2. Obyektiv reallığı dərk etmə
yollarına, qaydalarına
TƏDQİQAT METODLARI
adı vermək qəbul olunmuşdur.
Hər bir elm metod ların köməyi
ilə öyrəndiyi predmet haqqında
informasiya toplayır, alınan
məlumatları təhlil edir,
müəyyən biliklər sisteminə
qoşulur. Ona görə də elmin
inkişaf tempi və səviyyəsi onda
tətbiq olunan tədqiqat
metodlarından asılıdır.
3. Elmi tədqiqat metodları həmişə
idrakın predmeti ilə sıx əlaqədədır.
İnformasiya əldə etmək vasitələri
öyrənilən predmetin spesifikasına
uyğun olmalıdır. Bu o deməkdir ki,
hər bir elm özünün elə metodlarını
işləyib hazırlamalı və onlardan
istifadə etməlidir ki, həmin
metodlar öyrənilən hadisələrin
xüsusiyyətlərini əks etdirsin.
Hər hansı pedaqoji tədqiqatın son
məqsədi öyrənilən prosesdəki
qanunauyğunluqları
müəyyənləşdirməkdir.
4. Müşahidə
Bu metoddan praktiki olaraq bütün tədqiqatlar zamanı
istifadə olunur.
Pedaqoji hadisələrin öyrənilməsi tədqiqatçıdan həmin
hadisələri bilavasitə müşahidə etməyi, pedaqoji işlə bağlı
faktiki materialı toplamağı və onu qeyd etməyi tələb edir.
Pedaqoji hadisələrin müşahidəsi tədqiqatçıya müşahidə
etdiyi pedaqoji hadisələrlə bağlı düzgün nəticə çıxarmağa
imkan verir. Həmin nəticələr bu və ya digər nəzəri
mühakimələr yürütməyə əsas verir. Pedaqoji müşahidə
zamanı müəyyən şərtlər gözlənilir.
Müşahidə qabaqcadan müəyyən olunmuş plan üzrə aparılır
və orada müşahidə obyekti konkret göstərilir, sonra onun
təzahür xüsusiyyətləri izlənilir.
5. Müşahidənin mərhələləri:
müşahidənin məqsəd və vəzifələrinin müəyyən edilməsi (müşahidə nə üçün aparılır?);
tədqiqat obyektinə daha az təsir edən və zəruri informasiyalar toplamağa imkan verən
müşahidə qaydasının seçilməsi (necə müşahidə etmək?);
müşahidə edilən obyektin qeydiyyat qaydalarının seçilməsi (qeydiyyatı necə aparmaq?);
alınan məlumatın təhlili və ümumiləşdirilməsi (hansı nəticə alınıb?)
7. • Geniş müşahidə
Adətən obyekti tam əhatə edir.
Bu zaman müşahidəçi müvafiq
qanunauyğunluğu çıxarmaq üçün
daha çox məktəbi, sinfi, şagirdi əhatə
etməli olur.
8. • Məhdud müşahidə
Bir növ seçmə xarakter daşıyır.
Məsələn, şagirdlərin idrak
fəaliyyətinin müşahidəsi.
11. Müsahibə
Bəzi hallarda müşahidə metodu baş vermiş
müəyyən bir hadisənin, öyrəniləcək təlim- tərbiyə
məsələsinin səbəbini aşkar etmək üçün (şagirdin
dərsə hazır gəlməməsinin, ev tapşırığını həll
etməməsinin, sinifdə nizam-intizamın pozulmasının
və s. səbəbini öyrənmək üçün) əlverişli olmur. Ona
görə də müsahibə metodundan istifadə olunur.
Bu metodun köməyi ilə hər hansı pedaqoji fakt və
hadisəyə müəllimlərin, şagirdlərin və valideynlərin
münasibəti müəyyən olunur, müəyyən təlim-tərbiyə
hadisəsi başqaları ilə söhbət etmək vasitəsi ilə
öyrənilir.
Müsahibə tədqiqat metodudur. Bu metod
informasiya əldə etmək və ya müşahidə zamanı aydın
olmayan məsələləri aydınlaşdırmaq məqsədilə
aparılır.
12. Müsahibənin növləri
Ümumi müsahibə (qabaqcadan mövzusu müəyyən olunmamış müsahibə);
Müəyyən problem üzrə aparılan müsahibə;
Qabaqcadan müəyyən olunmuş suallar üzrə aparılan müsahiba;
Intervü (əvvəlcədən planlaşdırılmış suallar əsasında aparılır və alınan cavablar yazılır).
13. Pedaqoji eksperiment
Bu tədqiqat metodunun mahiyyəti müəllim və
şagirdlərin pedaqoji fəaliyyətini xüsusi təşkil
edərək, irəli sürülen pedaqoji ideyanı,
fərziyyəni həmin şəraitdə öyrənməkdən
ibarətdir.
Məqsəd hadisələr arasındakı qarşılıqlı
əlaqələri, pedaqoji ideyaların, fərziyyənin
faydalılığını öyrənmək, aşkara çıxarmaq və
əsaslandırmaqdan ibarətdir.
Pedaqoji
eksperiment
14. Bu tədqiqat metodunun mahiyyəti müəllim və
şagirdlərin pedaqoji fəaliyyətini xüsusi təşkil
edərək, irəli sürülən pedaqoji ideyanı,fərziyyəni
həmin şəraitdə öyrənməkdən ibarətdir. Məqsəd
hadisələr arasındakı qarşılıqlı əlaqələri, pedaqoji
ideyaların, fərziyyənin faydalılığını öyrənmək,
aşkara çıxarmaq və əsaslandırmaqdan ibarətdir.
15. Təbii və Laborator Eksperiment
Təbii
eksperimentin
obyekti tədris
planları, proqramlari,
dərslik və dərs
vəsaitləri, pedaqoji
prosesin prinsipləri,
metodları ola bilər.
Təbii
eksperimentdə
müşahidə ilə
eksperimentin
xüsusiyyətləri bir növ
birləşir.
Laborator
eksperiment
pedaqoji tədqiqatın
daha ciddi elmi
formasıdır.
Laborator
eksperiment
zamanı xüsusi
pedaqoji şərait
yaradılır.
16. Pedaqoji eksperimentin növləri
Müəyyənedici eksperiment tədqiqatın
başlanğıcında aparılır, öyrənilən problem üzrə
məktəb təcrübəsindəki işin vəziyyətini üzə çıxarmaq
vəzifəsini həyata keçirir.
Sonra tədqiqatın ikinci mərhələsi başlayır və
yaradıcı-dəyişdiricieksperiment
keçirilir.Tədqiqatçı tərəfindən hipoteza (fərziyyə) və
ya öyrənilən problemin həllinin nəzəri əsasları və
konkret metodiki yolları işlənib hazırlanır.
Öyrənilən problemin tədqiqinin sonrakı mərhələsi
alınan nəticələrin və işlənib hazırlanan metodikanın
kütləvi məktəb təcrübəsində tətbiqini yoxlamaqdan
ibarətdir. Bu vəzifə yoxlayıcı eksperimentin
köməyi ilə həyata keçirilir. Onun mahiyyəti
sınaqdan keçirilmiş metodikanı başqa məktəbdə və
müəllimlərin işində tətbiq etməkdən və alınan
nəticənin düzgünlüyünü bir daha dəqiqləşdirməkdən
ibarətdir.
17. Pedaqoji tədqiqatlarda paralel və çarpaz eksperimentlərdən də istifadə olunur.
Qarşıya qoyulmuş məqsəddən asılı olmayaraq pedaqoji eksperiment üç mərhələdə
(eksperimentin planlaşdırılması, aparılması və yekunlaşdırılması) həyata keçirilir.
18. Sosioloji tədqiqat metodları
REYTİNQ
ANKETLƏŞDİRMƏ
Reytinq-
qiymətləndirmə
tədqiqat
metodudur. Onun
köməyi ilə
sorğuya cəlb
olunanlara
şəxsiyyətin əxlaqi
keyfiyyətlərini,
həmçinin
şagirdlərin
davranışını
qiymətləndirmək
təklif olunur.
Anketləşdirmə xüsusi işlənib
hazırlanmış sualların köməyi ilə
kütləvi material toplamaq
metodudur. Bu metod
tədqiqata daha çox şagirdi cəlb
etmək imkanı verir. Tədqiqatın
məqsədinə uyğun verilən
suallara şagirdlərin cavabları
təhlil olunur, kütləvi materialla
ilkin tanışlıq həyata keçirilir.
Hazırda pedaqoji tədqiqatlarda
açıq və gizli, adlı və adsız və s.
anket sorğularından istifadə
olunur.
19. Modelləşdirmə. Bu, modellərin yaradılması və tədqiqi metodudur. Didaktikada
modelləşdirmə aşağıdakı məsələləri uğurla həll etmək üçün tətbiq olunur:
1) tədris materialının strukturunu optimallaşdırmaq;
2) tədris prosesinin planlaşdırılmasını yaxşılaşdırmaq;
3) idrak fəaliyyətini idarə etmək;
4) təlim-tərbiyə fəaliyyətini idarə etmək;
5) təlimi diaqnozlaşdırmaq, proqnozlaşdırmaq və layihələşdirmək.
20. Pedaqoji test
"Test" sözü ingiliscə sınaq mənasını verir.
Pedaqoji test pedaqoji prosesin öyrənilən
tərəfini ciddi nəzarət olunan şəraitdə obyektiv
öyrənməyə imkan verən məqsədyönlü, hamı
üçün eyni zamanda keçirilən yoxlamadır. Başqa
yoxlama metodlarından fərqli olaraq test
dəqiqliyi, sadəliyi, avtomatlaşdırma imkanları
ilə seçilir.Pedaqogikada test, hər şeydən əvvəl,
şagirdlərin təlim müvəffəqiyyətini yoxlamaq
üçün tətbiq olunur. Bu məqsədlə
"müvəffəqiyyət”, “yekun", sürət" və şagirdlərin
"əqli inkişaf səviyyəsini müəyyənləşdirən"
testlərdən geniş istifadə edilir.
21. İnduktiv və Deduktiv metodlar
Bunlar empirik yolla alınan məlumatları
məntiqi ümumiləşdirmə metodlarıdır.
İnduktiv metod fikrin inkişafının xüsusi
mühakimələrdən ümumi nəticələrə
doğru getməsini nəzərdə tutur.
Deduktiv metodda əksinə olur, fikir
ümumi mühakimədən xüsusi nəticəyə
doğru inkişaf edir.
22. Məktəb sənədlərinin öyrənilməsi. Pedaqoji prosesin xarakterizə edilməsində məktəb
sənədlərinin öyrənilməsi mühüm yer tutur. Tədqiqatçı üçün sinif jurnalları, yığıncaqların və
iclasların protokolları, dərs cədvəli, daxili intizam qaydaları, müəllimlərin təqvim-tematik planları,
dərslərin icmalları və s. zəngin informasiya mənbəyidir. Tədqiq olunan pedaqoji fakt və hadisələr
ara- sındakı səbəb-nəticə asılılıqlarını və qarşılıqlı əlaqələri müəyyən etməkdə, obyektiv məlumatlar
almaqda həmin sənədlər ilkin və qiymətli mənbədir. Ancaq məktəb sənədlərinin öyrənilməsi mütləq
başqa metodlarla əlaqələndirilməlidir.
Məktəb sənədlərinin öyrənilməsi.
Pedaqoji prosesin xarakterizə edilməsində məktəb
sənədlərinin öyrənilməsi mühüm yer tutur. Tədqiqatçı üçün
sinif jurnalları, yığıncaqların və iclasların protokolları, dərs
cədvəli, daxili intizam qaydaları, müəllimlərin təqvim-
tematik planları, dərslərin icmalları və s. zəngin informasiya
mənbəyidir. Tədqiq olunan pedaqoji fakt və hadisələr
arasındakı səbəb-nəticə asılılıqlarını və qarşılıqlı əlaqələri
müəyyən etməkdə, obyektiv məlumatlar almaqda həmin
sənədlər ilkin və qiymətli mənbədir. Ancaq məktəb
sənədlərinin öyrənilməsi mütləq başqa metodlarla
əlaqələndirilməlidir.
23. Şagirdlərin yaradıcılıq məhsullarının öyrənilməsi
Pedaqoji tədqiqatlarda bu metoddan geniş istifadə olunur. Tədris
prosesində və asudə vaxtlarında şagirdlər müxtəlif ev və sinif yazı
işlərini yerinə yetirir, çalışmalar həll edir, şəkil çəkir, fiqur düzəldir, şer
və hekayə yazırlar. Bu metodu şagirdlərin fərdi xüsusiyyətlərini, meyl və
maraqlarını, fəaliyyət motivlərinə münasibətini və inkişaf səviyyəsini
öyrənən zaman tətbiq etmək tələb olunur.
24. Qabaqcıl təcrübənin öyrənilməsi və
ümumiləşdirilməsi
Bu metod qabaqcıl məktəblərin və
müəllimlərin iş təcrübəsini öyrənmək və nəzəri
cəhətdən ümumiləşdirmək məqsədi daşıyır.
Bəzən müəllimlər empirik yolla (təcrübə yolu
ilə) yenilik xarakteri daşıyan, pedaqogikaya
bəlli olmayan vacib metodiki uğur qazanırlar.
Təlim-tərbiyə işində qabaqcıl pedaqoji
təcrübənin nəzəri cəhətdən ümumiləşdirilməsi
həmin yeniliyi pedaqoji elmin sisteminə daxil
etməyə imkan verir.
