нийгмийн институт-стасут-нийгэм-хамгаалалын-тогтолцоо

1. Нийгмийн институт
(Social institution)

2. Нийгмийн институт гэж юу вэ?
• Латины institutum – “байгууллага, бүрэлдэлт,
зан заншил” гэсэн үгнээс гаралтай.
• Нийгмийн институт (Байгууллага) гэдэг бол
нийгмийн тодорхой хэрэгцээг хангахад
чиглэсэн үүрэг,статусын цогц байдал.
• Ниймийн хэрэгцээтэй нийцэж байдаг,хүмүүс
өөр хоорондоо зохицон нэгдэх боломж
олгож,ниймийн харилцааг тогтворжуулдаг нь
институтын чухал шинж юм.

3. • Орчин үед энэ нэр томъёог хэд хэдэн утгаар өргөн
хэрэглэдэг.
Нийгмийн янз бүрийн салбар дах хүний үйл
ажиллагаа, нийгмийн харилцааг зохицуулдаг ба
нөхцөлдүүдэг тогтвортой нийгмийн үзэгдлүүдийн мөн
чанарыг тодорхойлдог нийгмийн аливаа хэм хэмжээ
дүрэм журам зарчим сэтгэхүйн хэв маяг болон зан
байдлын хэв загвар буюу нийгмийн байгууллага мөн.
2.Нийгмийн бүлэглэл эсвэл байгууллага буюу хувь
хүнээс дээгүүр төвшний нийгмийн нэгж, нийгмийн
харилцаа ба үйл ажиллагааны субьект болох
байгууллага юм.

4. Э.Дюркгейм
“институт” хэмээх нэр томъёог нийгмийн
баримтуудыг илэрхийлэх зорилгоор
ашигласан.Түүний бодлоор хамт олон, хэсэг бүлгийн
тогтоосон зан байдлын бүх арга, бүх төрлийн шашин
шүтлэг бол институт мөн бөгөөд социологи бол
институтуудын тухай, тэдний үүсэл гарал үйл
ажиллагааны тухай шинжлэх ухаан юм.

5. • Социологийн шинжлэх ухаанд нийгмийн
институтыг нилээд өргөн хүрээнд авч үздэг бөгөөд
түүнийг зөвхөн эрх зүйн хүрээ төдийгүй нийгмийн
амьдралын бусад салбартай холбон тайлбарладаг

6. Нийгмийн түгээмэл чухал ач
холбогдолтой хэрэгцээнүүдийг дараах
институтууд хангаж байдаг

8. Гэр бүл
• Үр удмаа нөхөн үйлдвэрлэх
• Өсгөж хүмүүжүүлэх
• Удам Угсаага залгамжлах
• Нийгмийн үнэт чанар,уламжлалыг хадгалан хөгжүүлэх
дараагийн үедээ өвлүүлэх
• Нэг нэгнийгээ болон гэр бүлийн гишүүдээ асарч тэтгэх
эрүүл мэндийг нт хамгаалах
• Гэр бүлийн дотор ая тухтай орчин халуун дулаан уур
амьсгал бүрдүүлэх харилцан туслах
• Гэр бүлийг гадны сөрөг хүчин зүйлээс хамгаалах бие
биенийхээ зан авирт нийгмийн хяналт тавих
• Гэр бүлийн аж ахуйг хамтран хөтлөх санхүүгийн талаар
хангах үйл ажиллагаа хэрэглээг зохион байгуулах

10. Боловсрол
• Мэдлэг ,
• соёлыг дамжуулах,бүтээх,
• өсвөр үеийг нийгэмшүүлэх,
• боловсон хүчнийг бэлтгэх

12. Улс төр
• Нийгмийн дэг журам,аюулгүй байдлыг хангах
• Бүлэг болон нийгмийг зохицуулах

14. Эдийн засаг
• Бараа үйлчилгээний үйлдвэрлэл,
• хуваарилалт
• хэрэглээг хангах

16. Шашин
• Үл мэдэх ба мэдэж болохгүй зүйлст хариулт
өгөх
• Нийгмийн эв нэгдэл зөвшилцөл тогтоох

17. Нийгмийн
анхдагч хэрэгцээг
хангадаг
Гэр бүл
Боловсрол
Эрүүл мэндийн

18. Материаллаг үйл
ажиллагаа
явуулдаг
Эдийн засгийн
институт

19. Хүмүүсийг
нэгтгэн
нягтруулдаг
Улс төр
Шашин

20. Оюуны үнэт
зүйлийг хадгалж
бэхжүүлдэг
Соёл
Боловсрол

21. • Үүнээс үзхэд нийгмийн институт нэг л үүрэг
функцийг гүйцэтгэдэг гэж ойлгож болохгүй.
Жишээлбэл:Ирээдүйн иргэдийг төлөвшүүлэх чиг
үүргийг нэг талаас гэр бүл нөгөө талаас
боловсрол мөн шашны институт өөрийн онцлог
байдлаар хүлээдэг.

22. • Нийгмийн чухал хэрэгцээнүүдийг
хангах,нийгмийн хэм хэмжээг зохицуулах чиг
үүрэгтэй тохируулагч байгууллага нь
нийгмийн институтууд юм.

23. Нийгмийн статус

24. • Социал статус
Статус нь хүний нэр хүнд, алдар, байр суурыг
ойлгож байдаг. Эдгэээр байр суурь нь тодорхой
эрх үүрэгтэй холбогдхоороо статус гэж
нэрлэгддэг.хүний гол статус бол чухамдаа түүний
эрхэлж буй ажил юм.

25. • Статусыг
1) Төрөлх статус : -тодорхой нэг хүний өвөрмөц
авьяас чадвар юм.
2) Олдмол статус: -хүний өөрийнх нь хичээл зүтгэл
чармайлтаар олж авдаг статус юм.
3) Мастер статус: -зарим нийгэм судлаачдын
үздэгэр нэг хэсэг статус нь нөгөөгөөсөө илүү чухал
байдгийг нийгэмд хүлээн зөвшөөрсөн байдаг гэж
үздэг бөгөөд ийм статус.

26. Монгол улсын нийгмийн
хамгааллын тогтолцоо

27. • “Өндөр настан ажилгүйчүүд, олон хүүхэдтэй өрх, өрх
толгойлсон эхчүүд зэрэг ядууралд бусдаас илүү өртөх
хандлагатай нийгмийн бүлгүүдийг манай оронд
нийгмийн эмзэг бүлэг хэмээн хууль тогтоомжинд
тодорхойлжээ.
• Амжиргааны доод түвшин, түүнээс доош түвшинд
амьдарч буй хүн амын эзлэх хувиар ядуурлын
түвшинг тодорхойлдог. Амжиргааны доод түвшин
гэдэг нь хүний хэвийн амьдрал, үйл ажиллагааг
зайлшгүй хангах шаардлагыг үндэслэн тогтоосон
төсөв, өдөр тутмын амьдрал үйл ажиллагааг хэвийн
явуулахад хүрэлцэхүйц хэмжээний бараа
үйлчилгээний мөнгөн үнэлгээ юм

28. • Төрөөс тогтоосон амжиргааны амжиргааны
баталгаажих түвшингийн доогуур орлоготой, тэрхүү
бага орлогынхоо хэмжээгээр хязгаарлагдмал
хэрэглээтэй хүмүүсийг ядуус гэнэ. Харин өрхийн нэг
хүнд оногдох орлог нь амжиргааны доод түвшний 40%
-д хүрээгүй, хүнсний наад захын хэрэгцээг хангаж
чадахгүй байгаа өрхийг нэн ядуу өрх, хүмүүс гэнэ.
Ядуурлын босго гэдэг нь хувь юм уу гэр бүл хүнс,
хувцас сууцтай, байхад хүрэлцэх доод орлого гэж
албан ёсоор тогтоосон мөнгөний хэмжээ юм

29. • Ядуурлыг:
• Үнэмлэхүй
• Харьцангуй гэж 2 ангилдаг.
• Үнэмлэхүй ядуурал гэдэг бол амьдралын наад
захын хэрэгцээгээ хангах чадваргүй байдал юм.
Харьцангуй ядуурал гэдэг нь амьдралын
боломжийг жишиг гэж тухайн нийгмийн үзэж
байгаа зүйлсийг хангах чадваргүй байдаг.

30. Монголын нийгэм хамгаалалын тогтолцоо
Нийгмийн хамгаалал нь хүний эрх, эрх чөлөөг
хэрэгжүүлэх, нийгэм эдийн засаг, эрхийн баталгаа
мөн. Энэ нь иргэдийнхээ амжиргааны түвшинг
хангахад тусалдаг. Монголын нийгмийн хамгаалал
нь ахмад настан болон хөгжлийн бэрхшээлтэй
хүмүүст туслах, мөнгөний ханш уналтаас үүссэн
алдагдлыг нөхөх, хөдөлмөрийн хөлс төлөх,
урамшуулал болон ажил эрхлэлтийн хүрээн дэх
баталгааг хангах талаар иж бүрэн арга хэмжээг
баштааж байна.

31. Нийгмийн халамж нь хүн амын эмзэг хэсэгт хамрагдах ахмад настан, эх,
хүүхэд, тахир дутуу хүн, нэн ядуу амьдралтай иргэнд тэтгэвэр, тэтгэмж
олгох хөнгөлөлт үзүүлэх чиглэлээр тэдний амжиргааг дээшлүүлэх ,
түүнчлэн хүүхэд төрүүлсэн, эх бүтэн өнчин хүүхэд үрчлэн авсан эх
болонихэр хүүхдэд тэтгэмж олгох агуулга бүхий нийгмийн хамгааллын
хэрэгсэл.
 Нийгмийн халамжийн тэтгэвэр
 Жирэмсний болон амаржсаны тэтгэмж
 Хүүхэд асарсны тэтгэмж
 Олон хүүхэдтэй тэтгэмж
 Нярай хүүхдийн арчилгааны тэтгэмж
 Ихэр тэтгэмж
 Бүтэн өнчин хүүхэд үрчлэн авч, өсгөсний тэтгэмж зэрэг болно.

32. Нийгмийн даатгал
Нийгмийн даатгал гэж иргэн болон төр, аж ахуйн нэгж,
байгууллагаас зохих журмын дагуу шимтгэл төлж, нийгмийн
даатгалын сан бүрдүүлэх, даатгуулагч өндөр наслах, хөдөлмөрийн
чадвараа алдах, өвчлөх ажилгүй болоход өөрт нь тэрчлэн
даатгуулагч нас барахад түүний асрамжинд байсан хүмүүст хууль
тогтоомжинд заасан тэтгэвэр, тэтгэмж, төлбөр өгөх агуулга бүх
нийгэм, эдийн засгийн арга хэмжээг хэлнэ.
Нийгмийн даатгал 5-н төрөлтэй. Үүнд:
 Тэтгэврийн даатгал
 Тэтгэмжийн даатгал
 Эрүүл мэндийн даатгал
 Үйлдэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний
даатгал
 Ажилгүйдлийн даатгал зэрэг.

33. Дасгал№1