Pathya Kalpana are those formulations in Ayurveda , which are grouped under the category of Ahara/ Food recipies (Kritanna). They have the unique ability to perform the function of both Ahara (If processed simply) and Aushadha (If processed with medications). There are a number of recipes included in Pathya Kalpana . Among them , those which are indicated in samsarjana krama (After Sodhana/ Panchakarma chikitsa ) has been included in this presentation. The presentation aims in the highlighting the general qualties of each Peyadi Krama , their relevance in chikitsa.

2. इष्टवर्णगन्धरसस्पर्शं ववधधववहितमन्नपानं प्राणर्नां प्राणर्संज्नकानां प्रार्माचक्षते क
ु र्शला I
Cha Su 27/3
AHARA IS IMPORTANT BECAUSE…………..
प्र्त्यक्षफल दर्शणनात् - Increase body built
तहदन्धना ह्यन्तरग्ने: स्स्ितत: - fuel to jadaragni
तत् स्वमूर्णयतत - replenishes mind
तच्छरीरधातुव्यूिबलवर्ेस्न्िय प्रसादकरं - well maintain the
tissue system
INTRODUCTION
AHARA

3. SAMSARJANA
KRAMA
PEYA VILEPI YUSHA
KRITA- AKRITA
MAMSARASA
पेया ववलेपीमकृ तं कृ तं च यूषं रसं त्रिद्ववरिैकर्शश्च॥
क्रमेर् सेवेन ववर्शुद्धकाये प्रधानमध्यावरर्शुद्धधर्शुद्ध:। Cha Si 1/11
PADHYA KALPANA INCLUDED IN
SAMSARJANA KRAMA

4. SL.NO: KALPANA PROPORTION (OF DRAVYA WITH WATER) PROPERTIES
1. PEYA 1:14
लघुतरा
ग्राहि
धातुपुस्ष्टकर
2. VILEPI 1:14
तपणणर्
बृंिर्ी
हृध्या
वपत्तनाशर्शनी
3. YUSHA 1:16
Based on Dravya
(eg. Mudga Yusha)
कफघ्न
दीपन
हृद्द्य
4. MAMSARASA रसो मांससमुद्भवो इतत ---
प्रीर्न, प्रार्र्नन
श्वास- कासिर
क्षयिर, वात- वपत्तिर,
श्रमिर ,हृद्द्यो
िवाधधका स्वल्पशसक्िा चतुदणर्शगुर्े र्ले ।
शसद्धा पेया बुधैर्ज्ञेया....
ववलेवप घनशसक्ता स्यास््सद्धा नीरे चतुगुणर्े
।
कल्किव्यपलं र्शुण्ठी वपप्पली च अधण कावषणकी।
वाररप्रस्िेन ववपचे्स िवो यूष उच्च्यते॥
यूषः ककस्चचद्धनस्ततः।

5. यवागु
पेया शसक्िसमस्न्वते यवागुतत अि पेया यवागूरुच्यते I Dalhana
ववरलिवेतत । यवागु पेये्यिण​: I Dalhana
Peya and Yavagu are synonymous

6. ववलेपी
ववलेपी बिुशसक्िा स्याहदतत बिुशसक्िा घनशसक्िा
पृिक्िवरहिता, अत एव लेह्या I Dalhana
Mashed rice – similar to paste
Consistency – Lehya/ Semi solid

7. यूष
िव्यकृ तयूष अिव्यकृ त यूष कृ ताकृ ता यूष
ववज्नेयं लवर्स्नेिकटुक
ै : संस्कृ तं
कृ तम ्
अस्नेिलवर्ं सवणमकृ तं कटुक
ै ववणना एकस्स्मन्काले स्तोकसंस्कारेर्
यूषरसयोस्ति कृ ताकृ त्वं ज्नेयम ् ।
Well spicy and Unctuous Neither spicy – Nor Unctuous Mild Spicy and Unctuous
Eg. Mudga Yusha-
कफघ्नो दीपनो हृद्द्य: र्शुधानां व्रणर्नामवप।
उक्त:पथ्यतमश्चावपमुद्गयूष: कृ ताकृ त: इतत II (Su Su 46/366)

8. मांसरस
रसो मांससमुद्भवो इतत। Su Su 46/349 पाo
तदशभदाय​( मांसमशभदाय​) िवम - मांसरस - Dalhana
मांसरस गुर्
स्मृ्योर्ोस्वरिीनानांज्वरक्षीर्क्षतोरसाम्।
भग्नववस्श्लष्टसन्धीनां कृ र्शानामल्परेतसाम्॥
आप्यायन:संिनन: र्शुक्रदो बलवधणन:। Su Su 46/ 360-361
स्वास्थ्यकर सन्धानकर​

9. CONCLUSION
यिाऽर्ुरस्ग्नस्तृर्गोमयाद्यै:सन्धुक्ष्यमार्ो भवतत क्रमेर्।
मिान् स्स्िर:सवणपचस्तिैव र्शुद्धस्य पेयाहदशभरन्तरास्ग्न॥ Ch Si 1/12
• After assessing the Agni
bala , Peyadi krama may
be prescribed to rogi by
a vaidhya, which can act
both as Ahara and
Aushada yoga.
• Apart from Samsarjana
Krama , these
preparations plays a
very important role in
nourishing and treating
a disease in an
individual who is
debilitated (bed ridden),
dislikes aushadha, fond
of food stuffs.
• These recipies has the
ability to kindle the
weak digestive fire , just
like the dry grass when
exposed stage by stage