Հայկազունի Երվանդականների Թագավորության Վերականգնումը
1. ՀԱՅԿԱԶՈՒՆԻ ԵՐՎԱՆԴԱԿԱՆՆԵՐԻ
ԹԱԳԱՎՈՐՈՒԹՅԱՆ ՎԵՐԱԿԱՆԳՆՈՒՄԸ
Ք. ա. 336 թվականին Մակեդոնիայում գահ
բարձրացավ քսանամյա Ալեքսանդրը, որին
վիճակված էր դառնալու համաշխարհային
պատմության նշանավոր դեմքերից մեկը
(Ալեքսանդր Մակեդոնացի կամ Ալեքսանդր Մեծ,
Ք. ա.336-323 փփ.):
Ք. ա. 334 թ. Ալեքսանդրը պատերազմ սկսեց
Աքեմենյան տերության դեմ: Հակառակորդների
միջև վճռական ճակատամարտըտեղի ունեցավ
Ք. ա. 331 թվականին, Գվգամելայի մոտ: Դարեհ
երրորդը պարտվեց, դիմեց փախուստի և
սպանվեց փախուստի ճանապարհին:
2. ՀԱՅԿԱԶՈՒՆԻ ԵՐՎԱՆԴԱԿԱՆՆԵՐԻ
ԹԱԳԱՎՈՐՈՒԹՅԱՆ ՎԵՐԱԿԱՆԳՆՈՒՄԸ
Աքեմենյան տերությունը կործանվեց: Հայերն
Աքեմենյան զորքի կազմում մասնակցում էին
Գավգամելայի ճակատամարտին: Մեծ Հայքի
զորքերը ղեկավարում էր Օրոնտես-Երվանդ
երրորդը, իսկ Փոքր Հայքինը՝ Միթրաուստեսը:
Հերոսաբար մարտնչած և
արժանապատվորեն հայրեիք վերադրձած
հայկական զորքերը Գավգմելայի
ճակատամարտից հետո վերականգգնեցին
Հայաստանի անկախություն. Օրոնտես-
Երվանդ երրորդը Մեծ Հայքում, իսկ
Միթրուստեսը՝ Փոքր Հայքում:
3. ՀԱՅԿԱԶՈՒՆԻ ԵՐՎԱՆԴԱԿԱՆՆԵՐԻ
ԹԱԳԱՎՈՐՈՒԹՅԱՆ ՎԵՐԱԿԱՆԳՆՈՒՄԸ
Մակեդոնական և հայկական զորքրի հաջորդ
բախումը տեղի ունեցավ 2-3 տարի անց, երբ
Ալեքսանդրի զորաբանակներից մեկը Մենոն
զորավարի գլխավորոըթյամբ ուղարկվեց
գրավելու Բարձր Հայքի ոսկու հանքերի շրջանը:
Ինչպես վկայում է հույն մատենագիր Ստրաբոնը,
հայերը որնչացնում են նրա բանակը, իսկ
զորավարին՝ խեղդամահ անում: Դրանից հետո
Ալեքսանդրը Հայաստան նոր զորք ուղարկելու
փորձ չարեց, որը նշանակում է, որ Ալեքսանդր
Մակեդոնացին հաշվի է նստել հայկական
զինուժի հետ և խուսափել է նրա հետ նոր
առճակատումից:
4. ՀԱՅԿԱԶՈՒՆԻ ԵՐՎԱՆԴԱԿԱՆՆԵՐԻ
ԹԱԳԱՎՈՐՈՒԹՅԱՆ ՎԵՐԱԿԱՆԳՆՈՒՄԸ
Դարեհ երրորդի սպանությունից հետո
Մակեդոնացին շարունակում է արշավանքը
դեպի Միջին Ասիա և Հնդկաստան՝ ստեղծելով
աննախադեպ հսկայածավալ մի
աշխարհակալություն, որի մայրաքաղաք է
հռչակում Բաբելոնը: Ալեքսանդրը մահանում
է Ք. ա. 323 թվականին՝ 33 տարեկան
հասակում: Նրա արշավանքներով Առաջավոր
Ասիայում սկզբնավորվում է հելլենիզմի՝
հունականության դարաշրջանը: Հայաստանն
այդ դարաշրջան մտավ լիակատար
անկախությամբ:
5. ՎԵՊԵՐ ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ՄԱԿԵԴՈՆԱՑՈՒ
ՄԱՍԻՆ
Ալեքսանդր Մակեդոնացու մասին առասպելներ
էին ստեղծվել դեռևս նրա կենդանության օրոք:
Իսկ Է. ա. 240 թ. Առաջին անգամ հունարեն գրի
առնվեց Ալեքսանդրի վեպը:
Վեպում Ալեքսանդրը ձգտում է հասնել
անմահության, որի համար է ճանապարհ բռնում
<<դեպի Հայոց աշխարհ, որտեղ ակունքն է
Եփրատի ու Տիգրիսի>>: Հատկանշական է, որ
դրանից շուրջ երկու հազար տարի առաջ գրի
առնված շումերական <<Գիլգամեշ>>էպոսում ևս
հերոսը ձգտում էր անմահության և բռնում է
ճանապարհը <<դեպի Արատտա>>, այսինքն՝
Հայաստան:
6. ՎԵՊԵՐ ԱԼԵՔՍԱՆԴՐ ՄԱԿԵԴՈՆԱՑՈՒ
ՄԱՍԻՆ
Փաստորեն, երբևէ Հայաստան չմտած
Ալեքսանդրը վիպական ավանդության մեջ
բռնում է նրա ճանապարհը, քանի որ Հին
Արևելքի հոգևոր ընկալումներում մեր երկիրն
էր համարվում Եդեմ-դրախտ, որտեղ էլ
պահվում էր անմահության խորհրդանիշը: