ATOMS AND MOLECULES OF PHYSICALSCIENCE, CLASS-IX

1. ପରମାଣୁ ଓ ଅଣୁ
ଭାଗ – 3

2. ଆୟନ (ion)
ଧାତବ ମମୌଳିକ ଓ ଅଧାତୁ ମମୌଳିକର ସଂମ ାଗମର ଗଠିତ ମ ୌଗିକ
ଚାର୍ଜ ୁକ୍ତ କଣିକାମାନ ଧାରଣ କରିଥାଏ । ଏହି ଚାର୍ଜ ୁକ୍ତ କଣିକାକୁ
ଆୟନ କୁହା ାଏ ।
ୁକ୍ତାତ୍ମକ ଆୟନକୁ କୟାଟାୟନ (cation) ଏବଂ ବି ୁକ୍ତାତ୍ମକ
ଆୟନକୁ ଆନାୟନ (anion) କୁହା ାଏ ।

3. ମସାଡିୟମ୍ ମକଲାରଇଡ୍ ମ ୌଗିକମର ଥିବା ଚାର୍ଜ ୁକ୍ତ
କଣିକାଗୁଡିକ ମହଉଛି ୁକ୍ତାତ୍ମକ 𝑵𝒂+ ଆୟନ ଓ
ବି ୁକ୍ତାତ୍ମକ 𝑪𝒍− ଆୟନ ।

4. ଏକାଧିକ ପରମାଣୁ ଏକତ୍ର ମହାଇ ଚାର୍ଜ ବହନ
କରିଥିମେ ମସଗୁଡ଼ିକୁ ପେିଆଟମିକ ଆୟନ୍
(polyatomic ion) କୁହା ାଏ ।

5. ଆୟନର ନାମ ପ୍ରତୀକ/ସମେତ
ହାଇମରାମର୍ନ୍
ମସାଡ଼ିୟମ୍
ମପାଟାସିୟମ୍
ମାମେସିୟମ୍
ର୍ିେ
ଏେୁ ମିନିୟମ୍
ମକଲାରାଇଡ୍

6. ଆୟନର ନାମ ପ୍ରତୀକ/ସମେତ
ମରାମାଇଡ୍
ଅକସାଇଡ୍
ଏମମାନିୟମ୍
ହାଇରକସାଇଡ୍
ନାଇମେଟ୍
କାମବଜାମନଟ୍
ସେମେଟ୍
େସମେଟ୍

7. ର୍ଳୀୟ ଦ୍ରବଣମର ଆୟନ ସୃଷ୍ଟି ମହମେ ଦ୍ରବଣଟି ବିଦ୍ୁୟତ୍
ସୁପରିବାହୀ ମହାଇଥାଏ । ଖାଇବା େୁ ଣର
ୁ ପ୍ରସ୍ତୁତ ର୍ଳୀୟ
ଦ୍ରବଣମର ୁକ୍ତାତ୍ମକ 𝑵𝒂+ ଆୟନ ଓ ବି ୁକ୍ତାତ୍ମକ 𝑪𝒍− ଆୟନ
ରହିଥାଏ । ମତଣୁ େୁ ଣ ଦ୍ରବଣ ବିଦ୍ୁୟତ୍ ସୁପରିବାହୀ ।
ଚିନିର ର୍ଳୀୟ ଦ୍ରବଣମର ଚିନି ଅଣୁର ବିମ ାର୍ନ
(dissociation) ହୁଏ ନାହିଁ ଏବଂ ଆୟନ ସୃଷ୍ଟି ହୁଏ ନାହିଁ ।
ମତଣୁ ଚିନିର ର୍ଳୀୟ ଦ୍ରବଣ ବିଦ୍ୁୟତ୍ ସୁପରିବାହୀ ନୁମହେଁ ।

8. ରାସାୟନିକ ସଂମକତ
ଏକ ମ ୌଗିକର ରାସାୟନିକ ସଂମକତ ମହଉଛି ଏହାର ଗଠନର
ପ୍ରତୀକ ମୂଳକ ଚିତ୍ରଣ ।

9. ମ ାର୍ୟତା
ମମୌଳିକର ସଂମ ାର୍ନ କ୍ଷମତାକୁ ଏହାର ମ ାର୍ୟତା
(Valency) କୁହା ାଏ ।

10. ହାଇମରାମର୍ନର ମ ାର୍ୟତାକୁ ଏକ ଧରି ଅଧିକାଂଶ
ମମୌଳିକର ମ ାର୍ୟତା ନିର୍ଣ୍ଜୟ କରା ାଇଛି ।
ହାଇମରାମକଲାରିକ ଏସିଡ୍ (HCl)ର ମଗାଟିଏ ଅଣୁମର
ମଗାଟିଏ ମଳାରିନ୍ ପରମାଣୁ ମଗାଟିଏ ହାଇମରାମର୍ନ୍
ପରମାଣୁ ସହ ସଂ ୁକ୍ତ ମହାଇଛି । ମତଣୁ ମଳାରିନର
ମ ାର୍ୟତା ଏକ ଅମଟ ।

11. ଚଳମ ାର୍ୟତା
ମକୌଣସି ମମୌଳିକର ଏକାଧିକ ମ ାର୍ୟତାକୁ ଚଳମ ାର୍ୟତା
(Variable Valency) କହନ୍ତି ।
ଉଦ୍ାହରଣ ସ୍ୱର
ୂ ପ : ମେରସ୍ ଅକସାଇଡ୍ (FeO )ମର
ଆଇରନର ମ ାର୍ୟତା 2 ଏବଂ ମେରିକ୍ ଅକସାଇଡ୍
(Fe2 O 3)ମର ଆଇରନର ମ ାର୍ୟତା 3 ଅମଟ ।

12. ମସହିପରି 𝐍 𝟐 O , NO , 𝐍𝟐 𝐎𝟑 , 𝐍𝟐 𝐎𝟒 , 𝐍𝟐 𝐎𝟓
ମ ୌଗିକଗୁଡିକମର ନାଇମୋମର୍ନର ମ ାର୍ୟତା ଥାକ୍ରମମ
1,2,3,4,5 ଅମଟ ।

13. ମମୌଳିକର ପ୍ରତୀକ ମ ାର୍ୟତା
H 1
F 1
Cl 1
Br 1
I 1
Na 1
K 1
ମମୌଳିକର ପ୍ରତୀକ ମ ାର୍ୟତା
Hg 1,2
Al 3
Sb 3,5
Ag 1
Cu 1,2
O 2
S 2,4,6
ମକମତାଟି ସାଧାରଣ ମମୌଳିକର ମ ାର୍ୟତା

14. ମମୌଳିକର ପ୍ରତୀକ ମ ାର୍ୟତା
Ca 2
Ba 2
Zn 2
Mg 2
Cr 3,6
As 3,5
Fe 2,3
ମମୌଳିକର ପ୍ରତୀକ ମ ାର୍ୟତା
Pb 2,4
Sn 2,4
C 4
Si 4
B 3
N 1,2,3,4,5
P 3,5

15. ରାସାୟନିକ ସଂମକତ ମେଖିୋମବମଳ ଅନୁସୃତ ନିୟମଗୁଡିକ ମହୋ :
(i) ଆୟନର ମ ାର୍ୟତା କିମବା ଚାର୍ଜ ସମତୁ େ ମହବ ।
(ii) ଧାତୁ ଏବଂ ଅଧାତୁ ର
ୁ ଗଠିତ ମ ୌଗିକ ପାଇେଁ ଧାତୁ ର ନାମ କିମବା
ପ୍ରତୀକ ପ୍ରଥମମ ମେଖା ାଏ ।
ଉଦ୍ାହରଣ : ମୟାମେସିୟମ୍ ଅକସାଇଡ୍ (MgO),ମପାଟାସିୟମ୍
ମରାମାଇଡ୍ (KBr) ।

16. (iii) ପେିଆଟମିକ ଆୟନର
ୁ ସୃଷ୍ଟ ମ ୌଗିକମର ଆୟନକୁ ବନ୍ଧନୀ
ମଧ୍ୟମର ରଖି ଅନୁପାତ ସୂଚାଉଥିବା ସଂଖୟାଟି ମେଖା ାଏ । ଏହି
ସଂଖୟା ଦ୍ି 1 ମହାଇଥାଏ , ବନ୍ଧନୀର ଆବଶୟକତା ନାହିଁ ।
ଉଦ୍ାହରଣ : Ca(𝐎𝐇) 𝟐
HN

17. ମ ୌଗିକର ସଂମକତ
ଦ୍ୁଇଟି ପୃଥକ୍ ମମୌଳିକର
ୁ ଗଠିତ ମହାଇଥିବା ମ ୌଗିକକୁ
ଦ୍ଵିଅଙ୍ଗୀ ମ ୌଗିକ (Binary compound) କୁହା ାଏ ।

18. ମ ୌଗିକ ଅଣୁର ଆଣବିକ ସଂମକତ ମେଖିବାର ପ୍ରଣାଳୀ :
1 ॰ ପ୍ରଥମମ ଏଥିମର ଥିବା ମମୌଳିକଗୁଡିକର ପ୍ରତୀକକୁ
ପାଖାପାଖି ମେଖା ାଏ ।
2 ॰ ମମୌଳିକଗୁଡିକର ମ ାର୍ୟତା ପ୍ରତୀକର ଠିକ୍ ତମଳ
ମେଖା ାଏ ।
3 ॰ ମ ାର୍ୟତା ସଂଖୟା ଦ୍ୁଇଟିର ସ୍ଥାନ ଅଦ୍ଳବଦ୍ଳ
କରି ସଂମକତ ମେଖା ାଏ ।

19. ସଂମକତ : HCl
ହାଇମରାମର୍ନ୍ ମଳାରାଇଡ୍ ର
ସଂମକତ :
ପ୍ରତୀକ : H Cl
ମ ାର୍ୟତା :1 1
ମିମଥନ୍ ର ସଂମକତ :
ପ୍ରତୀକ : C H
ମ ାର୍ୟତା : 4 1
ସଂମକତ :C𝐇 𝟒

20. ସଂମକତ : C𝐎𝟐
କାବଜନ୍ ଡାଇଅକସାଇଡ୍ ର
ସଂମକତ :
ପ୍ରତୀକ : C O
ମ ାର୍ୟତା :4 2
ର୍ଳର ସଂମକତ :
ପ୍ରତୀକ : H O
ମ ାର୍ୟତା : 1 𝟐
ସଂମକତ :𝐇 2O

21. ସଂମକତ : NaCl
ମସାଡିୟମ୍ ମଳାରାଇଡ୍ ର
ସଂମକତ :
ପ୍ରତୀକ : Na Cl
ମ ାର୍ୟତା : 1 + 1 −
ସଂମକତ : NaBr
ମସାଡିୟମ୍ ମରାମାଇଡ୍ ର
ସଂମକତ :
ପ୍ରତୀକ : Na Br
ମ ାର୍ୟତା : 1 + 1 −
ସଂମକତମର ଆୟନର ଚାର୍ଜକୁ ସୂଚା ାଏ ନାହିଁ :

22. ମୟାମେସିୟମ୍ ଅକସାଇଡ୍ ର
ସଂମକତ :
ପ୍ରତୀକ : Mg O
ମ ାର୍ୟତା : 2 + 2 −
ସଂମକତ : MgO
କୟାେସିୟମ୍ ହାଇରକସାଇଡ୍
ର ସଂମକତ :
ପ୍ରତୀକ : Ca OH
ମ ାର୍ୟତା : 2 + 1 −
ସଂମକତ : Ca(𝐎𝐇) 𝟐
ଦ୍ୁଇ ବା ଅଧିକ ସମାନ
ପେିଆଟମିକ୍ ଆୟନରହିମେ
ବନ୍ଧନୀ ବୟବହାର କରା ାଏ ।

23. 1॰ ମସାଡିୟମ୍ ସେମେଟ୍
2. ଏମମାନିୟମ୍ କାମବଜାମନଟ୍
3. ଏେୁ ମିନିୟମ୍ େସମେଟ୍
4. ମପାଟାସିୟମ୍ ନାଇମେଟ୍
ପ୍ରଶନ : ମ ୌଗିକମାନେର ସଂମକତ ମେଖ ।
Na
(𝐍𝐇 𝟒 )𝟐𝐂𝐎𝟑

24. ଆଣବିକ ବସ୍ତୁତ୍ଵ
ଆଣବିକ ବସ୍ତୁତ୍ଵ ମହଉଛି , ମଗାଟିଏ ଅଣୁମର ଥିବା ସମସ୍ତ
ପରମାଣୁର ପାରମାଣବିକ ବସ୍ତୁତ୍ଵର ମ ାଗେଳ । ଏହା ଏକ
ଆନୁପାତିକ ସଂଖୟା ଏବଂ ଏହାର ଏକକ u ଅମଟ ।

25. ର୍ଳର ଆଣବିକ ବସ୍ତୁତ୍ଵ ନିର୍ଣ୍ଜୟ :
ର୍ଳ ଅଣୁର ସଂମକତ 𝐇𝟐O ଅମଟ ।
ହାଇମରାମର୍ନର ପାରମାଣବିକ ବସ୍ତୁତ୍ଵ ମହଉଛି 1u ଏବଂ
ଅକସିମର୍ନର ପାରମାଣବିକ ବସ୍ତୁତ୍ଵ ମହଉଛି 16u ।
ର୍ଳ ଅଣୁମର ଦ୍ୁଇଟି ହାଇମରାମର୍ନର ପାରମାଣୁ ଓ ମଗାଟିଏ
ଅକସିମର୍ନର ପାରମାଣୁ ରହିଛି ।
ମତଣୁ ର୍ଳ ଅଣୁର ଆଣବିକ ବସ୍ତୁତ୍ଵ = (2×1u)+(1 ×16u)
= 2u+16u =18 u

26. କୟାେସିୟମ୍ କାମବଜାମନଟ୍ ର ସଂମକତ ମହଉଛି CaC𝐎𝟑 ।
କୟାେସିୟମର ପାରମାଣବିକ ବସ୍ତୁତ୍ଵ =40 u
କାବଜନର ପାରମାଣବିକ ବସ୍ତୁତ୍ଵ = 12 u
ଅକସିମର୍ନର ପାରମାଣବିକ ବସ୍ତୁତ୍ଵ = 16 u
କୟାେସିୟମ୍ କାମବଜାମନଟର ଆଣବିକ ବସ୍ତୁତ୍ଵ
=40u + 12u +3×16u = 100 u

27. ମମାେ
ମମାେ ମହଉଛି ମଗାଟିଏ ଏକକ ାହା 6.02 × 𝟏𝟎𝟐𝟑ସଂଖୟକ
ବସ୍ତୁ କଣିକାକୁ ବୁଝାଏ । ଏହାକୁ 𝑵𝑨 ପ୍ରତୀକ ଦ୍ଵାରା ଚିହ୍ନିତ
କରା ାଏ । ଏହା ଅଣୁ , ପରମାଣୁ ,ଆୟନ ବା କଣିକା ସଂଖୟା
ଗଣନାର ମଗାଟିଏ ଏକକ ।

28. 1 ମମାଲ୍ ହାଇମରାମର୍ନ୍ ପରମାଣୁ =6.02 × 𝟏𝟎𝟐𝟑 ସଂଖୟକ
ହାଇମରାମର୍ନ୍ ପରମାଣୁ ।
1 ମମାଲ୍ ମକଲାରିନ୍ ଅଣୁ= 6.02 × 𝟏𝟎𝟐𝟑 ସଂଖୟକ ମକଲାରିନ୍ ଅଣୁ
1 ମମାଲ୍ ଆୟନ = 6.02 × 𝟏𝟎𝟐𝟑 ସଂଖୟକ ଆୟନ
1 ମମାଲ୍ ଇମେକେନ୍ = 6.02 × 𝟏𝟎𝟐𝟑 ସଂଖୟକ ଇମେକେନ୍
5 ମମାଲ୍ ଏମମାନିଆ (NH𝟑) ଅଣୁ = 5 × 6.02 × 𝟏𝟎𝟐𝟑
ସଂଖୟକ ଏମମାନିଆ ଅଣୁ

29. ନାଇମୋମର୍ନର ପାରମାଣବିକ ବସ୍ତୁତ୍ଵ = 14u
ଏକ ମମାଲ୍ ନାଇମୋମର୍ନ୍ ପରମାଣୁର ବସ୍ତୁତ୍ଵ = 14ଗ୍ରାମ
ଅଥଜାତ୍ 6.02 × 𝟏𝟎𝟐𝟑 ସଂଖୟକ ନାଇମୋମର୍ନ୍
ପରମାଣୁର ବସ୍ତୁତ୍ଵ = 14ଗ୍ରାମ

30. ଏକ ମମାଲ୍ ପଦ୍ାଥଜର ବସ୍ତୁତ୍ଵକୁ “ମମାୋର ବସ୍ତୁତ୍ଵ”
(Molar Mass) କୁହା ାଏ । ପରମାଣୁର ମମାୋର
ବସ୍ତୁତ୍ଵକୁ ଗ୍ରାମ-ପରମାଣୁ-ବସ୍ତୁତ୍ଵ ମଧ୍ୟ କୁହା ାଏ ।
ସୁତରାଂ
ଏକ ମମାଲ୍ ନାଇମୋମର୍ନ୍ ପରମାଣୁର ବସ୍ତୁତ୍ଵ =
ନାଇମୋମର୍ନର ଗ୍ରାମ-ପରମାଣୁ-ବସ୍ତୁତ୍ଵ ।

31. ନିର୍ଦ୍ଧିଷ୍ଟ ଚାପ ଓ ତାପମାତ୍ରାମର ଏବଂ ଉତମପ୍ରରକର
ଉପସ୍ଥିତିମର ନାଇମୋମର୍ନ୍ ଗୟାସ ଓ ହାଇମରାମର୍ନ୍
ଗୟାସ ପ୍ରତିକ୍ରିୟା କରି ଏମମାନିଆ ଗୟାସ ଉତ୍ପନ୍ନ ହୁଏ । ଏହି
ପ୍ରତିକ୍ରିୟାର ସମତୁ େ ସମୀକରଣର
ୁ ମମାେ ସମବନ୍ଧୀୟ କିଛି
ସୂଚନାମିମଳ ।

32. ପ୍ରତିକ୍ରିୟା: 𝐍𝟐 + 𝟑𝐇𝟐 = 𝟐𝐍𝐇𝟑
ଅଣୁସଂଖୟା: 1ଅଣୁ 3ଅଣୁ 2ଅଣୁ
ମମାଲ୍: 1ମମାଲ୍ 3ମମାଲ୍ 2ମମାଲ୍
ଅଣୁସଂଖୟା: 6.02 × 𝟏𝟎𝟐𝟑
ସଂଖୟକ
ଅଣୁ
𝟐 × 6.02 ×
𝟏𝟎𝟐𝟑
ସଂଖୟକ ଅଣୁ
𝟑 ×6.02×
𝟏𝟎𝟐𝟑
ସଂଖୟକ ଅଣୁ

33. ପ୍ରତିକ୍ରିୟା: 𝐍𝟐 + 𝟑𝐇𝟐 = 𝟐𝐍𝐇𝟑
ଗ୍ରାମ-ଆଣବିକ ବସ୍ତୁତ୍ଵ: 2×14
=28ଗ୍ରାମ
3×(1×2)
=6 ଗ୍ରାମ
2×(14+1×3)
=34 ଗ୍ରାମ

34. ପ୍ରଶନ: 0.5 ମମାଲ୍ ନାଇମୋମର୍ନ୍ ଗୟାସର ବସ୍ତୁତ୍ଵ କଳନା କର ।
ନାଇମୋମର୍ନ୍ ଗୟାସମର ନାଇମୋମର୍ନ୍ ଅଣୁ ଦ୍ୁଇ ପରମାଣୁ ବିଶିଷ୍ଟ (N2) ।
ନାଇମୋମର୍ନର ପାରମାଣବିକ ବସ୍ତୁତ୍ଵ = 14u
ଏକ ମମାଲ୍ ନାଇମୋମର୍ନ୍ ଗୟାସର ବସ୍ତୁତ୍ଵ = 14 ×2 =28 ଗ୍ରାମ
ମତଣୁ 0.5 ମମାଲ୍ ନାଇମୋମର୍ନ୍ ଗୟାସର ବସ୍ତୁତ୍ଵ =28×0.5 =14 ଗ୍ରାମ

35. ପ୍ରଶନ: 1 ମମାଲ୍ କୟାେସିୟମ୍ କାମବଜାମନଟ୍ କୁ ଉତ୍ତପ୍ତ
କମେ ମକମତ ଗ୍ରାମ ମେଖାଏେଁ ପ୍ରମତୟକ ଉତ୍ପାଦ୍ ଉତ୍ପନ୍ନ
ମହବ ଏବଂ ପ୍ରମତୟକ ଉତ୍ପାଦ୍ର ଅଣୁସଂଖୟା ମକମତ ?

36. ଆର୍ି ଆମମ କ’ଣ ର୍ାଣିମେ
❖ଏକ ମ ୌଗିକର ରାସାୟନିକ ସଂମକତ ମହଉଛି ଏହାର ଗଠନର
ପ୍ରତୀକ ମୂଳକ ଚିତ୍ରଣ ।
❖ମମୌଳିକର ସଂମ ାର୍ନ କ୍ଷମତାକୁ ଏହାର ମ ାର୍ୟତା
(Valency) କୁହା ାଏ । ମଗାଟିଏ ମମୌଳିକର ମ ାର୍ୟତାକୁ
ଭିତ୍ତିକରି ଅନୟ ଏକ ମମୌଳିକର ମ ାର୍ୟତା ନିର୍ଣ୍ଜୟ କରା ାଏ ।
❖ମଗାଟିଏ ଅଣୁମର ଥିବା ସମସ୍ତ ପରମାଣୁର ପାରମାଣବିକ
ବସ୍ତୁତ୍ଵର ମ ାଗେଳ ମହଉଛି ଆଣବିକ ବସ୍ତୁତ୍ଵ ।

37. ❖ଏମଭାଗାମରା ସ୍ଥିରାେ ବା ଏମଭାଗାମରା ସଂଖୟା 6.02 ×
𝟏𝟎𝟐𝟑 ସଂଖୟାକୁ ବୁଝାଏ ।
❖ଏକ ମମାଲ୍ = 6.02 × 𝟏𝟎𝟐𝟑ସଂଖୟକ କଣିକା ।
❖ଏକ ମମାଲ୍ ପଦ୍ାଥଜର ବସ୍ତୁତ୍ଵକୁ ଏହାର “ମମାୋର ବସ୍ତୁତ୍ଵ”
(Molar Mass) କୁହା ାଏ ।