Wykonywanie protez częściowych

„Projekt współfinansowany ze środków Europejskiego Funduszu Społecznego”
MINISTERSTWO EDUKACJI
NARODOWEJ
Małgorzata Grzywa
Wykonywanie protez częściowych 322[09].Z2.02
Poradnik dla ucznia
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy
Radom 2007

1
Recenzenci:
mgr Beata Marczak
mgr Wiktor Ołdak
Opracowanie redakcyjne:
mgr Małgorzata Grzywa
Konsultacja:
mgr Małgorzata Sienna
Poradnik stanowi obudowę dydaktyczną programu jednostki modułowej 322[09].Z2.02
„Wykonywanie protez częściowych”, zawartego w modułowym programie nauczania dla
zawodu technik dentystyczny.
Wydawca
Instytut Technologii Eksploatacji – Państwowy Instytut Badawczy, Radom 2007

2
SPIS TREŚCI
1. Wprowadzenie 3
2. Wymagania wstępne 4
3. Cele kształcenia 5
4. Materiał nauczania 6
4.1. Klasyfikacja, braków zębowych 6
4.1.1. Materiał nauczania 6
4.1.2. Pytania sprawdzające 7
4.1.3. Ćwiczenia 8
4.1.4. Sprawdzian postępów 9
4.2. Protezy częściowe – charakterystyka, podział, budowa 10
4.2.3. Ćwiczenia 13
4.3. Klamry – rodzaje, budowa i zasady wykonywania 15
4.4. Etapy wykonywania protez częściowych osiadających – materiały
podstawowe i pomocnicze
20
4.5. Metody i techniki wykonywania protez częściowych osiadających –
zamiana wosku na akryl
24
4.6. Naprawa protezy częściowej – etapy wykonania 28
5. Sprawdzian osiągnięć 31
6. Literatura 36

3
1. WPROWADZENIE
Poradnik będzie Ci pomocny w przyswajaniu wiedzy o protezach częściowych jako
uzupełnieniach protetycznych słuŜących do odtworzenia funkcji Ŝucia spełniających wymogi
estetyczne i morfologiczne.
W poradniku znajdziesz:
− wymagania wstępne – wykaz umiejętności, jakie powinieneś mieć juŜ ukształtowane,
abyś bez problemów mógł korzystać z poradnika,
− cele kształcenia – wykaz umiejętności, jakie ukształtujesz podczas pracy poradnikiem,
− materiał nauczania – wiadomości teoretyczne niezbędne do opanowania treści jednostki
modułowej,
− zestaw pytań, abyś mógł sprawdzić czy juŜ opanowałeś określone treści,
− ćwiczenia, które pomogą Ci zweryfikować wiadomości teoretyczne oraz ukształtować
umiejętności praktyczne,
− sprawdzian postępów,
− sprawdzian osiągnięć, przykładowy zestaw zadań. Zaliczenie testu potwierdzi
opanowanie materiału całej jednostki modułowej,
− literaturę uzupełniającą.
Schemat układu jednostek modułowych
322[09].Z2
Protezy ruchome
322[09].Z2.01
Wykonywanie protez
całkowitych
322[09].Z2.02
Wykonywanie protez
częściowych
322[09].Z2.03
Wykonywanie protez
szkieletowych

4
2. WYMAGANIA WSTĘPNE
Przystępując do realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
− wykazywać zdolności manualne i wyobraźnię przestrzenną,
− wykorzystywać podstawowe pojęcia anatomii i fizjologii,
− definiować pojęcie pola protetycznego,
− określać biologiczne normy zgryzu,
− rozpoznawać nieprawidłowości zgryzowe,
− rozróŜniać materiał pomocniczy i podstawowy,
− posługiwać się narzędziami i przyrządami stosowanymi podczas wykonywania protez,
− przygotowywać modele robocze z wycisków anatomicznych i czynnościowych szczęki
i Ŝuchwy,
− ustalać zakres prac przy wykonywaniu protez,
− organizować stanowisko zgodnie z zasadami ergonomii,
− określać zasady postępowania z tworzywem akrylowym,
− współpracować w grupie,
− dokumentować wykonanie protezy,
− stosować zasady bhp, przepisy p.poŜ i ochrony środowiska.

5
3. CELE KSZTAŁCENIA
W wyniku realizacji programu jednostki modułowej powinieneś umieć:
– dokonać klasyfikacji braków zębowych,
– dokonać podziału protez częściowych osiadających,
– scharakteryzować budowę protez częściowych,
– określić siły utrzymujące protezy częściowe osiadające,
– określić rodzaje elementów retencyjnych protez,
– rozróŜnić rodzaje klamer,
– scharakteryzować budowę i zasady wykonywania klamer doginanych,
– określić biostatyczne zasady rozmieszczania klamer, elementów stabilizujących
i podpierających w protezach częściowych,
– ustalić zakres prac związanych z wykonywaniem protez częściowych,
– zorganizować stanowisko pracy zgodnie z wymaganiami ergonomii,
– dobrać materiały do wykonania modeli i protez,
– dobrać metody i techniki wykonywania protez częściowych,
– posłuŜyć się sprzętem do wykonywania protez częściowych,
– wykonać modele robocze z wycisków anatomicznych i czynnościowych,
– wykonać wzorniki zwarciowe,
– oprawić modele robocze w artykulatorze,
– ustawić sztuczne zęby w protezie częściowej osiadającej,
– wymodelować płyty protez częściowych,
– przeprowadzić kontrolę protez woskowych w ustach pacjenta i zlikwidować powstałe
błędy,
– wykonać puszkowanie protez częściowych systemem na wprost, z przedlewem oraz
puszkowanie zamknięte,
– wykonać woskowe siodła protezy częściowej,
– dokonać zamiany wosku na tworzywo akrylanowe w protezie częściowej,
– przeprowadzić analizę paralelometryczną modelu,
– wyznaczyć przebieg klamry na powierzchni zęba,
– dogiąć róŜnego rodzaju klamry,
– dokonać konserwacji sprzętu uŜytkowanego podczas wykonywania protez częściowych,
– scharakteryzować metody obróbki protez częściowych,
– przeprowadzić obróbkę mechaniczną protez,
– wykonać częściowe protezy osiadające zgodnie z zaleceniem lekarza dentysty,
– dostosować gotowe protezy do uŜytkowania przez pacjenta,
– dokonać kontroli procesu wykonywania protez częściowych oraz wykonanego wyrobu,
– scharakteryzować rodzaje i przyczyny uszkodzeń protez częściowych,
– naprawić uszkodzoną protezę częściową,
– określić koszty wykonania protezy częściowej,
– udokumentować wykonanie protezy częściowej,
– sporządzić ewidencję zuŜytych materiałów,
– zastosować zasady bezpieczeństwa i higieny pracy, ochrony przeciwpoŜarowej oraz
ochrony środowiska.

6
4. MATERIAŁ NAUCZANIA
4.1. Klasyfikacja, braków zębowych
4.1.1. Materiał nauczania
Analiza warunków dotyczących braków uzębienia jest pierwszym etapem planu leczenia
protetycznego. Rozkład braków uzębienia jest bardzo róŜny, a liczbę moŜliwych przypadków
szacuje się na wiele tysięcy. Rozmieszczenie zachowanych zębów zostało opisane
i sklasyfikowane przez wielu autorów. Dotychczas proponowane klasyfikacje to: klasyfikacja
Kennedy’ego (1928 r.), Betelmana (1951 r.), Grozowskiego (1951 r.), Kurlandskiego,
Galasinskiej-Landsbergerowej.
Z wymienionych klasyfikacji najczęściej stosowaną w aspekcie ruchomych protez
częściowych jest klasyfikacja Kennedy’ego.
Aby usystematyzować braki zębowe Kennedy opracował prostą i efektywną klasyfikację.
Wszystkie typy braków uzębienia podzielił on na cztery podstawowe klasy grupujące
najbardziej rozległe braki uzębienia. Inne braki występujące w obrębie danej klasy
sklasyfikował jako podgrupy, obejmujące braki o róŜnej rozległości i róŜnym rozłoŜeniu.
Klasyfikacja ta została powszechnie przyjęta za obowiązującą.
Klasyfikacja braków uzębienia wg. Kennedy’ego
1. Klasa I – obustronne braki skrzydłowe.
2. Klasa II – jednostronne braki skrzydłowe.
3. Klasa III – boczne braki miedzyzębowe.
4. Klasa IV – braki przednie.
KaŜdą z czterech klas podstawowych podzielił następnie na trzy podgrupy:
1. Podgrupa a – resztkowy łuk zębowy, określający daną klasę, jest rozdzielony jednym
brakiem międzyzębowym.
2. Podgrupa b – resztkowy łuk zębowy, określający daną klasę jest rozdzielony wieloma
brakami międzyzębowymi.
3. Podgrupa c – Resztkowe uzębienie jest tak skąpe, Ŝe jedynie umiejscowienie
pojedynczych zębów umoŜliwia określenie klasy podstawowej.

7
Rys 1. Klasy i podgrupy w klasyfikacji Kennedy’ego [2]
4.1.2. Pytania sprawdzające
Odpowiadając na pytania, sprawdzisz, czy jesteś przygotowany do wykonania ćwiczeń.
1. Jakie braki zębowe systematyzują klasy klasyfikacji Kennedy’ego?
2. Ile podstawowych klas braków zębowych zawiera klasyfikacja Kennedy’ego?
3. Jakie braki zębowe systematyzują podgrupy klasyfikacji Kennedy’ego I a, b, c,?

8
4.1.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na rysunkach przedstawione są IV podstawowe klasy klasyfikacji Kennedy’ego. WskaŜ
i opisz klasę II i III braków zębowych.
Rysunek do ćwiczenia 1
Sposób wykonania ćwiczenia
Aby wykonać ćwiczenie, powinieneś:
1) przeczytać fragment poradnika dotyczący klasyfikacji braków zębowych,
2) uwaŜnie dokonać analizy rysunków,
3) podpisać cyframi rzymskimi rysunki odpowiednią klasą braków zębowych,
4) opisać II i III klasę braków zębowych.
WyposaŜenie stanowiska pracy:
− arkusz formatu A4 z naniesionymi rysunkami,
− długopis, flamaster,
− poradnik dla ucznia.
Ćwiczenie 2
Na rysunkach przedstawiona jest jedna z klas podstawowych klasyfikacji Kennedy’ego
w raz z podgrupami. Oznacz i opisz tę klasę braków zębowych oraz jej podgrupy.
1) przeczytać fragment poradnika dla ucznia dotyczący klasyfikacji Kennedy’ego,
2) uwaŜnie dokonać analizy rysunków,
3) podpisać i opisać rysunki zgodnie z klasyfikacją braków zębowych.

9
4.1.4. Sprawdzian postępów
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) przedstawić podstawowe klasy klasyfikacji Kennedy’ego?
2) omówić poszczególne klasy z opisem podgrup?
3) uzasadnić potrzebę klasyfikacji braków zębowych?

10
4.2. Protezy częściowe – charakterystyka, podział, budowa
Układ stomatognatyczny opisuje się jako całość, złoŜoną z róŜnych tkanek
odpowiedzialnych za spełnianie określonych funkcji. Układ stomatognatyczny jest wydolny
czynnościowo, gdy posiada wszystkie składowe i gdy funkcjonują one prawidłowo. Utrata
zębów oddziałowuje na cały układ stomatognatyczny i jego funkcje: Ŝucia, funkcję mięśni
twarzoczaszki, funkcję stawu skoniowo-Ŝuchwowego, powoduje równieŜ zmiany wyrazu
twarzy i sposób artykulacji głosek.
Dzięki punktom stycznym pełne łuki zębowe zabezpieczone są prawidłowo przed
działaniem sił pionowych i poziomych. Wzajemne podparcie chroni zęby przede wszystkim
przed nieprawidłowymi lub nadmiernymi obciąŜeniami. Utrata nawet jednego zęba z pełnego
łuku zębowego moŜe spowodować więc zaburzenie tych wzajemnych zaleŜności i szereg
zmian w zębach sąsiednich i przeciwstawnych. Zmiany te dotyczą przechylenia i przesunięcia
zębów sąsiednich w miejsce luki po utraconym zębie, bądź wędrówkę zębów
przeciwstawnych w stosunku do luki w „poszukiwaniu” antagonisty do wzajemnego
podparcia. Przesuwanie zębów następuje więc zarówno w kierunku poziomym jak
i pionowym, w ten sposób równowaga artykulacyjna zostaje zakłócona, a w obrębie ozębnej
i okostnej dochodzi do zmian histopatologicznych.
Do ruchomych uzupełnień protetycznych naleŜą omawiane w tej jednostce modułowej
protezy częściowe osiadające. JuŜ samo określenie – protezy częściowe osiadające sugeruje
kierunek klasyfikacji protez ze względu na sposób przenoszenia sił Ŝucia przez protezy na
podłoŜe.
Podział protez w zaleŜności od sposobu przenoszenia sił Ŝucia na podłoŜe
I protezy śluzówkowe (osiadające):
− całkowite,
− częściowe.
II protezy ozębnowo-śluzówkowe:
− protezy częściowe w których siły Ŝucia przenoszone są częściowo na zęby własne
pacjenta przez zastosowanie podparć i cierni,
− protezy szkieletowe.
III uzupełnienia ozębnowe stałe, o których będziesz się uczyć w module Z3.
Protezy częściowe są czynnościowym i estetycznym uzupełnieniem braków zębowych,
wskazaniem do ich zastosowania są rozległe braki zębowe lub rozchwianie, czyli słaba
stabilizacja zębów w zębodole wykluczająca zastosowanie uzupełnień stałych.
Protezy częściowe stosuje się równieŜ:
− u pacjentów młodocianych, u których ze względu na niezakończony skok wzrostowy nie
moŜna zastosować protez stałych i szkieletowych,
− jako protezy natychmiastowe, kiedy ucisk płyty na podłoŜe jest czynnikiem stymulującym
przebudowę wyrostka zębodołowego,
− w leczeniu zaburzeń zgryzowych, kiedy proteza osiadająca oprócz uzupełnienia braków
jest czynnikiem korygującym zwarcie i stanowi etap pośredni przed wykonaniem innego,
ostatecznego uzupełnienia,
− jako proteza tymczasowa, uzupełniająca braki na czas wykonania uzupełnienia stałego.

11
Budowa protezy częściowej osiadającej
Proteza składa się z płyty podstawowej (trzonu protezy), w której umocowane są zęby
sztuczne i klamry. Zadaniem płyty podstawowej oprócz zasadniczej funkcji jaką jest
przenoszenie sił Ŝucia na podłoŜe jest łączenie wszystkich elementów protezy. Płyta protezy
ma bezpośredni kontakt z błoną śluzową. Jej zasięg musi odtwarzać kształt anatomiczny pola
protetycznego tzn. w szczęce podniebienie twarde, wyrostki zębodołowe do granicy
podniebienia twardego i miękkiego i granicy pomiędzy obszarem ruchomej i nieruchomej
błony śluzowej. W Ŝuchwie – płyta obejmuje wyrostek zębodołowy z uwzględnieniem
trójkąta pozatrzonowcowego, od strony przedsionka i jamy ustnej właściwej do granicy
pomiędzy obszarem ruchomej i nieruchomej błony śluzowej.
Zęby sztuczne – zastępują utracone zęby własne pacjenta i słuŜą do odtworzenia funkcji
czynnościowej (Ŝucia) i estetycznej.
Klamry – stanowią mechaniczne utrzymanie protezy na podłoŜu.
Protezy ruchome śluzówkowo – ozębnowe są dodatkowo wyposaŜone w ciernie i podparcia
czyli dodatkowe elementy stabilizujące.
Warunki, jakie powinny spełniać protezy częściowe:
− powinny dobrze utrzymywać się na podłoŜu podczas wszystkich ruchów Ŝucia,
− pacjent powinien je łatwo wyjmować nie uszkadzając tkanek jamy ustnej czy teŜ
elementów protezy,
− proteza musi ochraniać łuk zębowy przed zdeformowaniem nie pozwalając zębom na
przesuwanie i przechylanie zębów własnych w kierunku luki po brakujących zębach,
− proteza musi odtwarzać funkcje Ŝucia, mowy oraz harmonię rysów twarzy,
− proteza powinna chronić staw skroniowo – Ŝuchwowy przed powstaniem zaburzeń
utrzymując wysokość zwarcia.
Zasady rozmieszczania klamer i elementów stabilizujących – statyka protez częściowych
Pojęcie statyki protezy dotyczy takiej konstrukcji protetycznej, która w czasie
przenoszenia sił Ŝucia nie wykazuje momentów przechylających, obrotowych. Proteza nie
moŜe być wywaŜana na skutek obciąŜeń sił Ŝucia. Podstawową zasadą wyznaczania zębów
oporowych (klamrowych) w protezie częściowej osiadającej jest wyznaczanie takiego
połoŜenia klamer, aby linia łącząca zęby klamrowe dzieliła protezę na dwa równe odcinki.
Rys 2. Przykład korzystnego wyznaczenia zębów oporowych dla klamer [2]

12
Linia klamer nieosiadających powinna przebiegać jak najbliŜej krawędzi płyty protezy,
aby zapewnić jak najlepsze podparcie. JeŜeli protezy częściowe podparte są ozębnowo za
pomocą cierni i podparć mogą powstawać róŜne układy linii podparcia. JeŜeli proteza będzie
podparta tylko na jednym np. ostatnim zębie własnym to proteza będzie naraŜona na
obracanie się wokół wszystkich osi przestrzennych. Oś obrotu protezy powstaje równieŜ
wtedy, gdy linia podparcia dzieli (przecina) trzon protezy. W zaleŜności od ułoŜenia linii
podparcia powstaje podparcie punktowe lub liniowe: trójkątne pole podparcia, czworokątne
pole podparcia, wieloboczne pole podparcia.
Stabilizacja połoŜenia protezy jest zapewniona, gdy linie podparcia biegnące stycznie do
łuku zębowego lub siodła protezy znajdują się wewnątrz pola podparcia ozębnowego. JeŜeli
linia podparcia „przecina” trzon protezy to występuje kołysanie się protezy, następuje jej
nierównomierne osiadanie i dochodzi do przeciąŜenia poziomego zębów filarowych, zaburzeń
okluzji. Podparcia i ciernie prawidłowo połoŜone na zębach oporowych pozwalają na
równomierne rozłoŜenie obciąŜeń oszczędzają śluzówkę i kość bezzębnych obszarów szczęki
i Ŝuchwy oraz zapobiegają osiadaniu protezy. Podparcia muszą być umieszczone prostopadle
do osi zęba, na którym leŜą. Podparcia spełniają, więc dwie podstawowe funkcje: - stabilizują
protezę i przenoszą siły Ŝucia.
Siły utrzymujące protezy częściowe
Zasadniczą funkcję retencyjną w protezach częściowych osiadających zapewniają
klamry. Oprócz sił mechanicznych protezy częściowe utrzymywane są dzięki:
– adhezji,
– kohezji,
– siłom napięcia mięśni,
– sile wklinowania,
– sile tarcia,
– sile cięŜkości (dotyczy protezy dolnej).
Adhezja – przyleganie, przyczepność, zjawisko przylegania, zwierania się powierzchni
dwóch róŜnych (stałych bądź ciekłych) ciał. Powstaje w wyniku występowania sił
przyciągania pomiędzy cząsteczkami stykających się ciał. ZaleŜy od rozmiaru i rodzaju
powierzchni oraz dokładności ich wzajemnego kontaktu.
Kohezja – jest rezultatem sił wzajemnego oddziaływania międzycząsteczkowego.
Większą spójność wykazują ciała stałe. Spójność śliny jest jedną z sił utrzymujących protezy
płytowe.
Siła tarcia – występuje przy kontakcie klamry z powierzchnią zęba oporowego.
Siła cięŜkości – jest siłą o działaniu względnym, jako mocowanie protez częściowych, dla
protezy górnej jest siłą niekorzystną, dla protezy dolnej jest siłą dodatnią.
Siła wklinowania – polega na wykorzystaniu ścisłego oporu, mezjalnych i dystalnych
ścian protezy obejmujących zęby własne pacjenta.
1. Jaką rolę odgrywają punkty styczne w łuku zębowym?
2. Jakie są skutki utraty zęba w łuku zębowym?

13
3. W jakich kierunkach (w przypadku utraty części zębów) następuje przesuwanie
pozostałych zębów własnych?
4. Jak wyjaśnisz określenie protezy śluzówkowe?
5. Jak wyjaśnisz określenie protezy ozębnowo-śluzówkowe?
6. Jakie są wskazania do zastosowania protez częściowych osiadających?
7. Z jakich elementów zbudowana jest proteza częściowa osiadająca?
8. Co to jest linia klamrowa?
9. Jak wyjaśnisz pojęcie stabilizacji protezy?
10. Jakie warunki powinny spełniać protezy częściowe osiadające?
11. Jakie siły zapewniają utrzymanie protezy w jamie ustnej pacjenta?
4.2.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Na schematycznych rysunkach róŜnych braków zębowych wyznacz zęby oporowe, na
których powinny znajdować się klamry i narysuj ich przebieg.
1) przeczytać fragment poradnika dotyczący budowy protez,
2) uwaŜnie dokonać analizy braków zębowych,
3) wyznaczyć zęby oporowe i narysować połoŜenie klamry.

14
Ćwiczenie 2
Na schematycznym rysunku łuku zębowego z brakami częściowymi narysuj prawidłowy
zasięg płyty protezy.
1) przeczytać fragment poradnika dla ucznia dotyczący budowy protez,
2) nanieść rysunek,
3) uzasadnić wykonanie ćwiczenia.
− arkusz formatu A4 z naniesionymi rysunkami łuków zębowych,
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) przedstawić klasyfikację protez częściowych?
2) omówić róŜnicę między protezami śluzówkowymi śluzówkowo-
ozębnowymi?
3) zdefiniować pojęcie stabilizacji protezy?
4) zdefiniować pojęcie adhezji i kohezji?
5) wyjaśnić zjawisko powstawania osi obrotu protezy?
6) wymienić rodzaje linii podparcia?
7) określić zasady rozmieszczania klamer?
8) wymienić warunki jakie powinny spełniać protezy częściowe
osiadające?
9) wyjaśnić rolę płyty protezy?
10) określić zasięg płyty protezy w szczęce i Ŝuchwie?

15
4.3. Klamry – rodzaje, budowa i zasady wykonywania
Klamry są elementem budowy protez, zapewniają mechaniczne utrzymanie protezy
częściowej na podłoŜu. PołoŜone są na zębach oporowych (filarowych). Ze względu na
sposób ich wykonania klamry mogą być gięte z drutu lub lane ze stopów dentystycznych.
Klasyfikacja klamer związana z zasięgiem dzieli je na:
− klamry pojedyncze – obejmujące pojedynczy ząb,
− klamry zespolone inaczej blokowe – obejmujące dwa lub kilka filarów.
Ramię klamry obejmujące powierzchnię zęba złączone jest z płytą protezy i ulega działaniu sił
Ŝucia wywieranych na podłoŜe. W miarę zaniku podłoŜa w obszarach bezzębnych proteza
moŜe „osiadać”, a wtedy ramię klamry osuwa się po ścianach filaru w kierunku brzegu
dziąsła. Ten proces był podstawą do kolejnego podziału klamer, (który moŜna spotkać np.
w podręczniku Golasińskiej-Landsbergerowej) na:
− klamry osiadające – czyli klamry o takiej budowie, która pozwala na przesuwanie sie
płyty protezy w kierunku dziąsła;
− klamry nieosiadające, które oprócz ramienia właściwego posiadają wypustkę na
powierzchni Ŝującej zęba – popularnie zwaną cierniem.
Wśród klamer protetycznych wyróŜniamy klamry proste naddziąsłowe i powrotne.
Klamry gięte wykonuje się z drutu okrągłego spręŜysto-twardego o ø 0,8–0,9 mm – na
zęby przedtrzonowe i kły, ø 1,0 – na zęby trzonowe.
Klamry z drutu półokrągłego o grubości 1,5 mm na zęby trzonowe, drut o ø 0,7 mm
stosowany jest w postaci klamer dwustronnych na zęby lekko rozchwiane. Klamry z drutu
okrągłego wykonuje się na zęby dobrze wykształcone anatomicznie, co umoŜliwia uzyskanie
właściwej retencji. Okrągły przekrój drutu pozwala na uzyskanie kontaktu punktowego
i liniowego z powierzchnią korony zęba.
Budowa klamry giętej
Klamry stanowią umocowanie protezy na podłoŜu na zasadzie siły tarcia, które występuje
między ramionami klamer a powierzchnią zęba oporowego. Przebieg klamry doginanej moŜna
podzielić na trzy odcinki:
− pierwszy: ramię retencyjne (obejmujące) – zaczyna swój przebieg na wysokości
największej względnej wypukłości zęba w kierunku brzegu dziąsła, co pozwala uzyskać
właściwą retencję klamry. Obejmuje ono od 2/3 do 4/5 powierzchni przedsionkowej zęba.
KaŜda klamra utrzymująca protezę na podłoŜu składa się z dwóch ramion – retencyjnego
leŜącego na powierzchni retencyjnej i ramienia stabilizującego, usytuowanego po
przeciwnej stronie zęba oporowego. Rolę ramienia stabilizującego w protezie częściowej
osiadającej pełni dobrze dopasowana płyta protezy,
− drugi klamry to ramię pośrednie łączy ramię retencyjne z zakończeniem określanym jako
„ogon” klamry. Część pośrednia klamry biegnie po stronie stycznej zęba oporowego
(w niewielkiej odległości największej wypukłości) w pobliŜu powierzchni Ŝującej lub
brzegu siecznego i schodzi w stronę wyrostka zębodołowego, przechodząc w zakończenie
klamry,
− zakończenie (ogon) klamry, powinien być skierowany w stronę luki zębowej
i usytuowany na językowym stoku wyrostka zębodołowego, tuŜ przy grzbiecie wyrostka
i równolegle do niego.

16
a) b) c)
Rys. 3. Rodzaje i przebieg klamer doginanych: a) klamra prosta,
b) klamra powrotna, c) klamra naddziąsłowa [7]
W czasie kształtowania klamry doginanie i rozginanie klamry naleŜy ograniczać do
niezbędnego minimum, co pozwoli uniknąć zmęczenia materiału i zmian w strukturze drutu
powodujących jego kruchość.
Analiza paralelometryczna
Aby prawidłowo wykonać klamry naleŜy zaznaczyć na zębach przeznaczonych pod
klamry obszary znajdujące się w retencji. SłuŜy temu analiza paralelometryczna modelu.
Składa się ona z dwóch etapów:
− Etap I – poszukiwanie linii orientacyjnych (badanie podcieni na zębach),
− Etap II – wykreślenie linii orientacyjnych.
W pierwszym etapie dokonuje się analizy powierzchni zębów oporowych przewaŜnie
graniczących z luką, na których planujemy umieszczenie klamer lub innych elementów
protezy. MoŜna równieŜ zaznaczyć powierzchnie pozostałych zębów i tkanek miękkich
podłoŜa protetycznego, na których spoczywać będą sztywne części protezy. Model naleŜy
ustawić na stoliku paralelometru w taki sposób, aby płaszczyzna zgryzowa tego modelu
usytuowana była w linii poziomej. Następnie zostają ocenione wszystkie powierzchnie
językowe zębów i tkanek miękkich uŜywając analizatora. Jeśli na powierzchniach zębów
znajdują się duŜe podcienie naleŜy je zmniejszyć lub zlikwidować. Następnie naleŜy
sprawdzić, jakie podcienie występują na powierzchniach zębów i znaleźć powierzchnie
retencyjne o optymalnych wartościach. Jeśli po prawej i po lewej stronie modelu podcienie nie
mają w przybliŜeniu jednakowej głębokości, model naleŜy przechylić, aby zmniejszyć zbyt
głębokie podcienie po jednej stronie, a pogłębić po drugiej. Dzięki wyrównaniu wartości
powierzchni retencyjnych będzie moŜliwe wykonanie konstrukcji protezy o zbliŜonej sile
utrzymania klamer po lewej i po prawej stronie łuku zębowego. Przechylanie modelu
w róŜnych kierunkach powoduje zmiany wartości i zasięgu podcieni. Czynność tą naleŜy
wykonywać do chwili ustalenia najbardziej poŜądanej wartości.
Kolejnym etapem analizy paralelometrycznej jest obrócenie modelu na stoliku tak, aby
patrzeć na niego z boku od strony luki międzyzębowej. Zostaje w ten sposób sprawdzane
nachylenie powierzchni zębów bezpośrednio graniczących z luką. Sytuacja, gdy powierzchnie
z luką są równoległe do analizatora oznacza, Ŝe zostały znalezione optymalne warunki. JeŜeli
wszystkie powierzchnie w sąsiedztwie luki znajdują się w podcieniu to moŜna tak przechylić
model, aby powierzchnia mezjalna w stosunku do luki zębowej była równoległa do
analizatora. Jest to istotne ze względu na fakt, Ŝe pacjent wprowadzając protezę zawsze
naciska przednie partie protezy.
Kolejnym etapem analizy paralelometrycznej jest wykreślenie linii orientacyjnych. Są one
wykreślane w celu zaznaczenia wszystkich największych wypukłości zębów i wyrostków

17
zębodołowych oraz zasięgu podcieni istniejących na modelu w danym ustawieniu, w stosunku
do pionowego ramienia paralelometru. NaleŜy unieruchomić stolik paralelometru z modelem
do pionowego ramienia paralelometru zamiast analizatora zamontować kolorowy grafit.
WyróŜnia się pięć grup linii orientacyjnych:
– linie wyznaczające największą względną wypukłość zęba,
– linie wyznaczające zasięg podcieni pod największą względną wypukłością zęba,
– linie określające największa wypukłość wyrostka zębodołowego,
– linie zasięgu podcieni pod największą wypukłością wyrostka zębodołowego,
– linie ustalające brzeg wklęsłości na wyrostku zębodołowym.
Jako pierwsze są wykreślane linie największej wypukłości zębów oporowych.
Rys.4. Linie wyznaczające największą względną wypukłość zęba [2]
Następnie wykreślane są linie zasięgu podcieni istniejących na zębach filarowych. Linie
te są rysowane wierzchołkiem kolorowego grafitu ostro zakończonego. Jednocześnie dotyka
on swoją boczną powierzchnią do wcześniej wyznaczonej linii największej wypukłości. Do
mierzenia głębokości wyznaczonego podcienia słuŜą talerzyki o wielkościach: 0,25, 0,5, 0,75.
Rys. 5. Linie wyznaczające zasięg podcieni pod największą względną wypukłością zęba [2]
W następnej kolejności wykreśla się linie na powierzchniach tkanek miękkich.

18
Rys. 6. Linie zasięgu podcieni pod największą wypukłością wyrostka zębodołowego [2]
1. Jak definiujemy klamry i jaką funkcję pełnią jako element budowy protez częściowych
osiadających?
2. Jakie znasz rodzaje klamer?
3. Z jakiej grubości drutu wykonuje się klamry na zęby przedtrzonowe i kły?
4. Jak opiszesz przebieg klamry doginanej?
5. Jaką część powierzchni zęba obejmuje ramię retencyjne klamry?
6. Co pełni rolę ramienia stabilizującego w protezie częściowej osiadającej?
7. Czemu słuŜy i z jakich etapów składa się analiza paralelometryczna?
8. Jak zdefiniujesz pojęcie największej względnej wypukłości zęba?
9. Jak definiujemy termin podcień zęba?
10. Jaka jest podstawowa zasada wyznaczania zębów oporowych przeznaczonych do
umiejscowienia klamer?
4.3.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Rysunek przedstawia ząb oporowy z częścią wyrostka zębodołowego. Narysuj
prawidłowy przebieg klamry prostej doginanej z drutu z uwzględnieniem wszystkich
odcinków.

19
1) zapoznać się z materiałem nauczania zamieszczonym w poradniku dla ucznia dotyczącym
klamer,
2) zaznaczyć schematycznie wypukłość względną zęba (kolor czerwony),
3) narysować przebieg klamry prostej (kolor niebieski),
4) opisać budowę i przebieg klamry doginanej.
− arkusz formatu A4 z naniesionym schematem,
− kolorowe flamastry (niebieski i czerwony),
Ćwiczenie 2
Za pomocą paralelometru narysuj linie orientacyjne:
a) oznaczające największą względną wypukłość zęba,
b) wyznaczające zasięg podcienia zębów oporowych,
c) zasięg podcienia pod największą wypukłością wyrostka zębodołowego.
1) przeczytać fragment poradnika dotyczący analizy paralelometrycznej,
2) przygotować model roboczy,
3) przygotować paralelometr,
4) wyznaczyć kolejno wszystkie wskazane w ćwiczeniu linie.
− model roboczy,
− paralelometr,
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) opisać przebieg klamry doginanej?
2) odpowiedzieć jaki element protezy pełni rolę ramienia stabilizującego?
3) scharakteryzować analizę paralelometryczna?
4) opisać przebieg analizy paralelometrycznej?
5) wyjaśnić określenie zęba oporowego?

20
4.4. Etapy wykonywania protez częściowych osiadających –
materiały podstawowe i pomocnicze
Dla przeniesienia warunków anatomicznych podłoŜa protetycznego potrzebne jest
wykonanie wycisków anatomicznych i czynnościowych. Wyciski wykonuje się za pomocą
łyŜek wyciskowych i materiałów wyciskowych.
ŁyŜki wyciskowe standardowe – przygotowane fabrycznie dla szczęki i Ŝuchwy
w róŜnych rozmiarach. Wyciski anatomiczne pobierane są alginatową masą wyciskową.
Na podstawie wykonanego z nich modelu roboczego przygotowuje się łyŜki indywidualne,
czyli łyŜki wykonane dla określonego pacjenta. Najczęściej wykonuje się je przy
wykonywaniu protez częściowych, przy brakach zębowych skrzydłowych, jedno
i obustronnych. Wycisk czynnościowy (funkcyjny – mukodynamiczny) wyznacza obszar pola
protetycznego a granica przyszłej protezy zostaje wyznaczona ukształtowanym czynnościowo
nadmiarem masy wyciskowej. ŁyŜkę indywidualną przygotowuje się w pracowniach,
z szelaku, mas akrylanowych, materiałów światłoutwardzalnych. Zasady wykonania łyŜek
indywidualnych są takie same jak przy wykonaniu łyŜek przy bezzębiu. Z pobranych
wycisków sporządza się modele robocze. Powinny one być wierną kopią budowy
anatomicznej podłoŜa protetycznego oraz otaczających tkanek. Modele robocze wykonuje się
z gipsu klasy III i przygotowuje zgodnie z ogólnie przyjętymi zasadami. Kolejnym etapem jest
dokonanie analizy modelu. Analiza paralelometryczna została opisana w rozdziale 4.3.
Dokonanie jej pozwala na wyznaczenie miejsc, które mają być odciąŜone, oraz podcieni, które
przed wykonaniem protezy powinny być zablokowane.
OdciąŜenie podłoŜa i zablokowanie podcieni ma na celu ochronę przyzębia brzeŜnego,
zapobieganie zanikowi podłoŜa protetycznego przez zmniejszenie nacisku protezy na podłoŜe
twarde, zabezpieczenie miejsc wraŜliwych i mało podatnych na ucisk i przeciąŜenie, oraz
planowe i równomierne rozłoŜenie sił Ŝucia przenoszonych przez protezę na podłoŜe.
Do przenoszenia warunków zwarciowych tzn. do przenoszenia połoŜenia Ŝuchwy
w stosunku do szczęki słuŜą wzorniki zwarciowe. Najczęściej wykonuje się je na płycie
z twardego wosku wzmocnionej drutem, szelaku, mas chemo i światłoutwardzalnych. Na
płycie mocuje się wałek woskowy o średnicy około 1,5 cm w zaleŜności od tego jak wysoki
będzie trzon przeszłej protezy. Wałek woskowy ułoŜony jest na grzbiecie wyrostka
zębodołowego między zębami własnymi pacjenta.
Przygotowane wzorniki przesyłane są do gabinetu w celu ustalenia zwarcia i zaznaczenia
linii orientacyjnych. Dobrze złączone wzorniki z zarejestrowaną wysokością zwarcia
i dobranym kolorem zębów wracają do pracowni. Po dokonanej uprzednio analizie modeli jest
juŜ wyznaczony rodzaj i rozmieszczenie elementów utrzymujących, naleŜy takŜe wyznaczyć
zasięg płyty protezy. Granica zasięgu płyty protezy w przypadku braków jedno
i dwuskrzydłowych jest podobna jak w protezach całkowitych, w szczęce moŜe przebiegać na
granicy podniebienia twardego i miękkiego (na linii AH) lub moŜe być przesunięta do przodu.
Oznaczenie granicy płyty protezy w brakach międzyzębowych – granica przebiega tutaj
powyŜej największej wypukłości zębów na ich powierzchni podniebiennej (językowej).
W przypadku wysuniętego wargowo przedniego odcinka wyrostka zębodołowego lub
kolbowato ukształtowanego w odcinkach bocznych, granicę płyty protezy wyznacza się do
największej wypukłości wyrostka zębodołowego. Przy wysuniętym wyrostku zębodołowym w
odcinku przednim wykonuje się czasem protezy bez płyty przedsionkowej. Zęby ustawiane są
bezpośrednio na szczycie wyrostka z tolerancją na tworzywo akrylanowe. Pozbawiona płyty

21
przedsionkowej proteza moŜe posiadać klamry dziąsłowe (ze względów
periodontopatycznych są one rzadko stosowane). Wyznaczone dzięki analizie
paralelometrycznej podparcie zębów własnych pacjenta naleŜy zablokować przez wypełnienie
ich cementem lub gipsem – metoda bezpośrednia, lub wypełnić woskiem, a następnie tak
przygotowany model powielić zgodnie z przyjętymi zasadami – metoda pośrednia.
Po osadzeniu modeli w artykulatorze, kolejnym etapem jest dogięcie klamer i ustawienie
zębów sztucznych. Rozpocząć naleŜy od zaizolowania modeli w wodzie. Następnie usunąć
część wałka woskowego i przystąpić do ustawiania zębów. Przy ustawianiu zębów
w protezach częściowych naleŜy zachować następujące zasady:
– indywidualny dobór zębów – zgodnie z kolorem i kształtem zachowanych zębów
pacjenta,
– zęby po ustawieniu powinny zapewnić prawidłową artykulację z uwzględnieniem
kontaktów przedwczesnych,
– zęby powinny być doszlifowane zgodnie z kształtem grzbietu wyrostka zębodołowego,
– zęby uzupełniające braki zębowe powinny w sposób funkcjonalny i zbliŜony do wyglądu
naturalnego odtwarzać kształt łuku zębowego,
– ustawienie zębów rozpoczyna się od zębów uzupełniających braki w odcinku najbardziej
przyśrodkowym, co zapewnia dostosowanie dostawianych zębów sztucznych i ich
szerokość do warunków anatomicznych.
Po ustawieniu zębów naleŜy wymodelować płytę protezy. ObrzeŜe płyty protezy
częściowej powinno przebiegać nieco powyŜej największej wypukłości zębów własnych
pacjenta. Jego zakończenie ma być zaokrąglone. Przy modelowaniu płyty przy brakach
skrzydłowych naleŜy dąŜyć do uzyskania symetrii. ObrzeŜe płyty przy zachowanych zębach
naleŜy nieznacznie wycienić, wyrównując jego kształt z powierzchnią przedsionkową
wyrostka zębodołowego. Tak przygotowane protezy woskowe przesyłane są do gabinetu
w celu dokonania przymiarki (próby) w ustach pacjenta.
1. Na podstawie, jakich wycisków wykonuje się modele robocze protez częściowych
śluzówkowych?
2. Z jakich materiałów moŜe być wykonana płyta wzorników zwarciowych?
3. Na czym polega bezpośrednia i pośrednia metoda blokowania podcieni?
4. Jakie warunki naleŜy spełnić przy ustawianiu zębów sztucznych w protezach częściowych
osiadających?
5. Jaki zasięg powinna mieć płyta protezy przy kolbowatym kształcie wyrostków
zębodołowych w odcinku przednim?
6. Jak naleŜy wymodelować płytę protezy częściowej osiadającej?
4.4.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj wzorniki zwarciowe na modelach roboczych szczęki i Ŝuchwy.
1) zablokować podcienie zachowanych zębów własnych pacjenta,

22
2) narysować zasięg płyty protezy,
3) uplastycznić nad palnikiem płytkę wosku lub szelaku,
4) dociąć ją zgodnie z naniesionym rysunkiem,
5) uformować wałek z wosku,
6) połączyć z płytą podstawową wzorników,
7) wymodelować nadając wzornikom łagodne kształty i estetyczny wygląd,
8) sprawdzić czy wykonane wzorniki spełniają wszystkie wymagane warunki.
– poradnik dla ucznia,
– modele robocze,
– wosk,
– szelak,
– palnik gazowy,
– zapalniczka,
– noŜyk do wosku,
– noŜyczki,
– mikrosilnik.
Ćwiczenie 2
Na podstawie modeli z zarejestrowanym zwarciem nawykowym przygotuj do miary
(próby) woskowe protezy częściowe osiadające.
1) umieścić w artykulatorze modele zgodnie z zarejestrowanym zwarciem nawykowym
pacjenta,
2) dobrać zęby sztuczne zgodnie z brakami zębowymi i kształtem anatomicznym zębów
własnych pacjenta,
3) zdjąć wzorniki zwarciowe i zaizolować modele w wodzie,
4) umieścić wzorniki na modelach,
5) usunąć część wosku w okolicy zębów oporowych,
6) doszlifować zęby zgodnie z kształtem grzbietu wyrostka zębodołowego,
7) ustawić w wosku zęby sztuczne,
8) wymodelować płytę protezy od strony przedsionka,
9) wymodelować protezę od strony jamy ustnej właściwej z zachowaniem właściwego
zasięgu płyty.
– modele robocze z wzornikami zwarciowymi,
– artykulator,
– mikrosilnik, frezy, kamienie,
– instrument do modelowania,
– palnik gazowy,
– zapalniczka,
– wosk,

23
– zęby sztuczne,
– kleszcze kramponowe, do cięcia drutu, wklęsło wypukłe,
– miska, mieszadło.
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) określić do czego słuŜą wzorniki zwarciowe?
2) dogiąć klamrę protetyczną?
3) dokonać wyboru zębów sztucznych?
4) ustawić zęby w wosku?
5) prawidłowo wykonać protezę woskową do miary (próby)?

24
4.5. Metody i techniki wykonywania protez częściowych
osiadających – zamiana wosku na akryl
Przygotowana proteza w wosku po dokonaniu próby w ustach pacjenta ponownie wraca
do pracowni. Kolejne etapy postępowania laboratoryjnego prowadzą do zamontowania klamer
zamiany wosku na akryl. Ten proces jest bardzo złoŜony i wymaga zachowania ściśle
określonych procedur i wskazówek producentów dotyczących poszczególnych materiałów
zarówno pomocniczych jak i podstawowych. Pierwszym etapem jest zamontowanie klamer
a następnie wymodelowanie płyty protezy zgodnie z anatomicznie ukształtowaną
powierzchnią przedsionkową. Płyta protez częściowych przy zębach własnych powinna
przebiegać nieco powyŜej największej wypukłości tych zębów, ponadto powinna być
nieznacznie pogrubiona. Modelowanie płyty rozpoczyna się od przyklejenia protezy
w przedsionku, w tym celu naleŜy dobrze rozgrzany noŜyk poprowadzić po obrzeŜach
woskowej płyty nadając jej odpowiedni kształt. Następnie, po dokładnym przyklejeniu jeśli
zaistnieje potrzeba wycina się noŜykiem do wosku lub skalpelem woskową płytę protezy
leŜącą na podniebieniu, do granicy szyjek zębów własnych i sztucznych. Uplastycznioną
płytkę wosku dopasowuje się do podniebienia ostroŜnie, unikając zbyt mocnego dociskania
i naciągania, aby zachować równomierną grubość wosku, czyli przyszłej płyty protezy. Płyta
protezy w miejscu łączenia z zębami powinna być gładka, przechodzić łagodnie nie tworząc
ostrych zagłębień, które sprzyjają retencji pokarmów i utrudniają utrzymanie właściwej
higieny. Gładkie kształty uzyskać moŜna przez ostroŜne wygładzanie nad palnikiem, jak
równieŜ przez zastosowanie szczoteczki np. do mycia zębów. Podstawę modelu naleŜy
wyrównać przy uŜyciu obcinarki do gipsu. Na tym etapie moŜna przystąpić do puszkowania
protez. Zamiany wosku na akryl moŜna dokonać stosując tradycyjne puszkowanie na wprost
i odwrotne lub nową metodę puszkowania zamkniętego.
Metoda puszkowania na wprost. Modele z przyklejonymi protezami woskowymi
namoczyć w wodzie. Górną (wyŜszą) część puszki wypełnić gipsem. Gipsem pokryte zostają
przedsionkowe powierzchnie wszystkich zębów. Brzegi sieczne i powierzchnie Ŝujące zębów
naleŜy pokryć gipsem tworząc wał, stanowi on utrzymanie i zabezpieczenie w czasie dalszych
etapów wykonywania pracy. Powierzchnia gipsu powinna być gładka bez podcieni, brzegi
puszki dokładnie oczyszczone. Po związaniu gipsu jego powierzchnię izoluje się wodą lub
wodnym roztworem mydła. NaleŜy nałoŜyć drugą część puszki i wypełnić ją gipsem
korzystając z wibratora. Tak przygotowaną formę gipsową wprowadza się pod prasę ściskając
aŜ do przylegania ścian puszki. Po związaniu gipsu puszkę zanurza się w kąpieli wodnej na
ok. 7 min. Po upływie tego czasu naleŜy puszkę otworzyć, wosk wyparzyć. Ciepłą
powierzchnię gipsu naleŜy pokryć izolatorem błonotwórczym. UwaŜając by nie pokryć
powierzchni zębów i ogonów klamer. Izolator tworzy cienką błonę, wyrównuje powierzchnię
gipsu i dokładnie zabezpiecza przed połączeniem z masą akrylową. Po dokładnym
wystudzeniu formy gipsowej naleŜy przygotować ciasto akrylowe. Odmierzoną porcję
polimeru nasącza się monomerem i w szklanym naczyniu przeprowadza się wstępną
polimeryzację. Gdy tworzywo akrylowe osiągnie fazę ciasta zostaje wprowadzone do formy
za pomocą szpatułki. Przy uŜyciu zwilŜonego celofanu naleŜy przeprowadzić wstępne
prasowanie, następnie puszkę naleŜy otworzyć usuwając celofan i nadmiary tworzywa
akrylowego i wykonać prasowanie zasadnicze. Polimeryzację zasadniczą naleŜy wykonać
zgodnie ze wskazaniem producenta. Po przeprowadzeniu polimeryzacji i wystudzeniu formy

25
w puszkach polimeryzacyjnych naleŜy uwolnić protezy i dokonać obróbki mechanicznej
i polerowania.
Drugim sposobem puszkowania protez jest metoda puszkowania zamkniętego. System do
wykonywania protez tą metodą wymaga specjalnych urządzeń tworzących ciąg
technologiczny. W ich skład wchodzą puszki polimeryzacyjne specjalnej konstrukcji,
urządzenia wtryskowe do aplikacji tworzywa akrylowego do wnętrza puszki oraz aparaty do
polimeryzacji. W zaleŜności od firmy, rodzaju systemu puszki posiadają róŜny kształt,
sposób wprowadzania tworzywa akrylowego takŜe jest zróŜnicowany. Jeden z wielu
systemów do puszkowania zamkniętego w zestawie urządzeń posiada puszkę
polimeryzacyjna, ramkę, aparat wtryskowy i cap – wibrator. Puszka polimeryzacyjna
zbudowana jest z dwóch metalowych części. W części górnej zamontowane są wkładki
teflonowe zabezpieczające przed zbyt szybkim dopływem ciepła, dno natomiast wykonane
jest z tworzywa sztucznego, które amortyzuje ciśnienie powstające pod prasą podczas
zamykania puszki w ramce. Specjalne tworzywa akrylowe w kapsułach mieszane jest w cap-
wibratorze. Aparat wtryskowy słuŜy do wprowadzania masy akrylowej do formy gipsowej
pod ciśnieniem. Protezę woskową puszkuje się w ogólnie przyjęty sposób. Dolną część puszki
polimeryzacyjnej wypełnia się gipsem i umieszcza w niej protezę woskową. Po związaniu
gipsu do protezy przykleja się woskowe kanały, aby utworzyć miejsce dopływu ciasta
akrylowego. Następnie na dolną część puszki umocowuje się cześć górną i całość zalewa się
gipsem. Po związaniu gipsu wosk naleŜy wyparzyć, powierzchnie gipsu zaizolować,
a następnie puszkę naleŜy zamknąć, umieścić w ramce i prasie hydraulicznej. Kapsułę
z przygotowanym akrylem umocowuje się w urządzeniu wtryskowym i pod ciśnieniem masa
akrylowa zostaje wtłoczona do formy. Następnie całe urządzenie umieszcza się w łaźni
wodnej i przeprowadza się polimeryzację. Po jej zakończeniu puszkę naleŜy wystudzić,
uwolnić protezę z formy gipsowej i poddać obróbce. Obróbki protez akrylowych dokonuje się
uŜywając frezów, kamieni i gumek. Polerowanie tarczą bawełnianą z wykorzystaniem papki
pumeksu. W końcowej fazie polerowanie wykorzystuje się miękkie krąŜki bawełniane,
miękkie szczotki i pastę polerską do tworzyw akrylowych.
4.5.2 Pytania sprawdzające
1. Jakie są tradycyjne metody puszkowania protez?
2. Jak opiszesz sposób puszkowania na wprost?
3. Jak opiszesz metodę puszkowania zamkniętego?
4. Jakie są róŜnice w metodzie puszkowania otwartego i zamkniętego?
5. W jaki sposób aplikowane jest tworzywo akrylowe w metodzie puszkowania
zamkniętego?

26
4.5.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Przygotować protezę woskową do puszkowania.
1) wymodelować obrzeŜe płyty protezy od strony przedsionka formując ją w odcinku
braków skrzydłowych na kształt kropli Przykleić rozgrzanym woskiem do modelu
woskową protezę,
2) wyciąć wosk leŜący na podniebieniu,
3) dopasować nową płytkę wosku, aby uzyskać równomierną grubość płyty protezy,
4) wymodelować płytę protezy od strony podniebiennej zachowując właściwy zasięg
w obrębie zębów własnych,
5) uwolnić z artykulatora modele z woskowymi protezami.
– palnik gazowy,
– instrument do modelowania,
– szczoteczka do mycia zębów,
– środki ochrony osobistej.
Ćwiczenie 2
Wykonaj puszkowanie protezy częściowej systemem na wprost.
1) przeczytać fragment poradnika dla ucznia dotyczący puszkowania,
2) wyrównać podstawy modeli,
3) przygotować puszki polimeryzacyjne,
4) umieścić model z woskową protezą w górnej części puszki formując wał z gipsu,
5) po związaniu gipsu formę zaizolować w wodzie,
6) nałoŜyć drugą część puszki, rozrobić gips i wykonać kontrę,
7) po związaniu gipsu zanurzyć w kąpieli wodnej i wypłukać wosk,
8) gipsową formę pokryć izolatorem,
9) przygotować masę akrylową,
10) ułoŜyć w puszce polimeryzującej ciasto akrylowe,
11) wykonać prasowanie w prasie hydraulicznej,
12) umieścić w ramce i dokonać polimeryzacji zasadniczej,
13) po zakończeniu polimeryzacji uwolnić z formy gipsowej, dokonać obróbki i polerowania.
– puszki polimeryzacyjne,
– nóŜ do gipsu,

27
– szczoteczka do zębów,
– mieszadło,
– miska,
– urządzenia stanowiące zaplecze technodydaktyczne pracowni,
– mikrosilnik,
– frezy, kamienie,
– łopatka do nakładania akrylu,
– szklane naczynie,
– tworzywo akrylanowi,
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) wymodelować płytę protezy od strony przedsionka?
2) wymodelować płytę protezy od strony podniebiennej?
3) przygotować modele z woskowymi protezami do puszkowania?
4) ustalić kolejne etapy postępowania laboratoryjnego?

28
4.6. Naprawa protezy częściowej – etapy wykonania
Najczęściej spotykanym uszkodzeniem protezy częściowej lub całkowitej wykonanej
z akrylu jest pękniecie lub złamanie płyty protezy. W obydwu przypadkach postępowanie
laboratoryjne jest podobne. Pierwszą czynnością przy naprawie złamanej płyty protezy jest
kontrola dokładności wzajemnego przylegania powierzchni złamania. Powierzchnie te
powinny tak dokładnie do siebie przylegać, aby części protezy po prowizorycznym połączeniu
znalazły się w takim samym połoŜeniu jak przed złamaniem. Odłamy protezy po złoŜeniu
łączy się najczęściej lepkim woskiem. Trwałość wstępnego połączenia naleŜy wzmocnić
przez zastosowanie drucików lub drewnianych pałeczek przyklejonych do powierzchni łuku
zębowego. Protezę wstępnie połączoną spłukuje się zimną wodą, wypełnia gipsem jej stronę
dośluzówkową i kształtuje podstawę modelu. Po związaniu gipsu naleŜy zdjąć protezę,
a model pokryć izolatorem. Za pomocą kamieni bądź frezów naleŜy zeszlifować złamane
brzegi protezy poszerzając szczelinę o około 2 mm. Opracowane i odtłuszczone brzegi płyty
protezy wypełnia się przygotowanym akrylem szybkopolimeryzującym i umieszcza się
w puszce do polimeryzacji pod ciśnieniem lub poliklawie. Po zakończeniu polimeryzacji
naleŜy dokonać obróbki i wypolerować protezę.
Dostawienie brakujących zębów. U pacjentów z częściowymi brakami uzębienia
zachodzi niekiedy konieczność usunięcia zęba własnego i dostawienie w jego miejsce zęba do
aktualnie uŜytkowanej protezy ruchomej. Konieczne jest pobranie wycisku z protezą, oraz
kęsa zwarciowego lub jeŜeli dostawić trzeba kilka zębów w odcinku bocznym wskazane jest
pobranie wycisku przeciwstawnego łuku zębowego. Z wycisku naleŜy przygotować model
roboczy. Po związaniu gipsu zdjąć protezy z modelu opracować płytę protezy w okolicy
utraconego zęba. Dobrać ząb lub zęby tak, aby odpowiadały kolorem i kształtem i wielkością,
doszlifować zgodnie z grzbietem wyrostka. W razie potrzeby w zaleŜności od braków
zębowych na wyznaczony ząb oporowy dogiąć klamrę. Ustawić ząb lub grupę zębów za
pomocą wosku (ewentualnie mieścić klamrę na zębie oporowym). Wymodelować płytę
protezy od strony przedsionka. Z gipsu lub utwardzonego silikonu przygotować przedlew.
SłuŜy on do zarejestrowania pozycji dostawionego zęba. Kolejną czynnością jest wyparzenie
wosku, zaizolowanie powierzchni modelu (i przedlewu, jeśli jest wykonany z gipsu) oraz
przygotowanie szybkopolimeryzującego akrylu. W fazie ciasta naleŜy ułoŜyć akryl w miejsce
brakującego zęba i umieść przedlew z zębem na modelu roboczym. Polimeryzację właściwą
przeprowadza się w puszce do polimeryzacji pod cisnieniem lub poliklawie. Po zakończonej
polimeryzacji naleŜy usunąć przedlew, zdjąć protezę z modelu i zgodnie z zasadami
dotyczącymi obróbki protez wykonać ten etap pracy.
1. Na czym polega pierwsza czynność przy naprawie protezy złamanej lub pękniętej?
2. W jaki sposób naleŜy przygotować protezę pod wykonanie modelu roboczego?
3. Czy do wykonania naprawy złamanej płyty protezy konieczne jest pobranie wycisku?
4. Jakie są etapy wykonywania naprawy złamanej płyty protezy?
5. Czy do dostawienia brakującego zęba w protezie częściowej konieczne jest pobranie
wycisku i kęsa zwarciowego?
6. Do czego słuŜy i z czego jest wykonany przedlew?

29
4.6.3. Ćwiczenia
Ćwiczenie 1
Wykonaj naprawę złamanej płyty protezy.
1) sprawdzić, czy brzegi odłamów protezy przylegają do siebie,
2) złoŜyć odłamy protezy i skleić je lepkim woskiem,
3) wzmocnić połączenie przez przyklejenie drucików, zapałek lub sztywnych pałeczek,
4) wykonać model roboczy,
5) po związaniu gipsu zdjąć protezę z modelu oczyścić płytę z wosku,
6) opracować brzegi protezy, odtłuścić,
7) pokryć izolatorem powierzchnię modelu,
8) przygotować akryl szybkopolimeryzujacy,
9) przeprowadzić polimeryzację w puszce ciśnieniowej lub poliklawie,
10) dokonać obróbki i polerowania.
– złamana proteza częściowa osiadająca,
– palnik gazowy,
– zapalniczka,
– wosk lepki,
– miska,
– mieszadło,
– mikrosilnik,
– frezy i kamienie,
– naczynie szklane do akrylu,
– łopatka do nakładania akrylu,
– filce i szczotki,
– izolator błonotwórczy,
– akryl szybkopolimeryzujący,
– materiały ścierne i polerownicze,
Ćwiczenie 2
Wykonaj dostawienie dwóch brakujących zębów przedtrzonowych do protezy górnej
częściowej osiadającej.
1) z pobranego w ustach pacjenta wycisku anatomicznego wykonać model roboczy,
2) po związaniu gipsu zdjąć protezę z modelu,
3) opracować brzegi protezy sąsiadujące z luką po utraconych zębach,
4) dobrać potrzebne zęby zwracając uwagę na kształt, wielkość i kolor,
5) doszlifować odpowiednio zęby sztuczne,

30
6) ustawić za pomocą wosku modelowego zęby sztuczne z zachowaniem kształtu łuku
zębowego i kontaktu z zębami przeciwstawnymi,
7) wymodelować płytę protezy wokół dostawionych zębów łącząc ją z płytą protezy,
8) wykonać przedlew z utwardzonego silikonu,
9) w łaźni wodnej oczyścić model z wosku,
10) pokryć izolatorem powierzchnię modelu,
11) przygotować akryl szybkopolimeryzujący,
12) nałoŜyć akryl na miejsce dostawionych zębów, dopasować i docisnąć przedlew
z zatopionymi w nim zębami,
13) dokonać polimeryzacji akrylu,
14) usunąć przedlew i zdjąć protezę z modelu,
15) wykonać obróbkę i polerowanie.
– palnik gazowy, zapalniczka, zapałki,
– noŜyk do wosku, skalpel,
– mikrosilnik, frezy, kamienie,
– maszyny i urządzenia stanowiące zaplecze technologiczne pracowni,
– szczoteczka do mycia zębów,
– pędzelek,
– szklane naczynie,
– łopatka do akrylu,
– model z protezą,
– zęby sztuczne,
– wosk lepki, wosk modelowy,
– akryl szybkopolimeryzujacy,
– izolator błonotwórczy,
– materiały polerownicze,
– silikon utwardzony,
Czy potrafisz:
Tak Nie
1) usystematyzować etapy wykonania naprawy złamanej płyty protezy?
2) usystematyzować etapy wykonania naprawy – dostawienia brakujących
zębów w protezie?
3) prawidłowo wykonać naprawę protezy?
4) określić koszty wykonania naprawy protezy?

31
5. SPRAWDZIAN OSIĄGNIĘĆ
INSTRUKCJA DLA UCZNIA
1. Przeczytaj uwaŜnie instrukcję.
2. Podpisz imieniem i nazwiskiem kartę odpowiedzi.
3. Zapoznaj się z zestawem zadań testowych.
4. Test zawiera 25 zadań. Do kaŜdego zadania dołączone są 4 moŜliwości odpowiedzi.
Tylko jedna jest prawidłowa.
5. Udzielaj odpowiedzi tylko na załączonej karcie odpowiedzi, stawiając w odpowiedniej
rubryce znak X. W przypadku pomyłki naleŜy błędną odpowiedź zaznaczyć kółkiem,
a następnie ponownie zakreślić odpowiedź prawidłową.
6. Pracuj samodzielnie – wtedy będziesz miał satysfakcję z wykonanego zadania.
7. Na rozwiązanie testu masz 60 min.
Powodzenia!
ZESTAW ZADAŃ TESTOWYCH
1. Ogólnie przyjętą klasyfikacją braków zębowych jest klasyfikacja
a) Orlik-Grzybowskiej.
b) Kennedy’ego.
c) Angle’a.
d) Baume’a.
2. Jednostronne braki zębowe w klasyfikacji Kennedy’ego to
a) klasa II.
b) klasa I.
c) klasa I podgrupa a.
d) klasa III.
3. Klasyfikacja braków zębowych Kennedy’ego oparta jest na
a) połoŜeniu pierwszych zębów trzonowych.
b) braku pierwszych zębów trzonowych.
c) ilości brakujących zębów własnych pacjenta.
d) podziale łuku zębowego na strefach podparcia.
4. Do grupy protez ozębnowo-śluzówkowych naleŜą protezy
a) całkowite i szkieletowe.
b) szkieletowe i mosty.
c) częściowe z podparciami i mosty.
d) częściowe z podparciami i protezy szkieletowe.
5. Określenie „zęby oporowe” dotyczy
a) zębów których stawiają opór zębom antagonistycznym.
b) tylko zębów które utrzymują protezę i przenoszą siły Ŝucia.
c) tylko zębów na których ułoŜone są klamry.
d) zębów które utrzymują protezę i przenoszą siły Ŝucia i zębów na których ułoŜone są
klamry.

32
6. Ramię retencyjne klamry doginanej obejmuje
a) od 1
/3 do 2
/3 powierzchni zęba.
b) od ½ do ¾ powierzchni zęba.
c) od 2
/3 do 4
d) od ½ do 4
7. Okrągły przekrój drutu na klamry protetyczne pozwala na uzyskanie z powierzchnią zęba
kontaktu
a) płaszczyznowego i liniowego.
b) punktowego i liniowego.
c) liniowego.
d) płaszczyznowego.
8. Klamra gięta składa się z ramienia
a) stabilizującego, części pośredniej i ogona.
b) retencyjnego, ramienia stabilizującego i ogona.
c) retencyjnego, ramienia okręŜnego i ogona.
d) retencyjnego, części pośredniej i ogona.
9. Rolę ramienia stabilizującego w protezach częściowych osiadających stanowi
a) ramię pośrednie.
b) ramię retencyjnecyjne.
c) ramię okręŜne.
d) płyta protezy.
10. Ramię retencyjne klamry łączy się z częścią pośrednią
a) w miejscu największej wypukłości zęba.
b) poniŜej największej wypukłości zęba.
c) powyŜej największej wypukłości zęba.
d) na linii największej wypukłości zęba.
11. W protezach częściowych osiadających granica płyty protezy przy zębach własnych
pacjenta od strony jamy ustnej właściwej przebiega
a) na linii szyjek zębów.
b) 3 mm powyŜej szyjek zębów.
c) powyŜej największej wypukłości.
d) na linii największej wypukłości.
12. Płyta protezy w przedsionku przy kolbowatym wyrostku zębodołowym
a) sięga do wysokości szyjek zębów własnych.
b) obejmuje cały wyrostek aŜ do sklepienia wyrostka.
c) sięga do największej wypukłości wyrostka zębodołowego.
d) sięga do 1
/3 wysokości wyrostka zębodołowego.
13. Podczas puszkowania metodą na wprost woskowa proteza jest zatopiona w gipsie
a) zgodnie z przebiegiem obrzeŜa płyty.
b) do wysokości szyjek zębów.
c) do wysokości powierzchni Ŝujących i brzegów siecznych.
d) z objęciem brzegów siecznych i powierzchni Ŝujących.

33
14. W celu wyparzenia wosku z puszki polimeryzacyjnej zanurza się ją w kąpieli wodnej na
a) 8 min.
b) 5 min.
c) 7 min.
d) 9 min.
15. W systemie puszkowania zamkniętego akryl wprowadza się do puszki przez
a) nałoŜenie ciasta akrylowego do pierwszej części puszki.
b) wlanie tworzywa akrylowego w fazie pęcznienia do drugiej części puszki.
c) wtłoczenie pod ciśnieniem tworzywa akrylowego do tej części puszki w której
znajdują się zęby.
d) wtłoczenie tworzywa akrylowego przy zamkniętej puszce.
16. Kanały woskowe przyklejone do protezy w puszkowaniu zamkniętym słuŜą do
a) odpowietrzenia gipsowej formy.
b) odprowadzenia nadmiaru akrylu.
c) przeprowadzenia właściwej polimeryzacji.
d) wtłoczenia masy akrylowej do wnętrza puszki.
17. Celem analizy paralelometrycznej jest
a) dokonanie podziału łuku zębowego na strefy podparcia.
b) tylko odnalezienie i zaznaczenie obszarów znajdujących się w podcieniu.
c) tylko ocena kształtu pola protetycznego, znalezienie korzystnego toru wprowadzenia
protezy i wyszukania właściwego układu powierzchni klamrowych.
d) odnalezienie i zaznaczenie obszarów znajdujących się w podcieniu i ocena kształtu
pola protetycznego, znalezienie korzystnego toru wprowadzenia protezy
i wyszukania właściwego układu powierzchni klamrowych.
18. Zasięg podcieni w czasie przeprowadzania analizy paralelometrycznej zaleŜy
a) tylko od kąta pod którym model nachylony jest do analizatora.
b) tylko od kąta pod którym model nachylony jest do grafitu.
c) od kontaktu analizatora ze ścianą zęba,
d) od kąta pod którym model nachylony jest do analizatora i kąta pod którym model
nachylony jest do grafitu.
19. Do mierzenia głębokości podcienia słuŜą talerzyki o wymiarach
a) 0,20; 0,6; 0,85 mm.
b) 0,25; 0,5; 0,75 mm.
c) 0,30; 0,5; 0,65 mm.
d) 0,35; 0,5; 0,75 mm.
20. W celu dokonania naprawy złamanej płyty protezy naleŜy wykonać model roboczy z
a) wycisku anatomicznego.
b) wycisku czynnościowego.
c) wycisku częściowego.
d) wykorzystaniem sklejonej protezy.

34
21. W celu dostawienia brakujących zębów do protezy częściowej konieczne jest pobranie
wycisku
a) częściowego tylko bezzębnego odcinku wyrostka.
b) szczęki i Ŝuchwy.
c) z protezą i kęsa zwarciowego.
d) anatomicznego szczęki i Ŝuchwy i kęsa zwarciowego.
22. Przedlew słuŜy do
a) utrzymania protezy na modelu.
b) rejestracji ustawienia zębów w wosku.
c) zabezpieczenia dostawionych zębów w czasie puszkowania.
d) rejestracji nawykowego zwarcia pacjenta.
23. Pełne uzębienie dzielimy na
a) dwie strefy podparcia.
b) cztery strefy podparcia.
c) sześć stref podparcia.
d) osiem stref podparcia.
24. Siły Ŝucia przenoszone na bezzębne obszary jamy ustnej w protezach częściowych moŜna
zmniejszyć
a) tylko przez zredukowanie szerokości zębów sztucznych (w wymiarze policzkowo-
językowym).
b) tylko przez ograniczenie liczby zębów sztucznych.
c) przez maksymalne rozbudowanie płyty protezy.
d) przez zredukowanie szerokości zębów sztucznych (w wymiarze policzkowo-
językowym) i ograniczenie liczby zębów sztucznych.
25. Przygotowanie modelu pod protezę częściową osiadającą – likwidacja podcieni polega na
wypełnieniu
a) podcieni woskiem i podcieni gipsem lub cementem.
b) tylko podcieni woskiem.
c) tylko podcieni gipsem lub cementem.
d) podcieni akrylem szybkopolimeryzującym.

35
KARTA ODPOWIEDZI
Imię i nazwisko..........................................................................................
Wykonywanie protez częściowych
Zakreśl poprawną odpowiedź.
Nr
zadania
Odpowiedź Punkty
1 a b c d
2 a b c d
3 a b c d
4 a b c d
5 a b c d
6 a b c d
7 a b c d
8 a b c d
9 a b c d
10 a b c d
11 a b c d
12 a b c d
13 a b c d
14 a b c d
15 a b c d
16 a b c d
17 a b c d
18 a b c d
19 a b c d
20 a b c d
21 a b c d
22 a b c d
23 a b c d
24 a b c d
25 a b c d
Razem:

36
6. LITERATURA
1. Ciaputa A., Miszczyszyn M., Kordasz P. Wykonawstwo laboratoryjne prac protetycznych.
PZWL, Warszawa 1981
2. Dubojska A., Jabłoński R.: Protezy szkieletowe. Wydawnictwo Kwintesencja, Warszawa
1997
3. Hohmann A. Hielscher W.: Protezy całkowite. Wydawnictwo Kwintesencja, Warszawa
1998
4. Hohmann A. Hielscher W.: Protezy częściowe. Wydawnictwo Kwintesencja, Warszawa
1997
5. Korholz K.: Wykonywanie protez całkowitych. Wydawnictwo Kwintesencja, Warszawa
2000
6. Majewski S.: Podstawy protetyki stomatologicznej. Wydawnictwo Kwintesencja,
Warszawa 1999
7. Spiechowicz E. i inni: Współczesne postępowanie laboratoryjne w protetyce
stomatologicznej. PZWL, Warszawa 1980
8. „Twój Przegląd Stomatologiczny”: Wydawnictwo Elamed 2002

Wykonywanie protez częściowych

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Similar to Wykonywanie protez częściowych

Similar to Wykonywanie protez częściowych (20)

Wykonywanie protez częściowych