ITON-101

1. Мэдээллийн технологи,
мэдээллийн систем
ЛЕКЦ№1 Комьпютерийн бүтэц зохион байгуулалт
Багш: Д.Энхжаргал /магистр/
Утас: 93010260
Е-мэйл: egazarchin_mgl@yahoo.com
Газарчин дээд сургууль
Цахим зайны, онлайн сургалт

2. Сэдвийн зорилго, зорилт
Энэ сэдвийн хүрээнд бид компьютерийн техник болон
програм хангамж, түүгээр дамжих өгөгдлүүдийн талаар
судлах болно.
"Бага ч хамаагүй хүчин чадалтай ямар нэг
компьютер бол өөр ямар ч компьютертай
ижил үүрэг даалаврыг биелүүлж чадна."

3. Техник хангамж
Компьютер нь үндсэн 4 хэсгээс бүтдэг. Үүнд:
1. Дэлгэц (Monitor)
2. Процессор (Processor)
3. Оролтын төхөөрөмж (Input device)
4. Гаралтын төхөөрөмж (Output device)
Өөрийн хэрэглэж байгаа компьютерээ ямар үйлдвэрийн,
хөгжилийн ямар түвшинд байгаа зэргийг нь хэрэглэгч мэдэх
шаардлагатай.

4. Техник хангамж

5. Боловсруулалт хийх төхөөөрөмж нь компьютерийн
програм хангамжаас ирж буй командыг хүлээн авч,
гүйцэтгэх үүрэгтэй.
Боловсруулалт хийх 2 төхөрөмж байдаг.
1. Төв боловсруулах төхөрөмж
(Central Processing Unit -CPU)
2. Шуурхай санах ой
(Random Access Memory-RAM)

6. Процессор (Processor)
Төв процессор бол нэг ёсондоо компьютерийн хөдөлгүүр
юм. Түүнийг бас CPU (Central processor unit) гэж дууддаг.
Учир нь компьютер доторх мэдээллийн урсгалыг
зохицуулах, арифметик, логик үйлдэл энд хийгдэнэ. Хурдны
хувьд /CPU хурд/ хамгийн сайныг сонгох бол 3.4GHX-өөс
дээшийг сонгох нь зөв. Зөвхөн хэрэглээний програм
/Microsoft office гэх мэт/ дээр ажиллах бол 3.4 өөс бага байж
болно

7. Процессор (Processor)
Процессор нь дараах үндсэн хэсгүүдээс бүрдэнэ.
 Case (Chasis) Гэр
 Memory (RAM) Шуурхай санах ой
 Power supply (Тэжээлийн блок)
 CD-ROM,CD-R буюу DVD-ROM хөтлөгч
 Video card (Видео карт)

8. Case (Chasis) Гэр
Компьютерийн гэр дотор түүний үндсэн бүрэлдэхүүн
хэсэг байрлана. Тухайвал.Эх хавтан, тэжээлийн блок, диск
хөтлөгчүүд, нэмэлт картууд. Компьютерийн гэр нь
ерөнхийдөө босоо, хэвтээ гэж хоёр төрлийн байдаг.

9. Memory (RAM) Шуурхай санах ой
Ямарч компьютерийн нэг гол үзүүлэлт бол Memory (RAM)
Шуурхай санах ой юм. Үүнийг бид RAM гэж дууддаг.
Шуурхай санах ойн нь компьютерийн мэдээллийг түр
хадгална. RAM-ийг гаднаас худалдаж аваад өөрийн
компьютертаа нэмэж суулгаж болно.

10. Power supply (Тэжээлийн блок)
Тэжээлийн блок нь компьютерийн хамгийн чухал
төхөөрөмжүүдийн нэг. Хувьсах гүйдлийг тогтмол гүйдэл
болгон компьютерт тохируулан хувиргадаг. Хувьсах
110v/220v хүчдлийг 3.3 v, 5v, 12v тогтмол хүчдэл нь
болгодог. Хүчин чадал нь ваттаар хэмждэг. Хөргөлтийн
сэнс нь элемэнтүүдийг хэт халалтаас хамгаална.

11. CD-ROM,CD-R буюу DVD-ROM хөтлөгч
Эдгээр төхөөрөмжүүд мөн мэдээллийг хадгалах, зөөх
зориулалттай төхөөрөмжүүд юм. Их багтаамжтай тогтмол
шинжтэй мэдээллийг хадгалахад тохиромжтой юм.
Тухайвал: Толь бичиг, кино, дуу гэх мэт.
Дискийг ерөнхийд нь гурав хуваадаг.
1. зөвхөн уншдаг CD
2. Нэг удаа бичээд олон дахин уншиж ашигладаг CD
3. Олон дахин бичиж, олон дахин арилгаж болдог CD гэж
хуваагдаг.
Сүүлийн хувилбар нь хамгийн их ирээдүйтэй юм. Харин
одоохондо бусад CD ийг бодвол арай илүү үнэтэй байна.

12. Video card (Видео карт)
Дэлгэц дээр бичиг, дүрс зураг гаргах үйлдлийг монитор ба
видео карт хамтдаа гүйцэтгэнэ. Зарим үед видео адаптер
гэж дуудна. Видео карт нь компьютерийн командыг
монитор ойлгох хэлбэрт хөрвүүлнэ.
Бүх төрлийн видео карт нь 4 үндсэн хэсгээс бүрдэнэ.
· Video chip or chipset,
· Video RAM,
· DAC(Digital to Analog Converter),
· BIOS.

13. Оролтын төхөөрөмж
Оролтын төхөөрөмжийн гол үүрэг нь өгөгдлийг цуглуулж,
компьютерт боловсруулах боломжтой болгон хөрвүүлэх
явдал юм.
 ■ Хулгана
 ■ Гар
 ■ Микрофон

14. Оролтын төхөөрөмж
Хулгана
Хулгана нь дэлгэц дээрх курсорын
хөдөлгөөнийг удирддаг, хатуу хавтгай
гадаргуу дээгүүр гүйж ажилладаг жижиг
төхөөрөмж юм.
2 төрлийн хулгана байна.
1. Утастай
2. Утасгүй

15. Оролтын төхөөрөмж
Товчлуурт гар (Keyboard)
Гарыг компьютерт холбодог залгуураас нь шалтгаалж
АТ(уламжлалт), PS/2, USB гэж ангилдаг.

16. Оролтын төхөөрөмж
Микрофон
Компьютерээс интернэтийн сүлжээгээр
дамжуулан аль нэг компьютерийн хэрэглэгч
болон ердийн телефон утасруу залган ярих,
өөрийн дуу хоолойг компьютерт бичиж
хадгалах зэрэгт микрофоныг ашигладаг.

17. Оролтын төхөөрөмж
a) DIN буюу 5 хөлтэй бүдүүн залгуур
b) PS/2 буюу 5 хөлтэй жижиг залгуур
c) USB залгуур
Залгуурын хооронд хувиргагч кабель
байдаг тул ямар ч төрлийн гарыг хэрэглэж
болно.
A. B. C.

18. Гаралтын төхөөрөмж
Гаралтын төхөерөмжийн үүрэг нь компьютер дээр боловсруулсан
мэдээллийг хэрэглэгчдэд ямар нэгэн байдлаар хүргэх явдал юм. Жишээ нь
дэлгэц дээр харах, цаасан дээр хэвлэх, дуу сонсох г.м
• Дзлгэц
• Принтер
• Чанга яригч
Холболтын техөерөмжийг нэг компьютерээс негее рүү холбогдон
мэдзэлэл солилцоход ашигладаг
 ■ Модем
 ■ Кабель

20. Дэлгэц (Monitor)
Компьютерийн боловсруулсан электрон өгөгдлийг хүний
ойлгохуйц хэлэнд хөрвүүлэн гаргах төхөөрөмж юм.
Мониторд үндсэн 3 үзүүлэлт байдаг.
· Диагоналийн хэмжээ нь (diagonal size) инчээр
· Нягтрал ба тодрол (Resolution) нь цэгийн тоогоор
· Дүрс сэргээх хурд (Refresh) нь герцээр илэрхийлэгдэнэ.
Нүд бол амьдарлыг харах цонх мөн.

22. Гаралтын төхөөрөмж

23. Flash – санах ой дээр суурилсан төхөөрөмж
Flash санах ой нь тэжээлээс
хамаардаггүй санах ойн төрөл бөгөөд
өгөгдлийг микросхемд бичих ба
хадгалдаг.
Flash санах ойд тулгуурласан
төхөөрөмжийн бүрэлдэхүүнд хөдлөх
хэсгүд гэж байдаггүй тул түүнийг
өгөгдөл хадгалж, зөөж авч явахад
тохиромжтой. Ийм мэдээлэл тээгч дээр
бичих, уншихын тулд USB-портоор
компьютерт залгана.
256mb, 512mb, 1gb,
2Gb, 4Gb, бүр 40Gb,
80Gb хэмжээтэй
үйлдвэрлэгдэж байна.

24. Компютер
Компьютерийг бүрдүүлэгч хүчин зүйлсийг гадна талаас нь авч үзвэл:
1.Процессор.
2.Монитор бүюу дэлгэц.
3.Keyboard буюу гар.
4.Mouse Буюу хулгана.
5.Тэжээлийн залгуур зэргээс бүрдэнэ
Төв процессор нь дараах эд ангиудаас бүрдэнэ.
1.Тэжээлийн блок
2.Motherboard / эх хавтан /
3.Hard disk / хатуу диск /
4.RAM / шуурхай санах ой /
5.Floppy Drive (A:)
6.CD Drive (E:)

25. Компьютерт бичих зөв байрлал

26. Компьютерт бичих буруу байрлал

27. Компьютерт бичих буруу байрлал

28. ПРОГРАМ ХАНГАМЖ/Software/
Програм хангамж гэдэг нь техник хангамжийг хэрэглэгч
бүрэн хэрэглэх нөхцөлийг хангаж өгдөг байх ёстой.
Програм хангамжийг
- системийн /Үйлдлийн систем/
- хэрэглээний /Word, Excel.../
- driver install /Техник хангамжийг ажиллуулах/
- мэргэжлийн/АutoСАD, МаthСАD../
- Utility программ /Scandisk, Kaspersky AntiVirus.../гэх мэт
ангилж болно.
Системийн ПХ-ийг:
BIOS (Үндсэн Оролт Гаралтын Систем)
OS (Үйлдлийн Систем) гэж 2 ангилдаг.

29. Үйлдлийн систем дэх үйлчилгээний програм: Энэ нь
TЭМ буюу компьютерт өөрийнхөө байгууламж тэдгээрийг
бүрдүүлж буй блок, микросхемүүдийн ажиллагааг шалгах
(тест програм), оношлох, диск дээр бичигдсэн бичлэгийн
секторуудыг эмхэлж цэгцлэх зориулалттай байдаг.
Үйлдлийн системийг дотор нь 2 ангилдаг.
1. Windows
2. Linux
Үйлдлийн систем

30. Хэрэглээний програм: Энэ нь компьютерийн програм
хангамжид онцгой байр эзэлдэг ба тодорхой салбарын үйл
ажиллагааг автоматжуулах зориулалттай байдаг. Өнөөдөр
дэлхий дээр компьютерийн хэрэглээний програм
асар түргэн хурдацтай хөгжиж, шийдвэрлэх асуудлын
хүрээ нь тэлсээр байна. Хамгийн өргөн дэлгэр ашиглагдаж
байгаа хэрэглээний програмуудыг дурьдвал:
1.Баримт бичгийн мэдээлэл, текст боловсруулах програм (Microsoft Word).
2. Хүснэгтэн мэдээлэл боловсруулах програм (Microsoft Excel).
3.Зураг зурах, боловсруулах програм.
4. Дуу авиа, хөгжмийн програмууд.
5. Сүлжээний програм.
6. Сургалтын програм.
7. Тоглоомын програм.

31. Файл/FILE/
Тодорхой зорилгоор, тодорхой нэрийн дор хадгалсан бүлэг
мэдээллийг файл гэдэг.
Файл нь:
 Нэр
 Төрөл
 Хэмжээ
 Байрлал
Эдгээр 4 хүчин зүйлээр тодорхойлогддог.

32. Мэдээллийг хэмжих нэгж
Мэдээллийг хэмжих нэгж хоёртын тооллын системд
явагдана.
 Bit – binary digit:: бит гэж нэрлэгдэх энэ нэгж мэдээллийн
хамгийн бага нэгж бөгөөд хоёртын тооллын системийн 0
эсвэл 1 нэгжийг илэрхийлнэ.
 Byte: нэг байт нь найман битийг агуулна.
1byte = 8 bit
1024 byte = 1Kb (килобайт)
1024 Кbyte = 1Mb (мегабайт)
1024 Mbyte = 1Gb (гегабайт)
1024 TRabyte=

33. Хавтас/FOLDER/
Хавтас: файлыг компьютерт эмх цэгцтэй хадгалахад
зориулж хавтас гэдэг ойлголт гарч ирсэн. Хавтас нь файлын
нэгэн адил шинээр үүсгэж, устгаж болох бөгөөд тухайн
хавтаст хадгалагдаж байгаа файлын нийт хэмжээ нь
хавтасны хэмжээг бий болгоно.

34. Компютерийн хамгаалалт
Вирусээр халдсан файлыг нээж хэрэглэхэд, өөрийгөө хувилж
хувилсан хувилбаруудаа компьютерийн бусад програм, дата
файл, хатуу дискийн бүүт секторт тархаж халддаг юм. Өөрөөр
хэлвэл компьютерт зөвшөөрөлгүйгээр нэвтрэх чадвартай,
тодорхой үүрэг, зорилготой програмыг вирус гэнэ.

35. Вирусийг таних хамгийн энгийн аргууд
•Компьютерийн дэлгэц vе vе анивчиж
•Систем ямар ч тайлбаргvй доголдох
•Компьютерийн ажиллах байдал урьдынхаасаа удаашрах
•Компьютерийн boot-ийг бvрэн ачаалж чадахгvй байх
•Принтер зарим vед алдаа өгч өөрийгөө ачааллан хэвлэх
•Фаил эсвэл директор зарим vед гарч ирэхгvй байх
•Компьютерийн чанга яригч тогтмол хугацаатайгаар
дуугарах.

36. Хэрхэн хамгаалах вэ?
 Зайлшгүй ямар нэг вирусны програмтай байх
 Тухайн вирусны програмынхаа хамгаалалтын баазын мэдээллийн байнга
шинэчлэж(update)байх
 Зөөврийн Disk ( flash, SD card , memory card bluetooth card )-үүдээ
компьютертай холбохдоо заавал шалгаж байх
 Шаардлагагүй тохиолдолд Share-ээ унтрааж байх
 Гарал vvсэл нь сайн мэдэгдэхгvй (ж: Internet-с авсан) програмуудтай
болгоомжтой харицаж, аль болох ажиллуулахгvй байхыг хичээх
 Internet- зорчихдоо найдвартай browser (Mozilla FireFox, Google Chrome г.м)
хэрэглэн зарим хориотой эсвэл үнэгүй програм татаж авахыг санал
болгосон сайтуудруу орохгүй байх
 Хvлээн авсан email-д чинь attachment буюу "хавсаргалт" болгож явуулсан
файлууд хэрвээ EXE, COM, BAT, VBS гэх мэт өргөтгөлтэй буюу ажиллуулж
болдог файлууд бол та уг захиаг нээж үзэлгүйгээр устгаж байх нь тустай.

37. Нэмэлт материал
 http://www.google.mn/history of computer - компьютерийн түүхүүд
 http://www.google.mn/applicationprogram - компьютерийн түүхүүд
 http://www.technologyreview.com/ - шинэ технологиуд
 http://www.futuretechnology.com/ - ирээдүйн технологиуд
 http://searchsoftwarequality.techtarget.com/definition/application-
program - хэрэглээний програмууд