Przestrzeganie przepisów prawa i ekonomiki w ochronie zdrowia

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Barbara Górka
Przestrzeganie przepisów prawa i ekonomiki w ochronie
zdrowia 322[09].O1.04
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

1
Recenzenci:
mgr Małgorzata Grzywa
mgr Beata Marczak
Opracowanie redakcyjne:
mgr Barbara Górka
Konsultacja:
mgr Małgorzata Sienna
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[09].O1.04
„Przestrzeganie przepisów prawa i ekonomiki w ochronie zdrowia”, zawartego
w modułowym programie nauczania dla zawodu technik dentystyczny.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 4
2. Wymagania wstępne 5
3. Cele kształcenia 6
4. Materiał nauczania 7
4.1. Podstawowe pojęcia z zakresu ekonomiki i zarządzania 7
4.1.1. Materiał nauczania 7
4.1.2. Pytania sprawdzające 10
4.1.3. Ćwiczenia 10
4.1.4. Sprawdzian postępów 11
4.2. Zasady funkcjonowania mechanizmu rynkowego we współczesnej
gospodarce
12
4.3. Przepis prawa medycznego 17
4.4. Zasady funkcjonowania systemu ubezpieczeń zdrowotnych w Polsce
i finansowania świadczeń zdrowotnych
21
4.5. Zasady reglamentowania dostępu do usług medycznych 27
4.6. Zasady kontraktowania usług medycznych 31
4.7. Popyt i podaż na rynku usług medycznych 39
4.8. Jakość w ochronie zdrowia 44

3
4.9. Prawa i obowiązki pracownika i pracodawcy 49
4.10. Organy ochrony praw pacjenta 53
4.11. Rodzaje umów o pracę 58
4.12. Rodzaje umów cywilnoprawnych 62
4.13. Przepisy prawa dotyczące odpowiedzialności cywilnej i karnej 65
4.14. Przepisy prawa dotyczące działalności gospodarczej 69
5. Sprawdzian osiągnięć 72
6. Literatura 76

4
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy z zakresu funkcjonowania
gospodarki rynkowej, prawa pracy, formalno-prawnej obsługi i organizacji usług medycznych
oraz zagadnień cywilnoprawnych, dotyczących pracy zawodowej technika dentystycznego.
W poradniku tym znajdziesz:
– wymagania wstępne, czyli wykaz umiejętności jakie powinieneś posiadać, aby przystąpić
do realizacji tej jednostki modułowej,
– cele kształcenia tej jednostki modułowej,
– materiał nauczania, który umożliwi samodzielne przygotowanie się do ćwiczeń i zaliczenia
sprawdzianów. Do poszerzenia wiedzy wykorzystaj literaturę wskazaną na końcu
poradnika lub inne źródła informacji,
– zestaw pytań sprawdzających Twoje opanowanie wiedzy i umiejętności z zakresu całej
jednostki modułowej. Wykonując sprawdzian postępów powinieneś odpowiedzieć na
pytanie tak lub nie, co oznacza, że opanowałeś materiał lub nie.
Jeżeli masz trudności ze zrozumieniem tematu lub ćwiczenia, poproś o pomoc nauczyciela.
Bezpieczeństwo i higiena pracy
W czasie pobytu w pracowniach musisz przestrzegać regulaminów, przepisów bhp
i higieny pracy oraz instrukcji przeciwpożarowych, wynikających z rodzaju wykonywanych
prac. Przepisy te poznałeś już podczas trwania nauki i należy je bezwzględnie stosować.
Schemat układu jednostek modułowych w module
322[09].O1
Podstawy zawodu
322[09].O1.01
Przestrzeganie przepisów bezpieczeństwa
i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej
oraz ochrony środowiska
322[09].O1.04
Przestrzeganie przepisów prawa
i ekonomiki w ochronie zdrowia
322[09].O1.02
Analizowanie budowy, fizjologii
i patofizjologii narządu żucia
322[09].O1.03
Rozpoznawanie materiałów stosowanych
w technice dentystycznej

5
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− przestrzegać przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpożarowej oraz
ochrony środowiska,
− organizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,
− określać wpływ czynników zewnętrznych na organizm ludzki,
− określać zasady zapobiegania zakażeniom wirusem HBV, HIV, prątkiem gruźlicy oraz
innym chorobom zakaźnym,
− dobierać środki ochrony indywidualnej,
− stosować zasady aseptyki i antyseptyki,
− charakteryzować położenie, budowę oraz funkcje tkanek, narządów i układów organizmu
człowieka,
− charakteryzować budowę, funkcję i topografię narządu żucia,
− określać stany anatomiczno-czynnościowe narządu żucia,
− charakteryzować stany patologiczne narządu żucia,
− charakteryzować stany utraty przytomności,
− udzielać pierwszej pomocy w stanach nagłego zagrożenia zdrowotnego,
− rozróżniać materiały stosowane w technice dentystycznej,
− określać właściwości i zastosowanie materiałów stosowanych w protetyce i ortodoncji.

6
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− posłużyć się podstawową terminologią z zakresu ekonomiki i zarządzania,
− wyjaśnić funkcjonowanie mechanizmu rynkowego we współczesnej gospodarce,
− zinterpretować przepisy prawa medycznego,
− określić źródła i wyjaśnić sposoby finansowania świadczeń zdrowotnych,
− wyjaśnić istotę i zasady funkcjonowania systemu ubezpieczeń zdrowotnych w Polsce,
− scharakteryzować specyfikę rynku usług medycznych,
− określić czynniki wpływające na popyt i podaż usług medycznych,
− określić podmioty uprawnione do realizacji świadczeń zdrowotnych,
− wyjaśnić zasady reglamentowania dostępu do niektórych usług medycznych,
− określić rodzaje kontraktów na usługi medyczne,
− określić procedurę kontraktowania usług medycznych,
− scharakteryzować działalność organizacji oraz instytucji zajmujących się ochroną praw
pacjenta,
− zaspokoić uzasadnione roszczenia pacjenta dotyczące świadczonych usług medycznych,
− uzasadnić znaczenie profesjonalizmu i zaufania do personelu medycznego udzielającego
świadczeń zdrowotnych,
− zastosować przepisy prawa pracy dotyczące praw i obowiązków pracownika oraz
pracodawcy,
− zastosować przepisy prawa dotyczące wykonywanych zadań zawodowych,
− sporządzić dokumenty związane z poszukiwaniem pracy i zatrudnieniem,
− zastosować przepisy prawa dotyczące działalności gospodarczej,
− sporządzić dokumenty związane z prowadzeniem działalności gospodarczej,
− zinterpretować podstawowe przepisy prawa dotyczące odpowiedzialności cywilnej
i karnej,
− posłużyć się specjalistycznymi programami komputerowymi,
− skorzystać z różnych źródeł informacji.

7
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Podstawowe pojęcia z zakresu ekonomiki i zarządzania
4.1.1. Materiał nauczania
Ekonomia ustala pożądany stan w gospodarce. Podstawowym zjawiskiem, które bada
ekonomia, jest problem ekonomiczny.
Problem ekonomiczny polega na tym, że istniejącym zasobom towarzyszą, nieograniczone
potrzeby, które zazwyczaj przekraczają możliwości produkcyjne.
Ekonomia odpowiada na pytania:
1. co produkować,
2. jak produkować,
3. dla kogo produkować.
Potrzeba to poczucie braku czynnika lub elementu nieobecnego człowiekowi dla dobrego
samopoczucia fizycznego psychicznego. Zaspokajamy je, korzystając z dóbr i usług.
Istnieją dobra wole (np. powietrze, wody, światło słoneczne) i dobra gospodarcze
(ekonomiczne). Ze względu na przeznaczenie dobra gospodarcze podzielić można na
konsumpcyjne i produkcyjne. Produkcyjne służą do wytwarzania nowych dóbr gospodarczych,
dobra konsumpcyjne bezpośrednio zaspokajają nasze potrzeby.
Do wytwarzania dóbr i usług inaczej produktu służą czynniki wytwórcze:
1. ziemia – zasoby naturalne,
2. kapitał – rzeczowy i finansowy,
3. praca ludzka – fizyczna i umysłowa,
4. technologia.
Produkcja jest to działalność gospodarcza w wyniku której wytwarza się produkty
zaspokajające potrzeby ludzkie.
Proces produkcji dzieli się na:.
1. środki pracy – maszyny, urządzenia, narzędzia,
2. przedmioty pracy – materiały, surowce, półfabrykaty,
3. praca.
Praca jest zasobem ludzkim, niezbędnym do wytworzenia dóbr. Im większa specjalizacja
pracy i im wyższe wymagane umiejętności, tym wkład pracy w wytworzenie dobra jest
większy. Przedsiębiorczość jest również zasobem ludzkim. Jest to umiejętność organizacji
czynników produkcji, zapewniającej optymalne wytworzenie danego dobra. Ograniczone
zasoby służą do wytwarzania dóbr ekonomicznych.
Usługi to wszelkie te czynności, świadczone w celu zaspokajania potrzeb, których
bezpośrednim efektem nie są nowe dobra gospodarcze.
Podobnie jak dobra, usługi mogą być produkcyjne (naprawa samochodu, usługi
spedycyjne) i konsumpcyjne. Usługi świadczone są głównie dla celów konsumpcji
indywidualnej (fryzjerskie), zbiorowej (kulturalne, lecznicze) i ogólnospołecznej (usługi
w zakresie administracji, bezpieczeństwa).
Usługa medyczna lub opieki zdrowotnej posiada cechy usługi zindywidualizowanej, jest
świadczona przy udziale pracownika służby zdrowia zgodnie z definicją w przepisach UE
dotyczących uznawania kwalifikacji zawodowych. Konsumpcja usługi jest oparta na zaufaniu
nabywcy, wynikającym z przeświadczenia, iż najważniejszy jest jego interes, tzn. korzyści
z zastosowanej, abstrahującej od ryzyka, terapii, a więc istnienie gwarancji bezpieczeństwa,
wiarygodności i pewności.

8
Życie to nieprzerwany ciąg potrzeb, zaspokojeniu potrzeb służy podejmowana przez
człowieka działalność gospodarcza.
Działalnością gospodarczą, w myśl ustawy (z dnia 2 lipca 2004 o swobodzie
gospodarczej) jest zarobkowa działalność wytwórcza, budowlana, handlowa, usługowa oraz
poszukiwanie, rozpoznawanie i wydobywanie kopalin ze złóż, a także działalność zawodowa,
wykonywana w sposób zorganizowany i ciągły.
Każda firma do prowadzenia działalności potrzebuje licznych środków – zasobów:
rzeczowych, finansowych, ludzkich, naturalnych. Bez zasobów nie jest możliwa jakakolwiek
działalność.
Działalność gospodarcza może być prowadzona w różnych systemach społeczno-
gospodarczych (gospodarka tradycyjna, gospodarka rynkowa).
Produkcja świadczeń medycznych może odbywać się w:
− zakładach publicznych,
− zakładach niepublicznych non profit oraz
− zakładach niepublicznych komercyjnych.
Codziennie dookoła nas odbywają się różne transakcje handlowe. Ich całokształt oraz zespół
warunków, w jakich one przebiegają, nazywamy rynkiem.
Rynek jest to zespół warunków, które mają na celu doprowadzenie do kontaktu pomiędzy
kupującymi i sprzedającymi podczas wymiany dóbr i usług.
Rodzaje rynku:
1. Ze względu na przestrzeń czyli zasięg geograficzny:
− lokalny,
− regionalny,
− krajowy,
− międzynarodowy,
− światowy,
2. Ze względu na sytuację rynkową:
− rynek producenta,
− rynek konsumenta,
Konkurencja jest to proces, w którym oddziaływają na siebie uczestnicy rynku, aby osiągnąć
swój cel. (przedstawiają korzystniejsze oferty (warunki).
Elementami rynku jest podaż, popyt i cena.
Popyt to ilość dóbr i usług jakie klienci chcą i mogą kupić po określonej cenie.
Podstawowe pojęcie popytu posiada kilka znaczeń:
− popyt rynkowy – jest to ilość towarów jaką nabywcy gotowi są kupić w określonym
czasie przy danym poziomie cen. Węższym znaczeniem tego pojęcia jest popyt na
określone dobro;
− popyt globalny – jest to popyt na wszelkie dobra i usługi w danym kraju i czasie;
− popyt potencjalny – jest to wyrażenie określające jedynie zapotrzebowanie na dane dobro
lub towar;
− popyt efektywny – określa potrzeby które mają pokrycie w realnej sile nabywczej
konsumentów.
Podaż jest to ilość towarów (dóbr) jaką producenci zamierzają sprzedać w określonej
jednostce czasu. Wielkość podaży zależy przede wszystkim od wielkości produkcji, która jest
określona przez szereg czynników. Wielkość podaży nie jest równa wielkości produkcji
z powodu zużywania produkowanych dóbr przez ich producentów – przykładem tego jest
zużywanie węgla w kopalniach w celach energetycznych lub tworzenie zapasów własnej
produkcji przeznaczonych do późniejszego wprowadzenia na rynek. Dodatkowo na podaż
wpływa eksport oraz import danego produktu. Jednym z najważniejszych czynników

9
wpływających na wielkość produkcji i podaży jest cena. Wyższy poziom cen jest czynnikiem
stymulującym do zwiększenia produkcji i podaży gdyż zwiększa poziom rentowności
przedsiębiorstwa. Niższa cena wywołuje spadek opłacalności produkcji i zmniejszenie
wielkości podaży. Nie bez znaczenia dla podaży są ceny czynników produkcji – surowców,
maszyn, energii a także siły roboczej. Im wyższe są te ceny tym wyższy jest poziom kosztów
produkcji i niższy zysk przy danej cenie gotowego produktu. W konsekwencji powoduje to
spadek poziomu produkcji i podaży. Podobnie działają przewidywania odnośnie kształtowania
się cen zarówno gotowej produkcji jak i czynników produkcji. Może dojść do sytuacji, gdy
producenci lub sprzedawcy przewidując wzrost cen zmniejszą bieżącą podaż (np. gromadząc
zapasy) w oczekiwaniu na wzrost cen i większy zysk.
Każdy podmiot w swym działaniu wykorzystuje zasoby. Zasoby są przedmiotem zarządzania.
W zarządzaniu zasobami wyróżniamy najczęściej:
− zarządzanie zasobami ludzkimi,
− zarządzanie finansowe,
− zarządzanie aktywami,
− zarządzanie czasem,
− zarządzanie środowiskiem,
− zarządzanie wiedzą,
− zarządzanie relacjami, zwłaszcza istotne ostatnio zarządzanie związkami z klientem,
− zarządzanie kapitałem nieuchwytnym,
− zarządzanie problemami,
− zarządzanie konfliktami,
− zarządzanie stresem,
− zarządzanie nieruchomościami.
Zarządzanie to zestaw działań (planowanie, organizowanie, motywowanie, kontrola)
skierowanych na zasoby organizacji (ludzkie, finansowe, rzeczowe, informacyjne)
wykorzystywanych z zamiarem osiągnięcia celów organizacji.
Wyróżnia się trzy klasyczne czynniki konkurencyjności: jakość, koszt i dostawa. Zapewnienie
wymaganej przez rynek jakości produktu (wyrobu bądź usługi bądź pakietu produkty
i usługi), kosztu nabycia i użytkowania produktu oraz wymaganej ilości, różnorodności,
terminowości dostaw produktu i szybkości realizacji zamówień decyduje o konkurencyjności
produktu, czyli o jego atrakcyjności rynkowej w porównaniu z innymi produktami. Oprócz
czynników klasycznych dużego znaczenia nabierają ostatnio takie czynniki, jak sprawność
obsługi klientów oraz cechy jakości wykraczające poza jakość konstrukcji i wykonania, np.
ekologiczność i bezpieczeństwo produktu i procesu produkcji.
Zapewnienie jakości na sposób tradycyjny jest zadaniem kontroli jakości. Kontrola jakości jest
funkcją organizacyjną. Kontrola jakości wykonuje swoje zadanie w ten sposób, że spośród
wytworzonych produktów wybiera produkty spełniające wymagania i kwalifikuje je jako
nadające się do przekazania klientowi zewnętrznemu bądź wewnętrznemu. Produkty
niespełniające wymagań zostają odrzucone przez kontrolę jakości i kierowane do poprawek,
do naprawy albo do złomowania.
Zapewnienie jakości na sposób nowoczesny polega na zapewnieniu doskonałości procesu
wytwarzania i dostarczania.

10
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie czynniki wytwórcze służą do wytwarzania dóbr i usług?
2. Jakie znasz podziały procesu produkcji?
3. W jaki sposób definiujemy usługi?
4. W jaki sposób definiujemy usługi medyczne?
5. W jaki sposób definiujemy działalność gospodarczą?
6. W jaki sposób definiujemy rynek?
7. Jakie są podziały rynku?
8. W jaki sposób definiujemy popyt?
9. W jaki sposób definiujemy podaż?
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wymień po 5 przykładów czynników wytwórczych.
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeanalizować materiał nauczania,
2) zastanowić się nad podawanymi przykładami,
3) wypisać przykłady,
4) przyporządkować przykłady do czynników wytwórczych,
5) zaprezentować swoją pracę na forum grupy.
Wyposażenie stanowiska pracy:
− stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu i drukarką,
− przybory piśmiennicze,
− literatura zgodna z rozdziałem 6 Poradnika dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Przygotuj i przedstaw definicje pojęć: organizacja sieciowa, organizacja wirtualna,
zarządzanie systemowe, benchmarking, outsourcing, zarządzanie przez cele, zarządzanie przez
motywowanie, zarządzanie przez wyniki, zarządzanie przez zadania, zarządzanie przez
komunikowanie się, zarządzanie przez konflikt, modele i metody zarządzania.
2) wyszukać w literaturze i Internecie definicje,
3) przedstawić definicje na forum grupy.
− stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu
− przybory do pisania,
− arkusz papieru,

11
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić czynniki wytwórcze ?  
2) wymienić podziały procesu produkcji?  
3) zdefiniować usługi?  
4) zdefiniować usługi medyczne?  
5) zdefiniować działalność gospodarczą?  
6) zdefiniować rynek?  
7) podać podział rynku?  
8) zdefiniować popyt?  
9) zdefiniować podaż?  

12
4.2. Zasady funkcjonowania mechanizmu rynkowego
we współczesnej gospodarce
Mechanizm rynkowy to określenie wzajemnych zależności występujących między podażą,
popytem a ceną towaru
Elementy mechanizmu rynkowego to popyt i podaż. Cena to wartość rynkowa towaru lub
usługi wyrażona w pieniądzach. Cena równowagi rynkowej to cena przy której wyroby
i usługi są sprzedawane w takiej samej ilości w jakiej zostały wyprodukowane
Warunki funkcjonowania gospodarki rynkowej:
1. Wolność i swoboda w podejmowaniu działalności gospodarczej
2. Konkurencja między podmiotami gospodarczymi
3. Prywatna forma własności
Popyt to zależność pomiędzy ilością dobra, którą chcą i mogą kupić konsumenci, a ceną tego
dobra. Podstawowe prawo popytu mówi, że gdy cena dobra rośnie, spada ilość danego dobra,
jaką są skłonni kupić konsumenci, przy założeniu pozostałych wielkości stałych. Prawo to
dotyczy zdecydowanej większości dóbr, które są dlatego nazwane dobrami normalnymi (nie
dotyczy natomiast pozostałych dóbr: niższego rzędu i dóbr luksusowych).
Wielkość popytu na dane dobro zmienia się w czasie. Jeśli jest to jedynie skutek zmiany ceny,
wówczas mówimy o:
1. kurczeniu się popytu (efekt wzrostu ceny),
2. rozszerzaniu się popytu (efekt spadku ceny).
Jednakże popyt może wzrosnąć, lub spaść przy tej samej cenie. Wzrost popytu może zostać
wywołany następującymi czynnikami:
1. spadek ceny dobra komplementarnego,
2. wzrost ceny dobra substytucyjnego,
3. wzrost dochodów,
4. zmiana gustów na korzyść danego dobra,
5. wzrost liczby nabywców.
Spadek popytu może zostać wywołany następującymi czynnikami:
1. wzrost ceny dobra komplementarnego,
2. spadek ceny substytutu,
3. spadek dochodów,
4. zmiana gustów na niekorzyść dobra,
5. spadek liczby nabywców.
Elastyczność popytu określa stopień wrażliwości popytu na zmianę lub wahania trzech
zmiennych: ceny danego dobra, ceny innych dóbr oraz dochodu.
Elastyczność podaży to miara zdolności producentów do dostosowywania wielkości
podaży do zmiany ceny. Inaczej mówiąc, elastyczność podaży jest miarą wrażliwości podaży
na zmianę ceny.
Elastyczność podaży jest uzależniona od dwóch czynników: czasu i wzajemnej substytucji
czynników produkcji:
1. Elastyczność podaży jest tym większa, im dłuższy jest badany okres.

13
2. Elastyczność podaży jest tym większa, im większy jest stopień wzajemnej substytucji
czynników produkcji (im większe są możliwości dostosowania czynników produkcji do
zmieniających się warunków).
W bardzo krótkim okresie podaż jest zwykle nieelastyczna.
Wysokość ceny na rynku zostaje ustalona samoczynnie w momencie wymiany informacji
między producentami i konsumentami. Porównanie popytu i podaży na jednym wykresie daje
obraz rynku, na którym spotkali się sprzedający i nabywcy.
Punkt równowagi - to taki stan, w którym podaż danego dobra równa się popytowi. W tej
unikalnej sytuacji mamy do czynienia z równowagą rynkową, a cena określana jest mianem
ceny równowagi. Dla każdej innej ceny różnica między ofertą kupna i sprzedaży jest większa.
Samoistne ustalenie się ceny na rynku przez wyrównanie wielkości popytu i podaży to właśnie
mechanizm rynkowy, nazywany równowagą rynkową. Graficznym obrazem stanu równowagi
rynkowej jest punkt równowagi rynkowej, czyli punkt przecięcia się krzywej popytu z krzywą
podaży.
Stan równowagi rynkowej występuje w gospodarce bardzo rzadko. W wypadku
niedoboru rynkowego sprzedawcy podwyższają cenę tak długo, aż zmniejszająca się wielkość
popytu i rosnąca wielkość podaży doprowadzą do ustalenia ceny równowagi. Analogiczne
zasady kształtowania równowagi rynkowej występują także na innych rynkach. Na rynku pracy
rolę ceny pełni płaca, na rynku finansowym stopa procentowa. Po osiągnięciu równowagi
następują na rynku zmiany innych niż cena czynników, które prowadzą do kolejnych wahań
wielkości popytu i podaży. Rynek ustala cenę równowagi na nowym poziomie.
Podaż (funkcja podaży) to zależność pomiędzy ceną dobra a jego ilością, jaką producenci
chcą sprzedać przy danej cenie. Wielkość podaży danego dobra zmienia się przede wszystkim
na skutek zmiany ceny. Możliwe są tu dwa przypadki:
− kurczenie się podaży (efekt spadku ceny),
− rozszerzanie się podaży (efekt wzrostu ceny),
Wzrost podaży może zostać wywołany następującymi czynnikami:
− ograniczenie kosztów produkcji,
− korzystne zmiany cen innych towarów,
− postęp technologiczny,
− korzystne warunki atmosferyczne,
− korzystne zmiany w polityce państwa (np. niższe opodatkowanie, subsydia).
Spadek podaży może zostać wywołany następującymi czynnikami:
− wzrost kosztów produkcji,
− niekorzystne zmiany cen innych towarów. niekorzystne warunki atmosferyczne,
− niekorzystne zmiany w polityce państwa (np. wyższe opodatkowanie, cofnięcie
subsydiów).
Struktury rynkowe mają dosyć złożoną postać zwłaszcza w sektorze zdrowia. Rynkiem
podstawowym jest rynek leczenia ambulatoryjnego, na którym rolę kupujących pełnią pacjenci,
a lekarze i konsultanci (lekarze specjaliści) są dostawcami usług medycznych (Rysunek1).
Ostatnia grupa czerpie korzyści z asymetrycznej struktury informacji (lub uprzywilejowania
informacyjnego), co stanowi przyczynę wielu dysfunkcji występujących na tym rynku. Rynek
ubezpieczeń prywatnych powstał na skutek wzrostu świadomości pacjentów i doświadczeń w
zakresie podziału ryzyka ubezpieczeniowego. W modelu rynkowym, oferta prywatnych firm
ubezpieczeniowych na rynku zdrowotnym obejmuje różnorodne polisy chroniące osoby objęte
ubezpieczeniem przed kosztem ryzyka, które przekracza finansowe możliwości jednostki.

14
Rys. 1. Struktury rynkowe ochrony zdrowia [9]
Oprócz opisanych powyżej rodzajów rynku, występują jeszcze trzy kolejne, których
istnienie jest związane z obrotem produktów i usług medycznych. Na trzecim rynku potencjalni
pacjenci mogą kupować produkty farmaceutyczne, które są częściowo dostępne tylko na
receptę. Popyt na te produkty jest w pewnych stopniu uzależniony od decyzji lekarza i innych
świadczeniodawców. Rynek leczenia szpitalnego jest w podobnym stopniu uwarunkowany
orzeczeniem lekarskim. Za wyjątkiem ostrych przypadków, hospitalizacja pacjenta następuje
dopiero po konsultacji z lekarzem rodzinnym lub lekarzem specjalistą. Ostatni z omawianych
przez nas rynków to rynek produktów farmaceutycznych, na którym rolę klienta odgrywają
apteki, a przemysł farmaceutyczny pełni funkcję dostawcy. Tak, jak w przypadku rynku
podstawowego, działalność wszystkich pozostałych rynków związanych
z systemem ochrony zdrowia nie zawsze przebiegała zgodnie z planem. Był to w przeszłości
główny powód, dla którego odchodzono od modelu rynku prywatnego w stronę systemów
regulowanych przez polityczne negocjacje grupowe. Rozmiar rynku medycznego w Polsce
w 2007 roku prezentuje rys.2.
Rys. 2. Rozmiar rynku usług medycznych w Polsce [18]
1. Jakie elementy kształtują wzrost popytu?
2. Jakie czynniki wpływają na spadek popytu?
3. Jakiego rodzaju miarą jest elastyczność podaży?
4. Od jakich czynników zależy elastyczność podaży?
5. W jakiej sytuacji mamy do czynienia z punktem równowagi?
6. Od jakich czynników zależy spadek podaży?
7. Jakie struktury funkcjonują na rynku ochrony zdrowia?

15
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Odszukaj w literaturze i Internecie informacji o rynku usług medycznych w Polsce
w okresie ostatnich 5 lat. Przygotuj prezentację dotyczącą składników rynku i ich zmian.
2) wyszukać informacji w literaturze i Internecie,
3) zastanowić się nad odpowiedzią na pytanie,
4) przygotować prezentację,
5) zaprezentować pracę na forum grupy.
− kartki papieru,
− stanowisko komputerowe z oprogramowaniem niezbędnym do przygotowania prezentacji,
− rzutnik multimedialny,
Ćwiczenie 2
Przygotuj prezentację dotyczącą rozmiaru rynku usług medycznych ma przestrzeni
ostatnich 5 lat i wskaż tendencje i zmiany.
2) wyszukać informacji w literaturze i Internecie,
3) zastanowić się nad odpowiedzią na pytanie,
− kartki papieru,
− materiały z poprzedniego ćwiczenia,
− stanowisko komputerowe z oprogramowaniem niezbędnym do przygotowania prezentacji,

16
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić elementy kształtujące wzrost popytu?  
2) wymienić czynniki wpływające na spadek popytu?  
3) określić jakiego rodzaju miarą jest elastyczność podaży?  
4) wymienić czynniki, od których zależy elastyczność podaży?  
5) scharakteryzować sytuację, w której mamy do czynienia z punktem
równowagi ?  
6) wymienić czynniki od których zależy spadek podaży?  
7) scharakteryzować struktury funkcjonujące na rynku ochrony zdrowia?  

17
4.3. Przepisy prawa medycznego
Prawo jest to uporządkowany formalnie i treściowo zbiór norm postępowania,
odróżniających się od innych norm postępowania pewnymi szczególnymi cechami,
ustanawianych przez odpowiednie organy państwowe, których przestrzeganie zostało
zagwarantowane sankcją przymusu państwowego.
Normy postępowania nazywamy w prawie normami prawnymi. Charakteryzują się one
pewnymi szczególnymi cechami:
1) szczególną budową,
2) szczególną formą,
3) ogólnością i abstrakcyjnością.
Zbudowane są one z trzech elementów: hipotezy, dyspozycji, sankcji.
Hipoteza – to jest wskazanie konkretnej sytuacji, w której może znajdować się podmiot
oraz określenie tego podmiotu poprzez jego cechy (ogólne). Dyspozycja – to jest nakaz lub
zakaz danego zachowania się podmiotu w określonej sytuacji. Sankcja – to jest wskazanie
konkretnej dolegliwości, kary, która czeka podmiot w przypadku niepodporządkowania się
danej normie prawnej (przekroczenia danej normy).
Normy przybierają formę przepisów prawnych, wchodzących w skład poszczególnych
aktów normatywnych i mogących mieć postać dłuższych bądź krótszych jednostek
redakcyjnych poszczególnych aktów normatywnych, czyli artykułu, paragrafu, ustępu, punktu,
litery, podpunktu itp., czyli inaczej mówiąc przepisy prawa są jedynie technicznym środkiem
służącym do wyrażenia tychże norm.
Prawo obowiązujące nie składa się więc z przepisów prawa lecz z norm prawnych.
Oprócz norm prawnych istnieją inne normy postępowania, które nie są związane
z władzą państwową, państwo ich nie tworzy i nie wymusza ich realizowania (są to m.in.
normy moralne czy obyczajowe). Często bywa jednak tak, że normy prawne odsyłają do norm
obyczajowych, czy moralnych, np. dobre zwyczaje kupieckie (k.h.). Normy moralne
charakteryzują specyficzne sankcje wynikające z dobrowolnego ich przyjęcia „za swoje", np.
wyrzuty sumienia. Trafnie opracowane prawo stanowione, czyli zbieżne z normami moralnymi
większości społeczeństwa, potrafi skutecznie wymusić posłuch wśród całego społeczeństwa
1
.
Prawo pojmowane jako zespół norm prawnych można podzielić ze względu na różne kryteria:
Zarówno w zbiorze norm prawa prywatnego jak i publicznego można wyróżnić gałęzie
prawa. Obejmują one spójne i uporządkowane wedle przyjętych założeń zespoły norm
prawnych, regulujących obszerne kategorie stosunków społecznych. Regulują one stosunki
społeczne, do których się odnoszą w sposób pełny, spójny i bezpośredni. Natomiast normy
innej gałęzi prawa można stosować tylko analogicznie (odpowiednio) lub subsydiarnie
(pomocniczo), ale nie bezpośrednio.
Od gałęzi prawa należy rozróżnić kompleksowe regulacje prawne (ustawy). Są to zespoły
norm odnoszące się do jednego przedmiotu, czyli jednego rodzaju stosunku społecznego.
Zawierają one jednak w sobie normy (przepisy) z kilku gałęzi prawa (np.: cywilnego,
2.07.1994 r. (tekst jednolity – Dz.U. z 1998 r. Nr 120, poz. 787) czy ustawa o gospodarce
nieruchomościami z 21.08.1997 r. (Dz.U. z 1997 r. Nr 115, poz. 741), lub ustawa
o zamówieniach publicznych z 10.06.1994 r. (tekst jednolity – Dz.U. z 1998 r. Nr 119,
poz.773), itp.
Do podstawowych gałęzi prawa można zaliczyć Prawo Konstytucyjne, Prawo Cywilne,
Prawo Karne, Prawo Administracyjne, Prawo Pracy, Prawo Finansowe.

18
W niektórych przypadkach prawo nie decyduje za członków społeczeństwa jak być
powinno, nie rozwiązuje powstających konfliktów, a jedynie wyznacza możliwe sposoby
rozwiązywania tych konfliktów, np. w drodze pertraktacji, ugody czy procesu. Stwarza więc
różnego rodzaju procedury, z których obywatel może korzystać.
Prawo medyczne to umowna nazwa obejmująca dużą liczbę aktów prawnych,
regulujących – mówiąc najszerzej - obszar spraw związanych ze zdrowiem i medycyną.
Prawo ochrony zdrowia stanowi kompleksową gałąź prawa, regulującą wszelkie stosunki i
zdarzenia prawne zarówno sferze publicznej, jak i prywatnej, których skutki mają wpływ na:
1. realizację zadań państwa i jednostek samorządu terytorialnego, zakresie zapewnienia
bezpieczeństwa zdrowotnego obywateli,
2. funkcjonowanie rynku świadczeń opieki zdrowotnej,
3. prowadzenie działalności na rynku usług zdrowotnych,
4. organizację systemu instytucji i jednostek ochrony zdrowia,
5. odpowiedzialność cywilną i karną dotyczącą wszelkich form aktywności na rynku
medycznym.
Źródłem prawa medycznego są postanowienia konstytucji, umowy międzynarodowe,
ustawy zwykłe, rozporządzenia, elementarne unormowania praw człowieka a w tym prawa
pacjenta i zakładów opieki zdrowotnej:
1. Ustawa o Zawodzie Lekarza,
2. Kodeks Etyki Lekarskiej,
3. Deklaracja praw pacjenta.
Podstawowym przepisem konstytucyjnym dotyczącym ochrony zdrowia jest art.68
Konstytucji RP, a w szczególności jego ustęp drugi. Rozważając konstytucyjne podstawy
prawa ochrony zdrowia należy uwzględniać także postanowienia art.30 i art.38 Konstytucji
RP.
Kolejnym ważnym przepisem prawa ochrony zdrowia jest ustawa z dnia 5 grudnia 1996
roku, o zawodach lekarza i lekarza dentysty (tekst jedn. Dz.U. z 2005 r. Nr 226, poz. 1943).
Ustawa określa zasady i formy wykonywania zawodu lekarza i lekarza dentysty oraz tryb
kształcenia i doskonalenia zawodowego. Obok postanowień o zasadach wykonywania zawodu
lekarza, akt prawny reguluje także tryb przeprowadzania eksperymentu medycznego,
podejmowania inwazyjnej metody leczenia lub diagnostyki oraz problematykę dotyczącą
tajemnicy lekarskiej i praw pacjenta. Przepisy odnoszące się do ustroju samorządu lekarskiego
i kwestii odpowiedzialności zawodowej zawiera natomiast ustawa z dnia 17 maj a 1989 r.
o izbach lekarskich (DZ.U.Nr 30, poz.158 z późn.zm.).
Podobna konstrukcja dotyczy ustawy z dnia 5 lipca 1996r. o zawodach pielęgniarki
i położnej (Dz.U. z 2001r. Nr 57, poz.602 z późn.zm.).
Regulacje dotyczące prawa ochrony zdrowia znajdują się także w przepisach prawa
karnego, szczególna uwagę należy zwrócić na przepisy art.150i art. 160 §2 ustawy z dnia
6 czerwca 1997r. – kodeks karny (Dz.U. Nr 88, poz. 553 z późn.zm.).
Należy też wspomnieć o dwóch ustawach:
1. z dnia 15 września 2000r. – Kodeks spółek handlowych (Dz.U. Nr 94, poz. 1037 z późn.
zm.) regulującą instytucję spółki partnerskiej, stworzona z myślą o osobie wykonującej
wolne zawody – lekarzach;
2. z dnia 23 kwietnia 1964 – kodeks cywilny (Dz.U. Nr 16, poz. 96 z późn. zm.) – przepisy
kodeksu znajdują m.in. zastosowanie w instytucji umowy na udzielanie świadczeń opieki
zdrowotnej zawieranej między płatnikiem a świadczeniodawcą oraz przy konstruowaniu
pozwów zawierających roszczenia odszkodowawcze za błędy w sztuce lekarskiej.
Kolejna grupa przepisów prawa zawarta jest w Rozporządzeniach, czyli aktach prawnych,
dla wydania których musi istnieć wyraźna delegacja ustawowa. Przykładem takiego aktu jest

19
rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 22 czerwca 2005r. w sprawie wymagań, jakim
powinny odpowiadać pod względem fachowym i sanitarnym pomieszczenia i urządzenia
zakładu opieki zdrowotnej (Dz.U. Nr 116, poz. 985). Rozporządzenie to zostało wydane
w oparciu o art. 9 u.z.o.z. Przepis ustawy informuje o pewnej zasadzie, procedurze itp.,
jednocześnie określając podmiot upoważniony do wydania rozporządzenia i zakres jego
regulacji.
Ilość aktów wykonawczych w ochronie zdrowia jest ogromna. Dotyczą one spraw
formalnych np. rozporządzenie z dnia 10 sierpnia 2001r. w sprawie rodzajów dokumentacji
medycznej w zakładach opieki zdrowotnej, sposobu jej prowadzenia oraz szczegółowych
warunków jej udostępniania (Dz.U. Nr 88, poz.966 z pózn. zm).
Ochrona zdrowia w Polsce od 1999 roku funkcjonuje w oparciu o system ubezpieczeń
społecznych. Jednym z jego elementów jest kontrakt zawarty przez płatnika ze
świadczeniodawcą. Przedmiotem tego kontraktu jest określony rodzaj i ilość świadczeń
zdrowotnych oraz zasady i warunki ich udzielania. Beneficjentom świadczeń jest osoba trzecia
– ubezpieczony. Ten stosunek jest zobowiązaniowy jest zasadniczym źródłem prawa
z punktu widzenia praktyki rynku usług medycznych. Ta umowa określa koszyk świadczeń
oraz to, w jakim czasie i jakich warunkach świadczenie ma zostać udzielone.
W stosunku do medycyny podobnie jak innych dziedzin działalności ludzkich obowiązują
przepisy prawa międzynarodowego ze szczególnym uwzględnieniem przepisów prawa Unii
Europejskiej. Prawo do ochrony zdrowia gwarantuje Europejska Karta Społeczna sporządzona
w Turynie dnia 18 października 1961r.
1. W jaki sposób definiuję się prawo?
2. Jakimi cechami charakteryzują się normy prawne?
3. Z jakich elementów zbudowane są normy prawne?
4. Jakie gałęzie można zaliczyć do prawa?
5. Jakie są źródła prawa medycznego?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Uzupełnij brakujące zapisy:
a) Pracodawca ..............................wypowiedzieć umowy o pracę w czasie urlopu
pracownika , a także w czasie .............................................................., jeżeli nie upłynął
jeszcze okres uprawniający do rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia
b) Zobowiązanie polega na tym, że .......................... może żądać od .................................
świadczenia, a ...................................................... powinien świadczenie spełnić
c) Zbrodnię można popełnić tylko .................................; występek można popełnić tylko
.................................................................., jeżeli ustawa tak stanowi
d) .............................................. unieważnić małżeństwa z powodu braku przepisanego
wieku, jeżeli małżonek przed wytoczeniem powództwa ten wiek ..............................
e) W toku postępowania organy administracji państwowej stoją na straży
.........................i podejmują ........................................... do dokładnego wyjaśnienia stanu
faktycznego oraz do załatwienia sprawy, mając na względzie interes społeczny i słuszny
interes obywateli

20
2) odnaleźć pełne brzmienie tekstu do uzupełnienia,
3) uzupełnić tekst,
− Kodeksy prawa,
− kartki papieru z tabelą,
− literatura zgodna z rozdziałem 6 Poradnika dla ucznia
Ćwiczenie 3
Odszukaj w Kodeksie karnym, Kodeksie cywilnym, Kodeksie postępowania
administracyjnego oraz Kodeksie rodzinnym i opiekuńczym po jednym przepisie prawnym.
1. ……………………………………………………………………………………………….
2. ……………………………………………………………………………………………….
3. ……………………………………………………………………………………………….
4. ……………………………………………………………………………………………….
Aby wykonać ćwiczenie powinieneś:
2) odszukać przykłady,
– Kodeksy prawa,
– materiały piśmiennicze,
– literatura zgodna z rozdziałem 6 Poradnika dla ucznia.
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować prawo?  
2) wymienić cechy jakimi charakteryzują się normy prawne?  
3) wymienić elementy, z których zbudowane są normy prawne?  
4) wymienić gałęzie prawa ?  
5) wymienić źródła prawa medycznego?  

21
4.4. Zasady funkcjonowania systemu ubezpieczeń zdrowotnych
w Polsce i finansowania świadczeń zdrowotnych
Od 1 stycznia 1999r. ubezpieczenia zdrowotne są obowiązkowe. W 2003r. składka
wynosi 8%. Konieczność ich opłacania rekompensują obniżone podatki. Pobór,
ewidencjonowanie i dochodzenie składek na ubezpieczenie zdrowotne to zadanie Zakładu
Ubezpieczeń Zdrowotnych (ZUS) i Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego (KRUS).
Instytucje te otrzymują zwrot kosztów z tym związanych w wysokości 0,5% (ZUS) i 0,25%
(KRUS) i mają obowiązek przekazywać zebrane składki „niezwłocznie”, czyli w ciągu 3 dni.
Dotychczas składka na ubezpieczenie zdrowotne wynosi 8% podstawy wymiaru (tzn.
wynagrodzenia, emerytury, renty, zasiłku itp.). Składka dla rolnika, podlegającego
ubezpieczeniom społecznym wynosi kwotę, odpowiadającą cenie połowy kwintala żyta
z każdego hektara przeliczeniowego użytków rolnych, ustalonej dla celów podatku rolnego;
nie może ona przekroczyć wysokości składki naliczanej z 50ha.
Płatnikiem składki najczęściej nie jest ubezpieczony. Składkę pracownika oblicza
i opłaca pracodawca; bezrobotnego – urząd pracy ; emeryta i rencisty – ZUS albo KRUS;
rolnika – oblicza, pobiera z budżetu państwa KRUS: osób pobierających stałe świadczenia
z pomocy społecznej – jednostka pomocy społecznej wypłacająca je, itp. Składka jest
odliczana od podatku dochodowego. Wszyscy, którzy odprowadzają składkę na ubezpieczenie
zdrowotne są obowiązane, bez uprzedniego wezwania, opłacić składki za każdy miesiąc
kalendarzowy, do 15 dnia następnego miesiąca do ZUS lub KRUS w oparciu o sporządzoną
deklarację rozliczeniową.
Do dnia dzisiejszego zmodyfikowano katalog osób, które podlegają obowiązkowi
ubezpieczenia zdrowotnego. Znaleźli się w nim, w porównaniu z dotychczasowymi przepisami,
cudzoziemcy przebywający w Polsce na podstawie karty stałego pobytu lub czasowego,
wydanej w związku z przyznaniem statusu uchodźcy; rolnicy i ich domownicy, nie podlegający
ubezpieczeniom społecznym; kombatanci nie pobierający emerytury lub renty; osoby
przebywający na urlopie wychowawczym; nie pozostające na urlopie wychowawczym; nie
pozostające na wyłącznym utrzymaniu osoby zobowiązanej do ubezpieczenia; utrzymujący się
ze świadczeń pomocy społecznej.
Obowiązek ubezpieczenia jest wykonany po zgłoszeniu się do Narodowego Funduszu
Zdrowia i opłaceniu składki. Po spełnieniu tych warunków osoba ta staje się członkiem NFZ.
Prawo do świadczeń wygasa po miesiącu od wygaśnięcia członkostwa.
Ubezpieczonym przysługują świadczenia, służące zachowaniu, ratowaniu, przywracaniu
i poprawie zdrowia, udzielane w przypadku choroby, urazu, ciąży, porodu i połogu, oraz
w celu zapobiegania chorobom i promocji zdrowia. Wszystkie świadczenia zdrowotne
udzielane ubezpieczonym powinny odpowiadać aktualnej wiedzy i praktyce medycznej oraz
nie przekraczać granic koniecznej potrzeby.
Ubezpieczonym nie przysługują :
− świadczenia, których sposób finansowania określają odrębne przepisy, w tym świadczenia
medycyny pracy,
− orzeczenie o zdolności do prowadzenia pojazdów mechanicznych oraz inne orzeczenia
i zaświadczenia lekarskie wydawane na życzenie ubezpieczonego (jeżeli nie są one
związane z dalszym leczeniem, rehabilitacją, niezdolnością do pracy, kontynuowaniem
nauki, a także jeżeli nie są wydawane dla celów pomocy społecznej lub uzyskania zasiłku
pielęgnacyjnego),

22
− świadczenia zdrowotne w szpitalach uzdrowiskowych i sanatoriach uzdrowiskowych nie
związane z bezpośrednią przyczyną skierowania ubezpieczonego na leczenie
uzdrowiskowe,
− świadczenia stomatologiczne inne niż podstawowe,
− szczepienia ochronne inne niż zlecone do wykonania NFZ przez ministra zdrowia,
− świadczenia ponadstandardowe, których wykaz określi w rozporządzeniu minister
zdrowia (te ubezpieczony sfinansuje z własnej kieszeni),
− wysokospecjalistyczne procedury medyczne - wykaz, zasady i tryb ich udzielania będą
zawarte w rozporządzeniu ministra zdrowia, a zostaną one sfinansowane z budżetu
państwa.
Z systemu powszechnych ubezpieczeń twórcy ustawy wyłączyli najdroższe świadczenia
medyczne, które finansuje budżet państwa. Wykaz tych świadczeń, zasady i tryb ich udzielania
określa rozporządzenie ministra zdrowia. Takie rozwiązanie stanowi oczywistą ochronę
kondycji finansowej NFZ.
NFZ zapewnia bezpłatny dostęp do podstawowych świadczeń lekarza stomatologa
zagwarantuje bezpłatne podstawowe materiały stomatologiczne (wykaz jednych i drugich
sporządza minister zdrowia). Gwarantuje także prowadzenie profilaktyki stomatologicznej
u dzieci do 18 roku życia.
Prawo do leczenia szpitalnego gwarantuje ubezpieczonemu opłacenie składki
i skierowanie od lekarza powszechnego ubezpieczenia zdrowotnego. Pacjent ma prawo
wyboru szpitala spośród szpitali tego samego poziomu referencyjnego (minister określi
krajową sieć szpitali z uwzględnieniem ich poziomu, w zależności od rodzaju udzielanych
świadczeń).
W dotychczasowym modelu funkcjonowania państwa do roku 2003, główną formą
środków publicznych wykorzystywanych dla realizacji zadań państwa w zakresie ochrony
zdrowia były środki Skarbu Państwa oraz dochody środki samorządowe wspólnot
mieszkańców oraz. Wiele gmin innych niż duże miasta, również przeznacza na opiekę
zdrowotną własne środki publiczne, ale rzadko realizują w ten sposób zadania własne
z zakresu ochrony zdrowia, częściej wspierają środki Skarbu Państwa, które w wielu
regionach przekazywane są gminom dla realizacji zadań zleconych.
Jednym z celów zmian ustrojowych państwa było zwiększenie znaczenia publicznych
środków samorządu terytorialnego w realizacji publicznoprawnych zadań państwa.
Z konstytucji jednoznacznie wynika, że jednym z takich zadań jest zapewnienie równego
dostępu do świadczeń zdrowotnych finansowanych ze środków publicznych. Większe szanse
na skuteczną i efektywną realizację tych zadań są wtedy, gdy środkami nie dysponuje głównie
państwowa administracja, lecz samorząd mieszkańców czy jakieś państwowe jednostki
organizacyjne, które wykonują zadania publiczne. Taką jednostką miały być powoływane
drogą ustawy instytucje finansowe, które finansowałyby koszty opieki zdrowotnej w zakresie,
wynikającym z zapisów art. 68 Konstytucji. W uchwalonej nowelizacji do ustawy z 6 lutego
1997r. o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym te instytucje nazwano, zgodnie z tradycją
okresu międzywojennego „Kasami Chorych”.
Od stycznia 2003 roku Kasy Chorych zostały przekształcone w Narodowy Fundusz Zdrowia.
Z dniem 23 stycznia 2003r (wejście w życie ustawy) zmienił się cały system finansowania
ochrony zdrowia. Sposób finansowania systemu ochrony zdrowia oparty został na
funkcjonowaniu Narodowego Funduszu Zdrowia, który zakładał oddzielenie nabywców
świadczeń zdrowotnych, od świadczeniodawców, tj. zróżnicowanych pod względem
własnościowym instytucji realizujących usługi medyczne. Oznaczało to przejęcie finansowania
określonego pakietu usług zdrowotnych i świadczeń przez nieistniejące dotychczas w Polsce
powojennej instytucje, oraz powstanie wewnętrznego rynku usług, na którym o kontrakt

23
ubiegać się będą zróżnicowane pod względem statusu prawnego podmioty. W systemie
ubezpieczeniowym oddziały Narodowego Funduszu Zdrowia zawierały umowy bezpośrednio z
wykonawcami usług lub ich samorządnymi organizacjami, nie zaś z pośrednikami, czyli
administracją państwową (wojewodą) lub samorządową (wójtem, burmistrzem, prezydentem
miasta).
Doświadczenia innych krajów wskazują, iż łączenie dwóch ról – roli nabywców świadczeń
wraz z rolą właścicieli instytucji opieki zdrowotnej – przez związki samorządów terytorialnych
lub administrację szczebla ponadlokalnego (np. administrację wojewódzką), może prowadzić
do sytuacji konfliktowych lub rozmycia odpowiedzialności.
Dlatego też w sytuacji, gdy świadczeniodawcą będzie publiczny zakład opieki zdrowotnej
- winien on mieć status zakładu samodzielnego. Nie tylko zasada rozdziału nabywców usług od
usługodawców ma gwarantować skuteczność, bezpieczeństwo i jakość nowego systemu. Do
dalszych podstaw systemu należą:
1. wielkość źródeł:
− źródeł finansowania systemu (fundusz oparty na składce, budżet, opłaty za, usługi
ponadstandardowe, darowizny, subsydia pozabudżetowe itp.),
− wielość równouprawnionych świadczeniodawców ;
2. równość podmiotów :
− wszyscy obywatele mają dostęp do świadczeń tej samej jakości,
− powszechnie i obowiązkowo opłaca się składkę na ubezpieczenie zdrowotne,
− wysokość składki jest proporcjonalna do zarobków – 8% podstawy wymiaru;
3. solidaryzm społeczny:
− czynniki ryzyka (wynikające z wieku, stanu zdrowia, płci, miejsca zamieszkania,
zawodu itp.) są rozłożone na wszystkich ubezpieczeniowych,
− świadczenia dla osób o skrajnie złej sytuacji finansowej opłacane są przez lepiej
sytuowany ogół obywateli, poprzez budżet,
− jedna składka ubezpieczonego gwarantuje świadczenia wszystkim osobom
pozostającym na jego utrzymaniu.
Przyjęcie mieszanego, budżetowo-ubezpieczeniowego źródła zasilania służby zdrowia, nie jest
równoznaczne za zwolnieniem z obowiązku wspierania systemu ochrony zdrowia. Do jego
niezbywalnych obowiązków należy między innymi ustalanie kierunków i priorytetów polityki
zdrowotnej, a poza tym:
− finansowanie programów z zakresu ochrony zdrowia publicznego (w tym profilaktyki
i promocji),
− kształcenie kadr medycznych i finansowanie badań naukowych,
− ustalanie standardów jakości świadczeń medycznych i nadzór fachowy,
− finansowanie inwestycji o znaczeniu krajowym,
− kontrola zgodności działania z prawem instytucji biorących udział w systemie ochrony
zdrowia.
Zmiana źródeł i kierunku przepływu środków finansowych, tzw. “pieniądze za
pacjentem”, nie oznacza ich natychmiastowego pomnożenia. Jednakże uzyskanie wpływu na
decyzje finansowe, poczucie współgospodarowania, wymusi poszukiwanie takich rozwiązań
organizacyjnych, które sprzyjać będą racjonalnemu wykorzystaniu zasobów.
Nadzorowaniem poprawności przepływu kwot składek jest Urząd Nadzoru Ubezpieczeń
Zdrowotnych jako centralny organ administracji rządowej to też wprowadzona nowość. Jego
zadaniem ma być ochrona interesów ubezpieczonych. Kieruje nim prezes powoływany przez
premiera na wniosek ministra zdrowia. Urząd sprawuje nadzór nad gospodarką finansową kas i
współpracujących z nimi zakładów opieki zdrowotnej. Gdy zostanie naruszony fundusz

24
rezerwowy, a kasa nie przedstawi Urzędowi planu przywrócenia równowagi finansowej albo
gdy plan ów okaże się niezadowalający lub jego realizacja nie przyniesie efektów, to Urząd
może ustanowić zarząd komisaryczny NFZ. Może to zrobić także w razie rażącego
naruszenia przez kasę prawa. Urząd może nakładać na członka zarządu NFZ karę upomnienia
(pieniężną) w wysokości trzykrotnego wynagrodzenia brutto oraz występować do rady kasy z
wnioskiem o jego odwołanie. Prezes Urzędu będzie wydawał decyzje administracyjne. Zarząd
komisaryczny może sprawować swe funkcje do roku. W tym czasie musi opracować plan
przywrócenia płynności finansowej i wypłacalności kasy.
Podstawa prawna
1. Ustawa z dnia 23 stycznia 2003 o powszechnym ubezpieczeniu w Narodowym Funduszu
Zdrowia
2. Ustawa z dnia 20 lipca 2001 r. o zmianie ustawy o powszechnym ubezpieczeniu
zdrowotnym oraz niektórych innych ustaw.( Dz.U. 2001 nr 88 poz. 961)
3. Ustawa z dnia 22 grudnia 2000 r. o zmianie ustawy o powszechnym ubezpieczeniu
zdrowotnym, ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych, ustawy o podatku
dochodowym od osób prawnych oraz ustawy o zryczałtowanym podatku dochodowym od
niektórych przychodów osiąganych przez osoby fizyczne.( Dz.U. 2000 nr 122 poz. 1324)
4. Ustawa z dnia 30 listopada 2000 r. o zmianie ustawy o powszechnym ubezpieczeniu
zdrowotnym.( Dz.U. 2000 nr 122 poz. 1311)
5. Ustawa z dnia 19 stycznia 2000 r. o zmianie ustawy o powszechnym ubezpieczeniu
9. Ustawa z dnia 10 kwietnia 1999 r. o zmianie ustawy o powszechnym ubezpieczeniu
zdrowotnym. (Dz.U. 1999 nr 45 poz. 439)
zdrowotnym oraz o zmianie niektórych ustaw.( Dz.U. 1998 nr 162 poz. 1116)
11. Ustawa z dnia 9 listopada 1998 r. o zmianie ustawy o powszechnym ubezpieczeniu
zdrowotnym oraz o zmianie niektórych ustaw.( Dz.U. 1998 nr 117 poz. 756)
13. Ustawa z dnia 6 lutego 1997 r. o powszechnym ubezpieczeniu zdrowotnym.( Dz.U. 1997
nr 28 poz. 153)
1. Kiedy wprowadzono obowiązkowe ubezpieczenia zdrowotne?
2. Jak jest wysokość składki ubezpieczeniowej?
3. Kto jest płatnikiem składki zdrowotnej?
4. Jakie świadczenia nie przysługują osobom ubezpieczonym?
5. Kiedy Kasy Chorych zostały przekształcone w NFZ?
6. Jaki są podstawy prawne funkcjonowania systemu ubezpieczeń zdrowotnych?

25
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przygotuj porównanie struktury zakresu działania Kas Chorych i Narodowego Funduszu
Zdrowia.
2) przeanalizować strukturę i zakres działania Kas Chorych,
3) przeanalizować strukturę i zakres działania NFZ,
4) dokonać porównania,
− stanowisko komputerowe z dostępem do Internetu,
− arkusz papieru,
Ćwiczenie 2
Przygotuj wykaz bezpłatnych i płatnych świadczeń medycznych (stomatologicznych).
2) zapoznać się z wykazem świadczeń płatnych bezpłatnych,
3) wyodrębnić świadczenia stomatologiczne,
4) sporządzić wykaz,
− Rozporządzenie Ministra Zdrowia w sprawie świadczeń medycznych płatnych
i bezpłatnych,
Ćwiczenie 3
Przedstaw system świadczeń zdrowotnych funkcjonujący w innych państwach.
2) zapoznać się z systemami świadczeń zdrowotnych w innych państwach,
3) wybrać państwo do charakterystyki,

26
− stanowisko komputerowe z łączem Internetowym
− arkusz papieru,
Ćwiczenie 4
Przedstaw informacje dotyczące zasad uzyskania Europejskiej Karty Ubezpieczenia
Zdrowotnego. Wypełnij dokumenty niezbędne do uzyskania EKUZ
2) zapoznać się z zasadami uzyskiwania Europejskiej Karty Ubezpieczenia Zdrowotnego,
3) przygotować informacje do prezentacji,
4) zapoznać się z dokumentacją niezbędną do przygotowania,
5) wypełnić formularze,
− stanowisko komputerowe z łączem Internetowym,
− materiały ze strony www.nfz.gov.pl,
− druki niezbędne do wydania EKUZ.
− stanowisko komputerowe z łączem internetowym i oprogramowaniem do tworzenia
prezentacji,
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) podać datę powstania obowiązkowego ubezpieczenia zdrowotnego?  
2) wymienić wysokość składki ubezpieczeniowej?  
3) wymienić płatników składki zdrowotnej?  
4) wymienić świadczenia nie przysługujące osobom ubezpieczonym?  
5) podać datę przekształcenia Kas Chorych w NFZ?  
6) wymienić podstawy prawne funkcjonowania systemu ubezpieczeń
zdrowotnych?  

27
4.5. Zasady reglamentowania dostępu do usług medycznych
Polska Konstytucja z 1997 roku mówi o powszechnym dostępie do opieki zdrowotnej.
Dostęp do świadczeń mają jednak określone kategorie osób: osoby zatrudnione, emeryci,
renciści (ZUS), rolnicy (KRUS), osoby zarejestrowane jako bezrobotne, zgłoszeni członkowie
rodziny tj. dzieci do 18 lat i do 26 lat jeśli się uczą; małżonkowie (chyba, że jest prawomocny
wyrok o separacji); wstępni, jeśli są w tym samym gospodarstwie domowym. Są to osoby
objęte ubezpieczeniem zdrowotnym. Osoby nieubezpieczone są leczone za odpłatnością.
Za osoby nie objęte ubezpieczeniem zdrowotnym i nie posiadające środków własnych
i korzystających z pomocy społecznej składki czy koszty świadczeń (np. dla osób bezdomnych)
powinny płacić gminy w ramach zleconych zadań. Nie oznacza to wprost uprawnień osób
ubogich, lecz obowiązek pomocy przez gminę. Na gminie spoczywa także obowiązek
weryfikacji sytuacji majątkowej danej osoby.
Ubezpieczenie zdrowotne realizowane jest przez instytucje ubezpieczenia zdrowotnego,
którą jest Narodowy Fundusz Zdrowia (NFZ), który gromadzi środki finansowe, zarządza nimi
oraz zawiera umowę ze świadczeniodawcami. Świadczenia zdrowotne są udzielane
ubezpieczonym w ramach środków finansowych, posiadanych przez Narodowy Fundusz
Zdrowia, które wnoszą ubezpieczeni. Leczyć się można w przychodniach i szpitalach, które
mają podpisaną umowę z Narodowym Funduszem Zdrowia. Każdy ubezpieczony ma prawo
wyboru świadczeniodawcy udzielającego porad specjalistycznych spośród tych, którzy zawarli
umowę z Narodowym Funduszem Zdrowia.
Ponadto ubezpieczeni mogą korzystać w sposób inny niż określony w ustawie ze
świadczeń zdrowotnych finansowanych z budżetu państwa oraz świadczeń ponad-
standardowych finansowanych z własnych środków ubezpieczonego. W zakładach
opiekuńczo-leczniczych i pielęgnacyjno-opiekuńczych ubezpieczeni ponoszą koszty pobytu
i wyżywienia na zasadach określonych w odrębnych przepisach.
W zakresie ubezpieczenia zdrowotnego ubezpieczonym przysługują świadczenia
zdrowotne odpowiadające wymaganiom aktualnej wiedzy medycznej, opartej, na
dowodach naukowych i praktyce. medycznej w ramach posiadanych przez Fundusz
środków finansowych.
Dowodem uprawniającym do otrzymania świadczenia zdrowotnego jest karta
ubezpieczenia zdrowotnego, którą należy przedstawić ubiegając się o jego udzielenie
z wyjątkiem:
− nagłego zachorowania, wypadku, urazu lub zatrucia,
− stanu zagrożenia życia,
− porodu
Świadczenia stomatologiczne przysługują pacjentowi bez skierowania. Pacjent ma prawo
do bezpłatnych gwarantowanych świadczeń stomatologicznych określonych w Rozporządzeniu
Ministra Zdrowia z dnia 24 listopada 2004 r., w sprawie wykazu gwarantowanych świadczeń
lekarza dentysty i materiałów stomatologicznych oraz rodzaju dokumentu potwierdzającego
uprawnienia do tych świadczeń (Dz. U. Nr 261, poz. 2601). Korzystając z usług stomatologa
w ramach ubezpieczenia zdrowotnego pacjent obowiązany jest przedstawić dowód
ubezpieczenia zdrowotnego.
Polska konstytucja nie narzuca więc państwu pełnej i wyłącznej odpowiedzialności za
zdrowie obywateli, określa jedynie odpowiedzialność w zakresie świadczeń finansowanych ze
środków publicznych w granicach wyznaczonych przez ustawę. Reglamentowanie usług

28
medycznych nie jest wynalazkiem ostatnich lat – zawsze występowało w publicznym systemie
ochrony zdrowia, chociaż nie zawsze. Limitowane budżety dla świadczeniodawców czy
współpłacenie – to formy reglamentowania, podobnie jest z listą leków refundowanych
Finalnym produktem procesu reglamentowania jest koszyk świadczeń gwarantowanych, czyli
zdefiniowany katalog świadczeń zdrowotnych możliwych do sfinansowania przez określonego
płatnika: budżet państwa, jakiegoś publicznego funduszu (w naszym przypadku NFZ),
prywatnego ubezpieczyciela czy innego rodzaju podmiot finansujący. Aby możliwe było
zakreślenie jakiejkolwiek grupy świadczeń zdrowotnych potrzebna jest informacja – katalog
wszystkich stosowanych w medycynie procedur. Takie katalogi powstały w wielu krajach.
Najczęściej były opracowywane przez organizacje środowisk medycznych. Nazywane są
klasyfikacjami procedur medycznych, aby zdefiniować uprawnienia osoby ubezpieczonej
w publicznych systemach ubezpieczeń zdrowotnych koszyk zawiera także opis standardowego
sposobu postępowania medycznego w przypadkach określonych chorób.
Minister Zdrowia w styczniu 2004 r. powołał Zespół ds. Rozwiązań systemowych
w Ochronie Zdrowia. W opracowanej przez Zespół „Strategii zmian w systemie opieki
zdrowotnej” eksperci zaproponowali stworzenie trzech koszyków świadczeń:
− koszyka świadczeń gwarantowanych,
− koszyka świadczeń rekomendowanych oraz
− koszyka zawierającego pozostałe świadczenia (zwanego koszykiem świadczeń
ponadstandardowych) (www.mz.gov.pl).
Do świadczeń gwarantowanych zaliczono z pewnymi ograniczeniami świadczenia
z zakresu zdrowia publicznego, świadczenia ratujące życie, rutynowe świadczenia
diagnostyczne i lecznicze akceptowane przez autoryzowane gremia profesjonalne, niektóre
świadczenia wysoko specjalistyczne, świadczenia rehabilitacyjne zwłaszcza w przypadkach
prawdopodobnego przywrócenia zdolności zarobkowych. Wśród świadczeń
rekomendowanych eksperci wyróżnili świadczenia z mniejszą potwierdzoną skutecznością
medyczną, a przy skuteczności zbieżnej z nie dość dobrą relacją koszt-efekt, których płatnik
publiczny nie może zagwarantować wszystkim zgłaszającym zapotrzebowanie. Trzeci koszyk
obejmował procedury kliniczne skuteczne i nieszkodliwe, ale wobec których nie formułowano
by specjalnych rekomendacji z punktu widzenia korzyści społecznych.
Rys. 3. Przepływy pieniężne w systemie ochrony zdrowia [14]
Obecnie katalog wycenionych świadczeń medycznych obejmuje ok. 1500 pozycji,
wprowadzenie nowego systemu pozwoli go zmniejszyć do ok. 450 pozycji.
Dostępność świadczeń medycznych zależy od tego, czy są to świadczenia standardowe,
wysokospecjalistyczne, czy też ponadstandardowe. Zakres tych świadczeń określają odrębne

29
przepisy. Proces limitowania świadczeń powoduje, że tworzą się kolejki osób czekających na
świadczenia. Osoba oczekująca na świadczenie opieki zdrowotnej to osoba która nie może
otrzymać świadczenia w ramach określonego w umowie „limitu” świadczeń, natychmiast
po zgłoszeniu się po raz pierwszy do świadczeniodawcy. Osoba która oczekuje na świadczenia
opieki zdrowotnej której wyznaczono termin wykonania kolejnego świadczenia wynikającego
z merytorycznych przesłanek i konieczności odstępu w procesie diagnostyczno-
terapeutycznym nie jest osobą oczekującą na świadczenia opieki zdrowotnej w rozumieniu
Ustawy z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze
środków publicznych.
Reglamentacji podlega również ilość świadczeń wykonywanych przez poszczególne
placówki zdrowia. Informacje tego typu ustalane są w momencie konstruowania kontraktu dla
danej placówki. Limitowanie świadczeń objętych kontraktem jest niekorzystne zarówno dla
pacjenta, jak i placówki.
Nowy system finansowania usług medycznych wprowadzany w roku 2008 w szpitalach
(wzorowany na brytyjskim tzw. systemie HRG - ujednoliconych grup pacjentów, z ang.
Healthcare Resource Groups) polega na grupowaniu odrębnie wycenianych dotychczas
świadczeń w grupy o jednorodnym charakterze. O zakwalifikowaniu do konkretnej grupy
decyduje: podobny problem kliniczny, podobne postępowanie lecznicze oraz podobne zużycie
zasobów przy wykonywaniu konkretnego świadczenia.
1. Jaki akt prawa gwarantuje powszechny dostęp do opieki zdrowotnej?
2. Jakie dokument uprawnia do otrzymania świadczenia zdrowotnego?
3. Jaki dokument uprawnia do otrzymania świadczenia stomatologicznego?
4. Jakie świadczenia zalicza się do świadczeń gwarantowanych?
5. Jakie świadczenia podlegają reglamentacji?
6. Jakie są kryteria zakwalifikowania świadczenia do konkretnej grupy w systemie HRG?
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przygotuj wykaz gwarantowanych, przez rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 24
listopada 2004r., materiałów stomatologicznych.
2) zapoznać się z rozporządzeniem Ministra Zdrowia z dnia 24 listopada 2004r.,
3) wyszukać informacji dotyczących gabinetów stomatologicznych,
4) przygotować materiał do prezentacji,
− materiał nauczania,
− rozporządzenie Ministra Zdrowia z dnia 24 listopada 2004 – Dz.U. Nr 261),
− marniały piśmiennicze,

30
Ćwiczenie 2
Przygotuj prezentację dotyczącą katalogu świadczeń zdrowotnych i zaproponuj zmiany.
2) zapoznać się z materiałami publikowanymi przez NFZ,
3) zaproponować i uzasadnić zmiany,
− programy komputerowe do tworzenia prezentacji,
Ćwiczenie 3
Przygotuj prezentację dotyczącą systemu HRG (Healthcare Resource Group)
stosowanego w Wielkiej Brytanii.
2) wyszukać informacji o HRG,
− programy komputerowe do tworzenia prezentacji,
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymienić akta prawa gwarantujące powszechny dostęp do opieki
zdrowotnej?  
2) wymienić dokumenty niezbędne do otrzymania świadczenia
zdrowotnego?  
3) wymienić dokumenty niezbędne do otrzymania świadczenia
stomatologicznego?  
4) wymienić świadczenia zaliczane do gwarantowanych?  
5) wymienić świadczenia reglamentowane?  
6) wymienić kryteria kwalifikowania świadczeń w systemie HRG?  

31
4.6. Zasady kontraktowania usług medycznych
Kontrakt jest umową pomiędzy stronami, która określa wzajemne zobowiązania
i wyznacza zasady prowadzenia transakcji. Pojęcie kontraktacji w medycynie pojawiło się
w momencie wprowadzenia w 1999 roku reformy służby zdrowia. Kontraktowanie usług
medycznych odbywa się na podstawie konkursu ofert (Dz. U. Nr 28 poz. 153 z 1997 r. oraz
Dz. U. Nr 148 poz. 978 z 1998r.).W Rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki społecznej
z 27.11.1998 r. zawarte są szczegółowe przepisy dotyczące przeprowadzania konkursów na
zawieranie przez kasy chorych umów o udzielanie świadczeń zdrowotnych.
Podział kontraktów:
− kontrakty ,,całościowe”,
− kontrakty ,,dyżurowe”,
− kontrakty „pod telefonem”,
− kontrakty z płatnikiem.
Rodzaje kontraktów ze względu na jednostkę rozliczeniową Stawka godzinowa (13–70
zł)
− stawka za świadczenie,
− stawki mieszane.
Rodzaje kontraktów- podział ze względu zakres świadczeń:
− świadczenie lekarskie,
− świadczenie lekarskie + pielęgniarskie,
− świadczenie lekarskie + koszty leków,
− świadczenie lekarskie +leki+ sprzęt,
Rodzaje kontraktów podział ze względu na podmiot udzielający świadczenia:
− kontrakty indywidualne,
− kontrakty przez spółkę lekarską,
− kontrakty przez NZOZ.
Tworząc nowy rynek usług medycznych jego organizatorzy opierali się na przesłankach
historycznych i danych populacyjnych oraz epidemiologicznych. Wyceniono stawkę za usługi
medyczne i podjęto próby negocjowania kontraktów. Taki system kontraktowania nie miał
w rzeczywistości nic wspólnego z wartością usług medycznych i kosztami ponoszonymi przez
placówki służby zdrowia.
Grupy kontraktowe obejmują:
1. Lecznictwo stacjonarne – jednostka kontraktowa hospitalizowany, hospitalizowany,
hospitalizowany z zabiegiem, leczony, osobodzień;
2. Lecznictwo specjalistyczne – jednostka kontraktowa – porada;
3. Medycyna szkolna i akademicka – jednostka kontraktowa – podopieczny;
4. Opieka stomatologiczna – punkt – za określoną procedurę przyznawana jest określona
liczba punktów, każdy punkt ma wartość złotówkową;
5. Pomoc doraźna – jednostka kontraktowa – usługa;
6. Zakłady Leczniczo-Opiekuńcze i Paliatywne – jednostka kontraktowa – osobodzień;
7. Opieka środowiskowa – jednostka kontraktowa – usługa;
Sedno kontraktowania to procedury medyczne i ich wartość, system taki funkcjonuje w wielu
krajach wysoko rozwiniętych i jest bardzo skuteczny.

32
Zasady kontraktowania świadczeń przez Narodowy Fundusz Zdrowia zmieniają się.
Celem tych zmian jest uproszczenie finansowania i kontraktowania usług medycznych oraz
dostosowanie ich do realiów rynku usług zdrowotnych i możliwości finansowych płatnika.
Wszystkie zasady kontraktowania świadczeń są szczegółowo opisane w projektach Zarządzeń
Prezesa NFZ, które znajdują się na stronie internetowej NFZ (www.nfz.gov.pl).
Zmieniają się nie tylko zasady kontraktowania, ale również zmienia się również algorytm
podziału pieniędzy między województwami. Od 2008 roku zniknie tzw. współczynnik migracji,
a poszczególne oddziały NFZ będą samodzielnie płaciły za pacjentów ze swojego terenu,
którzy wyjadą się leczyć w innym województwie. To poważna zmiana w logice
funkcjonowania obecnego systemu.
Warunki zawierania umów w poszczególnych rodzajach świadczeń, sposób finansowania,
jednostki rozliczeniowe, sprawozdawanie, forma i sposób sporządzania ofert są
uporządkowane i ujednolicone we wszystkich oddziałach NFZ. Zarządzenie Prezesa NFZ
w sprawie określenia warunków zawierania umów we wszystkich rodzajach świadczeń
precyzuje i ujednolica wykaz dokumentów, które świadczeniodawca jest zobowiązany
przedstawić w ofercie. Wobec tego świadczeniodawca składający oferty w kilku oddziałach
NFZ ze względu na posiadanie miejsc realizacji świadczeń na terenie działania kilku oddziałów
NFZ., od 2008 roku w każdym będzie składał ten sam zestaw wymaganych dokumentów i
wypełniał te same aplikacje informatyczne.
We wszystkich rodzajach kontraktowanych świadczeń przyjmuje się zasadę, że
w przypadku braku możliwości zakontraktowania świadczeń zgodnie z planem zakupu
zatwierdzonym przez dyrektora oddziału wojewódzkiego NFZ w danym zakresie, dyrektor
oddziału w kolejnym postępowaniu w sprawie zawarcia umów o udzielenie świadczeń opieki
zdrowotnej może warunkowo dopuścić do udzielania świadczeń podmioty niespełniające tych
wymagań (nie dotyczy to wymagań formalno-prawnych). Wskazuje jednocześnie
świadczeniodawcy termin ich dostosowania i obniżając tym samym cenę jednostkową
świadczenia.
W wielu rodzajach świadczeń wycenę punktową i cenę punktu od 2008 roku zastępuje się
wyceną konkretnego świadczenia.
I tak na przykład: w roku 2007 NFZ kontraktował 1 zabieg hemodializy wyceniony na
29 punktów, gdzie negocjowano wartość 1 punktu, a w roku 2008 negocjowana będzie
wartość zabiegu hemodializy; podobnie w oddziałach rehabilitacyjnych kontraktowano
osobodzień pobytu pacjenta w oddziale wyceniony na określoną liczbę punktów a w roku
2008 negocjowana będzie już sama wartość osobodnia.
Powyższe działanie usprawni proces negocjacji umów, oraz ich rozliczanie.
Podwyższona zostanie wycena świadczeń zdrowotnych. NFZ chce także ujednolicić ceny
za te same świadczenia w różnych województwach.
NFZ nie będzie ograniczał liczby kontraktowanych świadczeń w niektórych zakresach np.:
położnictwo i ginekologia, kardiologia. W kwotach zobowiązania finansowego NFZ
określanych w umowach dla wymienionych zakresów zostaną określone odrębne kwoty
zobowiązania przeznaczone wyłącznie na realizację wymienionych w zarządzeniu świadczeń
np. porody, zabiegi koronaroplastyki w ostrych zespołach wieńcowych.
NFZ ma zamiar w 2008 roku podwyższyć poziom finansowania świadczeń
stomatologicznych oraz określić w umowach z gabinetami stomatologicznymi kwoty na
leczenie protetyczne i ortodontyczne. Zniknie zasada współpłacenia za badania diagnostyczne
przez lekarza ambulatoryjnej opieki specjalistycznej kierującego pacjenta na te badania
(np. TK, NMR).
W poszczególnych rodzajach kontraktowanych świadczeń zdrowotnych pojawią się nowe
produkty.

33
W 2008 roku NFZ w szczególny sposób będzie monitorował realizację świadczeń dzięki
sprawozdawczości w formie elektronicznej. Od początku 2008 roku sprawozdania z realizacji
programów zdrowotnych powinny być przekazywane do NFZ drogą elektroniczną. NFZ
wprowadza także obowiązkową sprawozdawczość w zakresie procedur medycznych wg ICD
9 (trzecia polska edycja 2007 r.) oraz w zakresie anestezjologii i intensywnej terapii kart
punktacji pacjentów w skali TISS-28 lub TISS-28 dla dzieci. Sprawozdania z wykonanych
świadczeń realizowanych w pielęgniarskiej opiece długoterminowej i przez pielęgniarkę POZ
również powinny być przekazywane do NFZ drogą elektroniczną.
W przypadku hemodializ od początku 2008 roku NFZ wprowadza także konieczność
sprawozdawania w formacie elektronicznym podań środków stymulujących erytropoezę
(rodzaj: świadczenia odrębnie kontraktowane).
Podstawowym ogniwem systemu ochrony zdrowia pozostaje lekarz podstawowej opieki
zdrowotnej. Świadczenia POZ są realizowane przez: lekarza, pielęgniarkę, położną POZ oraz
pielęgniarkę/higienistkę szkolną. Oprócz dotychczasowych zadań personelu medycznego
w podstawowej opiece zdrowotnej będą realizowane profilaktyczne programy zdrowotne.
Lekarz podstawowej opieki zdrowotnej ma obowiązek zapewnić (od poniedziałku do
piątku w godzinach od 8.00 do 18.00) porady lekarskie w przychodni, w przypadkach
medycznie uzasadnionych także wizyty domowe, oraz funkcjonowanie gabinetu zabiegowego i
gabinetu szczepień.
W przychodni podstawowej opieki zdrowotnej w stanach nagłych, schorzeniach ostrych
i nagłych zachorowaniach, a także w innych stanach wymagających pilnej interwencji, porada
udzielana jest w dniu zgłoszenia, w przypadku schorzeń przewlekłych świadczenia udzielane są
w terminie uzgodnionym z pacjentem.
Zalecana przez NFZ liczba ubezpieczonych do objęcia opieką w podstawowej opiece
zdrowotnej przez lekarza, pielęgniarkę, położną POZ oraz pielęgniarkę/higienistkę szkolną nie
zmienia się i wynosi 2750 osób.
Podstawowa opieka zdrowotna jest finansowana stawką kapitacyjną za podopiecznego
skorygowaną wskaźnikiem zależnie od wieku ubezpieczonego. Roczna stawka kapitacyjna nie
obejmuje świadczeń udzielanych przez lekarza POZ w ramach profilaktycznych programów
zdrowotnych oraz nocnej i świątecznej opieki medycznej w POZ. Świadczenia te finansowane
są odrębnie.
Z lekarzem POZ powinna ściśle współpracować wybierana przez ubezpieczonego
pielęgniarka POZ oraz położna POZ. Od początku 2008 roku wprowadza się możliwość
alternatywnej do stawki kapitacyjnej formy finansowania zadań pielęgniarki POZ. Celem tych
zmian jest usprawnienie i polepszenie opieki nad pacjentem, gdyż poprzez zadaniowy system
finansowania świadczeń pielęgniarki POZ i zmianę zasad organizacyjnych udzielania świadczeń
zwiększają się możliwości sprawowania opieki pielęgniarskiej nad chorym przebywającym w
domu. Finansowanie świadczeń pielęgniarki POZ realizowane będzie według wskazanej przez
świadczeniodawcę metody finansowania świadczeń, to jest według:
− rocznej stawki kawitacyjnej,
lub
− punktu rozliczeniowego zgodnie z katalogiem wykonywanych przez pielęgniarkę
świadczeń.
Przy przyjęciu punktowej metody rozliczania wartość punktowa świadczenia jest
określona w Katalogu świadczeń pielęgniarskich w POZ.
Pielęgniarka POZ udzielająca świadczeń w ramach pielęgniarskiej opieki środowiskowej
może obejmować opieką chorych przebywających w domu, którzy uzyskali do 60 punktów
w zmodyfikowanej skali Barthel. Po otrzymaniu zgłoszenia pielęgniarka POZ powinna
w ciągu 72 godzin udać się do miejsca pobytu chorego i dokonać udokumentowanej

34
w indywidualnej karcie opieki pielęgniarskiej oceny i kwalifikacji pacjenta. Trzeba zaznaczyć,
że do objęcia opieką pielęgniarską może zgłosić się sam pacjent, może to zrobić jego rodzina,
pielęgniarka lub lekarz ubezpieczenia zdrowotnego bądź organizacja.
Jedna pielęgniarka POZ, która wybrała zadaniowy model finansowania świadczeń,
równocześnie nie może obejmować opieką więcej niż 6-8 podopiecznych. Liczba
ubezpieczonych objętych opieką przez jedną pielęgniarkę POZ zależna jest od stanu zdrowia
pacjenta i oceny czasu pracy potrzebnego dla wykonania czynności ujętych w indywidualnym
planie opieki. Z przyjętej do rozliczenia miesięcznej liczby punktów jedna pielęgniarka POZ w
ciągu miesiąca powinna przeznaczać 80% punktów na realizację pielęgniarskiej opieki
środowiskowej nad pacjentem przewlekle chorym, 20% na realizację pozostałych świadczeń
pielęgniarki POZ ujętych w katalogu.
Ta forma opieki może być realizowana (o ile stan ubezpieczonego tego wymaga) przez
czas nieokreślony. Pielęgniarka POZ powinna monitorować stan zdrowia pacjenta poprzez
dokonywanie oceny jego stanu zdrowia i w zależności od stwierdzonych zmian w uzgodnieniu
z lekarzem POZ modyfikować indywidualny plan opieki.
Od poniedziałku do piątku od 18.00 do 8.00 oraz przez całą dobę w soboty i niedziele,
a także w dni świąteczne w przypadku nagłego zachorowania lub nagłego pogorszenia stanu
zdrowia podopieczni danego świadczeniodawcy mają prawo do porad lekarskich oraz
związanych z nimi świadczeń pielęgniarskich (w tym także do wykonania zleconych iniekcji,
zmian opatrunków, zaopatrzenia drobnych urazów możliwych do wykonania w gabinecie
zabiegowym).
Nocna i świąteczna opieka lekarska i pielęgniarska może być realizowana na
dotychczasowych zasadach organizacyjnych lub według nowego modelu, gdzie opiekę
lekarsko-pielęgniarską nad populacją osób zadeklarowanych sprawuje zespół lekarza POZ
(lekarz i pielęgniarka).
NFZ proponuje, aby lekarz POZ sprawował opiekę po godzinach pracy poradni w ramach
nocnej i świątecznej ambulatoryjnej opieki lekarskiej i pielęgniarskiej oraz nocnej
i świątecznej wyjazdowej opieki lekarskiej i pielęgniarskiej. Opiekę tę lekarz będzie sprawował
samodzielnie lub w ramach porozumienia z innymi lekarzami rodzinnymi. W celu zachęcenia
poradni do sprawowania tej opieki nad swoimi podopiecznymi NFZ wprowadził współczynniki
odpowiednie do liczebności populacji objętej taką opieką. W stosunku do konkretnego
świadczeniodawcy wykonującego nocną i świąteczną opiekę medyczną w POZ roczna stawka
kapitacyjna za wykonywanie tego zadania korygowana jest współczynnikiem wynoszącym:
− dla populacji do 5 000 ubezpieczonych – 1,3,
− dla populacji od 5 001 do 10 000 ubezpieczonych – 1,15,
− dla populacji powyżej 10 000 ubezpieczonych – 1,0.
Liczba podopiecznych objętych opieką jednego zespołu nie powinna przekroczyć
15000 osób.
W przypadku gdy świadczeniodawca realizujący świadczenia z zakresu lekarza POZ nie
zdecyduje się na organizowanie dla swoich podopiecznych nocnej i świątecznej opieki
medycznej przekazuje on odpowiednie oświadczenie innemu podmiotowi, z którym NFZ
zawrze stosowną umowę. Ta forma opieki nie może obejmować populacji powyżej 20 000
podopiecznych. Informacja o realizatorze tych zadań powinna być przekazana pacjentom.
W tym zakresie zasady nie uległy zmianie.
Od 2008 roku NFZ zakontraktuje dodatkowo świadczenie transportu ,,dalekiego”
w POZ, które przysługuje ubezpieczonym, gdy z przyczyn losowych, nie wynikających
z wyboru ubezpieczonego, korzystali oni ze świadczeń opieki zdrowotnej realizowanych
w warunkach szpitalnych np. poza granicami kraju, a stan zdrowia pacjenta w momencie
uzyskania wypisu ze szpitala jest stabilny, ale nie pozwala na samodzielny powrót do miejsca

35
zamieszkania. Transport ten jest realizowany od granicy Polski do miejsca zamieszkania
ubezpieczonego.
Z początkiem 2008 roku pojawią się w rodzaju ambulatoryjne świadczenia specjalistyczne:
porada kompleksowa oraz porada specjalistyczna, porada diagnostyczno-zabiegowa,
ambulatoryjne świadczenie diagnostyczne kosztochłonne (ASDK) oraz kompleksowa
ambulatoryjna opieka specjalistyczna nad pacjentem z chorobą przewlekłą (KAOS). Pełny
wykaz ambulatoryjnych świadczeń specjalistycznych kontraktowanych
i wykonywanych przez świadczeniodawcę został – tak jak w poprzednich latach – zawarty
w Katalogu zakresów i świadczeń.
Porada specjalistyczna została wyceniona na 4 punkty. Wycena porad zabiegowo-
diagnostycznych – tak jak dotychczas – jest określona w katalogu.
Nowością w kontraktowaniu świadczeń w rodzaju ambulatoryjne świadczenia
specjalistyczne jest kompleksowa ambulatoryjna opieka specjalistyczna nad pacjentem
z chorobą przewlekłą (KAOS). Celem wprowadzenia tego typu świadczenia jest objęcie
ubezpieczonego spełniającego określone przez NFZ kryteria kompleksową opieką lekarza
specjalisty. KAOS jest rozliczana kapitacyjnie. Dla każdego ubezpieczonego spełniającego
kryteria pozostającego pod opieką poradni specjalistycznej zostanie określona roczna stawka
kapitacyjna. Ubezpieczony z chorobą przewlekłą w wybranej i spełniającej odpowiednie –
opisane w zarządzeniu Prezesa NFZ – kryteria poradni specjalistycznej będzie składał
zawierającą jego dane identyfikacyjne deklarację wyboru lekarza specjalisty. W przypadku
wykazania ubezpieczonego objętego kompleksową ambulatoryjną opieką specjalistyczną
przez więcej niż jedną poradnię, NFZ przekaże miesięczną część stawki kapitacyjnej za tego
ubezpieczonego do tej poradni, w której ubezpieczony złożył deklarację wyboru z datą
późniejszą. Świadczenia udzielane ubezpieczonemu objętemu opieką KAOS (w tym: porady
specjalistyczne, ASDK) nie mogą być rozliczane odrębnie w ramach innych zakresów
świadczeń udzielonych temu samemu pacjentowi, gdy przyczyną ich wykonania jest
rozpoznanie będące podstawą udzielania świadczeń KAOS.
Zasady kontraktowania i finansowania świadczeń w tym rodzaju zmieniają się od 2008
roku najbardziej. Przede wszystkim NFZ wprowadza do finansowania wykonywanych
w szpitalach usług medycznych jedną z odmian systemu JGP (jednorodnych grup pacjentów),
opartą na brytyjskim HRG (Health Resource Groups).
W leczeniu stomatologicznym rodzaju kontraktowanych przez NFZ świadczeń są
wprowadzane znaczne zmiany. Główne kierunki tych zmian wynikają z decyzji NFZ
o zwiększeniu środków finansowych przeznaczonych na realizację świadczeń
stomatologicznych. Zwiększenie środków finansowych umożliwi między innymi:
− urealnienie wyceny katalogowej świadczeń
− dokontraktowanie liczby punktów do pełnego etatu przeliczeniowego
− wydzielenie dodatkowej puli środków finansowych na świadczenia protetyczne,
ortodontyczne i znieczulenia ogólne
− zwiększenie liczby etatów stomatologicznych.
W 2008 roku NFZ kontraktuje następujące zakresy świadczeń stomatologicznych:
− świadczenia ogólnostomatologiczne,
− świadczenia ogólnostomatologiczne udzielane w znieczuleniu ogólnym,
− świadczenia chirurgii stomatologicznej i periodontologii,
− świadczenia protetyki stomatologicznej,
− świadczenia ortodoncji,
− świadczenia protetyki stomatologicznej dla osób po chirurgicznym leczeniu nowotworów
w obrębie twarzoczaszki,
− świadczenia stomatologicznej pomocy doraźnej.

36
Dodatkową korzyścią wynikającą ze zmniejszenia liczby zakresów jest uproszczenie
sposobu składania ofert oraz sprawozdawania wykonanych świadczeń.
W 2008 roku został wprowadzony do kontraktowania etat przeliczeniowy na poziomie
11 000 punktów/miesiąc. Dotychczas obowiązywała zasada, że oddział NFZ ustalał wysokość
etatu przeliczeniowego od 70 000 punktów do 120 000 punktów. Wielkość etatu zależała
między innymi od zakresu kontraktowanych przez dany oddział NFZ świadczeń
stomatologicznych. Świadczeniodawca w ramach uzyskanej większej liczby punktów na etat
przeliczeniowy mógł przeznaczać większą liczbę punktów na protetykę i ortodoncję.
Od 2008 roku we wszystkich oddziałach NFZ we wszystkich zakresach świadczeń
stomatologicznych miesięczny etat przeliczeniowy wynosi 11 000 punktów. Dziesięciokrotne
zmniejszenie liczby punktów wynika z konieczności uproszczenia sposobu składania ofert.
Dotąd nie było możliwe złożenie przez świadczeniodawcę oferty, w której proponował np. 8,5
grosza za punkt, z powodu braku możliwości wpisania ułamkowych części grosza do systemu
ofertowego. Obecnie ten hipotetyczny świadczeniodawca może w składanej ofercie na
wykonanie świadczeń stomatologicznych zaoferować 85 groszy za punkt.
W katalogu świadczeń znalazły się nowe świadczenia, które będą ewidencjonowane
elektronicznie w odrębnym programie informatycznym:
− wstępny przegląd stanu uzębienia pacjenta wraz z uzupełnieniem diagramu
przedstawiającego status zębowy,
− aktualizacja przeglądu stanu uzębienia pacjenta wraz z uzupełnieniem diagramu
przedstawiającego status zębowy.
Te świadczenia mogą być realizowane przez lekarzy stomatologów we wszystkich
zakresach kontraktowanych świadczeń stomatologicznych. Zbierane drogą elektroniczną dane
dotyczące stanu uzębienia populacji osób ubezpieczonych na terenie całej Polski będą
wykorzystane do bardzo wielu celów; między innymi monitorowania zakresu i jakości opieki
stomatologicznej według wieku, płci, miejsca zamieszkania pacjenta, identyfikacji osób,
frekwencji w gabinetach stomatologicznych na danych obszarach, prowadzenia analiz
deficytów w dostępie do świadczeń stomatologicznych.
W zawieranych umowach w zakresie „świadczenia ortodontyczne” zostanie wyodrębniona
kwota ortodontyczna, a w zakresie „protetyka stomatologiczna”, „świadczenia
ogólnostomatologiczne” oraz „świadczenia protetyki stomatologicznej dla osób po
chirurgicznym leczeniu nowotworów w obrębie twarzoczaszki” – kwota protetyczna. NFZ
założył, że w ramach 1 etatu przeliczeniowego lekarz stomatolog wykonujący świadczenia
z zakresu protetyki w ciągu roku wykona minimum 156 prac protetycznych (np. protez lub
napraw). Za wykonanie tych prac otrzyma on z NFZ 23 400 zł rocznie. Opisana kwota
protetyczna jest niezależna od wartości punktów rozliczanych w ramach pełnego etatu
przeliczeniowego. Analogiczne zasady obowiązują lekarzy stomatologów realizujących
świadczenia ortodontyczne.
Równocześnie NFZ określił dodatkowe wymagania dotyczące sprzętu i wyposażenia dla
świadczeniodawców realizujących świadczenia ogólnostomatologiczne ze znieczuleniem
ogólnym. W ramach zakresu „świadczenia ogólnostomatologiczne udzielane w znieczuleniu
ogólnym” została wprowadzona możliwość wykonywania znieczuleń ogólnych we wszystkich
koniecznych przypadkach. Te świadczenia są finansowane odrębnie.
Od 2008 roku NFZ umożliwia ubezpieczonym uzyskanie świadczeń stomatologicznych
wykonanych z użyciem materiałów innych niż określone w rozporządzeniu Ministra Zdrowia.
Pacjent przed zajęciem miejsca w fotelu dentystycznym pisemnie wnioskuje o udzielenie mu
świadczenia z użyciem materiałów innych niż gwarantowane i finansowane przez NFZ.
Wniosek świadczeniobiorcy (ubezpieczonego) powinien zostać dołączony do jego
dokumentacji medycznej. W tym przypadku część należności za wykonane świadczenie

37
stomatologiczne ponosi NFZ, a pacjent jedynie dopłaca różnicę zgodnie z przedstawiony mu
przez lekarza stomatologa cennikiem. Cennik dopłat oraz wykaz świadczeń gwarantowanych
i finansowanych przez NFZ, a także informacja o możliwości ponoszenia części kosztów
świadczenia przez NFZ i przez pacjenta musi być umieszczony w każdym gabinecie
stomatologicznym w widocznym dla pacjenta miejscu.
1. Jak można zdefiniować kontrakt?
2. W jaki sposób dzielimy kontrakty?
3. Jakie są grupy kontraktowe?
4. Jakie zarządzenie reguluje warunki zawierania umów o świadczenie zdrowotne?
5. Jakie zasady są stosowane w procesie kontraktowania?
6. Jakie zmiany w systemie kontraktowania nastąpiły w 2008 roku?
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Opracuj ofertę usług medycznych gabinetu stomatologicznego, niezbędnych do
przygotowania kontraktu.
1) zapoznać się z materiałem nauczania,
2) zapoznać się z wzorami dokumentów i umów dotyczących kontraktu na usługi medyczne
3) zapoznać się kontraktem na usługi medyczne gabinetu stomatologicznego,
4) przygotować ofertę usług,
5) zaprezentować na forum efekt swojej pracy.
− stanowisko komputerowe z łączem internetowym,
− arkusz papieru,
Ćwiczenie 2
Przygotuj prezentację dotyczącą wad i zalet systemu kontraktowania świadczeń
medycznych.
2) wypisać wady i zalety,
4) zaprezentować ćwiczenie na forum grupy.

38
prezentacji,
Ćwiczenie 3
Przygotuj prezentację dotyczącą elektronicznej formy sprawozdawczości medycznej,
wykorzystywanej przez NFZ.
2) zapoznać się z materiałami publikowanymi na stronie NFZ,
3) zapoznać się z materiałami dotyczącymi sprawozdawczości elektronicznej,
prezentacji,
− literatura zgodna z rozdziałem 6 Poradnika dla ucznia..
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) zdefiniować kontrakt?  
2) dokonać podziału kontraktów?  
3) wymienić grupy kontraktowe?  
4) wymienić zarządzenie, które reguluje warunki zawierania umów
o świadczenie zdrowotne scharakteryzować środki dezynfekcyjne?  
5) podać zasady stosowane w procesie kontraktowania?  
6) wymienić zmiany, jakie nastąpiły w systemie kontraktowania w roku
2008?  

39
4.7. Popyt i podaż na rynku usług medycznych
Funkcjonowanie sektora zdrowia może byś podporządkowane wielu różnym celom,
z których najważniejszy to zabezpieczenie dobrego stanu zdrowia ludności oraz racjonalne
gospodarowanie zasobami. Dlatego też, system zdrowia można traktować jako specyficzny
układ ekonomiczny. Można wyróżnić w nim niezależnie od systemu organizacyjnego opieki
zdrowotnej bloki i strumienie. Ogólnie systemy te można podzielić na trzy zasadnicze typy:
Planowany (państwowy, zaopatrzeniowy) – cechy charakterystyczne systemu
państwowego to: decydująca rola czynników rządowych w kształtowaniu popytu i podaży
świadczeń medycznych; system w całości finansowany jest ze środków publicznych, rolą ceny
w opiece medycznej pełnią rzeczywiście poniesione koszty.
Liberalny – wszelka działalność związana z zaspokojeniem potrzeb zdrowotnych
finansowana jest całkowicie przez sektor prywatny, a państwu podlegają tylko regulacje
prawne; rolą ceny spełnia składka ubezpieczeniowa.
Mieszany – może charakteryzować się dominującą rolą jednego z sektorów – publicznego
lub prywatnego. W każdym z wymienionych systemów można wyróżnić następujące bloki
i strumienie tworzące dany układ (Rysunek 4).
Rys. 4. System ochrony zdrowia jako układ bloków i strumieni [14]
W zależności od warunków płatności za usługę w relacji pacjent-lekarz cena może:
− nie występować, jeżeli usługa finansowana jest bezpośrednio ze środków publicznych lub
firm ubezpieczeniowych,
− występować gdy pacjent płaci bezpośrednio przy korzystaniu z usługi, a potem oczekuje
na zwrot poniesionych kosztów. To rozwiązanie sprzyja powiązaniu kryteriów
ekonomicznych ze strony pacjenta z kryteriami medycznymi i etyką pracy lekarzy.

Przestrzeganie przepisów prawa i ekonomiki w ochronie zdrowia

Przestrzeganie przepisów prawa i ekonomiki w ochronie zdrowia

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to Przestrzeganie przepisów prawa i ekonomiki w ochronie zdrowia

Similar to Przestrzeganie przepisów prawa i ekonomiki w ochronie zdrowia (20)

Przestrzeganie przepisów prawa i ekonomiki w ochronie zdrowia