پوهنتون لکچر نوټ

1. 1 Lecture Addison disease by Dr Akhtar Totakhail
(Addison Disease)
Primary adrenal insufficiency‫یا‬Addison disease‫د‬adrenal cortices‫خرابوالی‬ ‫وطیفی‬ ‫د‬
‫د‬ ‫حالت‬ ‫دا‬ .‫کیږی‬ ‫ته‬ ‫رامینځ‬ ‫کبله‬ ‫له‬ ‫شتون‬ ‫نه‬ ‫او‬secondary adrenal insufficiency‫لری‬ ‫فرق‬ ‫سره‬
‫د‬ ‫چی‬ ‫کوم‬ACTH.‫وی‬ ‫وجی‬ ‫له‬ ‫کموالی‬ ‫د‬ ‫اطراح‬ ‫د‬
Addison disease‫د‬cortisol.‫ده‬ ‫متصف‬ ‫باندی‬ ‫فقدان‬ ‫مزمن‬ ‫په‬Serum ACTH‫او‬alpha-
MSH levels‫د‬ ‫چی‬ .‫وی‬ ‫لوړه‬ ‫اندازه‬pigmentation‫تاریک‬ ‫سخت‬ ‫تر‬ ‫څخه‬ ‫نه‬ ‫د‬ ‫چی‬ ‫کیږی‬ ‫سبب‬
.‫وی‬ ‫متفاوت‬ ‫پوری‬
‫چی‬ ‫ناروغان‬ ‫هغه‬adrenal cortices‫د‬ ‫خرابوالی‬ ‫کی‬classic 21-hydroxylase deficiency‫له‬
‫د‬ ‫ولری‬ ‫وجی‬mineralocorticoid deficiency‫توګه‬ ‫وصفی‬ .‫لری‬ ‫به‬hyponatremia,volume
depletion,‫او‬hyperkalemia.‫ولری‬ ‫به‬‫په‬ ‫خو‬familial glucocorticoid deficiency‫کی‬
mineralocorticoid deficiency.‫لری‬ ‫نه‬ ‫شتون‬
Acute adrenal (addisonian) crisis‫نا‬ ‫د‬ ‫چی‬ ‫دی‬ ‫حالت‬ ‫بیړنی‬ ‫یو‬‫کافی‬cortisol.‫وی‬ ‫وجی‬ ‫له‬
Crisis‫د‬ ‫ممکن‬chronic adrenal insufficiency‫د‬ ‫هم‬ ‫یا‬ ‫او‬ .‫شی‬ ‫ته‬ ‫مینځ‬ ‫را‬ ‫هم‬ ‫کی‬ ‫جریان‬ ‫په‬ ‫تداوی‬
adrenal insufficiency.‫وی‬ ‫څرګندیدنه‬ ‫لمړنی‬Acute adrenal crisis‫په‬primary adrenal
insufficiency‫د‬ ‫کی‬secondary adrenal insufciency.‫وی‬ ‫زیات‬ ‫نسبت‬ ‫په‬
‫کی‬ ‫حالتونو‬ ‫الندی‬ ‫په‬Adrenal crisis.‫شی‬ ‫کیدای‬ ‫ته‬ ‫رامینځ‬
(1)‫د‬stress‫لکه‬ ‫کی‬ ‫حال‬ ‫په‬infection, trauma, surgery, hyperthyroidism,‫هم‬ ‫یا‬ ‫او‬
prolonged fasting‫د‬adrenal insufficiency‫کی‬ ‫ناروغانو‬ ‫شویو‬ ‫تداوی‬
(2)‫د‬adrenocortical hormone‫وروسته‬ ‫کولو‬ ‫قطع‬ ‫ناڅاپی‬
(3)‫دوطرفه‬ ‫د‬adrenalectomy‫هم‬ ‫یا‬ ‫او‬ ‫وروسته‬adrenal tumor‫نورو‬ ‫د‬ ‫چی‬ ‫کوم‬ ‫کول‬ ‫لری‬
adrenal gland.‫وړی‬ ‫مینځه‬ ‫له‬ ‫هم‬ ‫وظایف‬
(4)‫سره‬ ‫ډول‬ ‫تصادفی‬ ‫په‬pituitary gland (pituitary necrosis)‫وروسته‬
(5)‫دواړو‬adrenals‫لکه‬ ‫وروسته‬ ‫صدمی‬ ‫د‬ ‫ته‬trauma,hemorrhage,anticoagulant
therapy,thrombosis,‫انتان‬‫یا‬,‫د‬ ‫نادرا‬metastatic carcinoma‫وروسته‬
(6)‫وریدی‬ ‫داخل‬etomidate‫د‬ ‫چی‬ ‫(کوم‬ ‫وروسته‬ ‫تطبیق‬rapid anesthesia.‫استعمالیږی‬ ‫لپاره‬
Etiology
Autoimmunity‫د‬ ‫کی‬ ‫حالتونو‬ ‫داسی‬ ‫چی‬ .‫دی‬ ‫المل‬ ‫عمده‬ ‫یو‬ ‫یی‬adrenal function‫په‬ ‫کالونو‬ ‫څو‬ ‫د‬
.‫کمیږی‬ ‫سره‬ ‫تیریدو‬‫د‬ ‫هم‬ ‫یا‬ ‫او‬ ‫سره‬ ‫تنهایی‬ ‫په‬ ‫حالت‬ ‫دا‬ ‫چی‬polyglandular autoimmune (PGA)
syndrome.‫شی‬ ‫څرګند‬ ‫شکل‬ ‫په‬
Type 1 PGA‫د‬ ‫چی‬autoimmune polyendocrinopathy candidiasis ectodermal
dystrophy (APECED) syndrome‫د‬ ‫یی‬ ‫نقیصه‬ ‫چی‬ .‫یادیږی‬ ‫هم‬ ‫نوم‬ ‫په‬T cell-mediated
immunity.‫کیږی‬ ‫وړل‬ ‫باندی‬ ‫ارث‬ ‫چی‬ ‫وی‬ ‫کبله‬ ‫له‬Type 1 PGA‫ته‬ ‫رامینځ‬ ‫کی‬ ‫ماشومتوب‬ ‫په‬
‫ناروغی‬ ‫دا‬ ‫چی‬ .‫کیږی‬mucocutaneous candidiasis‫یی‬ ‫تعقیبی‬ ‫چی‬ .‫لری‬ ‫به‬
hypoparathyroidism‫او‬‫د‬ ‫نوکانو‬ ‫او‬ ‫غاښونو‬ ‫د‬dystrophy.‫کیږی‬ ‫ته‬ ‫رامینځ‬Addison
disease‫په‬15.‫کیږی‬ ‫ته‬ ‫رامینځ‬ ‫کی‬ ‫کلنی‬‫په‬ ‫کهولت‬ ‫د‬ .‫شی‬ ‫واقع‬ ‫وروسته‬ ‫چی‬ ‫کیږی‬ ‫هم‬ ‫داسی‬ ‫کله‬ ‫او‬
‫لکه‬ ‫ناروغۍ‬ ‫نوری‬ ‫مله‬ ‫ورسره‬ ‫کی‬ ‫وخت‬hypogonadism,hypothyroidism,pernicious
anemia,alopecia,vitiligo,hepatitis,‫جذب‬ َ‫سو‬,‫او‬Sjogren syndrome

2. 2 Lecture Addison disease by Dr Akhtar Totakhail
Type 2 PGA‫یی‬ ‫عمر‬ ‫چی‬ .‫کیږی‬ ‫ته‬ ‫رامینځ‬ ‫کی‬ ‫ځوانانو‬ ‫په‬20-40ٌ‫عموما‬ .‫وی‬ ‫پوری‬ ‫کالونو‬
female:male ratio‫یی‬3:1‫په‬ ‫حاالت‬ ‫الندی‬ .‫دی‬type 2 PGA.‫کیږی‬ ‫ته‬ ‫رامینځ‬ ‫سره‬
(1)autoimmune adrenal insufciency
(2)type 1 diabetes mellitus
(3)autoimmune thyroid disease‫چی‬‫ا‬‫ال‬‫معمو‬hypothyroidism‫کله‬ ‫نا‬ ‫کله‬ ‫خو‬ ‫وی‬
hyperthyroidism.‫وی‬ ‫هم‬
‫د‬Addison disease‫او‬hypothyroidism‫د‬ ‫کیدل‬ ‫واقع‬ ‫یوځای‬Schmidt syndrome‫نوم‬ ‫په‬
.‫یادیږی‬
Type 2 PGA‫د‬autoimmune primary ovarian failure;testicular failure (5%);
pernicious anemia (4%);‫ا‬‫ا‬‫ندرت‬ ‫او‬autoimmune hypophysitis,encephalitis,
hyoparathyroidism.‫وی‬ ‫سره‬
Tuberculosis‫د‬adrenals‫عام‬ ‫یو‬infection.‫ده‬ ‫روانه‬ ‫موازی‬ ‫کی‬ ‫نړی‬ ‫یی‬ ‫شیوع‬ ‫او‬ .‫دی‬
Coccidioidomycosis‫ته‬ ‫رامینځ‬ ‫نادر‬‫په‬ ‫خصوصا‬ ‫کیږی‬immunocompetent patients
.‫کیږی‬ ‫ته‬ ‫مینځ‬ ‫را‬ ‫توګه‬ ‫نادره‬ ‫چی‬ ‫کی‬ ‫ناروغانو‬
Bilateral adrenal hemorrhage‫د‬sepsis,heparin-associated thrombocytopenia,
anticoagulation,‫هم‬ ‫یا‬ ‫او‬antiphospholipid antibody syndrome.‫کیږی‬ ‫واقع‬ ‫یوځای‬ ‫سره‬
‫همدارنګه‬‫د‬ ‫ممکن‬ ‫حالت‬ ‫دا‬major surgery‫یا‬trauma‫درد‬ ‫د‬ ‫وروسته‬ ‫اونی‬ ‫یوه‬ ‫چی‬ .‫وی‬ ‫مل‬ ‫سره‬,
fever‫او‬shock‫د‬ ‫او‬ ‫وی‬ ‫خودسرانه‬ ‫ممکن‬ ‫دا‬ .‫وی‬ ‫یوځای‬ ‫سره‬flank pain.‫وی‬ ‫یوځای‬ ‫سره‬MRI
‫سره‬adrenal enlargement.‫وی‬ ‫موجود‬
Meningococcemia‫د‬purpura‫او‬adrenal insufficiency‫د‬adrenal infarction
.‫وی‬ ‫یوځای‬ ‫سره‬ ‫شکل‬ ‫ثانوی‬ ‫په‬ ‫وروسته‬
Hypogonadism‫وی‬ ‫عام‬Psychiatric symptoms‫د‬ ‫شمول‬ ‫په‬mania, psychosis.‫وی‬ ‫موجود‬
Congenital adrenal insuffciency‫په‬‫ځین‬.‫وی‬ ‫موجود‬ ‫کی‬ ‫حاالتو‬ ‫و‬
Familial glucocorticoid deficiency‫یو‬autosomal recessive disease‫د‬ ‫چی‬ ‫ده‬adrenal
ACTH receptor‫کی‬mutations.‫وی‬ ‫موجود‬‫د‬ ‫دا‬ ‫چی‬cortisol defciency‫او‬ACTH
resistance‫چی‬ .‫ده‬ ‫متصف‬ ‫باندی‬neonatal hypoglycemia,frequent infections,‫او‬dark
skin pigmentation.‫لری‬ ‫به‬
Triple A (Allgrove) syndrome‫کی‬ ‫صورت‬ ‫په‬AAAS gene‫کی‬mutation‫او‬ ‫وی‬ ‫راغلی‬
‫چی‬ ‫پروټین‬ ‫هغه‬encode‫د‬ ‫کوی‬ ‫معرفی‬ ‫یعنی‬ ‫کوی‬ALADIN.‫یادیږی‬ ‫نوم‬ ‫په‬
ALADIN
ALachrima , Achalasia, aDrenal Insufficiency, Neurologic disorder
‫حالت‬ ‫پورته‬ ‫دا‬‫د‬adrenal ACTH resistance‫د‬ ‫چی‬cortisol deficiency,achalasia,
alacrima,nasal voice,autonomic dysfnction,‫او‬neuromuscular disease‫باندی‬
.‫دی‬ ‫متصف‬
‫د‬Cortisol deficiency.‫وی‬ ‫هم‬ ‫پوری‬ ‫لسیزی‬ ‫دریمی‬ ‫تر‬ ‫عمر‬ ‫د‬ ‫مګر‬ ‫وی‬ ‫کی‬ ‫نوزادی‬ ‫په‬ ‫معموال‬
Congenital adrenal hypoplasia‫کی‬ ‫صورت‬ ‫په‬adrenal insufficiency‫د‬adrenal cortex
‫ممکن‬ ‫ناروغان‬ .‫وی‬ ‫کبله‬ ‫له‬ ‫نشتوالی‬hypogonadotropic hypogonadism.‫ولری‬Congenital

3. 3 Lecture Addison disease by Dr Akhtar Totakhail
adrenal hyperplasia‫د‬‫هغو‬enzymes‫کبله‬ ‫له‬ ‫نقیصو‬ ‫جنتیکی‬ ‫مختلفو‬‫د‬ ‫چی‬steroid‫مسول‬ ‫جوړولو‬
.‫وی‬
‫متناقص‬ ‫د‬cortisol‫ناروغان‬ ‫کبله‬ ‫له‬ ‫جوړیدو‬‫متحول‬adrenal insufciency‫د‬ ‫چی‬ ‫لری‬ACTH
‫د‬ ‫زیاتوالی‬adrenal cortex‫د‬hyperplasia‫یی‬ ‫عمده‬ ‫ټولو‬ ‫د‬ ‫چی‬ .‫کیږی‬ ‫سبب‬P450c21 (21-
hydroxylase deficiency)‫د‬ ‫ا‬‫ا‬‫شدید‬ ‫چی‬ ‫ناروغان‬ ‫هغه‬ .‫دی‬P450c2 1‫ولری‬ ‫نقیصه‬classic
congenital adrenal hyperplasia‫د‬ ‫کیږی‬ ‫بلل‬mineralocorticoids‫یعنی‬ ‫شکل‬ ‫په‬ ‫فقدان‬(salt
wasting).‫کوی‬ ‫تاسس‬ ‫شکل‬ ‫په‬‫د‬ ‫چی‬cortisol‫او‬ ‫فقدان‬‫د‬androgens‫زیات‬.‫ولری‬ ‫به‬ ‫افراز‬
Hypertension‫لرونکو‬ ‫عمر‬ ‫زیات‬ ‫په‬‫چی‬ ‫کی‬ ‫اشخاصو‬classic congenital adrenal hyperplasia
‫ولری‬ ‫ستونزه‬ ‫دا‬ ‫چی‬ ‫میرمنی‬ ‫هغه‬ .‫وی‬ ‫عام‬ ‫ولری‬hirsutism.‫شی‬ ‫ته‬ ‫رامینځ‬ ‫کی‬ ‫په‬ ‫ممکن‬ ‫به‬
‫چی‬ ‫ناروغان‬ ‫هغه‬P450c17‫فقدان‬(1 7-hydroxylase deficiency)‫د‬ .‫ولری‬cortisol
deficiency‫چی‬ .‫لری‬ ‫به‬ ‫درجی‬ ‫مختلفی‬hypertension,hypokalemia,‫او‬primary
hypogonadism.‫ولری‬ ‫به‬
‫ناروغان‬ ‫هغه‬‫چی‬P450cll‫ولری‬ ‫فقدان‬(1 1-hydroxylase deficiency)‫کیدو‬ ‫پیدا‬ ‫نو‬ ‫وی‬
‫قسمی‬ ‫وروسته‬virilization‫په‬ ‫او‬female infants‫سوشکل‬ ‫کی‬genitalia.‫ولری‬ ‫شتون‬ ‫به‬
childhood virilization‫او‬ ‫کی‬ ‫جنسونو‬ ‫دواړو‬ ‫په‬virilization‫یوځای‬ ‫سره‬fertility‫په‬ ‫کموالی‬‫بالغ‬
‫کی‬ ‫جنس‬ ‫ښځینه‬‫ناروغان‬ ‫اکثره‬ .‫وی‬ ‫موجود‬hypertension‫مختلف‬ ‫یوڅای‬ ‫سره‬cortisol
deficiency‫سیروم‬ ‫د‬ ‫یی‬ ‫تشخیص‬ ‫چی‬ ‫ولری‬ ‫هم‬ ‫به‬11-deoxycorticosterone‫او‬11-
deoxycortisol.‫کیږی‬ ‫تایید‬ ‫سره‬ ‫لوړوالی‬
‫چی‬ ‫درمل‬ ‫هغه‬primary adrenal insufficiency‫له‬ ‫ده‬ ‫عبارت‬ ‫کیږی‬ ‫سبب‬mitotane‫چی‬ ‫(کوم‬
adrenocortical carcinoma‫او‬ ).‫کیږی‬ ‫کارول‬ ‫کی‬ ‫تداوی‬abiraterone acetate‫چی‬ ‫درمل‬ ‫هغه‬ (
‫د‬prostate cancer).‫کیږی‬ ‫کارول‬ ‫لپاره‬
Clinical Findings
Symptoms and Signs
.‫شی‬ ‫راتالی‬ ‫هم‬ ‫کی‬ ‫جریان‬ ‫په‬ ‫کلنو‬ ‫او‬ ‫میاشتو‬ ‫د‬ ‫تدریجی‬ ‫مګر‬ ‫وی‬ ‫هم‬ ‫ناڅاپی‬ ‫شروع‬ ‫اعراضو‬ ‫د‬‫تشخیص‬
.‫وی‬ ‫وصفی‬ ‫غیر‬ ‫یی‬ ‫اعراض‬ ‫ابتدایی‬ ‫چی‬ ‫څو‬ ‫تر‬ ‫ونشی‬ ‫یقین‬ ‫پوری‬ ‫وخت‬ ‫هغه‬ ‫تر‬ ‫باندی‬
General symptomes:
‫ع‬‫توګه‬ ‫مومی‬‫د‬ ‫ناروغان‬ ‫ټول‬fatigue,‫د‬stamina‫کموالی‬,weakness,anorexia,‫او‬weight
loss.‫وی‬
Gastrointistinal:
‫کی‬ ‫سیستم‬ ‫هضمی‬ ‫په‬Abdominal pain,nausea,‫او‬vomiting‫ته‬ ‫رامینځ‬ ‫کی‬ ‫ناروغانو‬ ‫زیاتره‬ ‫په‬
.‫کیږی‬; diarrhea.‫شی‬ ‫ته‬ ‫رامینځ‬ ‫ممکن‬
‫د‬ ‫او‬ ‫تبه‬lymphoid tissue hyperplasia.‫کیږی‬ ‫ته‬ ‫رامینځ‬
Pain:
‫درد‬ ‫څرګند‬ ‫ناروغان‬.‫لری‬Arthralgias,myalgias,chest pain,abdominal pain,back
pain,leg pain,‫هم‬ ‫یا‬ ‫او‬headache.‫لری‬ ‫به‬
Psychiatric:
Psychiatric‫له‬ ‫وی‬ ‫عبارت‬ ‫اعراض‬anxiety, irritability‫او‬depression
Cerebral edema‫د‬ ‫ممکن‬ ‫یی‬headache,vomiting,‫ستونزه‬ ‫کی‬ ‫وهلو‬ ‫قدم‬,‫زکاوت‬ ‫او‬
.‫وړی‬ ‫ته‬ ‫کوما‬ ‫ناروغ‬ ‫چی‬ .‫شی‬ ‫ته‬ ‫رامینځ‬ ‫خرابوالی‬

4. 4 Lecture Addison disease by Dr Akhtar Totakhail
Hypoglycemia.‫کړی‬ ‫خراب‬ ‫حالت‬ ‫دماغی‬ ‫او‬ ‫کمزوری‬ ‫ناروغ‬ ‫د‬ ‫او‬ .‫شی‬ ‫ته‬ ‫رامینځ‬ ‫ممکن‬
Blood Pressure:
.‫وی‬ ‫کم‬ ‫فشار‬ ‫وینی‬ ‫د‬‫او‬orthostatic‫چی‬ .‫وی‬90%‫کی‬ ‫واقعاتو‬systolic blood pressures‫یی‬110
mm Hg.‫وی‬ ‫راکم‬ ‫څخه‬blood pressure‫د‬130 mm Hg.‫وی‬ ‫نادر‬ ‫زیات‬ ‫څخه‬Hypotension‫د‬
dehydration‫د‬ ‫او‬ .‫کیږی‬ ‫تشدید‬ ‫واسطه‬ ‫په‬nausea‫یا‬vomiting.‫کیږی‬ ‫سبب‬
Skin:
Skin hyperpigmentation‫د‬ ‫چی‬ .‫وی‬ ‫کی‬ ‫ناروغانو‬ ‫زیاتره‬ ‫په‬pituitary‫د‬ ‫څخه‬ ‫غدی‬alpha-
MSH (melanocyte-stimulating hormone).‫وی‬ ‫کبله‬ ‫له‬ ‫افراز‬ ‫د‬Skin hyperpigmentation
.‫وی‬ ‫پوری‬ ‫حالت‬ ‫تاریک‬ ‫تر‬ ‫څخه‬ ‫هیڅ‬ ‫د‬ ‫چی‬ .‫وی‬ ‫متفاوت‬ ‫کی‬ ‫ناروغانو‬ ‫په‬‫څرګند‬ ‫ته‬ ‫لمر‬ ‫چی‬ ‫ساحه‬ ‫هغه‬
.‫وی‬ ‫تیاره‬ ‫ډیری‬ ‫وی‬‫څر‬ ‫ته‬ ‫لمر‬ ‫چی‬ ‫ساحی‬ ‫هغه‬ ‫خو‬.‫وی‬ ‫وی‬ ‫تیاره‬ ‫هم‬ ‫وی‬ ‫ګندی‬Hyperpigmentation
‫څنګلو‬ ‫په‬,knees,‫شا‬ ‫ورمیږ‬ ‫د‬,‫ورغوی‬,‫شونډو‬ ‫د‬ ‫او‬ ‫موکوزا‬ ‫وریو‬ ‫د‬vermilion border‫د‬ .‫څنډی‬
‫تیونو‬ ‫د‬ .‫لری‬ ‫رنګ‬ ‫طوالنی‬ ‫یی‬ ‫بستر‬ ‫نوکانو‬Nipples‫او‬areolas.‫وی‬ ‫تیاره‬ ‫یی‬‫کی‬ ‫میرمنو‬ ‫په‬axillary
‫او‬pubic.‫وی‬ ‫کم‬ ‫ویښته‬
Gynacological:
‫کی‬ ‫میرمنو‬ ‫په‬anovulation‫او‬fertility‫ونیسی‬ ‫صورت‬ ‫حاملګی‬ ‫چی‬ ‫کله‬ ‫خو‬ .‫کیږی‬ ‫سبب‬ ‫کموالی‬
fatigue,nausea,vomiting,abdominal pain,‫او‬orthostasis‫چی‬ ‫حالتون‬ ‫وی.کوم‬ ‫موجود‬
.‫کوی‬ ‫ته‬ ‫رامینځ‬ ‫ابهامات‬ ‫کی‬ ‫تشخیص‬ ‫حتی‬insufficiency‫د‬intrauterine growth retardation
‫او‬fetal loss‫نشی‬ ‫تشخیص‬ ‫که‬ ‫میرمنی‬ ‫حامله‬ .‫کیږی‬ ‫سبب‬adrenal insufficiency‫به‬ ‫امله‬ ‫له‬
shock.‫شی‬ ‫مخامخ‬ ‫سره‬‫د‬adrenal crisis‫لمړی‬ ‫په‬ ‫حاملګی‬ ‫د‬ ‫چی‬ ‫میرمنی‬ ‫کی‬ ‫صورت‬ ‫په‬
trimester‫والدت‬ ‫لکه‬ ‫ستونزی‬ ‫صحی‬ ‫مل‬ ‫ورسره‬ ‫وی‬ ‫کی‬,postpartum‫یا‬type 1 diabetes
‫ولری‬hyoglycemia‫م‬ ‫کی‬ ‫په‬‫دی‬ ‫حالت‬ ‫دی‬ ‫چی‬ ‫میرمنی‬ ‫هغه‬ ‫کبله‬ ‫دی‬ ‫له‬ ‫نو‬ ‫ده‬ ‫مکنه‬type 1
diabetes‫نو‬ ‫ولری‬insulin dosage.‫شی‬ ‫راکم‬ ‫باید‬
Acute adrenal crisis‫ده‬ ‫ستونزه‬ ‫صحی‬ ‫عاجله‬ ‫یو‬Nausea,vomiting,fever,dehydration,
‫او‬hypotension‫تهدیدونکی‬ ‫ژوند‬ ‫چی‬shock‫چی‬ ‫کوی‬ ‫ته‬ ‫رامینځ‬intravenous fuids‫او‬
vasopressors.‫وایی‬ ‫نه‬ ‫ځواب‬ ‫پوره‬ ‫ته‬
Laboratory Findings
‫معاینات‬ ‫البراتواری‬ ‫ناروغانو‬ ‫داسی‬ ‫د‬neutropenia,lymphocytosis,‫او‬eosinophilia.‫ښیی‬
‫چی‬ ‫ناروغان‬ ‫هغه‬adrenal insufciency‫ولری‬serum sodium‫او‬ .‫وی‬ ‫کم‬ ‫یی‬potassium‫یی‬
‫کی‬ ‫حالت‬ ‫په‬ ‫لوږی‬ ‫د‬ .‫وی‬ ‫لوړ‬hypoglycemia‫ممکن‬ ‫او‬ .‫وی‬ ‫معمول‬ ‫یی‬Hyercalcemia‫ناروغ‬
.‫ولری‬
‫د‬plasma cortisol‫د‬ ‫اندازه‬3 mcg/dL‫سهار‬ ‫د‬ ‫کمه‬ ‫څخه‬8 AM‫داسی‬ ‫په‬ .‫ده‬ ‫نښه‬ ‫تشخیصه‬ ‫کی‬
‫همزمان‬ ‫د‬ ‫چی‬ ‫کی‬ ‫حال‬plasma ACTH level‫یی‬ ‫اندازه‬ ‫او‬ .‫وی‬ ‫لوړ‬ ‫هم‬200 pg/mL‫لوړ‬ ‫څخه‬.‫شی‬
‫چی‬ ‫ناروغان‬ ‫هغه‬corticosteroid‫اخلی‬ ‫موخه‬ ‫په‬ ‫تداوی‬ ‫د‬hydrocortisone‫څخه‬ ‫ټسټ‬ ‫د‬ ‫باید‬8
‫نور‬ .‫وانخلی‬ ‫مخکی‬ ‫ساعته‬corticosteroids‫لکه‬prednisone, dexamethasone‫د‬cortisol‫په‬
.‫کوی‬ ‫نه‬ ‫مداخله‬ ‫کی‬ ‫ټسټ‬
‫سیروم‬ ‫د‬DHEA levels‫د‬ ‫چی‬1000 ng/mL.‫وی‬ ‫کم‬ ‫څخه‬‫او‬Anti-adrenal antibodies‫په‬
50%‫د‬autoimmune Addison disease.‫وی‬ ‫موجود‬ ‫کی‬

5. 5 Lecture Addison disease by Dr Akhtar Totakhail
‫په‬acute adrenal crisis‫کی‬blood,sputum,‫یا‬urine cultures‫که‬ ‫وی‬ ‫مثبت‬ ‫کی‬ ‫وخت‬ ‫هغه‬ ‫په‬
‫چیری‬bacterial infection.‫وی‬ ‫عامل‬ ‫تشدیدونکی‬ ‫یو‬
Imaging
‫چیری‬ ‫که‬adrenal insufficiency‫د‬ ‫سره‬ ‫توګه‬ ‫واضح‬autoimmune‫نو‬ .‫وی‬ ‫نه‬ ‫وجی‬ ‫له‬ ‫دلیل‬
adrenal‫غدی‬CT scan‫کوچنی‬ ‫چی‬ .‫شی‬ ‫سره‬ ‫تر‬noncalcified adrenals‫په‬
autoimmune Addison disease.‫کیږی‬ ‫لیدل‬ ‫کی‬‫چی‬adrenal.‫وی‬ ‫غټه‬ ‫یی‬ ‫غده‬Adrenal
calcifications‫په‬50%.‫لری‬ ‫شتون‬ ‫کی‬ ‫ناروغانو‬
Differential Diagnosis
1.‫قومی‬‫یا‬‫فکتورونه‬ ‫نژادی‬
2.‫د‬shock‫او‬Hypotension‫علتونه‬ ‫نور‬
3.‫سرطان‬ ‫مخفی‬
4.‫ناروغۍ‬ ‫داخلی‬ ‫سیستم‬ ‫هضمی‬ ‫د‬
5.emotional stress
6.multiple sclerosis
7.hypothyroidism
Complications
‫د‬ ‫اختالطات‬ ‫ناروغی‬ ‫دی‬ ‫د‬underlying disease‫انتانات‬ ‫اوسنی‬ ‫او‬ .‫لری‬ ‫اړه‬ ‫پوری‬ ‫اختالطاتو‬ ‫په‬
‫ناروغی‬ ‫ممکن‬acute adrenal crisis‫او‬ .‫کړی‬ ‫تشدید‬autoimmune diseases.‫وی‬ ‫عام‬
Treatment
A.‫عمومی‬‫اقدامات‬:
‫د‬Addison disease‫په‬ ‫باید‬ ‫یی‬ ‫غاړکی‬ ‫خبرونکی‬ ‫طبی‬ ‫او‬ .‫اوسی‬ ‫و‬ ‫باخبره‬ ‫څخه‬ ‫حالت‬ ‫خپل‬ ‫د‬ ‫باید‬ ‫ناروغ‬
‫ناروغان‬ ‫دا‬ .‫وی‬ ‫غاړه‬hydrocortisone‫د‬ ‫چی‬ .‫شی‬ ‫تداوی‬ ‫توګه‬ ‫جدی‬ ‫باید‬ ‫یی‬ ‫انتان‬ ‫ځکه‬ ‫نو‬ ‫اخلی‬
hydrocortisone‫ورکول‬ ‫کی‬ ‫صورت‬ ‫په‬ ‫انتان‬ ‫د‬ ‫چی‬ ‫کوم‬ ‫دوز‬ ‫بیوتیک‬ ‫انتی‬ ‫د‬ ‫یی‬ ‫کی‬ ‫صورت‬ ‫په‬ ‫اخیستو‬
‫ی‬ ‫دوز‬ .‫کیږی‬.‫شی‬ ‫لوړ‬ ‫باید‬ ‫ی‬
B.:‫تداوی‬ ‫ځانګړی‬
‫د‬ ‫تداوی‬ ‫ناروغی‬ ‫دی‬ ‫د‬glucocorticoids‫او‬mineralocorticoids‫متوسطو‬ ‫چی‬ .‫ده‬ ‫ورکړه‬ ‫یوځای‬
‫کی‬ ‫حاالتو‬glucocorticoids.‫وی‬ ‫موثر‬ ‫هم‬ ‫سره‬ ‫تنهایی‬ ‫په‬
1.Glucocorticoid replacement therapy:
.‫ده‬ ‫سره‬ ‫ډول‬ ‫الندی‬ ‫په‬ ‫تداوی‬ ‫چی‬
 Hydrocortisone 15-30 mg orally daily
2/3 morning 1/3 late afternoon
 Prednisone
 Methylprednisolone orally
2-4 mg in the morning and 1-2 mg evening
 Plenadren 20 mg once-daily

6. 6 Lecture Addison disease by Dr Akhtar Totakhail
‫د‬glucocorticoid‫د‬ ‫باید‬ ‫دوز‬infection,trauma,surgery,stressful diagnostic
procedures.‫شی‬ ‫یوړل‬ ‫پورته‬ ‫کی‬ ‫صورت‬ ‫په‬
‫چی‬ ‫وشی‬ ‫پام‬ ‫ته‬ ‫دی‬ ‫باید‬ ‫کی‬ ‫صورت‬ ‫به‬ ‫ورکړی‬ ‫د‬‫بیوتیکو‬ ‫انتی‬ ‫د‬rifampin‫د‬hydrocortisone‫هغه‬
clearance‫چی‬ ‫ناروغان‬ ‫هغه‬ ‫کبله‬ ‫همدی‬ ‫له‬ ‫نو‬ ‫زیاتوی‬hydrocortisone‫او‬rifampin‫یوځای‬
‫د‬ ‫لری‬ ‫اړتیا‬ ‫ته‬ ‫ورکړی‬hydrocortisone‫تر‬ ‫باید‬ ‫دوز‬50%‫په‬ ‫حاملګی‬ ‫د‬ .‫شی‬ ‫یوړل‬ ‫پورته‬ ‫پوری‬
third trimester‫د‬ ‫کی‬glucocorticoid‫د‬ ‫چی‬ .‫وی‬ ‫زیاته‬ ‫اړتیا‬glucocorticoid‫دوز‬50%‫پورته‬
.‫کیږی‬ ‫یوړل‬
‫شدید‬ ‫د‬stress‫کی‬ ‫حالت‬surgery‫یا‬delivery‫کی‬ ‫صورت‬ ‫په‬hydrocortisone‫باید‬50- 100 mg
intravenously‫یا‬intramuscularly‫تعقیبی‬ ‫چی‬ .‫شی‬ ‫ورکړل‬50 mg‫هر‬6.‫شی‬ ‫ورکړل‬ ‫ساعته‬
‫په‬ ‫باید‬ ‫دوز‬ ‫کم‬less severe stress.‫کمیږی‬ ‫دوز‬ ‫شی‬ ‫کم‬ ‫تهدید‬ ‫چی‬ ‫کله‬ .‫شی‬ ‫ورکړل‬ ‫کی‬ ‫حالت‬
2.Mineralocorticoid replacement therapy:
‫ده‬ ‫سره‬ ‫ډول‬ ‫الندی‬ ‫تداوی‬
 Fludrocortisone acetate 0.05-0.3 mg orally daily or every other day
‫د‬postural hypotension,hyonatremia,‫یا‬hyperkalemia‫باید‬ ‫دوز‬ ‫درملو‬ ‫د‬ ‫کی‬ ‫صورت‬ ‫په‬
‫د‬ ‫ولری‬ ‫خستګی‬ ‫ناروغ‬ ‫چیری‬ ‫که‬ ‫کی‬ ‫څنګ‬ ‫په‬ ‫سره‬ ‫دی‬ ‫د‬ .‫شی‬ ‫یوړل‬ ‫پورته‬Fludrocortisone‫دوز‬ ‫لوړ‬
‫که‬ ‫خو‬ .‫پیداکړی‬ ‫اړتیا‬ ‫به‬ ‫ته‬edema,hypokalemia,‫یا‬hypertension‫درملو‬ ‫دی‬ ‫د‬ ‫وکړی‬ ‫تاسس‬
.‫کیږی‬ ‫کم‬ ‫دوز‬
‫د‬ ‫ناروغ‬ ‫چی‬ ‫وخت‬ ‫هر‬hydrocortisone‫د‬ ‫اخلی‬ ‫دوز‬ ‫لوړ‬Fludrocortisone‫اړتیا‬ ‫ته‬ ‫تداوی‬
‫ناروغان‬ ‫نلری.ځینی‬Fludrocortisone‫ځکه‬ ‫نو‬ ‫کوالی‬ ‫تحمل‬ ‫نشی‬ ‫یواځی‬NaCl tablets‫ورکړل‬
.‫شی‬
Dehydroepiandrosterone sulfate (DHEA) 50 mg orally each morning
‫درمل‬ ‫دا‬‫کیږی‬ ‫ترالسه‬ ‫بهودی‬ ‫ناروغ‬ ‫د‬ ‫سره‬,muscle mass‫د‬ ‫او‬ ‫زیاتیږی‬bone loss‫چی‬femoral
neck.‫کیږی‬ ‫ښه‬ ‫شوی‬ ‫ته‬ ‫رامینځ‬ ‫کی‬
DHEA‫سره‬fatigue‫او‬sexual dysfunction.‫کیږی‬ ‫ښه‬ ‫نه‬
3.Acute adrenal crisis therapy:
‫د‬adrenal crisis‫ته‬ ‫ناروغانو‬ ‫کی‬ ‫صورت‬ ‫په‬hydrocortisone sodium succinate 100-300
mg intravenously‫د‬saline solution‫وروسته‬ ‫چی‬ .‫کیږی‬ ‫ورکول‬ ‫سره‬hydrocortisone‫د‬
infusions‫شکل‬ ‫په‬50- 100 mg‫هر‬6‫یی‬ ‫اندازه‬ ‫همدا‬ ‫چی‬ .‫کیږی‬ ‫ورکول‬ ‫لپاره‬ ‫ورځی‬ ‫لمړی‬ ‫د‬ ‫ساعته‬
‫د‬ ‫وروسته‬‫کلینیکی‬.‫کیږی‬ ‫کم‬ ‫سره‬ ‫لیدو‬ ‫په‬ ‫معایناتو‬ ‫البراتواری‬ ‫او‬ ‫اعراضو‬
‫چی‬ ‫دا‬bacterial infection‫د‬acute adrenal crisis‫نو‬ .‫کوی‬ ‫تشدید‬‫باید‬ ‫بیوتیک‬ ‫انتی‬ ‫الساحه‬ ‫وسیع‬
.‫شی‬ ‫تطبیق‬ ‫پوری‬ ‫نتیجی‬ ‫تر‬ ‫کلچر‬ ‫د‬ ‫ورته‬
‫د‬ ‫ته‬ ‫ناروغ‬electrolyte abnormalities,hypoglycemia,‫او‬dehydration‫وی‬ ‫موجود‬ ‫که‬
.‫شی‬ ‫اصالح‬
‫نو‬ .‫شی‬ ‫وخوړل‬ ‫څه‬ ‫الری‬ ‫د‬ ‫خولی‬ ‫د‬ ‫چی‬ ‫کړی‬ ‫السه‬ ‫تر‬ ‫وړتیا‬ ‫دا‬ ‫ناروغ‬ ‫چی‬ ‫کله‬‫د‬hydrocortisone 10-
20 mg‫هر‬6.‫کیږی‬ ‫ورکول‬ ‫وروسته‬ ‫ساعته‬‫یی‬ ‫دوز‬ ‫دوامداره‬ ‫وروسته‬ ‫بیا‬ ‫چی‬10-20 mg‫او‬ ‫سهار‬
5-10.‫کیږی‬ ‫ورکول‬ ‫ناوخته‬ ‫غرمه‬

7. 7 Lecture Addison disease by Dr Akhtar Totakhail
Mineralocorticoid‫اندازه‬ ‫لوړه‬ ‫ته‬ ‫ناروغ‬ ‫چی‬ ‫کله‬ ‫وی‬ ‫نه‬ ‫ضروری‬ ‫وخت‬ ‫هغه‬hydrocortisone
‫د‬ ‫شی.خو‬ ‫ورکړل‬fudrocortisone acetate, 0.05-0.2 mg‫د‬ ‫سره‬ ‫ورکړی‬ ‫ورځنی‬
hydrocortisone‫د‬ .‫راکمیږی‬ ‫دوز‬fudrocortisone‫دوز‬0.05 mg‫شی‬ ‫زیات‬ ‫ورځی‬ ‫د‬ ‫که‬ ‫څخه‬
edematous.‫شی‬ ‫کیدای‬ ‫ثابت‬
Prognosis
‫د‬Addison disease‫د‬ ‫مړینه‬ ‫کی‬ ‫ناروغانو‬cardiovascular disease,malignancy,‫د‬ ‫او‬
infection‫خطرناک‬ ‫زیات‬ ‫ال‬ ‫ته‬ ‫روغتیا‬ ‫ولری‬ ‫ناروغ‬ ‫که‬ ‫ستونزی‬ ‫صحی‬ ‫نور‬ ‫مل‬ ‫ورسره‬ .‫وی‬ ‫کبله‬ ‫له‬
.‫کیږی‬ ‫ثابت‬
‫چی‬ ‫ناروغان‬ ‫هغه‬adrenal tuberculosis.‫ده‬ ‫حتمی‬ ‫یی‬ ‫تداوی‬ ‫ولری‬
Adrenal crisis‫د‬ ‫هم‬ ‫یا‬ ‫او‬ .‫کړی‬ ‫قطع‬ ‫درمل‬ ‫چی‬ ‫کیږی‬ ‫ته‬ ‫رامینځ‬ ‫کی‬ ‫ناروغانو‬ ‫هغه‬stress‫لکه‬
infection,trauma,‫یا‬surgery‫مناسب‬ ‫چی‬ ‫ولری‬corticosteroids‫خلی‬ ‫وانه‬‫د‬ ‫نو‬Adrenal
crisis.‫شی‬ ‫به‬ ‫مخامخ‬ ‫سره‬
‫د‬ ‫چی‬ ‫ناروغان‬ ‫هغه‬corticosteroid‫وکړی‬ ‫استفاده‬ ‫زیاته‬ ‫موخه‬ ‫په‬ ‫تداوی‬ ‫د‬ ‫څخه‬‫د‬Cushing
syndrome.‫لری‬ ‫زیانونه‬ ‫خپل‬ ‫ځانته‬ ‫بی‬ ‫دا‬ ‫چی‬ ‫کیږی‬ ‫مخ‬ ‫سره‬ ‫برخلیک‬
‫چی‬ ‫ناروغان‬ ‫ځینی‬Addison disease‫د‬ ‫کی‬ ‫ناروغانو‬ ‫ځینو‬ ‫په‬ ‫خو‬ .‫شی‬ ‫کوالی‬ ‫زندګی‬ ‫فعاله‬ ‫ښه‬ .‫ولری‬
glucocorticoid.‫وی‬ ‫موجوده‬ ‫خستګی‬ ‫هم‬ ‫بیا‬ ‫سره‬ ‫اخیستو‬ ‫په‬
‫چی‬ ‫ناروغان‬ ‫هغه‬ ‫همدارنګه‬Addison disease‫د‬ ‫ولری‬epinephrine‫د‬ ‫خو‬ .‫ولری‬ ‫به‬ ‫فقدان‬
epinephrine‫کی‬ ‫ناروغانو‬ ‫داسی‬ ‫په‬ ‫خستګی‬ .‫کیږی‬ ‫نه‬ ‫ارجاع‬electrolyte imbalance,‫یا‬
hypothyroidism‫د‬ ‫هم‬ ‫یا‬ ‫او‬diabetes mellitus‫وی‬ ‫وجی‬ ‫له‬.
‫چی‬ ‫ناروغان‬ ‫هغه‬adrenal crisis.‫ده‬ ‫ژغورونکی‬ ‫ژوند‬ ‫یی‬ ‫تداوی‬ ‫عاجله‬ .‫ولری‬‫که‬ ‫خو‬adrenal crisis
‫شی‬ ‫نه‬ ‫تداوی‬ ‫او‬ ‫شی‬ ‫پیژندل‬ ‫ونه‬ ‫یی‬shock‫او‬ ‫مایعاتو‬ ‫د‬ ‫چی‬ ‫کیږی‬ ‫ته‬ ‫رامینځ‬ ‫کی‬ ‫په‬ ‫شکل‬ ‫داسی‬ ‫په‬
vasopressors.‫ګرځی‬ ‫المل‬ ‫مړینی‬ ‫د‬ ‫ناروغ‬ ‫د‬ ‫او‬ ‫وایی‬ ‫نه‬ ‫ځواب‬ ‫سره‬