1. Компьютерийн бүтэц
Компьютер нь техник хангамж ( Hardware) ба програм (Software) хоѐрын нэгдлээр
тодорхойлогдоно. Компьютерийн өмнө суухад нүдэнд ил харагдаж байгаа биетэй бодитой
зүйлсийг техник хангамж гэнэ. Техник хангамж нь дангаараа ямар нэгэн үйлдэл гүйцэтгэж
чадахгүй .Үүний тулд тухайн төхөөрөмжид тохирсон програмуудын цогцыг ашигладаг.
Эдгээр програмуудыг програм хангамж гэнэ.
Компьютер нь өөр хоорондоо уялдаа холбоо бүхий хэд хэдэн байгууламжаас бүтэх бөгөөд
тэдгээр нь арифметикийн болон логикийн үйлдлүүдийг хийж чаддаг , их хэмжээний
мэдээллийг боловсруулах ,хадгалах, дурын бодлогын бодолтын эцсийн ба завсрын үр дүнг
хэрэглэгчдэд төрөл бүрийн хэлбэрээр гаргаж өгөх гэх мэт өргөн боломж нарийн зохион
байгуулалттай юм. Компьютер нь дараах үндсэн хэсгүүдээс тогтоно.
Процессор ( Processor )
Дэлгэц ( Display )
Гар ( Keyboard )
Дискийн байгууламж ( Disk Driver )
Нэмэлт төхөөрөмж ( Mouse, Printer , Scanner, Speaker . . . )
Процессор нь компьютерийн бүх үйлдлийг гүйцэтгэх үүрэгтэй микропроцессор
буюу CPU ( Central Processing Unit) , тэжээл өгөх үүрэгтэй тэжээлийн блок ,
програмыг ажиллуулахад ашиглагдах санах ой гурваас тогтоно.
Санах ойг дотор нь тогтмол санах ой (ROM),шуурхай санах ой (RAM), завсрын санах ой
(BUFFER) гэж ангилдаг.
ROM буюу тогтмол санах ой нь зөвхөн унших зориулалттай цөөн тооны системийн
програмуудыг хадгалдаг бөгөөд хэзээч устаж алга болдоггүй. Харин RAM буюу шуурхай
санах ой нь компьютерийг асааснаас хойш ажиллуулсан бүх програмыг хадгалдаг ба
компьютерийг унтраахад бүх мэдээлэл нь устаж алга болдог. Завсрын санах ой буюу
BUFFER нь мэдээллийг оруулах ба гаргах үед түр зуур хадгалахад зориулагддаг.
Дэлгэц нь мэдээллийг гаргаж үзүүлэх үүрэгтэй ба хэмжээ ,өнгө , нягтрал, цэгийн
тоо зэргээрээ бие биенээсээ ялгагдана.
Гар нь гаднаас мэдээлэл оруулах үүрэг бүхий товчлууруудаас тогтоно. Гарны
товчлууруудыг гүйцэтгэх үүргээр нь үндсэн товчлуур, тусгай товчлуур,
функциональ товчлуур , удирдлагын товчлуур , тооцооны товчлуур гэж 5 ангилна.
Үндсэн товчлуурт үсэг , цифр ,үйлдлийн тэмдэг , хаалт , хашилт зэрэг товчлуурууд
орно. Тусгай товчлуур нь үндсэн товчлуурыг эмжин байрладаг бие даан ямар нэгэн
үйлдэл гүйцэтгэж мэдээлэл оруулах боломжгүй бусад товчлууртай хослон
хэрэглэгддэг товчлуурууд орно. Функциональ товчлуурт F1-F12 хүртлэх товчлуур
орох бөгөөд эдгээр нь тухайн ажиллаж байгаа програмаасаа хамааран үүрэг нь өөр
өөрөөр тодорхойлогддог байх юм.Удирдлагын товчлуурт заагч буюу курсорыг
удирдах үүрэгтэй сумтай товчлуурууд home, end,PageUp,PageDown товчлуурууд

2. орно. Тооцооны товчлуурт NumLock товчлуурыг дарахад идэвхжих товчлуурууд
орох ба эдгээрийг тооны машины үүргээр ашиглаж тооцооллыг гүйцэтгэнэ.
Дискийн байгууламж нь мэдээллийг хадгалах үүрэгтэй . Мэдээллийг хадгалах
багтаамж , хэлбэрээрээ ялгагдана. Компьютерт уян дискийн байгууламж (FDD),
хатуу дискийн байгууламж (HDD), компакт дискийн байгууламжууд (CDD) байдаг.
Сүүлийн үед зөөврийн диск (Flash)-ийг өргөн хэрэглэдэг болсон.
Нэмэлт төхөөрөмж: Компьютерт нэмэлт байдлаар залгагдаж байгаа бүх
төхөөрөмжүүдийг нэмэлт төхөөрөмж гэнэ. Үүнд: Хулгана (mouse), принтер
(printer) , скайнер (scanner) , чанга яригч (speaker) ...
Компьютерийн дээрх төхөөрөмжүүдийг оруулах, боловсруулах , гаргах , хадгалах
төхөөрөмж гэж ангилан авч үзэж болно.
Оруулах төхөөрөмж: Гар, хулгана, скайнер
Боловсруулах төхөөрөмж: Микропроцессор , санах ой
Гаргах төхөөрөмж: Дэлгэц, принтер , чанга яригч
Хадгалах төхөөрөмж: Төрөл бүрийн дискүүд орно.
Компьютерт оруулах төхөөрөмжөөр орж ирсэн мэдээллийг боловсруулах төхөөрөмжөөр
дамжуулан гаргах эсвэл хадгалах төхөөрөмжүүд рүү шилжүүлнэ.
Компьютерт мэдээллийг дүрслэх
Компьютерт мэдээллийг дүрслэх үндсэн хэлбэр нь хоѐртын тооллын систем юм. Энэ нь 0
эсвэл 1 гэсэн цифрүүдээс тогтох дарааллыг үүсгэнэ. Ямар нэгэн мэдээлэл компьютерт
файл хэлбэрээр хадгалагддаг.
Мэдээллийг хэмжих нэгж
Компьютерт мэдээллийг хэмжих хамгийн бага нэгжийг бит гэнэ. Бит нь 0 эсвэл 1 гэсэн
цифрээс тогтоно.
o 1 Bit =0 эсвэл 1 Bit =1
o 1 Byte=8 Bit
o 1 Kilobyte=1Kb=1024 byte=210 bit
o 1 Megabyte=1Mb=1024Kb=220 byte
o 1 Gegabyte=1Gb=1024Mb=230 byte
гэсэн үндсэн нэгжүүдийг ашиглан мэдээллийг хэмжинэ.
Компьютерийн техник хангамж
Компьютерийн техник хангамж гэдэг нь бидний гарт баригдаж, нүдэнд харагдаж байгаа
бодит биет тоног төхөөрөмжүүдийг хэлнэ. Эдгээр нь өөрийн гэсэн нэр, хүчин чадал,
онцлог шинж чанартай байдаг бөгөөд өөрийн гэсэн гүйцэтгэх үүрэгтэй. Техник
хангамжийг өөр өөр компаниуд үйлдвэрлэдэг Intel, ASUS, Gigabyte, Foxconn, Sony,

3. Samsung гэм мэт олон пүүс компаниуд байдаг. Гэхдээ эдгээр компаниуд ерөнхийдөө нэг
стандарттай үйлдвэрлэнэ.
Оролтын төхөөрөмж (удирдлагын хэсэг)
Санах ой (дамжуулах хэсэг)
Төв процессор (боловсруулах хэсэг)
Эх хавтан, нэмэлт карт (бусад оролт гаралт)
Гаралтын төхөөрөмж (мэдээлэх хэсэг)
Хадгалах байгууламж
Бусад гадаад төхөөрөмж гэсэн хэсгүүдэд хуваагдана.
Компьютер нь мэдээллийг оролтын төхөөрөмжийн тусламжтайгаар гаднаас оруулж
тоон хэлбэрт шилжүүлэн санах ойгоор дамжин төв процессороор боловсруулагдан
хадгалах төхөөрөмжинд хадгалагдах эсвэл гаралтын төхөөрөмж болох дэлгэцэнд гарах,
принтерээр хэвлэгдэх зэрэг үйлдэл гүйцэтгэгдэнэ. Эдгээр үйлдлийг удирдах
төхөөрөмжөөр удирдана.
Оролтын ба удирдлагын төхөөрөмжүүд
Мэдээллийг компьютерт ямар нэг хэлбэрээр оруулах, хөрвүүлэх, удирдах үүргийг
гүйцэтгэнэ. Гаднаас оруулж байгаа мэдээлэл нь янз бүрийн хэлбэртэй байх бөгөөд
оролтын төхөөрөмжүүд нь эдгээрийг ямар нэг байдлаар хөрвүүлэн компьютер ойлгох
түвшинд хүргэнэ. Keyboard-гар, Mouse-хулгана, Scanner-скайнер, Microphone-микрофон,
Digital camera-дижитал камер зэрэг нь оролтын төхөөрөмжүүд болно.
Keyboard-гар
Гар нь компьютерийг удирдах, компьютерт /үсэг, тоо, тэмдэг/ тэмдэгт оруулах үүрэг
гүйцэтгэнэ. Өөрөөр хэлбэл текстийг компьютерт бичиж оруулна. Товчлуурыг нь үндсэн,
функциональ, тоон, хос горимын гэж хуваана.
Гар нь процессортой залгагдах оролтын хэлбэр
нь одоогийн байдлаар DIN port, PS/2 port, USB
port гэсэн 3-н янз байна. Сүүлийн үед
компьютер дахь гарны залгагдах порт PS/2,
USB байна. Эдгээр хэлбэрүүд хооронд
хөрвүүлэгч залгуур байдаг.
Mouse-хулгана:
Хулгана нь хэрэглэгч компьютерийг удирдах болон сонголт хийх зэрэгт
хэрэглэгдэнэ. Хулганыг хөдөлгөхөд дэлгэцэн дээр гүйж байгаа сумыг
курсор гэх бөгөөд компьютер ямар үйлдэл хийж байгаагаас хамаарч хэлбэр
нь өөрчлөгдөж байдаг.Хулгана нь ерөнхийдөө 2 товчлуур 1 гүйлгэгчээс
бүрдэнэ. Эдгээр нь өөр өөрийн гэсэн үүрэгтэй. Процессортой залгагдах
хэлбэр нь одоогийн байдлаар Serial port, РS/2 port, USB port гэсэн 3-н янз

4. байна. Мөн утасгүй радио долгионоор холбогдох хулгана байдаг. Сүүлийн үед хулганын
залгагдах порт РS/2,USB байгаа.
Scanner-скайнер Цаасан дээр байгаа бэлэн мэдээллийг компьютерт оруулахад ашиглана.
Өөрөөр хэлбэл фото зураг, текст зэрэг цаас дээр байгаа зурган мэдээллийг уншаад
түүнийгээ тоон хэлбэрт шилжүүлж тусгай программын тусламжтайгаар компьютерт
оруулж зурган файл болгон хадгалах үүрэгтэй. Сканнерийн хүчин чадлыг текст болон
зургийг хэдэн dpi буюу нягтралтайгаар татаж байна гэдгээс хамааран тодорхойлдог.
Сканнерийн өнгө ялгаруулалт ихэвчлэн 72-600 dpi байдаг. DPI гэдэг нь dot per inch гэсэн
үгнүүдийн товчлол бөгөөд утгачилан орчуулбал нэг инчэд багтах цэгийн олонлог юм.
Жишээ нь 300 dpi сканнер нь нэг инчэд босоо 300 цэг, хөндлөн 300 цэг багтаах бөгөөд энэ
нь нэг инч квадратад 90000 цэг байна гэсэн үг. Сканнер нь текстийг зураг хэлбэртэй
болгодог тул эргүүлэн текст хэлбэр оруулахдаа ОСR/Optical Character Recognition/
системийг ашиглана. Жишээ нь ийм төрлийн программ нь FineReader юм. Сканнерийг
компьютерт LРТ port, СОМ port, USВ port зэргийн тусламжтайгаар холбодог. Adobe
Photoshop, АdоЬе Рhоtо Deluхе гэх мэт зургийн программуудаас сканнерт татаж буй зураг
болон текстийг Тwain программаар уншдаг.
Меmогу буюу Санах ой
Санах ой нь компыотерийн өгөгдлийг микропроцессорт богино хугацаанд хүргэх,
командыг түргэн гүйцэтгэх үүрэг бүхий микросхем юм. Энэ нь компьютерийн хурд, хүчин
чадлыг тодорхойлох бас нэгэн чухал үзүүлэлт болдог. Санах ойг хялбараар мэдээлэл
дамжуулагч, хадгалагч мэтээр ойлгож болно. Санах ой нь өөрийн гэсэн хэмжээтэй бөгөөд
хэмжээг нь byte/bit, byte, kilobyte, megabyte, gegabyte, нэгжээр хэмждэг. Санах ой нь хэд
хэдэн төрөлтэй байдаг:
Шуурхай санах ой - RAM (Random Ассеss Меmогу)
Тогтмол санах ой - ROM (Read Оnlу Меmогу)
Бусад төрлийн санах ой
RАМ: .
RОМ:

5. БУСАД САНАХ ОЙ: Бүх төрлийн хадгалах байгууламжууд бусад төрлийн санах ойд
хамрагдана. Өөрөөр хэлбэл диск төхөөрөмжүүд нь мэдээлэл хадгалах, дамжуулах үүрэг
гүйцэтгэнэ. Эдгээрийг санах ой гэхээсээ илүү хадгалах байгууламж гэнэ.
Гаралтын төхөерөмж
Микропроцессорын боловсруулсан мэдээллийн үр дүнг ямар нэгэн хэлбэрээр
бидэнд хүргэж ойлгуулдаг төхөөрөмжүүд энд багтана. Эдгээр нь голдуу гадаад
төхөөрөмжүүд юм.
Дэлгэц- Моnitor Дэлгэц нь мэдээллийг дүрс хэлбэрээр харуулах, гаргах үүрэгтэй.
Процессорын хийж байгаа бүх үйлдэл, диск төхөөрөмжүүд дээрх файл, программуудыг
мониторын тусламжтай харна. Desрlау (дисплей) нь мониторын экран бөгөөд хар-цагаан,
өнгөт, шингэн кристалл зэрэг төрлүүдтэй байдаг. Өнөө үед ихэвчлэн VGА (Vidео Graphics
Adapter), SVGА (Super Vidео Graphics Adapter) зэрэг дисплейг хэрэглэхээс гадна LCD
буюу шингэн кристалл дисплей бүхий монитор хэрэглэж байна. Дэлгэцийг овор
хэмжээнийх нь хувьд инч нэгжээр хэмждэг. Хэдэн өнгөөр хэр сайн өнгө ялгаруулалт хийж
байгаагаар нь resolution буюу өнгөний үзүүлэлтийг тодорхойлно.
Хэвлэгч- Printer Боловсруулсан мэдээллийг цаасан дээр буулгахад зориулагдсан
төхөөрөмж. Хэвлэгч нь өнгөт, хар гэсэн төрлүүдтэй. Принтерийг дотор нь хэвлэх төрлөөр
нь dot-matrix буюу матрицын принтер, inkjet буюу чернилэн хортой принтер мөн сүүлийн
үед өргөн нэвтэрч буй laserjet буюу лазерийн принтер гэх зэргээр ангилдаг. Мөн фото
зураг хэвлэхэд зориулагдсан PhotoPrinter байдаг.
Өсгөгч-Speaker Компьютерт байгаа дуу авиаг сонсоход зориулагдсан төхөөрөмж. Сүүлд
Speaker-ийг сайжруулан Subwoofer гэдэг төхөөрөмжийг илүү их хэрэглэх болсон. Энэ
төхөөрөмж нь дуу авианд шүүлт хийдэг. Өсгөгчөөс гадна чихэвч ашиглаж дуу сонсох
боломжтой.