„owierconych” otworów [6]

22
Przecinanie wykonuje się na kowadle lub grubej płycie ze stali miękkiej. Jest to konieczne, gdyż
kowadło lub gruba płyta pochłania energię uderzenia i drgania nie przenoszą się na dłoń. Podczas
przecinania stosujemy podkładki ze stali miękkiej, lub nie docinamy do końca, tak aby nie uszkodzić
powierzchni kowadła. Sposób przecinania płaskownika pokazany jest na rysunku 12.
Rys. 12. Przecinanie płaskownika na kowadle: 1 – przecinany płaskownik, 2 – kowadło, 3 – przecinak [3, s. 33]
Ścinanie wykonuje się w imadle. Należy zamocować materiał (materiał musi być
zamocowany bardzo mocno) i następnie przykładając przecinak wykonujemy ścinanie warstwy
materiału. Sposób ścinania pokazany jest na rysunku 13.
α – kąt przyłożenia, β – kąt ostrza, γ – kąt natarcia
Kąty ostrza wynosić powinny: 700
– dla żeliwa i brązu, 600
– dla
stali, 450
– dla mosiądzu i miedzi, 350
– dla cynku i aluminium.
Kąty przyłożenia wynosić powinny: 8 – 100
– dla cienkiej warstwy
ścinanej, 3 – 80
– dla średniej warstwy ścinanej, do 30
– dla grubej
warstwy ścinanej.
Kąt natarcia γ = 90 – α – β
Rys. 13. Ścinanie powierzchni: a) ścinanie powierzchni na wysokości szczęk imadła, b) ścinanie powierzchni
powyżej szczęk imadła [3, s. 31 i 32]
Sposób wycinania zależy od tego co wycinamy. Do wycinania rowków stosuje się wycinaki
o kształcie odpowiadającym kształtowi rowka. Na rysunku 14a przedstawiono wycinanie rowka
wycinakiem o kształcie prostym, a na rysunku 14b wycinakiem do rowków smarowych.
γ
β
α

23
a)
b)
Rys. 14. Wycinanie rowków: a) wycinakiem prostym, b) wycinakiem do rowków smarnych [3, s. 33]
Wycinanie „owierconych” otworów wykonuje się w sposób przedstawiony na rysunku 15.
Rys. 15. Wycinanie „owierconych” otworów [6]
Podczas ścinania, przecinania i wycinania należy zachować szczególną ostrożność. Przed
przystąpieniem do pracy należy dokładnie sprawdzić stan techniczny narzędzi. Młotki powinny
być dobrze osadzone aby podczas pracy nie spadały z trzonka. Przecinaki i wycinaki nie mogą
mieć wyszczerbionych ostrzy, a główka powinna być lekko zwężona i nie posiadać zadziorów
i rozklepań. Pamiętać również należy o poprawnym sposobie uderzania młotkiem. W zależności
od ciężaru młotka poprawne uderzenia wykonujemy:
– przy młotku lekkim ruch wykonujemy tylko w nadgarstku,
– przy młotku średniociężkim ruch wykonujemy tylko w łokciu,
– przy młotku ciężkim ruch wykonujemy tylko w ramieniu.
Podczas wykonywania pracy jednym z zagrożeń jest uderzenie młotkiem w dłoń.
Zapobieganie w tym przypadku polega na dokładnym i uważnym wykonywaniu pracy oraz
stosowaniu dodatkowych osłon na dłonie. Podczas pracy należy ciągle obserwować miejsce
cięcia, a katem oka miejsce uderzania młotka.

24
1. Jakie narzędzia stosowane są do przecinania i ścinania?
2. Jakie narzędzia stosowane są do wycinania?
3. Jaką czynność nazywamy przecinaniem?
4. Jaką czynność nazywamy ścinaniem?
5. Jaką czynność nazywamy wycinaniem?
6. Jakie są kolejne czynności podczas przecinania płaskownika?
7. Jakie są kolejne czynności podczas ścinania nadmiaru materiału?
8. Jakie są kolejne czynności podczas wycinania rowka?
9. Jakie są kolejne czynności podczas wycinania „owierconego” otworu?
10. Jakie są wymagania dotyczące bezpieczeństwa pracy podczas przecinania, ścinania
i wycinania?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj przecinanie pręta okrągłego o średnicy 10 mm, płaskownika 20x5 mm oraz pasa
blachy 200x50x2 mm na dwie części, tak aby otrzymać 2 części o wymiarach 100x50x2 mm.
1) wpisać do tabeli narzędzia konieczne do wykonania ćwiczenia (zestawienie narzędzi),
3) wykonać przecinanie,
Plan pracy 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
− kowadło lub płyta stalowa,
− młotek, przecinak,
− pręt Φ10, płaskownik 20x5, pas blachy 200x50x2.

25
Ćwiczenie 2
Wykonaj ścinanie pasa blachy 100x50x2 mm, tak aby otrzymać pas o wymiarach
100x45x2 mm.
1) wpisać do tabeli narzędzia konieczne do wykonania ćwiczenia (zestawienie narzędzi),
3) wykonać ścinanie,
Plan pracy 1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
− stół ślusarki z imadłem,
− młotek, przecinak,
− pas blachy 100x50x2.
Ćwiczenie 3
Wykonaj rowek smarny w tulejce wykonanej z brązu.
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) wykonać rowek smarny,
− imadło, młotek, wycinak do rowków smarnych,
− tulejka z brązu przecięta wzdłuż (półpanewka).
Ćwiczenie 4
Wykonaj wycinanie wierconego otworu. Wykorzystaj blachę 140x120x5 mm, wytrasowaną
w ćwiczeniu 4 – rozdział 4.2.3.

26
1) zorganizować stanowisko pracy,
2) poprosić nauczyciela o przeszkolenie w zakresie obsługi wiertarki.
3) wywiercić otwory Φ6, zgodnie z napunktowanym konturem,
4) wykonać wycinanie,
− młotek, wycinak do owierconych otworów,
− wiertarka stołowa, wiertło Φ6,
− wytrasowana w ćwiczeniu 4 – rozdział 4.2.3 blacha o wymiarach 140x120x5mm.
1) dobrać narzędzia do przecinania, wycinania, ścinania? ¨ ¨
2) przygotować stanowisko do przecinania, wycinania, ścinania? ¨ ¨
3) określić podstawowe zasady bezpiecznej pracy podczas przecinania,
wycinania, ścinania? ¨ ¨
4) przeciąć pręty, płaskowniki, blachy? ¨ ¨
5) ściąć powierzchnie materiału zamocowanego w imadle? ¨ ¨
6) wyciąć rowki? ¨ ¨
7) wyciąć wiercone otwory? ¨ ¨

27
4.4. Cięcie piłką do metalu
Przecinanie piłką do metalu (zwane również przerzynaniem) nazywamy operację polegającą
na przecięciu lub nacięciu metalu za pomocą narzędzia wieloostrzowego (brzeszczotu)
osadzonego w ramce.
Na rysunku 16 przedstawiono budowę piłki do metalu.
Rys. 16. Piłka do metalu: 1 – oprawka, 2 – oprawka rozstawna, 3 – brzeszczot, 4 – rękojeść, 5 – uchwyt stały,
6 – uchwyt przesuwny, 7 – kołeczki mocujące [3, s. 34]
Do przecinania różnych materiałów stosuje się różne brzeszczoty. Brzeszczoty wykonane są
z cienkiej, zahartowanej taśmy stalowej. Brzeszczot i jego kilka odmian przedstawiono na
rysunku 17.
a) rysunek brzeszczotu dwustronnego. Wytwarza się
również brzeszczoty jednostronne, posiadające
ostrza tylko z jednej strony,
b) różne rodzaje rozwarć ostrzy. Ostrza brzeszczotu
muszą być rozwarte, gdyż inaczej brzeszczot
zakleszczałby się w przecinanym materiale,
c) przykłady brzeszczotów o różnej liczbie zębów
(ostrzy) przypadających na długości 25 mm.
Ostrza 18 zębów – do przecinania miękkich stali
(mosiądz, brąz).
Ostrza 22 żeby – do przecinania stali miękkiej.
Ostrza 32 zęby – do przecinania stali twardej.
Rys. 17. Brzeszczoty i ich rodzaje [3, s. 34 i 35]

28
Proces przecinania piłką do metalu przedstawiony jest na rysunku 18. Podczas przecinania
konieczne jest stosowanie kilku zasad, które usprawnią proces oraz zapobiegną zbyt szybkiemu
stępieniu się lub wykruszeniu ostrzy. Są one następujące:
– przyjęcie właściwej postawy podczas pracy (rysunek 18a),
– wykonywanie poprawnych ruchów piłką (rysunek 18b),
– rozpoczynanie przecinania pochylona piłką z lekkim naciskiem (rysunek 18c).
a) postawa podczas przecinania
b) poprawny sposób wykonywania ruchów piłka
podczas przecinania,
c) sposób rozpoczynania przecinania.
Rys. 18. Technika przecinania piłką [3, s. 35 i 36]
Podczas przecinania należy właściwie mocować materiał obrabiany. Kilka przykładów
mocowania przedstawiono na poniższych rysunkach.
a) mocowanie i przecinanie pręta
w imadle,
b) mocowanie i przecinanie grubej blachy
w imadle.
Rys. 19. Mocowanie i przecinanie grubych przedmiotów [3, s. 36]

29
a) mocowanie rury cienkościennej i poprawny
sposób przecinania, polegający na kolejnym
obracaniu rury podczas przecinania
b) przygotowanie rury do przecinania wzdłuż.
Rys. 20. Mocowanie i przecinanie rur [3, s. 36], [6]
Rys. 21. Mocowanie i przecinanie piłką blachy cienkiej [6]
Rys. 22. Mocowanie i przecinanie kształtowników [6]
prawidłowo nieprawidłowo

30
Podczas przecinania może następować szybkie ścieranie się boków brzeszczotu. Zapobiega
temu odpowiednie smarowanie brzeszczotu. Do smarowanie stosuje się następujące środki:
– olej lub emulsja – do przecinania stali,
– łój lub mieszanina łoju i grafitu – do przecinania żeliwa,
Do przecinania cienkich materiałów oraz mosiądzu i innych miękkich materiałów nie jest
konieczne smarowanie.
Przed przystąpieniem do pracy należy dokładnie sprawdzić stan techniczny narzędzi. Materiał
powinien być poprawnie zamocowany. Podczas pracy stosować poprawne techniki przecinania.
Utrzymywać ład i porządek na stanowisku pracy. Pracować uważnie i spokojnie.
1. Z jakich części składa się piłka do metalu?
2. Jakie są rodzaje brzeszczotów?
3. Od czego zależy dobór brzeszczotu?
4. Jakie środki są stosowane do smarowania brzeszczotów?
5. Jakie są podstawowe zasady dotyczące poprawnej techniki przecinania metalu piłką?
6. W jaki sposób mocuje się przecinane rury cienkościenne?
7. W jaki sposób należy zamocować blachę cienką, która będzie przecinana piłką?
8. Jakie są podstawowe zasady bezpieczeństwa podczas przecinania piłką?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Dobierz brzeszczot i środki smarujące do ciecia materiałów zamieszczonych w tabeli.
Skorzystaj z katalogu narzędzi lub z Internetu.
Materiał przecinany Brzeszczot (liczba zębów i
rodzaj)
Środki smarujące
Cienka blacha ze stali miękkiej
Pręt ze stali twardej
Pręt z mosiądzu
Tuleja z brązu
Rura cienkościenna z
aluminium
1) dobrać rodzaj brzeszczotu do ciętego materiału (wpisać jego oznaczenie na podstawie
katalogu),
2) wpisać liczbę zębów brzeszczota,
3) porównać tabelę z tabelami kolegów.
− katalog narzędzi (internet),
− literatura techniczna.

31
Ćwiczenie 2
Wykonaj przecinanie piłką do metalu pręta o średnicy 20 mm, płaskownika 20x5mm, rury
cienkościennej, kątownika stalowego 50x50x6 oraz pasa blachy 100x50x2mm, tak aby otrzymać
2 części o wymiarach 50x50x2 mm.
1) wpisać do tabeli narzędzia konieczne do wykonania ćwiczenia (zestawienie narzędzi
i materiałów),
2) dobrać sposób mocowania poszczególnych materiałów,
3) wykonać przecinanie,
Zestawienie narzędzi i
materiałów
Sposoby mocowania:
1. Pręt okrągły Φ20.
2. Płaskownik 20x5.
3. Pas blachy 100x50x2.
4. Rura cienkościenna.
5. Kątownik stalowy 50x50x6
1. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
2. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
3. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
4. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
5. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
− piłka do metalu, przyrządy do mocowania,
− pręt Φ20, płaskownik 20x5, pas blachy 100x50x2, rura cienkościenna, kątownik 50x50x6.
1) dobrać brzeszczot do przecinania różnych materiałów? ¨ ¨
2) dobrać środek do smarowania brzeszczotu? ¨ ¨
3) zastosować bezpieczne metody pracy podczas przecinania piłką do metalu? ¨ ¨
4) przeciąć piłką do metalu pręty i kształtowniki? ¨ ¨
5) przeciąć piłką do metalu blachy grube i cienkie? ¨ ¨
6) zamocować materiały przecinane piłką do metalu? ¨ ¨

32
4.5. Cięcie blach nożycami ręcznymi
Do przecinania blach cienkich używa się nożyc. Stosuje się trzy podstawowe rodzaje nożyc
ręcznych (rysunek 23), są to:
– nożyce proste lewe,
– nożyce proste prawe,
– nożyce do wycinania otworów.
a) b) c)
Rys. 23. Nożyce ręczne do blach: a) proste prawe, b) proste lewe, do wycinania otworów [3, s. 38]
Sposób cięcia blach cienkich nożycami przedstawia rysunek 23.
a) b)
poprawnie niepoprawnie
Rys. 24. Cięcie nożycami ręcznymi: a) cięcie po linii prostej, b) cięcie po linii krzywej [3, s. 38]
Cięcie blachy po wytrasowanych liniach przedstawia rysunek 25.
Rys. 25. Cięcie blachy cienkiej po wytrasowanych liniach [6]

33
Podczas cięcia blach istnieje zagrożenie skaleczeniami. Aby uniknąć wypadków przy pracy
należy:
– używać rękawic, gdyż blachy maja ostre krawędzie,
– stosować prawidłowe metody pracy,
– używać nożyc sprawnych technicznie oraz naostrzonych,
– zachować ostrożność podczas pracy.
1. Jakie są rodzaje nożyc ręcznych do cięcia blach?
2. Jaki jest prawidłowy sposób trzymania nożyc i materiału podczas cięcia blachy po linii
krzywej (wycinanie krążka z blachy)?
3. Jakie są podstawowe zasady bezpieczeństwa podczas cięcia blach nożycami ręcznymi?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj cięcie proste (przetnij na dwie części arkusz blachy 100x50x0,5) oraz wytnij
2 krążki Φ 40.
1) dobrać odpowiednie nożyce,
2) wytrasować linię konieczną do przecięcia blachy na dwie części,
3) wytrasować okrąg Φ 40,
4) przeciąć blachę na dwie części,
5) wyciąć krążki Φ 40.
− nożyce prawe proste,
− arkusz blachy 100x50x05.
Ćwiczenie 2
Wytnij rozwiniecie skrzynki z blachy wytrasowanej w ćwiczeniu 3 – rozdział 4.2.3. Skorzystaj
z rysunku 24.
1) przygotować materiał i nożyce,
2) wyciąć rozwiniecie zgodnie z rysunkiem przedstawionym w ćwiczeniu 3 – rozdział 4.2.3.
3) przedstawić rozwinięcie skrzynki do sprawdzenia.
− nożyce prawe proste i lewe proste,
− arkusz blachy z ćwiczenia 3 – rozdział 4.2.3.

34
1) dobrać właściwe nożyce ręczne do cięcia blach? ¨ ¨
2) dobrać środki ochrony indywidualnej niezbędne przy cięciu blach nożycami
ręcznymi? ¨ ¨
3) zastosować bezpieczne metody pracy podczas cięcia blach nożycami
ręcznymi? ¨ ¨
4) przeciąć blachy nożycami ręcznymi? ¨ ¨
5) wyciąć nożycami ręcznymi elementy o rożnych kształtach? ¨ ¨

35
4.6. Cięcie mechaniczne
Wykonując różne prace ślusarskie bardzo często wykorzystuje się narzędzia ręczne z napędem
oraz maszyny i urządzenia, gdyż ich stosowanie znacznie przyspiesza pracę oraz poprawia jakość
wykonania.
Podstawowymi rodzajami elektronarzędzi do cięcia i przecinania są nożyce elektryczne do
cięcia blach oraz szlifierki kątowe. Przedstawiono je na rysunkach 26 i 27.
Rys. 26. Nożyce elektryczne do blach [3, s. 39] Rys. 27. Szlifierka kątowa [6]
Nożyce elektryczne stosuje się do cięcia blach o grubości do 3 mm. Ciąć można po linii
krzywej i prostej.
Szlifierka kątowa (obok prac szlifierskich) służyć może do cięcia i przecinania. Szlifierką
kątową można przecinać kształtowniki, pręty, blachy.
Do podstawowych urządzeń służących do cięcia i przecinania zaliczyć możemy: przecinarkę
tarczową cierną, nożyce dźwigniowe do blach oraz obcinak rur. Nożyce dźwigniowe przedstawiono
na rysunku 28, obcinak do rur na rysunku 29, a przecinarkę tarczową na rysunku 30.
Ponadto stosuje się takie urządzenia jak nożyce krążkowe do blach, nożyce gilotynowe ręczne
do blach.
Rys. 28. Nożyce dźwigniowe: 1. nóż górny,
2) nóż dolny, 3) przytrzymywacz,
4) zderzak [3, s. 39]
Rys. 29. Obcinanie rury obcinakiem do rur [3, s. 41]

36
Rys. 30. Przecinarka tarczowa [6]
Nożyce dźwigniowe służą do przecinania blach i płaskowników. Grubość przecinanych blach
zależy od konstrukcji nożyc i wynosi do około 5mm.
Obcinaki do rur służą do obcinania rur grubościennych o różnych średnicach (zależy to od
rodzaju i wielkości obcinaka).
Przecinarki tarczowe służą do przecinania rur, kształtowników, prętów. Narzędziem
roboczym jest tarcza ścierna.
Do podstawowych maszyn stosowanych w robotach ślusarskich zaliczyć możemy nożyce
gilotynowe oraz piły ramowe, tarczowe i taśmowe. Nożyce gilotynowe do blach przedstawiono
na rysunku 31.
Rys. 31. Nożyce gilotynowe do blach [6]
Nożyce gilotynowe służą do cięcia blach po liniach prostych. Grubości ciętych blach wynoszą
do około 30 mm (w zależności od wielkości nożyc).
Piły ramowe i tarczowe służą do cięcia prętów, rur i kształtowników o różnych wielkościach.
Piły taśmowe służą do wycinania z blach różnych kształtów oraz do cięcia prętów, rur
i kształtowników.
Podczas pracy elektronarzędziami, maszynami i urządzeniami należy zachowywać szczególną
ostrożność. Przede wszystkim należy postępować zgodnie z instrukcją obsługi. Ponadto należy
stosować odpowiednie środki ochrony indywidualnej (rękawice ochronne, okulary i przyłbice
ochronne, odpowiednie buty i nakrycia głowy), sprawdzać jakość techniczną narzędzi, maszyn i
urządzeń przed przystąpieniem do pracy, nie zdejmować osłon.

37
1. Jakie rodzaje prac można wykonywać nożycami elektrycznymi?
2. Jakie rodzaje prac można wykonywać szlifierkami kątowymi?
3. Do czego służą nożyce dźwigniowe?
4. Jakie rodzaje prac można wykonywać obcinakami do rur?
5. Jakie materiały można przecinać przecinarkami tarczowymi?
6. Do czego służą nożyce gilotynowe?
7. Jakie są podstawowe zasady bezpieczeństwa podczas pracy na maszynach i urządzeniach do
cięcia metali?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wpisz do tabeli parametry techniczne narzędzi i urządzeń, środki ochrony indywidualnej,
czynności do wykonania przed rozpoczęciem pracy, zasady i metody bezpiecznego wykonywania
pracy oraz czynności po zakończeniu pracy.
Narzędzie,
urządzenie,
maszyna
Parametry
techniczne
Środki ochrony
indywidualnej
Czynności przed rozpoczęciem pracy, zasady
i metody bezpiecznego wykonywania pracy,
czynności po zakończeniu pracy
Szlifierka
kątowa
Nożyce
elektryczne
do blach
Nożyce
dźwigniowe
do blach
Przecinarka
tarczowa
Nożyce
gilotynowe

38
1) przygotować dokumentacje techniczne wyszczególnionych narzędzi i urządzeń,
2) wypisać do tabeli ich parametry techniczne,
3) dobrać środki ochrony indywidualnej i wpisać do tabeli,
4) określić i wpisać do tabeli czynności przed rozpoczęciem pracy, zasady i metody
bezpiecznego wykonywania pracy, czynności po zakończeniu pracy. Należy skorzystać
również z instrukcji obsługi,
5) porównać swoja tabelę z tabelami kolegów.
− dokumentacje techniczne,
− instrukcje obsługi,
− katalog środków ochrony indywidualnej.
Ćwiczenie 2
Wykonaj cięcie różnych materiałów z wykorzystaniem znajdujących się w pracowni
elektronarzędzi oraz maszyn i urządzeń.
1) opracować zestawienie elektronarzędzi, maszyn i urządzeń znajdujących się w pracowni,
2) określić wymiary i postać materiałów jakie mogą być na nich cięte,
3) zapoznać się z instrukcjami obsługi,
4) przygotować sprzęt ochrony indywidualnej,
5) dobrać próbki różnych materiałów i przygotować do cięcia (blachy, rury, pręty
i kształtowniki),
6) przedstawić nauczycielowi opracowaną tabelę oraz dobrane i przygotowane próbki,
7) przygotować narzędzia, maszyny i urządzenia do cięcia,
8) wykonać cięcie przygotowanych materiałów (po uzyskaniu zgody nauczyciela).
Narzędzie, maszyna,
urządzenie
Wymiary i postać materiałów
jakie mogą być cięte
Dobrana próbka materiału do
cięcia

39
− instrukcje obsługi maszyn i urządzeń,
− dokumentacje techniczne maszyn i urządzeń,
− środki ochrony indywidualnej,
− narzędzia, maszyny i urządzenia do cięcia,
− próbki materiałów do cięcia.
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) posłużyć się dokumentacją techniczną i instrukcją obsługi elektronarzędzi,
maszyn i urządzeń do cięcia i przecinania? ¨ ¨
2) dobrać środki ochrony indywidualnej niezbędne przy cięciu mechanicznym? ¨ ¨
3) zastosować bezpieczne metody pracy podczas cięcia mechanicznego? ¨ ¨
4) przeciąć materiał nożycami elektrycznymi i szlifierką kątową? ¨ ¨
5) przeciąć blachy, pręty i płaskowniki na nożycach dźwigniowych? ¨ ¨
6) przeciąć rury obcinakiem? ¨ ¨
7) przeciąć rury, pręty i kształtowniki na przecinarce tarczowej? ¨ ¨
8) przeciąć blachy na nożycach gilotynowych? ¨ ¨

40
5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uważnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Udzielaj odpowiedzi na załączonej karcie odpowiedzi.
5. W przypadku odpowiedzi zbliżonych wybierz tę, która wydaje ci się najlepsza.
6. Pracuj samodzielnie, bo tylko wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Kiedy udzielenie odpowiedzi będzie Ci sprawiało trudność, wtedy odłóż jego rozwiązanie na
później i wróć do niego, gdy zostanie Ci czas wolny.
8. Na rozwiązanie testu masz 60 min.
Powodzenia.
ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH
1. Zasada grupowania narzędzi polega na następującym ich ułożeniu na stanowisku ślusarskim
a) narzędzia największe w jednej grupie, średnie w drugiej grupie, małe w trzeciej grupie.
b) narzędzia obróbcze w jednej grupie, przyrządy pomiarowe w drugiej grupie, narzędzia
traserskie w trzeciej grupie.
c) pilniki w jednej grupie, piłki w drugiej grupie, pozostałe narzędzia w trzeciej grupie.
d) narzędzia najczęściej używane w pierwszej grupie, narzędzia najrzadziej używane
w drugiej grupie.
2. Które zasady bhp wpływają na zmniejszenie zagrożeń urazami lub wypadkami podczas
wykonywania prac ślusarskich
A) zachowania ostrożności podczas wykonywania pracy,
B) powszechnego stosowania rękawic ochronnych,
C) spokojnego wykonywania pracy,
D) stosowania narzędzi zgodnie z ich przeznaczeniem,
E) stosowania okularów ochronnych podczas wykonywania prac ślusarskich.
a) A), B), C).
b) B), C), D).
c) C), D), E).
d) A), C), D).
3. Odpady powstające podczas prac ślusarskich powinny być składowane w następujący sposób
a) osobne pojemniki na metale, papier, zaoliwione szmaty i pozostałe śmieci.
b) wystarczy pojemnik na metale i pozostałe śmieci.
c) osobne pojemniki na każdy metal, papier, zaoliwione szmaty, czyste szmaty i pozostałe
śmieci.
d) wystarczy jeden pojemnik, który na końcu zostaje opróżniony, a śmieci posegregowane.
4. Celem trasowania jest
a) oznaczenie trasy przejścia narzędzia skrawającego.
b) wyznaczenie na powierzchni półwyrobu granicy, do której należy wykonać piłowanie.
c) wyznaczenie na powierzchni półwyrobu środków i okręgów kół, osi, obrysów warstw
przewidzianych do usunięcia.
d) naniesienie kresek i wgłębień na powierzchni półwyrobu.

41
5. Przyporządkuj narzędzia, przyrządy pomiarowe i materiały pomocnicze do wykonywania
czynności traserskich
Odpowiedzi
a) b) c) d)
Trasowanie kół Wzornik
łuku
Cyrkiel
traserski
Wzornik
łuku
Cyrkiel
traserski
Punktowanie Punktak Punktak Młotek Punktak
Trasowanie osi Środkownik Osiownik
traserski
Rysik Rysik
Wyznaczanie tras prostopadłych do
powierzchni bocznej półwyrobu
Kątomierz Kątomierz Kątomierz Kątownik ze
stopką
Przygotowanie powierzchni do
trasowania
Kreda Farba
traserska
Farba
traserska
Farba
traserska
6. Prawidłowa kolejność czynności podczas trasowania sześciokąta przedstawionego na rysunku
to
a) trasowanie osi, punktowanie środka sześciokąta,
trasowanie koła o średnicy Φ30, trasowanie
cyrklem wierzchołków sześciokąta, trasowanie
boków sześciokąta.
b) punktowanie środka sześciokąta, trasowanie koła
o średnicy Φ30, trasowanie cyrklem wierzchołków
sześciokąta, trasowanie boków sześciokąta.
c) trasowanie osi, trasowanie koła o średnicy Φ30,
trasowanie cyrklem wierzchołków sześciokąta,
trasowanie boków sześciokąta.
d) trasowanie osi, trasowanie koła o średnicy Φ30,
trasowanie boków sześciokąta
7. Ścinaniem nazywamy obróbkę polegającą na
a) usunięciu przecinakiem ścinków blach.
b) odcięciu przecinakiem paska blachy.
c) odcięciu ścinakiem nierównych brzegów blachy.
d) usunięciu wycinakiem wybrzuszeń w rowku smarnym.
8. Przecinaniem nazywamy obróbkę polegającą na
a) usunięciu przecinakiem zbędnych spawów.
c) odcięciu przecinakiem kawałka pręta.
d) wycinaniu wycinakiem otworów w blasze.
9. Wycinaniem nazywamy obróbkę polegającą na
a) usunięciu wycinakiem zbędnych spawów.
c) odcięciu przecinakiem kawałka pręta.
d) wykonywaniu wycinakiem rowków smarnych.

42
10. Dobierz narzędzia do prac podanych w kolumnie pierwszej
Poprawny dobór narzędzi zaproponowany jest w odpowiedzi:
a) b) c) d)
Przecinanie pręta Φ10 przecinak przecinak wycinak ścinak
Wycinanie owierconego otworu przecinak wycinak wycinak przecinak
Wycięcia rowka smarnego wycinak wycinak przecinak przecinak
11. Poprawną kolejność czynności koniecznych do przecięcia przecinakiem pręta płaskiego 5x20
to
a) przygotowanie narzędzi, ułożenie pręta na kowadle, przecięcie pręta za pomocą młotka
i przecinaka aż do całkowitego oddzielenia.
b) przygotowanie narzędzi, ułożenie pręta na kowadle, nadcięcie pręta za pomocą młotka
i przecinaka, przełamanie nie dociętego przekroju.
c) przygotowanie narzędzi, ułożenie pręta na kowadle, nacięcie z jednej strony pręta za
pomocą młotka i przecinaka, przekręcenie pręta i docięcie drugiej strony aż do
całkowitego oddzielenia.
d) przygotowanie narzędzi, ułożenie pręta na kowadle, ponacinanie pręta z każdej strony za
pomocą młotka i przecinaka.
12. Poprawną kolejność czynności koniecznych do wycięcia otworu prostokątnego 200 x 200
w blasze o grubości 5 mm to
a) wytrasowanie osi otworu, nacięcie przecinakiem zarysu otworu z jednej strony, nacięcie
przecinakiem zarysu otworu z drugiej strony aż do całkowitego oddzielenia wnętrza
otworu.
b) wytrasowanie zarysu otworu, owiercenie zarysu otworu, nacięcie przecinakiem zarysu
otworu z jednej strony, nacięcie przecinakiem zarysu otworu z drugiej strony aż do
całkowitego oddzielenia wnętrza otworu.
c) wytrasowanie zarysu otworu, napunktowanie miejsc, w których będą wiercone otwory,
owiercenie zarysu otworu, nacięcie wycinakiem z jednej strony, nacięcie wycinakiem
z drugiej strony aż do całkowitego oddzielenia wnętrza otworu.
d) wytrasowanie zarysu otworu, napunktowanie miejsc, w których będą wiercone otwory,
owiercenie zarysu otworu, nacięcie wycinakiem z jednej strony, nacięcie wycinakiem
z drugiej strony, ponowne nawiercenie zarysu aż do całkowitego oddzielenia wnętrza
otworu.
13. Kąt przyłożenia przy ścinaniu średniej wielkości warstwy ścinanej powinien wynosić ok.
a) ok. 30
.
b) ok. 80
.
c) ok. 130
.
d) ok. 180.

43
14. Podaj sposób korygowania błędów i usuwania problemów występujących podczas przecinania
piłką do metalu
Poprawne sposoby korygowania problemów wymienionych w kolumnie pierwszej
podane są w odpowiedzi:
a) b) c) d)
Stępienie
brzeszczotu
podczas
przecinania
grubego pręta
Wymienić
brzeszczot na
nowy i dalej
przecinać
Wymienić
brzeszczot na
nowy i dalej
przecinać
Wymienić
brzeszczot na
nowy, obrócić
materiał i zacząć
przecinać z drugiej
strony
Wymienić
brzeszczot na
nowy, obrócić
materiał i zacząć
przecinać z drugiej
strony
Linia cięcia
zaczyna
krzywić się
Naciskiem starać
się wyprostować
linię cięcia
Przerwać
przecinanie
i zacząć z drugiej
strony
Naciskiem starać
się wyprostować
linie cięcia
Przerwać
przecinanie i
zacząć z drugiej
strony
Wykruszenie
zębów
brzeszczotu
Wymienić
brzeszczot na
nowy
Starać się
zakończyć
przecinanie
uszkodzonym
brzeszczotem
Starać się
zakończyć
przecinanie
uszkodzonym
brzeszczotem
Wymienić
brzeszczot na
nowy
15. Podczas przecinania piłką do metalu rur cienkościennych należy przestrzegać zasad
określonych w odpowiedzi
a) używać brzeszczotów o drobnych zębach, do mocowania używać drewnianych
podkładek, obracać rurę po przecięciu na grubość ścianki.
b) używać brzeszczotów o drobnych zębach, do mocowania używać drewnianych
podkładek, starać się nie zmieniać mocowania rury.
c) używać brzeszczotów o grubszych i mocniejszych zębach, do środka włożyć klocek
drewniany, obracać rurę po przecięciu na grubość ścianki.
d) używać brzeszczotów o grubszych i mocniejszych zębach, do środka włożyć klocek
drewniany, starać się nie zmieniać mocowania rury.
16. Luz pomiędzy nożami przy cięciu nożycami blachy o grubości 2 mm powinien być (luz = 0,1
do 0,2 grubości blachy)
a) od 1 do 2 mm.
b) od 0,1 do 0,2 mm.
c) od 0,2 do 0,4 mm.
d) od 2 do 4 mm.
17. Do odcięcia pasków blachy zgodnie z rysunkiem należy użyć nożyc
a) prawych i lewych.
b) prawych.
c) lewych.
d) nie ma można wykonać cięcia blachy
zgodnie z rysunkiem.

44
18. Kąt ostrza przecinaka do wycięcia rowka w mosiądzu powinien być
(skorzystaj z informacji w ramce).
Kat ostrza przecinaków i wycinaków zależny jest od twardości metalu i przy przecinaniu stali
wynosi – 700
, żeliwa – 600
, miedzi i mosiądzu – 450
, aluminium i cynku – 350
.
a) 700
.
b) 600
.
c) 450
.
d) 350
.
19. Podczas przecinania blach cienkich za pomocą nożyc ręcznych najczęściej występuje
zagrożenie
a) porażenia prądem.
b) obcięcia palca nożycami.
c) skaleczenia dłoni ostrzem nożyc.
d) skaleczenia ostrymi kawałkami blachy.
20. Środki ochrony jakie należy zastosować podczas przecinania pręta przecinarką tarczową to
a) rękawice ochronne i przyłbicę ochronną.
b) rękawice ochronne.
c) rękawicę ochronne i okulary ochronne.
d) przyłbicę ochronną.

45
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko..........................................................................................
Wykonywanie półwyrobów metalowych za pomocą przecinania i wycinania
Zakreśl poprawną odpowiedź.
Nr
zadania
Odpowiedź Punkty
1. a b c d
2. a b c d
3. a b c d
4. a b c d
5. a b c d
6. a b c d
7. a b c d
8. a b c d
9. a b c d
10. a b c d
11. a b c d
12. a b c d
13. a b c d
14. a b c d
15. a b c d
16. a b c d
17. a b c d
18. a b c d
19. a b c d
20. a b c d
Razem:

46
6. LITERATURA
1. Czerwiński W., Czerwiński J.: Poradnik ślusarza. WNT, Warszawa 1989
2. Górecki A., Grzegórski Z.: Ślusarstwo przemysłowe i usługowe. Technologia. WSiP,
Warszawa 2003
3. Górecki A.: Technologia ogólna. Podstawy technologii mechanicznych. WSiP, Warszawa
2006
4. Kowerski A.: Bezpieczeństwo i higiena pracy w zakładach ślusarskich i budowy maszyn.
CIOP, Warszawa 1998
5. Mały poradnik mechanika. Praca zbiorowa: WNT, Warszawa 1999
6. strony www producentów szlifierek kątowych, przecinarek tarczowych, nożyc gilotynowych

Slusarz 722[03] z1.01_u

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (19)

Similar to Slusarz 722[03] z1.01_u

Similar to Slusarz 722[03] z1.01_u (20)

More from Emotka

More from Emotka (20)

Slusarz 722[03] z1.01_u