Chris Helweg, regabilitatie, herstel, ggz, Herstel is een proces waarbij cliënten op hun eigen, unieke wijze opnieuw inhoud aan hun leven geven. Wanneer mensen ervaren dat zij zelf keuzes hebben en daar de verantwoordelijkheid voor nemen kunnen zij hun bestaan een gunstige wending geven. Psychiatrische ziekte hoeft geen belemmering voor volwaardig burgerschap te zijn. Een belangrijk aspect van het herstelproces is empowerment. Dat wil zeggen dat cliënten de kracht terugvinden om de regie over hun leven te herwinnen. Zij maken eigen keuzes en bepalen zelf zoveel mogelijk de wijze waarop zij willen leven.

1. Herstelondersteunend omgaanHerstelondersteunend omgaan
met psychische aandoeningenmet psychische aandoeningen
Stichting Rehabilitatie ’92Stichting Rehabilitatie ’92
UtrechtUtrecht

2. Psychische aandoeningen bestaan uitPsychische aandoeningen bestaan uit
PraktischePraktische StoornissenStoornissen
communicatiecommunicatie van devan de
problemenproblemen psychischepsychische
functiesfuncties
ZiektebeeldenZiektebeelden
Psychiatrische stoornissenPsychiatrische stoornissen
SymptomenSymptomen

3. Wat is herstelondersteunende zorgWat is herstelondersteunende zorg
Herstelondersteunende zorg is alle zorg die gericht is opHerstelondersteunende zorg is alle zorg die gericht is op
het bevorderen van het herstelproces van de cliënt.het bevorderen van het herstelproces van de cliënt.

4. Kenmerken van herstelondersteunendeKenmerken van herstelondersteunende
zorgzorg
Herstelondersteunende zorg heeft de volgende concreteHerstelondersteunende zorg heeft de volgende concrete
kenmerken:kenmerken:
* De hulpverlener is* De hulpverlener is presentpresent (aandachtig aanwezig) en(aandachtig aanwezig) en
* Gebruikt zijn professionele referentiekader op een terughoudende* Gebruikt zijn professionele referentiekader op een terughoudende
enen bescheidenbescheiden wijzewijze
* Maakt ruimte voor, ondersteunt het maken van en sluit aan bij het* Maakt ruimte voor, ondersteunt het maken van en sluit aan bij het
eigen verhaaleigen verhaal van de cliëntvan de cliënt
* Herkent en stimuleert het benutten van eigen kracht van de cliënt* Herkent en stimuleert het benutten van eigen kracht van de cliënt
((empowermentempowerment ) zowel individueel als collectief) zowel individueel als collectief
* Erkent, benut en stimuleert de* Erkent, benut en stimuleert de ervaringskenniservaringskennis van devan de
cliëntcliënt
* Erkent, benut en stimuleert de ondersteuning van de cliënt door* Erkent, benut en stimuleert de ondersteuning van de cliënt door
belangrijke anderenbelangrijke anderen
* Is gericht op het* Is gericht op het verlichten van lijden en het vergroten vanverlichten van lijden en het vergroten van
eigen regie/autonomieeigen regie/autonomie

5. Definitie van “praktischeDefinitie van “praktische
communicatieproblemen”communicatieproblemen”
Praktische communicatieproblemen bestaanPraktische communicatieproblemen bestaan
uit voortdurend of in perioden aanwezig, nietuit voortdurend of in perioden aanwezig, niet
algemeen voorkomend gedragalgemeen voorkomend gedrag
dat overlast of lijden veroorzaakt bij de cliëntdat overlast of lijden veroorzaakt bij de cliënt
of bij anderen; en dat niet door eigen wil vanof bij anderen; en dat niet door eigen wil van
de betrokkene kan worden weggenomende betrokkene kan worden weggenomen
(naar Brinkman, 1998)(naar Brinkman, 1998)

6. Invloed van praktischeInvloed van praktische
communicatieproblemencommunicatieproblemen
op het herstelprocesop het herstelproces
 De cliënt wordt helemaal in beslag genomen door deDe cliënt wordt helemaal in beslag genomen door de
communicatieproblemen. Hij of zij heeft weinig ruimtecommunicatieproblemen. Hij of zij heeft weinig ruimte
voor herstel.voor herstel.
 De hulpverlener wordt helemaal in beslag genomen doorDe hulpverlener wordt helemaal in beslag genomen door
de communicatieproblemen. Hij of zij heeft weinig ruimtede communicatieproblemen. Hij of zij heeft weinig ruimte
voor herstelondersteunende zorg.voor herstelondersteunende zorg.
 Herstelprocessen beginnen ermee dat er ruimte voor is.Herstelprocessen beginnen ermee dat er ruimte voor is.
Het onder de knie krijgen van een praktischHet onder de knie krijgen van een praktisch
communicatieprobleem kan een goed begin zijn voorcommunicatieprobleem kan een goed begin zijn voor
een herstelproces of een bestaand herstelproceseen herstelproces of een bestaand herstelproces
versterken.versterken.

7. Groepen psychische functies:Groepen psychische functies:
 Cognitieve functies (aandacht, bewustzijn, oriëntatie,Cognitieve functies (aandacht, bewustzijn, oriëntatie,
waarneming, intelligentie, geheugen, denken, executievewaarneming, intelligentie, geheugen, denken, executieve
functies)functies)
 Affectieve functies (stemming, emoties, lichamelijkeAffectieve functies (stemming, emoties, lichamelijke
reacties)reacties)
 Conatieve functies (mimiek, gebaren, drift, wil)Conatieve functies (mimiek, gebaren, drift, wil)
 Persoonlijkheid (persoonlijkheidstrekken,Persoonlijkheid (persoonlijkheidstrekken,
afweermechanismen, geweten)afweermechanismen, geweten)

8. Interventies bij psychischeInterventies bij psychische
functiestoornissenfunctiestoornissen
 De oorzaak behandelen,De oorzaak behandelen,
 De functie trainen,De functie trainen,
 Compenserend gedrag trainen,Compenserend gedrag trainen,
 De functie compenseren.De functie compenseren.
 Herstelondersteunend ermee omgaan wil zeggen dat jeHerstelondersteunend ermee omgaan wil zeggen dat je
iemand leert om zo zelfstandig mogelijk met zijn of haariemand leert om zo zelfstandig mogelijk met zijn of haar
functiestoornis om te gaan.functiestoornis om te gaan.

9. Definitie functiestoornissenDefinitie functiestoornissen
Psychische functiestoornissen zijn verstoringen van een ofPsychische functiestoornissen zijn verstoringen van een of
meermeer
bijzondere werkingen van de menselijke geest (“functies”).bijzondere werkingen van de menselijke geest (“functies”).
Deze verstoringen veroorzaken klachten bij de cliënt zelf ofDeze verstoringen veroorzaken klachten bij de cliënt zelf of
bij diens omgeving.bij diens omgeving.

10. Invloed van functiestoornissen op hetInvloed van functiestoornissen op het
herstelprocesherstelproces
Negatief:Negatief:
 Activiteiten niet kunnen uitvoerenActiviteiten niet kunnen uitvoeren
 Afhankelijkheid van anderenAfhankelijkheid van anderen
 Gevoel van onwelbevindenGevoel van onwelbevinden
Positief:Positief:
 Zelf geleerd om met functiestoornis om te gaanZelf geleerd om met functiestoornis om te gaan
 Zelf geleerd om gebruik te maken van specifieke hulpZelf geleerd om gebruik te maken van specifieke hulp

11. Overzicht psychiatrische ziektebeelden IOverzicht psychiatrische ziektebeelden I
 Ontwikkelingsstoornissen (Verstandelijke beperking,Ontwikkelingsstoornissen (Verstandelijke beperking,
Autisme, ADHD)Autisme, ADHD)
 Psycho-Organische stoornissen (Delier, dementie,Psycho-Organische stoornissen (Delier, dementie,
amnestische stoornis)amnestische stoornis)
 Stoornissen in het gebruik van middelen (Intoxicatie enStoornissen in het gebruik van middelen (Intoxicatie en
afhankelijkheid)afhankelijkheid)
 Psychosen (Schizofrenie, schizo-affectieve psychosePsychosen (Schizofrenie, schizo-affectieve psychose
e.a.)e.a.)
 Stemmingsstoornissen (Manie, depressie, bipolaireStemmingsstoornissen (Manie, depressie, bipolaire
stoornis)stoornis)

12. Overzicht psychiatrische ziektebeelden IIOverzicht psychiatrische ziektebeelden II
 Angststoornissen (Paniekstoornis, pleinvrees,Angststoornissen (Paniekstoornis, pleinvrees,
claustrofobie, sociale fobie,claustrofobie, sociale fobie,
dwangstoornis, posttraumatische stressstoornis)dwangstoornis, posttraumatische stressstoornis)
 Somatoforme stoornissen (Conversie, hypochondrie)Somatoforme stoornissen (Conversie, hypochondrie)
 Dissociatieve stoornissen (Meervoudige persoonlijkheid,Dissociatieve stoornissen (Meervoudige persoonlijkheid,
depersonalisatie)depersonalisatie)
 PersoonlijkheidsstoornissenPersoonlijkheidsstoornissen

13. Definitie Psychiatrische ziekte:Definitie Psychiatrische ziekte:
Een psychiatrisch ziektebeeld of psychiatrische stoornis isEen psychiatrisch ziektebeeld of psychiatrische stoornis is
een samenhangende beschrijvingeen samenhangende beschrijving
van symptomen en/of syndromen en het beloop daarvan invan symptomen en/of syndromen en het beloop daarvan in
de tijd. Bij een ziekte hoort ook een idee over de oorzaakde tijd. Bij een ziekte hoort ook een idee over de oorzaak
ervan.ervan.

14. Voorbeelden van medisch denkenVoorbeelden van medisch denken
die vaak eenzijdig of te dominantdie vaak eenzijdig of te dominant
gebruikt wordengebruikt worden
Zorgprogramma’s die helemaal rond een ziektebeeld zijn opgesteld.Zorgprogramma’s die helemaal rond een ziektebeeld zijn opgesteld.
Al je gedrag wordt geïnterpreteerd in verband met je ziekteAl je gedrag wordt geïnterpreteerd in verband met je ziekte
Alles bevestigt dat je ziek bent. Je gaat het zelf geloven, jeAlles bevestigt dat je ziek bent. Je gaat het zelf geloven, je
familie ookfamilie ook
Objectiverend kijken en observerenObjectiverend kijken en observeren
Heel gauw let je alleen nog op de ziekte of de verschijnselen ofHeel gauw let je alleen nog op de ziekte of de verschijnselen of
het gedrag en zie je de hele mens niet meerhet gedrag en zie je de hele mens niet meer
Oordelen over wat je nog kuntOordelen over wat je nog kunt
Uit angst voor een terugval wordt je bang gemaakt om dingenUit angst voor een terugval wordt je bang gemaakt om dingen
te proberen als werk, opleiding, relaties, zelfstandig wonente proberen als werk, opleiding, relaties, zelfstandig wonen
Stigmatiserend taalgebruikStigmatiserend taalgebruik
Er wordt gesproken over “die borderliner” of “die schizofreen”Er wordt gesproken over “die borderliner” of “die schizofreen”
Stigmatiseren is een hardnekkige menselijke neigingStigmatiseren is een hardnekkige menselijke neiging
Uiteindelijk gaan mensen zichzelf ook stigmatiserenUiteindelijk gaan mensen zichzelf ook stigmatiseren

15. HG / Lectoraat RehabilitatieHG / Lectoraat Rehabilitatie
Einstein

16. Een denkmodelEen denkmodel
Praktische
communica-
tieproblemen
Psychische
functie-
stoornissen
Ziekte-
beelden
Eigen verhaal
Empowerment
Ervaringsdes-
kundigheid
Regie