Tải bài mẫu Khóa luận ngành triết học với đề tài: Quyền con người và vấn đề giáo dục quyền con người ở Việt Nam hiện nay. ZALO/TELEGRAM 0917 193 864

1. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
KHOA TRIẾT HỌC
***
NGUYỄN HẢI YẾN
QUYỀN CON NGƢỜI VÀ VẤN ĐỀ GIÁO DỤC
QUYỀN CON NGƢỜI Ở VIỆT NAM HIỆN NAY
TẢI MIỄN PHÍ KẾT BẠN ZALO:0917 193 864
DỊCH VỤ VIẾT KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP
WEBSITE: VIETKHOALUAN.COM
ZALO/TELEGRAM: 0917 193 864
MAIL: BAOCAOTHUCTAPNET@GMAIL.COM
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC
NGHÀNH: TRIẾT HỌC Hệ đào tạo:
Chính quy Khóa: QH – 2015 – X

2. ĐẠI HỌC QUỐC GIA HÀ NỘI
TRƢỜNG ĐẠI HỌC KHOA HỌC XÃ HỘI VÀ NHÂN VĂN
KHOA TRIẾT HỌC
***
NGUYỄN HẢI YẾN
QUYỀN CON NGƢỜI VÀ VẤN ĐỀ GIÁO DỤC
QUYỀN CON NGƢỜI Ở VIỆT NAM HIỆN NAY
KHÓA LUẬN TỐT NGHIỆP ĐẠI HỌC NGHÀNH TRIẾT HỌC Hệ đào
tạo: Chính quy Khóa: QH – 2015 – X
Ngƣờihƣớng dẫn: PGS.TS NguyễnThị Thúy Vân

3. LỜI CAM ĐOAN
***
Tôi xin cam đoan đây là công trình nghiên cứu do tôi thực hiện và chƣa
đƣợc công bố. Những trích dẫn trong khóa luận là trung thực, xuất xứ rõ ràng.
Sinh viên thực hiện
Nguyễn Hải Yến

4. LỜI CẢM ƠN
***
Để có thể hoàn thành Khóa luận tốt nghiệp này, tôi xin đƣợc gửi lời cảm
ơn chân thành đến giảng viên hƣớng dẫn của tôi là PGS.TS Nguyễn Thị Thúy
Vân. Cô giáo đã giúp đỡ tôi rất nhiều trong việc định hƣớng lựa chọn đề tài và
nội dung, tìm kiếm và đọc tài liệu cũng nhƣ các thao tác làm việc cơ bản giúp
tôi hoàn thiện hơn cả về kiến thức và kỹ năng.
Tôi cũng xin đƣợc gửi lời cảm ơn đến các thầy giáo, cô giáo trong khoa
Triết học đã cung cấp những kiến thức nền để tôi có thể thực hiện đề tài này.
Mặc dù đã hoàn thành, song bài Khóa luận tốt nghiệp của tôi không tránh
khỏi có những yếu điểm và thiếu sót, do vậy tôi rất mong nhận đƣợc những lời
đánh giá và góp ý từ phía các thầy giáo, cô giáo và các bạn để bài Khóa luận tốt
nghiệp của tôi đƣợc hoàn thiện hơn.
Tôi xin chân thành cảm ơn!
Hà Nội, ngày tháng năm 2019
Sinh viên thực hiện
Nguyễn Hải Yến

5. MỤC LỤC
PHẦN MỞ ĐẦU................................................................................................... 3
NỘI DUNG ......................................................................................................... 13
Chƣơng 1. Khái quát chung về quyền con ngƣời và giáo dục quyền con ngƣời
trong quá trình xây dựng Nhà nƣớc Pháp quyền ở Việt Nam hiện nay .............. 13
1.1: Khái niệm quyền con ngƣời, quyền công dân .......................................... 13
1.1.1: Khái niệm quyền conngƣời ................................................................ 13
1.1.2: Khái niệm quyền côngdân ................................................................. 18
1.1.3: Quan hệ giữa quyền conngƣời, quyền công dân ............................... 21
1.2: Lịch sử phát triển của tƣ tƣởng về quyền con ngƣời ................................ 22
1.2.1: Tƣ tƣởng về quyền con ngƣời thời kỳ cổ đại .....................................22
1.2.2: Tƣ tƣởng về quyền con ngƣời trong thời kỳ cận – hiện đại ...............25
1.3: Khái niệm giáo dục quyền con ngƣời ....................................................... 32
1.3.1: Một số vấn đề chung về giáo dục quyền conngƣời ........................... 32
1.3.2: Nội dung giáo dục quyền conngƣời ................................................... 37
1.3.3: Vai trò của giáo dục quyền conngƣời trong điều kiện xây dựng Nhà
nƣớc pháp quyền ở nƣớc ta hiện nay ............................................................ 40
TIỂU KẾT CHƢƠNG 1...................................................................................... 45
Chƣơng 2: Thực trạng và một số quan điểm, giải pháp nhằm nâng cao công tác
giáo dục quyền con ngƣời ở Việt Nam hiện nay ................................................. 46
2.1: Thực trạng giáo dục quyền conngƣời ở Việt Nam hiện nay .................... 46
2.1.1: Những thành tựu đã đạt đƣợc ............................................................. 46
2.1.2. Những hạn chế còn tồn tại .................................................................. 56
2.2: Những quan điểm chung và giải pháp về giáo dục quyền con ngƣời, quyền
công dân ở nƣớc ta hiện nay ............................................................................ 60
2.2.1: Những quan điểm của Đảng - Nhà nƣớc ta về giáo dục quyền con
ngƣời, quyền công dân .................................................................................. 60
2.2.2: Giải pháp tăng cƣờng giáo dục quyền con ngƣời quyền công dân ở
nƣớc ta hiện nay ............................................................................................ 61
1

6. TIỂU KẾT CHƢƠNG 2............................................................................... 64
KẾT LUẬN.................................................................................................. 66
DANH MỤC TÀI LIỆU THAM KHẢO........................................................ 68
2

7. PHẦN MỞ ĐẦU
1. Lý do chọn đề tài
Quyền con ngƣời là một trong những yếu tố cơ bản, nền tảng của một xã
hội dân chủ, văn minh. Tƣ tƣởng về quyền con ngƣời đã hình thành từ rất sớm
trong lịch sử nhân loại; tuy nhiên không phải trong bất cứ hình thái - xã hội nào,
trong bất cứ kiểu Nhà nƣớc nào nó cũng tồn tại và đƣợc thừa nhận một cách
đầy đủ. Vì thế, quyền con ngƣời là một phạm trù lịch sử và là kết quả của cuộc
đấu tranh không ngừng của toàn nhân loại nhằm vƣơn tới những lý tƣởng, giải
phóng hoàn toàn con ngƣời khỏi bất bình đẳng trong xã hội nhằm xây dựng một
xã hội thật sự công bằng, dân chủ và nhân đạo.
Trong thời đại ngày nay, quyền con ngƣời đã trở thành một vấn đề triết
học, chính trị, pháp lý, đao đức có ý nghĩa hết sức quan trọng. Ở cấp độ quốc tế,
quyền con ngƣời đã trở thành mối quan tâm chung của toàn thể cộng đồng nhân
loại. Quyền con ngƣời đƣợc ghi nhận là giá trị chính trị, đạo đức, pháp lý phổ
biến. Ở cấp độ quốc gia, quyền con ngƣời đang ngày càng đƣợc thừa nhận rộng
rãi. Tôn trọng, bảo đảm và thực thi quyền con ngƣời vừa đƣợc coi là điều kiện
vừa là mục tiêu phát triển của các nƣớc, không phân biệt chế độ chính trị hay
trình độ phát triển.
Vấn đề quyền con ngƣời có vai trò quan trọng nhƣ vậy, nên nhiều nƣớc
trên thế giới coi trọng việc giáo dục quyền con ngƣời nhằm làm cho mỗi con
ngƣời ý thức biết tôn trọng quyền của ngƣời khác và tự mình biết bảo vệ quyền
của mình. Năm 1978 UNESCO cũng đã triệu tập Hội nghị quốc tế về giáo dục
nhân quyền tại Viên (Thủ đô nƣớc Áo) để phát triển hơn nữa những lý do cho
việc giáo dục nhân quyền. Tuyên bố cuối cùng của Hội nghị công nhận rằng:
"Giáo dục nên làm cho mỗi cá nhân thấy quyền của mình, đồng thời họ cũng
phải biết tôn trọng những quyền của ngƣời khác", và đến 23/12/1994, Đại hội
đồng Liên Hợp Quốc bằng Nghị quyết số 49/184 đã chính thức tuyên bố: "Thập
kỷ giáo dục nhân quyền bắt đầu từ 1/1/1995 đến 1/1/2004".
Nƣớc ta đang trong tiến trình xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền dƣới sự
lãnh đạo của Đảng Cộng sản Việt Nam, thì việc giáo dục quyền con ngƣời lại
3

8. càng có ý nghĩa to lớn hơn bao giờ hết, nhằm làm cho Việt Nam sớm hội nhập
với thế giới và khu vực, góp phần xây dựng nền văn hóa nhân quyền toàn cầu.
Thực hiện đƣợc điều đó, Đảng và Nhà nƣớc ta đã hƣởng ứng, tham gia có hiệu
quả "Thập kỷ giáo dục nhân quyền" của Liên Hợp Quốc.
Xuất phát từ những vấn đề lý luận và thực tiễn trên đây, việc nghiên cứu
làm rõ cơ sở lý luận, đánh giá những thành tựu, ƣu điểm đã đạt đƣợc và làm rõ
những khuyết điểm tồn tại của vấn đề giáo dục quyền con ngƣời; đồng thời xác
định phƣơng hƣớng, nội dung, phƣơng pháp tiếp tục thực hiện giáo dục quyền
con ngƣời trong điều kiện xây dựng Nhà nƣớc pháp quyền ở nƣớc ta hiện nay
có ý nghĩa lý luận và thực tiễn cấp bách. Do vậy, tôi đã lựa chọn đề tài nghiên
cứu “Quyền con ngƣời và vấn đề giáo dục quyền con ngƣời ở Việt Nam hiện
nay” làm đề tài Khóa luận tốt nghiệp.
2. Tình hình nghiên cứu đề tài
Quyền con ngƣời và giáo dục quyền con ngƣời là vấn đề có tính thời sự
và có liên quan mật thiết đến tình hình chính trị toàn cầu nên những nghiên cứu
về vấn đề quyền con ngƣời và giáo dục quyền con ngƣời nhận đƣợc sự quan
tâm nghiên cứu của đông đảo các nhà nghiên cứu trong và ngoài nƣớc. Có thể
chia những nghiên cứu này thành hai mảng nội dung chính sau:
* Những nghiên cứu về quyền con người
Có rất nhiều công trình nghiên cứu xoay quanh những vấn đề lý luận về
quyền con ngƣời của nhiều học giả trong và ngoài nƣớc, tiêu biểu là cuốn sách
Quyền con ngƣời của Jacques Mourgon, giáo sƣ trƣờng đại học Khoa học Xã hội
Toulouse (Pháp). Bằng việc phân tích bản chất của con ngƣời và quyền con ngƣời,
tác giả khẳng định quyền con ngƣời là trung tâm của chính trị và trung tâm của các
mối quan hệ giữa quyền lực và con ngƣời, nhƣng quyền con ngƣời cũng không
phải là những cái gì quá xa lạ với con ngƣời. Quyền con ngƣời là "những đặc
quyền" đƣợc các quy tắc điều khiển mà con ngƣời "giữ riêng" lấy trong các quan
hệ của mình với những cá nhân và với chính quyền". Nhƣ vậy, quyền con ngƣời
trƣớc hết là các quyền cố hữu, tự nhiên con ngƣời sinh ra đã có (cả thể xác và tƣ
tƣởng) và các quyền này đƣợc sử dụng trong các quan hệ giữa
4

9. cá nhân với cá nhân, cá nhân với chính quyền. Trên cơ sở khái niệm quyền con
ngƣời, tác giả tập trung phân tích các điều kiện cần thiết để bảo đảm, thực hiện
quyền con ngƣời nhƣ: sự công nhận quyền trong các điều ƣớc quốc tế về quyền
con ngƣời; sự ghi nhận quyền trong pháp luật quốc tế và quốc gia; thiết chế
kiểm soát các quyền nhằm ngăn chặn sự lạm quyền từ phái các cá nhân, tổ chức
thực thi quyền lực nhà nƣớc bảo đảm quyền con ngƣời và sự phụ thuộc của các
quyền vào cộng đồng quốc tế và các nhà nƣớc.
Giáo sƣ Hoàng Nam Sâm, trƣờng đại học Tổng hợp Bắc Kinh, Trung
Quốc trong bài "Khái niệm quyền con ngƣời trong truyền thống văn hóa Trung
Quốc" (2002) cho rằng: "Quyền con ngƣời là những quyền cơ bản mà con
ngƣời sinh ra đã đƣợc hƣởng, bao gồm trƣớc hết là quyền đƣợc sống và quyền
đƣợc phát triển; sau đó là các quyền khác" [67, tr.40], chẳng hạn nhƣ "quyền
đƣợc tham gia các hoạt động chính trị, xã hội, trong đó quyền bình đẳng là quan
trọng nhất. Quyền này thể hiện ở chỗ tất cả mọi ngƣời có thể sống nhƣ một cá
nhân độc lập và quan hệ giữa con ngƣời với con ngƣời là bình đẳng, xét trên
phƣơng diện nhân phẩm" [67, tr.40]. Để có đƣợc một học thuyết về quyền con
ngƣời, tác giả cho rằng phải đƣợc thiết lập qua 5 giai đoạn: thứ nhất là ý thức về
quyền con ngƣời; thứ hai là tƣ tƣởng về quyền con ngƣời; thứ ba là quyền con
ngƣời dƣới góc độ pháp lý; thứ tƣ là khái niệm quyền con ngƣời và thứ năm là
học thuyết về quyền con ngƣời. Tác giả cũng khẳng định việc Trung Quốc thực
hiện cải cách, mở cửa đã đƣa sự phát triển về quyền con ngƣời sang một giai
đoạn mới. Bằng việc thực thi dân chủ và xây dựng nhà nƣớc pháp quyền, các
quyền con ngƣời của ngƣời dân Trung Quốc không ngừng mở rộng, quyền cá
nhân và quyền tập thể kết hợp hòa quyện với nhau, tạo động lực thúc đẩy lực
lƣợng sản xuất, cải thiện mức sống của ngƣời dân.
Bài viết "Thực tế quyền con ngƣời trong chủ nghĩa xã hội và cuộc đấu tranh
vì quyền con ngƣời trên thế giới", (2002), tác giả Lang Nghị Hoài khẳng định:
"Quyền con ngƣời là một phạm trù xã hội mang tính tổng hợp, là sự giới định và
thừa nhận xã hội mà con ngƣời giành đƣợc với tƣ cách là sự vật tồn tại trong xã
hội. Sự thừa nhận và giới định này biểu hiện ở tƣ cách là ngƣời tham dự
5

10. giao lƣu xã hội" [28, tr.231]. Theo tác giả, quyền con ngƣời nằm sâu trong mối
quan hệ giữa ngƣời với ngƣời trong xã hội, do đó, quyền con ngƣời trƣớc hết là
quyền của một giai cấp nhất định, có tính giai cấp rõ rệt. Sự phát triển quyền con
ngƣời, sự cải thiện mối quan hệ quyền con ngƣời là quá trình lâu dài trong lịch
sử, tự do và bình đẳng trừu tƣợng không phải là thƣớc đo thông dụng đối với
quyền con ngƣời mà chỉ là tiêu chí để đánh giá mức độ phát triển của quyền con
ngƣời mà thôi. Đặc biệt, trong thế giới hiện nay, việc bảo đảm quyền con ngƣời
và bảo vệ giữ vững chủ quyền quốc gia có mối quan hệ mật thiết và biện chứng
với nhau, do đó, cần có cái nhìn toàn diện và khoa học về quyền con ngƣời cũng
nhƣ các cơ chế, thiết chế bảo vệ quyền con ngƣời.
Ở nƣớc ta, việc nghiên cứu quyền con ngƣời đƣợc bắt đầu từ cuối thập kỷ
80 của thế kỷ XX. Tuy nhiên, thời gian này, các công trình nghiên cứu mới chỉ là
bƣớc đầu và chƣa đƣợc xã hội hóa một cách có hệ thống. Những năm 1990 là
thời gian đánh dấu sự "bùng nổ" về hoạt động nghiên cứu quyền con ngƣời ở
Việt Nam. Hai sự kiện có thể coi là động lực thúc đẩy hoạt động nghiên cứu
quyền con ngƣời ở Việt Nam những năm đầu của thập kỷ này là việc sửa đổi bổ
sung Hiến pháp 1992 và việc ban hành Chỉ thị 12-CT/TW của Ban Bí thƣ về
Vấn đề quyền con ngƣời và quan điểm chủ trƣơng của Đảng ta. Hiến pháp
1992, Hiến pháp của công cuộc Đổi mới, lần đầu tiên, khái niệm quyền con
ngƣời đƣợc quy định tại điều 50, thể hiện sự thay đổi mang tính bƣớc ngoặt
trong nhận thức về vấn đề này ở Việt Nam. Sự kiện này khẳng định việc đánh
giá một cách chính thức của Đảng, Nhà nƣớc Việt Nam với vấn đề quyền con
ngƣời, tạo nền tảng chính trị và pháp lý cho các hoạt động nghiên cứu, giảng
dạy và tổ chức thực hiện bảo đảm các quyền con ngƣời ở Việt Nam.
Trong Chƣơng trình "Con ngƣời, mục tiêu và động lực của sự phát triển
kinh tế - xã hội", mã số KX.07/91-95, lần đầu tiên, quyền con ngƣời đã trở thành
đối tƣợng nghiên cứu cấp nhà nƣớc. Đó là đề tài "Các điều kiện đảm bảo quyền
con ngƣời, quyền công dân trong sự nghiệp đổi mới đất nƣớc", do Hoàng Văn Hảo
chủ nhiệm. Đề tài đã tập trung phân tích những vấn đề lý luận về quyền con ngƣời
nhƣ: khái niệm quyền con ngƣời, lịch sử phát triển của quyền con ngƣời,
6

11. những nội dung cơ bản của quyền con ngƣời; thực trạng việc vi phạm quyền con
ngƣời trên thế giới cũng nhƣ các điều kiện đảm bảo quyền con ngƣời. Từ đó đến
nay, vấn đề quyền con ngƣời đƣợc nhiều học giả tập trung nghiên cứu với nhiều
công trình khoa học đƣợc công bố có giá trị cả về mặt lý luận và thực tiễn trên hầu
hết lĩnh vực của quyền con ngƣời, nhƣ đề tài khoa học cấp bộ "Quan điểm C.Mác-
Ph.Ăngghen về quyền con ngƣời", Hoàng văn Hảo chủ nhiệm (1997) ; đề tài "Tƣ
tƣởng Hồ Chí Minh về Quyền con ngƣời", Cao Đức Thái chủ nhiệm (1998); đề tài
"Những quan điểm cơ bản của chủ nghĩa Mác-Lênin về quyền con ngƣời và ý
nghĩa với Việt Nam hiện nay" (2007), Nguyễn Đức Thùy chủ nhiệm, đề tài "Tƣ
tƣởng V.I.Lênin về quyền con ngƣời", Hoàng Mai Hƣơng chủ nhiệm (2009); đề
tài "Tƣ tƣởng nhân quyền trong một số học thuyết chính trị, pháp lý cơ bản",
Nguyễn Duy Sơn chủ nhiệm (2013) . Các công trình trên đã tập trung phân tích
những vấn đề lý luận cơ bản về quyền con ngƣời: nguồn gốc của quyền con ngƣời,
khái niệm quyền con ngƣời, các quan điểm, luận điểm khác nhau về quyền con
ngƣời trong lịch sử, quan điểm của Chủ nghĩa MácLênin về quyền con ngƣời; tƣ
tƣởng Hồ Chí Minh về quyền con ngƣời cũng nhƣ các điều kiện cần thiết để bảo
đảm quyền con ngƣời và khẳng định: quyền con ngƣời là một phạm trù lịch sử;
mang tính nhân loại và tính giai cấp; nó là sản phẩm của phƣơng thức sản xuất vật
chất; gắn liền với nhà nƣớc và pháp luật, đƣợc bảo vệ bằng pháp luật; đƣợc thực
hiện triệt để nhất trong chủ nghĩa xã hội và chủ nghĩa cộng sản. Đây là những công
trình đặt cơ sở phƣơng pháp luận cho việc triển khai nghiên cứu các chủ đề khác
nhau về quyền con ngƣời.
Cùng với các đề tài khoa học, nhiều sách chuyên khảo có giá trị về quyền
con ngƣời đã đƣợc công bố nhƣ: "Quyền con ngƣời trong thế giới hiện đại", tác
giả Phạm Khiêm Ích và Hoàng Văn Hảo chủ biên (1995) , sách "Tìm hiểu vấn đề
nhân quyền trong thế giới hiện đại" (1996), Chu Hồng Thanh chủ biên; sách tham
khảo "Góp phần tìm hiểu quyền con ngƣời" (2006) của tác giả Phạm Văn Khánh;
sách "Triết học chính trị về quyền con ngƣời" (2006) của tác giả Nguyễn Văn
Vĩnh; "Quyền con ngƣời, tiếp cận đa ngành và liên ngành khoa học xã hội" (2009),
Võ Khánh Vinh chủ biên, "Tƣ tƣởng về quyền con ngƣời, Tuyển tập tƣ
7

12. liệu thế giới và Việt Nam" (2011) của Khoa Luật, Đại học quốc gia Hà Nội,
"Dân chủ nhân quyền giá trị toàn cầu và đặc thù quốc 9 gia" (2011) của Hội
đồng Lý Luận Trung ƣơng, "Quyền con ngƣời, lý luận và thực tiễn" (2014) của
Viện nghiên cứu quyền con ngƣời,... Mặc dù cách tiếp cận và phân tích có khác
nhau, song các công trình trên đều tập trung nghiên cứu, luận giải khái niệm
quyền con ngƣời, bản chất đặc trƣng của quyền con ngƣời, nội dung các quyền
cơ bản của con ngƣời cũng nhƣ các điều kiện, cơ chế bảo đảm quyền con
ngƣời...
Trên cơ sở các công trình nghiên cứu, một số cơ sở đào tạo đã biên soạn giáo
trình giảng dạy về quyền con ngƣời. Tiêu biểu là giáo trình "Lý luận về quyền con
ngƣời" do Viện nghiên cứu quyền con ngƣời, Học viện Chính trị quốc gia Hồ Chí
Minh (2010) biên soạn và "Giáo trình lý luận và pháp luật về quyền con ngƣời" của
Khoa luật, Đại học quốc gia (2009)... Mặc dù cách tiếp cận, phân tích khác nhau,
song nhìn chung, các giáo trình này đều tập trung giới thiệu về những vấn đề lý
luận của quyền con ngƣời nhƣ: khái niệm quyền con ngƣời; đặc trƣng cơ bản của
quyền con ngƣời; nội dung cơ bản của quyền con ngƣời; sự phát triển quyền con
ngƣời trong lịch sử nhân loại; luật quốc tế về quyền con ngƣời; Hiến pháp, pháp
luật Việt Nam về quyền con ngƣời; quan điểm của Đảng, chính sách pháp luật của
Nhà nƣớc Việt Nam về quyền con ngƣời; phân tích các điều kiện và cơ chế quốc
gia và quốc tế bảo đảm quyền con ngƣời, trong đó nhấn mạnh "Ngày nay, quyền
con ngƣời đã đƣợc quốc tế hóa về nhiều mặt. Đó là việc xác lập các nguyên tắc và
chuẩn mực nhân quyền. Đó là sự hình thành cơ chế quốc tế bảo vệ quyền con
ngƣời. Tuy nhiên, việc bảo đảm các quyền con ngƣời hiện nay chủ yếu vẫn nằm
trong khuôn khổ quốc gia, trong thẩm quyền pháp lý của các nhà nƣớc" [77,
tr.126]. Vì vậy, các quốc gia đều có nghĩa vụ ghi nhận, tôn trọng, bảo vệ, thực thi
quyền con ngƣời theo quy định của Luật nhân quyền quốc tế, đồng thời có trách
nhiệm tôn trọng cơ chế giám sát quốc tế và phải tuân thủ các công ƣớc mà quốc gia
đã ký kết, gia nhập...
*Những nghiêncứu về giáo dụcquyền con người
8

13. Với ý nghĩa và tầm quan trọng của vấn đề giáo dục quyền con ngƣời đối
với việc tôn trọng, thúc đẩy và bảo vệ nhân quyền nhƣ đã trình bày trên đây,
việc nghiên cứu về vấn đề này đã thu hút sự quan tâm của các cơ quan, tổ chức,
các nhà nghiên cứu, các học giả, các chuyên gia trên thế giới và trong các quốc
gia, trong đó có Việt Nam.
Ở phạm vi quốc tế, các công trình nghiên cứu về giáo dục quyền con
ngƣời đáng kể nhất phải kể đến những tài liệu, hƣớng dẫn về giáo dục quyền
con ngƣời của Văn phòng Cao ủy Liên Hợp Quốc nhƣ: Cuốn “Sử dụng ABC:
giảng dạy về quyền con ngƣời, các hoạt động thực tiễn cho các trƣờng phổ
thông (cấp I và cấp II)” xuất bản năm 2003 với nội dung giáo dục những kiến
thức cơ bản, sơ khai về nhân quyền cho học sinh cấp tiểu học và những hiểu biết
ở mức bảo vệ nhân quyền cho học sinh cấp trung học cơ sở; Năm 1999 Trung
tâm quốc gia về giáo dục pháp luật, thuộc Đại học Warwick, Anh đã xuất bản
cuốn “Giảng dạy nhân quyền” với nội dung lồng ghép giáo dục nhân quyền với
giáo dục pháp luật; Đến năm 2000, Hội đồng Anh xuất bản ba tập sách với nội
dung về: Giáo dục công dân và giáo dục nhân quyền.
Ở Việt Nam, trong vấn đề giáo dục quyền con ngƣời hiện nay vẫn chủ yếu
gắn với giáo dục pháp luật, do đó, có nhiều công trình nghiên cứu, nhiều luận
văn thạc sỹ, luận án tiến sĩ đề cập đến vấn đề trên, có thể liệt kê những tác phẩm,
công trình nghiên cứu nhƣ: "Giáo dục ý thức pháp luật với việc tăng cƣờng
pháp chế xã hội chủ nghĩa", luận án Phó tiến sĩ của Trần Ngọc Đƣờng; "Ý thức
pháp luật xã hội chủ nghĩa và giáo dục pháp luật cho nhân dân lao động (ở Việt
Nam)", luận án Phó tiến sĩ của Nguyễn Đình Lộc; "Giáo dục pháp luật cho nhân
dân" của Nguyễn Ngọc Minh (Tạp chí Cộng sản, số 10, 1983); "Giáo dục ý thức
pháp luật để tăng cƣờng pháp chế xã hội chủ nghĩa và xây dựng con ngƣời mới"
của Phùng Văn Tửu (Tạp chí Giáo dục lý luận, số 4, 1985); "Giáo dục ý thức
pháp luật" của Nguyễn Trọng Bình (Tạp chí Xây dựng Đảng, số 4, 1989); "Cơ
sở khoa học của việc xây dựng ý thức và lối sốngtheo pháp luật" đề tài khoa học
cấp nhà nƣớc, mã số 07-17 do Viện Nhà nƣớc - Pháp luật thuộc Trung tâm
Khoa học xã hội và nhân văn chủ trì; "Một số vấn đề lý luận và thực tiễn về giáo
9

14. dục pháp luật trong công cuộc đổi mới", đề tài khoa học cấp Bộ, mã số 92-98-
223ĐT của Viện Nghiên cứu Khoa học pháp lý - Bộ Tƣ pháp; "Tìm kiếm mô
hình phổ biến, giáo dục pháp luật có hiệu quả trong một số dân tộc ít ngƣời" đề
tài khoa học cấp bộ của Viện Nghiên cứu Khoa học pháp lý; "Thực trạng và
phƣơng hƣớng đổi mới giáo dục pháp luật hệ đào tạo trung học chính trị ở nƣớc
ta hiện nay", luận văn Thạc sĩ của Đặng Ngọc Hoàng…
Ở góc độ riêng về giáo dục quyền con ngƣời thời gian gần đây có một số
công trình nghiên cứu điển hình nhƣ: "Giáo dục nhân quyền hƣớng tới thế kỷ
XXI" của Tƣờng Duy Kiên (Tạp chí Thông tin Khoa học thanh niên, số 4,
1997); Chuyền đề “Nghiên cứu giảng dạy về quyền con ngƣời” (Thông tin
Quyền con ngƣời, số 3, 2009); Chuyên khảo “Giáo dục quyền con ngƣời, những
vấn đề lý luận và thực tiễn” của GS.TS Võ Khánh Vinh chủ biên (Viện khoa học
xã hội Việt Nam, năm 2010); Báo cáo khoa học tổng quan đề tài cấp cơ sở
“Giáo dục quyền con ngƣời_lý luận, thực tiễn Quốc tế và Việt Nam” do Ths.
Nguyễn Văn Tuấn làm chủ nhiệm đề tài (Đại học Quốc Gia Hà Nội, Khoa Luật
năm 2010)… Những công trình nghiên cứu trên là đóng góp to lớn cho nền giáo
dục quyền con ngƣời của Việt Nam.
Nhƣ vậy, trên thế giới cũng nhƣ trong nƣớc đã có nhiều công trình
nghiên cứu về quyền con ngƣời và giáo dục quyền con ngƣời. Các công trình
nghiên cứu này đã đề cập đến những vấn đề lý luận chung về quyền con ngƣời,
từng lĩnh vực hoạt động cụ thể của quyền con ngƣời, về tổ chức và hoạt động
của chƣơng trình giáo dục về quyền con ngƣời… Vì thế, các công trình này là
nguồn tham khảo quan trọng đối với tác giả trong quá trình thực hiện luận văn.
3. Mục đích và nhiệm vụ của khóa luận
3.1. Mục đích nghiên cứu
Trên cơ sở hệ thống hóa một số vấn đề lý luận chung về quyền con ngƣời và
giáo dục quyền con ngƣời, khóa luận bƣớc đầu khảo cứu thực trạng giáo dục
quyền con ngƣời ở Việt Nam. Từ đó đề xuất một số quan điểm, giải pháp nhằm
tăng cƣờng công tác giáo dục quyền con ngƣời ở Việt Nam hiện nay.
3.2. Nhiệm vụ của khóa luận
10

15. Hệ thống hóa một số vấn đề lý luận chung về quyền con ngƣời và giáo dục
quyền con ngƣời.
Bƣớc đầu khảo sát thực trạng giáo dục quyền conngƣời ở Việt Nam hiện
nay.
Đề xuất một số quan điểm và giải pháp nhằm tăng cƣờng công tác giáo dục
quyền con ngƣời ở Việt Nam hiện nay.
4. Cơ sở lý luận và phƣơng pháp nghiên cứu
4.1:Cơ sở lý luận
Cơ sở lý luận: Khóa luận dựa trên quan điểm của chủ nghĩa Mác – Lênin,
quan điểm của Đảng và Nhà nƣớc Việt Nam về quyền con ngƣời và giáo dục
quyền con ngƣời hiện nay.
4.2:Phương pháp nghiên cứu
Khóa luận sử dụng kết hợp nhiều phƣơng pháp nghiên cứu khoa học khác
nhau, bao gồm: thống kê, hệ thống, so sánh, phân tích, tổng hợp để nghiên cứu
các vấn đề lý luận, khảo sát, phân tích và đánh giá thực trạng giáo dục về quyền
con ngƣời ở Việt Nam hiện nay nhằm đề xuất, luận chứng một cách khoa học
phƣơng hƣớng, giải pháp tăng cƣờng giáo dục về quyền con ngƣời ở Việt Nam
trong giai đoạn hiện nay.
5. Đốitƣợng và phạm vi nghiên cứu của khóa luận
5.1:Đối tượng nghiên cứu
Đối tƣợng nghiên cứu: Quyền conngƣời và giáo dục quyền conngƣời ở
Việt Nam hiện nay.
5.2:Phạm vi nghiên cứu
Khóa luận tập trung vào nghiên cứu khái niệm quyền con ngƣời và lịch sử
phát triển của tƣ tƣởng về quyền con ngƣời, hoạt động giáo dục quyền con
ngƣời ở Việt Nam chủ yếu khảo cứu qua các chƣơng trình giáo dục ở bậc phổ
thông và đại học.
6. Ý nghĩa lý luận và thực tiễn
Khóa luận góp phần vào việc nghiên cứu vấn đề lý luận chung về quyền
con ngƣời và giáo dục quyền con ngƣời
11

16. Kết quả nghiên cứu của khóa luận có thể dùng làm tài liệu tham khảo cho
những vấn đề có liên quan đến đề tài, đồng thời làm tài liệu tham khảo bổ ích
cho việc giảng dạy và nghiên cứu trong những bình diện có liên quan.
7. Kết cấucủa khóa luận
Ngoài phần mở đầu, kết luận, phụ lục, danh mục tài liệu tham khảo, khóa
luận đƣợc chia làm 2 chƣơng, 5 tiết.
12

17. NỘI DUNG
Chƣơng 1. Khái quát chung về quyền con ngƣời và giáo dục quyền con
ngƣời trong quá trình xây dựng Nhà nƣớc Pháp quyền ở Việt Nam hiện
nay 1.1: Khái niệm quyền con người, quyền công dân
1.1.1:Kháiniệm quyền con người
Nhận thức về quyền con ngƣời là thành quả phát triển lâu dài của lịch sử
xã hội loài ngƣời, là giá trị tinh thần quý giá của nền văn minh nhân loại. Khái
niệm “quyền con ngƣời” (Human Rights) xuất hiện đầu tiên ở phƣơng Tây thế
kỷ XVII - XVIII. Trong một số tác phẩm của các nhà tƣ tƣởng nhƣ J.J.
Rousseau, T. Hobbes, J. Locke.v.v.. đã đề cập đến khái niệm này. Sau đó khái
niệm này đã đƣợc cụ thể hóa trong một số văn bản có tính chất pháp lý của một
số quốc gia nhƣ: Tuyên ngôn độc lập ở Mỹ năm 1776, Tuyên ngôn về quyền
con ngƣời và quyền công dân ở Pháp năm 1789,v.v… Cuối cùng quyền con
ngƣời cũng trở thành vấn đề quốc tế mà các quốc gia cùng quan tâm và bảo hộ
khi hàng loạt các điều ƣớc quốc tế ghi nhận.
Khái niệm quyền con ngƣời có nguồn gốc từ thời Hy lạp cổ dƣới dạng các
quyền tự nhiên của con ngƣời nhƣ quyền đƣợc sống... Dƣới chế độ chiếm hữu nô
lệ, ngƣời nô lệ không đƣợc coi là con ngƣời, không có và không đƣợc thừa nhận
các quyền con ngƣời. Chế độ phong kiến so với chế độ nô lệ đã là một bƣớc tiến
trong việc giành lại quyền tự do và giải phóng con ngƣời. Giai cấp tƣ sản là giai
cấp đầu tiên nêu ngọn cờ nhân quyền, biết lợi dụng các tƣ tƣởng tự do, bình đẳng,
bác ái, công lý, vốn là yêu cầu bức thiết của nhân dân lao động để tuyệt đối hoá tự
do cá nhân, nhấn mạnh yếu tố cá nhân trong khái niệm quyền con ngƣời, “quyền tƣ
hữu thiêng liêng”. Khái niệm quyền con ngƣời lần đầu tiên đƣợc chính thức ghi
trong các văn kiện quan trọng nhƣ Tuyên ngôn độc lập của Mỹ, Tuyên ngôn về
quyền con ngƣời và quyền công dân của Pháp 1789, Tuyên ngôn cộng sản 1848...
Quyền con ngƣời (Nhân quyền) là những quyền tự nhiên của con ngƣời và không
bị tƣớc bỏ bởi bất cứ ai và bất cứ chính thể nào. Trong “Tuyên ngôn độc lập của
Hợp chủng quốc Hoa Kỳ”, đã khẳng định: “…tất cả mọi ngƣời sinh ra đều bình
đẳng… tạo hóa cho họ những quyền không ai có thể
13

18. xâm phạm đƣợc, trong những quyền đó có quyền đƣợc sống, quyền tự do, và
quyền mƣu cầu hạnh phúc” [73, tr.15].
Nhƣ vậy, Tuyên ngôn độc lập của Mỹ năm 1776 có thể đƣợc coi là sự
xác nhận chính thức, đầu tiên về mặt nhà nƣớc về quyền con ngƣời trong lịch
sử phát triển của quyền con ngƣời. Khi đánh giá về văn kiện này, C.Mác đã cho
rằng: Nƣớc Mỹ - đó là nơi: “Lần đầu tiên xuất hiện ý tƣởng về một nƣớc cộng
hòa dân chủ vĩ đại thống nhất, bản tuyên ngôn nhân quyền đầu tiên đã đƣợc
công bố và đã có sự thúc đẩy đầu tiên đối với cuộc cách mạng Châu Âu thế kỷ
XVIII” [53, tr.65]. Tuyên ngôn này là cơ sở để xây dựng nên bản hiến pháp của
Mỹ năm 1787.
Sau khi chiến tranh thế giới lần thứ II kết thúc, vấn đề nhân quyền càng
trở nên bức xúc và trở thành mối quan tâm sâu sắc của các quốc gia dân tộc trên
thế giới cũng nhƣ của toàn thể cộng đồng quốc tế. Trên cơ sở đó, một tổ chức
Liên Hợp Quốc ra đời và đã thông qua bản “Hiến chƣơng Liên Hợp Quốc” ngày
24 -10 – 1945 với mục đíchvà nhiệm vụ chính là vì vấn đề conngƣời trên phạm
vi toàn cầu. Sau 3 năm thành lập, tháng 12 năm 1948, Liên Hợp Quốc đã công
bố bản “Tuyên ngôn thế giới về nhân quyền”. Trên cơ sở này, hàng loạt văn kiện
quốc tế về nhân quyền đƣợc công bố, ký kết và trở thành luật pháp quốc tế về
quyền con ngƣời.
Tuy vậy giai cấp tƣ sản chỉ tập trung nhấn mạnh quyền dân sự, chính trị,
mà chƣa chú trọng quyền kinh tế, văn hoá, xã hội là cơ sở và điều kiện quan
trọng để ngƣời lao động thoát khỏi đói nghèo và bị bóc lột. Cách mạng tháng 10
Nga đã tạo nên một phạm trù mới về quyền con ngƣời: đó là các quyền kinh tế,
văn hoá, xã hội. Từ sau chiến tranh thế giới thứ II, các nƣớc XHCN đã đi đầu
trong việc nêu bật các quyền dân tộc cơ bản nhƣ bộ phận thiết yếu của các
quyền tập thể, đƣa ra cách đề cập toàn diện và biện chứng hơn về quyền con
ngƣời. Cùng với sự phát triển kinh tế-xã hội của loài ngƣời, nội dung các quyền
con ngƣời tiếp tục phát triển.
Ở Việt Nam, vấn đề xây dựng và bảo đảm quyền con ngƣời đã có một lịch
sử truyền thống lâu đời, gắn liền với quá trình dựng nƣớc và giữ nƣớc của dân
14

19. tộc. Tuy nhiên, vấn đề quyền con ngƣời mới thực sự đƣợc đề cao và xem trọng
cho đến khi Cách mạng tháng Tám năm 1945 thành công, lúc này vấn đề quyền
con ngƣời đã đƣợc chính thức ghi nhận và bảo đảm bằng pháp luật quốc gia.
Bản Hiến pháp đầu tiên năm 1946 của Nƣớc Việt Nam Dân chủ Cộng hòa
đã ghi nhận các quyền thiêng liêng của con ngƣời. Tiếp đó là các bản Hiến pháp
năm 1959, 1980, 1992 không chỉ thừa nhận và bảo đảm đầy đủ các quyền con
ngƣời, quyền công dân phù hợp với luật pháp quốc tế mà còn khẳng định rõ:
Nhà nƣớc Việt Nam là nhà nƣớc pháp quyền của dân, do dân, vì dân, có trách
nhiệm bảo đảm và không ngừng phát huy quyền làm chủ về mọi mặt của nhân
dân. Đặc biệt khái niệm quyền con ngƣời lần đầu tiên đƣợc đƣợc đƣa vào Hiến
pháp năm 1992 (sửa đổi, bổ sung năm 2013) trong một chế định cụ thể.
Theo quan điểm của chủ nghĩa duy vật, “quyền con ngƣời” là phạm trù
lịch sử có quá trình hình thành, phát triển, phản ánh những quy luật vận động
khách quan của con ngƣời và là thành quả của quá trình đấu tranh lâu dài trong
lịch sử. Mỗi thời đại, nhân dân lao động và các dân tộc đều phải trải qua sự đấu
tranh, hy sinh cũng vì quyền con ngƣời. Vấn đề quyền con ngƣời luôn là trung
tâm của mọi cuộc cách mạng xã hội và tiến bộ của nhân loại. Lịch sử phát triển
của xã hội loài ngƣời tùy thuộc vào từng hình thái kinh tế - xã hội khác nhau mà
vấn đề quyền con ngƣời cũng đƣợc lý giải và thực hiện theo nhiều cấp độ khác
nhau.
Quan niệm thứ nhất bắt nguồn từ chỗ coi con ngƣời là một thực thể tự
nhiên, nên quyền con ngƣời phải là quyền "bẩm sinh", là "đặc quyền", nghĩa là
quyền con ngƣời, quyền lợi của con ngƣời với tƣ cách là ngƣời, gắn liền với cá
nhân con ngƣời, không thể tách rời.
Quan điểm này đƣợc các đại biểu tƣ tƣởng của giai cấp tƣ sản ở thế kỷ
XVII, XVIII nhƣ Hobbes, Kant, Locke, Spinoza, Rousseau hoàn thiện và nêu ra
trong học thuyết về pháp quyền tự nhiên. Trƣờng phái này cho rằng, quyền tự
nhiên, pháp luật tự nhiên đứng trên, cao hơn pháp luật nhà nƣớc. Xuất phát từ quan
điểm này, Jacques Mourgon (giáo sƣ đại học khoa học xã hội Toulouse) đƣa ra
định nghĩa: "Quyền con ngƣời là những đặc quyền đƣợc các quy tắc điều
15

20. khiển mà con ngƣời giữ riêng lấy trong các quan hệ của mình với các cá nhân và
với chính quyền" [42, tr. 12].
Quan niệm thứ hai lại chỉ đặt con ngƣời và quyền con ngƣời trong mối
quan hệ xã hội. Quan niệm này cho rằng, con ngƣời chỉ là một thực thể xã hội,
nên quyền của nó chỉ đƣợc xác định trong mối tƣơng quan với các thực thể xã
hội khác và vì là quan hệ xã hội nên nó đƣợc chế độ nhà nƣớc, pháp luật điều
chỉnh bảo vệ.
Quan niệm này có tính tích cực khi coi quyền con ngƣời là một khái niệm
có tính lịch sử, đặt con ngƣời trong tổng hòa các mối quan hệ xã hội. Vì con
ngƣời là thực thể của xã hội, có mối quan hệ phổ biến với xã hội nên quyền con
ngƣời cũng luôn gắn liền với đấu tranh giai cấp, đấu tranh chống áp bức bóc lột,
đấu tranh chống bạo lực, chống bất công trong xã hội. Cơ sở của quyền con
ngƣời ở đây chính là trình độ phát triển của nền kinh tế, văn hóa, xã hội và do
chế độ kinh tế, chế độ xã hội quyết định.
Quan niệm thứ ba là quan niệm của chủ nghĩa Mác- Lênin về vấn đề
quyền con ngƣời. Xuất phát từ quan niệm coi con ngƣời vừa là sản phẩm tự
nhiên, vừa là sản phẩm của xã hội, chủ nghĩa Mác - Lênin cho rằng con ngƣời:
"Về bản chất bao hàm cả hai mặt tự nhiên và xã hội" [60, tr. 12].
Xét về mặt tự nhiên, C.Mác cho rằng, con ngƣời là "động vật xã hội có
khả năng tái sinh ra con ngƣời, con ngƣời là động vật cao cấp nhất trong quá
trình tiến hóa” [60, tr. 855]. Do đó, về mặt này quyền con ngƣời trƣớc hết là
một thuộc tính tự nhiên. Quyền con ngƣời không phải là một "tặng vật", do giai
cấp thống trị ban phát thông qua nhà nƣớc mà quyền con ngƣời trong hình thức
lịch sử tự nhiên của nó mang bản chất tự nhiên, đƣợc thể hiện ở quyền đƣợc
sống, quyền tự do, quyền đƣợc sáng tạo, phát triển, quyền đƣợc đối xử nhƣ con
ngƣời, xứng đáng với con ngƣời.
Xét về mặt xã hội, con ngƣời mặc dù là động vật cao cấp nhất của tự
nhiên, nhƣng ngay khi tiến hóa trở thành động vật cao cấp, con ngƣời đã sống
thành bầy đàn và trở thành sản phẩm của lịch sử xã hội. Trong luận cƣơng thứ
VI về Phoi-ơ-bắc, C.Mác cho rằng: "Trong tính hiện thực của nó, bản chất con
16

21. ngƣời là tổng hòa những quan hệ xã hội" [60, tr. 21]. Do đó xét về khía cạnh xã
hội, thì quyền con ngƣời, ngay từ khi có xã hội loài ngƣời, bên cạnh bản tính tự
nhiên còn in đậm bản tính xã hội.
Khi xã hội hình thành giai cấp, hình thành nhà nƣớc, đã tạo ra những
chuyển biến có tính "bƣớc ngoặt" trong sự biến đổi mối quan hệ tƣơng quan
giữa bản tính tự nhiên và bản tính xã hội của quyền con ngƣời. Đi kèm xã hội có
giai cấp là mâu thuẫn giai cấp và đấu tranh giai cấp; do đó, trong điều kiện xã
hội có giai cấp thì bản tính xã hội trở thành bản tính giai cấp. Và ngay cả bản
tính tự nhiên, những giá trị phổ biến của quyền con ngƣời cũng tất yếu chịu sự
chi phối của giai cấp thống trị xã hội.
Mặt khác, quyền con ngƣời, kể cả quyền tự nhiên, bẩm sinh còn bị ràng
buộc, chi phối vào chính khả năng khám phá chinh phục tự nhiên của chính con
ngƣời, nghĩa là phụ thuộc vào khả năng hoàn thiện, phát triển của con ngƣời, sự
phát triển của lực lƣợng sản xuất, trình độ phát triển kinh tế - xã hội. Con ngƣời
càng có khả năng chế ngự, chinh phục thiên nhiên bao nhiêu thì tự do, quyền
con ngƣời ngày càng đƣợc mở rộng, ngày càng đƣợc đảm bảo bấy nhiêu.
Ở Việt Nam, đã có những định nghĩa khác nhau về quyền con ngƣời. Học
giả Nguyễn Bá Diến cho rằng: "Quyền con ngƣời là các khả năng của con ngƣời
đƣợc đảm bảo bằng pháp luật (luật quốc gia và luật quốc tế) về sử dụng và chi
phối các phúc lợi xã hội, các giá trị vật chất, văn hóa và tinh thần, sử dụng quyền
tự do trong xã hội trong phạm vi luật định và quyền quyết định các hoạt động
của mình và của ngƣời khác trên cơ sở pháp luật" [17, tr. 34]. Định nghĩa này
mới chỉ đề cập đến quyền con ngƣời với tƣ cách là phạm trù luật học.
Một định nghĩa đang đƣợc sử dụng phổ biến trong giảng dạy, nghiên cứu
về quyền con ngƣời ở nƣớc ta hiện nay: "Nhân quyền (hay quyền con ngƣời) là
những năng lực và nhu cầu vốn có và chỉ có ở con ngƣời, với tƣ cách là thành
viên cộng đồng nhân loại, đƣợc thể chế hóa bằng pháp luật quốc gia và các thỏa
thuận pháp lý quốc tế" [31, tr. 10] .
Qua những phân tích trên đây có thể rút ra kết luận: Quyền con ngƣời là
những quyền không bị tƣớc bỏ bởi bất cứ ai và bất cứ chính thể nào; đó là:
17

22. quyền sống, quyền tự do, quyền đƣợc mƣu cầu hạnh phúc, quyền đƣợc bảo vệ
và bình đẳng trƣớc pháp luật, quyền an ninh thân thể, quyền không bị hình phạt
tàn bạo và bất bình thƣờng…Đó cũng là những đòi hỏi chính đáng về tự do và
những nhu cầu cuộc sống cơ bản cần đƣợc đáp ứng của con ngƣời, không bị
phá hủy khi xã hội dân sự đƣợc thiết lập và không một xã hội hay một chính phủ
nào có thể xóa bỏ hoặc chuyển nhƣợng các quyền này. Nói cách khác, quyền
con ngƣời đóng vai trò “là cơ sở để xác định tính điều chỉnh tự định đoạt của
con ngƣời, khả năng độc lập của con ngƣời trong việc giải quyết các nhu cầu cá
nhân” [27, tr.21].
Nhƣ vậy, có thể hiểu quyền con ngƣời là một phạm trù tổng hợp, vừa là
"chuẩn mực tuyệt đối" mang tính phổ biến, vừa là "sản phẩm tổng hợp của một
quá trình lịch sử lâu dài luôn luôn tiến hóa và phát triển". Quyền con ngƣời
"không thể tách rời", đồng thời cũng không hoàn toàn phụ thuộc vào trình độ
phát triển kinh tế - xã hội... Quyền con ngƣời là một tổng thể những quyền gắn
bó với nhau trong mối tƣơng quan biện chứng, đó là quyền cá nhân và quyền
của dân tộc cộng đồng, quyền chính trị - dân sự và kinh tế văn hóa xã hội, quyền
của cá nhân đi đôi với nghĩa vụ đối với xã hội...
Nhƣ vậy, mặc dù cho đến nay vẫn còn tồn tại nhiều cách nhìn nhận khác
nhau về quyền con ngƣời, nhƣng rõ ràng rằng quyền con ngƣời là những giá trị
cao cả cần đƣợc tôn trọng và bảo vệ trong mọi xã hội và mọi giai đoạn lịch sử.
Trong thời đại ngày nay, quyền con ngƣời không thể tách khỏi hòa bình, dân
chủ và phát triển.
1.1.2:Kháiniệm quyền công dân
Quyền công dân, về nguồn gốc lịch sử nó là một khái niệm xuất hiện cùng
với cách mạng tƣ sản và chỉ tồn tại trong xã hội công dân. Cách mạng tƣ sản đã
biến con ngƣời từ địa vị thần dân trong nhà nƣớc quân chủ sang địa vị công dân
trong nhà nƣớc cộng hòa. Nghĩa là khi đề cập đến khái niệm công dân là đề cập
đến một bộ phận con ngƣời, theo quy định của pháp luật với tƣ cách là những
thành viên bình đẳng trong nhà nƣớc, từ đó mà quyền con ngƣời đƣợc thừa nhận
một cách rộng rãi và bình đẳng với ý nghĩa là quyền công dân. Nhƣng quyền
18

23. công dân không phải và không bao giờ trở thành hình thức cuối cùng của quyền
con ngƣời, nó chỉ thể hiện mối quan hệ giữa công dân với Nhà nƣớc và mối
quan hệ đó đƣợc xác định thông qua một chế định pháp luật, đặc biệt là chế định
quốc tịch.
Hiện vẫn tồn tại một số khái niệm khác nhau về quyền công dân:
Theo Đại từ điển Tiếng Việt thì quyền công dân là: “Quyền của ngƣời
công dân đƣợc thừa nhận, bao gồm quyền tự do dân chủ và các quyền kinh tế -
văn hóa xã hội” [19, tr.1384].
Theo Tiến sĩ Nguễn Đình Lộc, “Quyền công dân – đó là sự thể chế hóa về
mặt nhà nƣớc bằng pháp luật địa vị con ngƣời trong khuôn khổ nhà nƣớc, là sự
thừa nhận trong chừng mực mà nhà nƣớc chấp nhận, địa vị con ngƣời của cá
nhân trong nhà nƣớc”. [64, tr.75]
Thạc sĩ Vũ Công Giao cho rằng: “Quyền công dân là tập hợp các quyền tự
nhiên đƣợc pháp luật của một nƣớc quy định, mà tất cả những ngƣời có chung
quốc tịch của nƣớc đó đƣợc hƣởng một cách bình đẳng”. [24, tr.21]
Các khái niệm trên tuy có sự diễn đạt khác nhau, nhƣng về bản chất, nội
dung đều xuất phát từ khái niệm về quyền công dân của C.Mác. Về vấn đề này
C.Mác cho rằng “Quyền công dân là những quyền chính trị, những quyền cá
nhân con ngƣời với tƣ cách là thành viên xã hội công dân” [53, tr.14].
Nhƣ vậy, khái niệm công dân, quyền công dân ra đời sau quyền con
ngƣời, nó gắn liền và đƣợc sử dụng rộng rãi trong xã hội tƣ sản.
So với khái niệm quyền con ngƣời thì khái niệm quyền công dân mang
tính xác định hơn. Tuy nhiên quan niệm về quyền công dân của mỗi quốc gia là
khác nhau, và tùy thuộc vào thể chế chính trị, vào giai cấp cầm quyền trong xã
hội. Trƣớc dây ở các nƣớc xã hội chủ nghĩa vấn đề quyền con ngƣời ít khi
đƣợc nói đến nên mặc nhiên đƣợc hiểu rằng quyền con ngƣời và quyền công
dân là đồng nhất. Trong các văn kiện pháp lý (Hiến pháp, pháp luật) chỉ tồn tại
thuật ngữ quyền công dân. Ngay ở Việt Nam cũng vậy, trong các hiến pháp năm
1946, năm 1959, năm 1980 đều chỉ đề cập đến vấn đề quyền và nghĩa vụ của
công dân mà không đề cập đến vấn đề quyền con ngƣời. Chỉ đến Hiến pháp năm
19

24. 1992, vấn đề quyền con ngƣời mới chính thức đƣợc đề cập đến với nội dung “Ở
nƣớc Cộng hòa Xã hội Chủ nghĩa Việt Nam, các quyền con ngƣời về chính trị,
dân sự, kinh tế, văn hoá và xã hội đƣợc tôn trọng, thể hiện ở các quyền công dân
và đƣợc quy định trong Hiến pháp và luật” (Điều 50 – Hiến pháp năm 1992).
Tuy nhiên, Hiến pháp năm 1992 chỉ thừa nhận thuật ngữ "quyền con ngƣời"
thông qua quy định “quyền con ngƣời về chính trị, dân sự và kinh tế, văn hóa,
xã hội đƣợc thể hiện trong quyền công dân” tại Điều 50 nhƣng lại chƣa phân
biệt rạch ròi đƣợc quyền con ngƣời với quyền cơ bản của công dân. Khắc phục
thiếu sót đó, Hiến pháp năm 2013 đã có sự phân biệt giữa “quyền con ngƣời” và
“quyền công dân”. Theo đó, quyền con ngƣời đƣợc quan niệm là quyền tự
nhiên vốn có của con ngƣời từ lúc sinh ra (kể cả đối với ngƣời quốc tịch nƣớc
ngoài, ngƣời không quốc tịch, ngƣời có quốc tịch Việt Nam đã bị tƣớc hoặc
hạn chế một số quyền công dân); còn quyền công dân, trƣớc hết cũng là quyền
con ngƣời, nhƣng việc thực hiện nó gắn với quốc tịch, tức là gắn với vị trí pháp
lý của công dân trong quan hệ với nhà nƣớc. Để làm rõ sự khác biệt này, tham
khảo các công ƣớc Quốc tế về quyền con ngƣời và Hiến pháp của các nƣớc,
Hiến pháp 2013 đã sử dụng từ “mọi ngƣời” khi thể hiện quyền con ngƣời và
dùng từ “công dân” khi quy định về quyền công dân. Bên cạnh đó, nhằm khắc
phục sự tùy tiện ra các quy định trong việc hạn chế quyền con ngƣời, quyền
công dân, Hiến pháp năm 2013 đã quy định nguyên tắc “Quyền con ngƣời,
quyền công dân chỉ có thể bị hạn chế theo quy định của luật trong trƣờng hợp
cần thiết vì lý do quốc phòng, an ninh quốc gia, trật tự án toàn xã hội, đạo đức
xã hội, sức khỏe của cộng đồng”. Theo đó, không ai đƣợc tùy tiện cắt xén, hạn
chế các quyền, ngoại trừ các trƣờng hợp cần thiết nói trên do Luật định. Điều
này xác lập nguyên tắc quyền con ngƣời, quyền công dân chỉ bị hạn chế bằng
Luật chứ không phải các văn bản dƣới luật: “Ở nƣớc Cộng hòa XHCN Việt
Nam, các quyền con ngƣời, quyền công dân về chính trị, dân sự, kinh tế, văn
hóa, xã hội đƣợc công nhận, tôn trọng, bảo vệ, bảo đảm theo Hiến pháp và pháp
luật” (Điều 14- Hiến pháp năm 2013).
20

25. 1.1.3:Quan hệgiữa quyền con người, quyền công dân
Quyền con ngƣời là những quyền tự nhiên và xã hội của con ngƣời và
không bị tƣớc bỏ bởi bất cứ ai và bất cứ chính thể nào, mọi ngƣời sinh ra đều
bình đẳng và đƣợc tạo hóa ban cho một số quyền không thể tƣớc bỏ, nhƣ quyền
sống, quyền đƣợc tƣ do và quyền mƣu cầu hạnh phúc.
Quyền con ngƣời chính là thành quả đấu tranh lâu dài qua các thời đại
của nhân loại, của các dân tộc bị áp bức trên thế giới nhằm xác định quyền bình
đẳng, tự do trong các quan hệ giữa ngƣời với ngƣời, cũng nhƣ giữa các dân tộc,
và đó cũng là thành quả đấu tranh của loài ngƣời nhằm hƣớng tới làm chủ thiên
nhiên, làm chủ xã hội, làm chủ bản thân mình. Đó là quyền tự nhiên của mỗi
ngƣời với tƣ cách là thực thể của tự nhiên và xã hội, không phân biệt quốc tịch,
màu da, ngôn ngữ và chính kiến,…đƣợc bảo đảm bằng pháp luật quốc tế, quốc
gia mà trƣớc hết là luật pháp quốc gia [24, tr. 32-35].
Quyền con ngƣời không chỉ bao quát quyền công dân mà còn là quyền
của tất cả mọi ngƣời, không phân biệt quốc tịch, năng lực hành vi dân sự và
năng lực pháp luật. Đó còn là quyền của quốc gia. Đặc biệt các quyền về kinh tế,
xã hội của ngƣời dân trong đó có quyền sở hữu tƣ nhân, quyền tự do kinh
doanh, đƣợc nhà nƣớc tôn trọng, bảo vệ và thực hiện.
Quyền công dân là khả năng công dân thực hiện một hành vi nào đó theo
quy định của pháp luật một cách tự nguyện, tự do ý chí nhằm thỏa mãn những
nhu cầu và lợi ích của bản thân.
Khi nghiên cứu vấn đề “quyền con ngƣời” ta phải xem xét đầy đủ cả hai
khái niệm quyền con ngƣời và quyền công dân. Đây là hai khái niệm cơ bản, có
mối quan hệ biện chứng, mật thiết với nhau nhƣng cũng có sự độc lập nhất định
với nhau và cần đƣợc phân biệt rõ khi tiếp cận vấn đề này.
Khái niệm quyền con ngƣời là khái niệm rộng hơn so với khái niệm
quyền công dân. Nó không chỉ biểu hiện mối quan hệ giữa cá nhân với nhà nƣớc
mà còn biểu hiện mối quan hệ giữa cá nhân con ngƣời với cộng đồng xã hội. Do
đó trong mối quan hệ giữa cá nhân và xã hội, quyền con ngƣời bao gồm toàn bộ
những quyền tự nhiên đƣợc xác định từ khi họ sinh ra và tồn tại suốt cuộc đời
21

26. họ. Nó là “là cơ sở để xác định tính điều chỉnh tự định đoạt của con ngƣời, khả
năng độc lập của con ngƣời trong việc giải quyết các nhu cầu cá nhân” [24,
tr.21].
Trong quan hệ với cộng đồng nhân loại quyền con ngƣời bao gồm những
nhu cầu, lợi ích của con ngƣời đƣợc ghi nhận và bảo vệ bằng cả pháp luật quốc
gia và pháp luật quốc tế. Phạm vi tồn tại của nó không chỉ trong mối quan hệ với
một nhóm, một dân tộc, một quốc gia mà còn tồn tại trong mối quan hệ với cả
cộng đồng nhân loại. Nó thể hiện sự bình đẳng không chỉ những ngƣời có chung
quốc tịch, mà còn biểu hiện sự bình đẳng của mọi ngƣời trong cả cộng đồng
ngƣời.
Từ phân tích trên cho thấy, khái niệm quyền công dân và quyền con
ngƣời tuy có quan hệ gần gũi, mật thiết nhƣng không đồng nhất cả về chủ thể
lẫn nội dung. Tuy nhiên, hoàn toàn không có sự đối lập giữa quyền con ngƣời
và quyền công dân. Trong mối quan hệ giữa hai vấn đề này thì quyền con ngƣời
là khái niệm rộng hơn bao hàm cả quyền công dân, còn quyền công dân là một
thành tố, một bộ phận thiết yếu cơ bản của nó. Quyền con ngƣời không thể thay
thế quyền công dân, đồng thời quyền công dân không thể chứa đựng hết dung
lƣợng của quyền con ngƣời. Về chủ thể, chủ thể quyền con ngƣời cũng rộng
hơn quyền công dân vì ngoài những cá nhân là công dân, chủ thể quyền con
ngƣời còn bao gồm cả những cá nhân không phải là công dân nhƣ ngƣời nƣớc
ngoài, ngƣời không quốc tịch.
1.2:Lịch sử phát triển của tư tưởng về quyền con người
1.2.1:Tưtưởng về quyền con người thời kỳ cổ đại
Trong xã hội nguyên thủy, nguyên tắc đƣợc đặt lên hàng đầu hay còn gọi
là nguyên tắc vàng, trong cuộc sống sinh hoạt con ngƣời luôn tôn trọng và hoàn
toàn bình đẳng với nhau. Kéo theo, các dân tộc (theo nghĩa là thị tộc, bộ lạc)
cũng tồn tại mối quan hệ bình đẳng. Mà ở đó, trong mỗi thị tộc, bộ lạc mọi
ngƣời đều có quyền ngang nhau. Họ cùng sống, cùng lao động và cùng thừa
hƣởng mọi thành quả lao động mà tập thể làm ra. Tuy nhiên tất cả sự bình đẳng
22

27. ấy đều dựa trên cơ sở đời sống vật chất còn khá thô sơ lạc hậu thấp kém, sự tƣ
hữu là nhỏ giọt.
Qúa trình phát triển của lịch sử đã tạo ra nhiều cách thức để con ngƣời
đấu tranh với thiên nhiên và chinh phục thiên nhiên kéo theo sức sản xuất phát
triển và lúc này của cải dƣ thừa càng nhiều, càng lớn. Tƣ hữu cũng dần dần xuất
hiện với sự ra đời của một xã hội có giai cấp và nhà nƣớc. Theo đó, những
nguyên tắc vàng trƣớc đây của xã hội nguyên thủy cũng bị xé nhỏ ra, những
bình đẳng bị mất dần.
Xã hội phƣơng Tây cổ đại là một xã hội chiếm hữa nô lệ mang tính chất
điển hình. Trong đó hai giai cấp chủ yếu là chủ nô và nô lệ. Do đó, mâu thuẫn
chủ yếu giữa chủ nô và nô lệ cũng chính là mâu thuẫn giai cấp. Nô lệ là lực
lƣợng chính sản xuất ra của cải vật chất cho xã hội nhƣng họ lại bị coi nhƣ súc
vật và hàng hóa để trao đổi, buôn bán. Trong khi đó giới chủ nô lại nắm trong
tay mọi đặc quyền đặc lợi.
Giai cấp nô lệ đã đứng lên để giành lại sự tự do và đòi lại phẩm giá của
họ. Sự uất hận đó đã bùng lên thành các cuộc khởi nghĩa. Một trong những cuộc
khởi nghĩa tiêu biểu diễn ra vào năm 74 - 71 TCN do Xpacstacút lãnh đạo đòi
xóa bỏ áp bức và nô dịch. Song cuộc khởi nghĩa đã bị thất bại do không đề ra
đƣợc cƣơng lĩnh, không tuyên bố đƣợc mục đích, chƣa vƣợt qua giới hạn của
giai cấp nên họ đã bị đàn áp rất dã man. Tuy nhiên, mọi thứ đều không trở thành
vô nghĩa, và phong trào đấu tranh dù thất bại nhƣng đã ảnh hƣởng to lớn tới sự
phát triển nhận thức về quyền con ngƣời.
Đáng chú ý trong thời kỳ Hy Lạp - La Mã cổ đại, có thể nói bƣớc đi ban
đầu về quyền con ngƣời ở đây đầu tiên xuất hiện trong các tƣ tƣởng, học thuyết
triết học, chính trị - xã hội. Đặc biệt, quyền con ngƣời gắn chặt với những tƣ
tƣởng, học thuyết về con ngƣời, về giải phóng, về mối quan hệ giữa con ngƣời
với con ngƣời, con ngƣời và xã hội, con ngƣời và nhà nƣớc, v.v… Đây có thể
coi là những tiền đề, mầm mống đầu tiên trong các tƣ tƣởng về quyền con
ngƣời. Quyền con ngƣời ở đây đã đƣợc đề cập đến trong các học thuyết của
Platon, Aristotelos, , v.v.. Aristotelos cho rằng, chỉ những công dân (nam giới từ
23

28. 18 tuổi trở lên) mới có quyền công dân, cònphụ nữ, tr em, nô lệ, v.v… không có
các quyền con ngƣời nhƣ các công dân khác. Lúc này, các tầng lớp dƣới của xã
hội, nhƣ tầng lớp nô lệ thậm chí đƣợc xem nhƣ công cụ biết nói, chứ không
phải là con ngƣời. Chẳng hạn, Platon coi nông dân và thợ thủ công là hạng
ngƣời thấp nhất. Trong “Nhà nƣớc lý tƣởng của ông”. Platon cho rằng: Trong
xã hội cần phải duy trì các hạng ngƣời khác nhau và do đó không thể có sự hoàn
toàn bình đẳng giữa mọi ngƣời đƣợc [14, tr.41-44]. Tuy nhiên, lúc này quyền
con ngƣời mới chỉ là những tƣ tƣởng manh nha, chƣa đƣợc quan tâm nghiên
cứu và chƣa đƣợc thừa nhận nhƣ một giá trị phổ biến của con ngƣời. Xã hội
thời kỳ Hy Lạp - La Mã cổ đại có sự phân hóa giai tầng sâu sắc giữa giai cấp
thống trị và giai cấp bị trị, giữa tầng lớp chủ nô và tầng lớp nô lệ, do vậy quyền
con ngƣời lúc này cũng mang tính giai cấp sâu sắc, chỉ những tầng lớp quý tộc
trong xã hội mới có các quyền cơ bản, còn nô lệ thì không hề có quyền chút nào.
Tuy nhiên, cũng không tránh khỏi những hạn chế về điều kiện lịch sử và
xã hội mang lại,quyền con ngƣời chỉ dành cho tầng lớp giàu có, có học thức, địa
vị, đó là tầng lớp quý tộc, quan lại, tăng lữ… cònđại đa số nông dân công xã, nô
lệ lại không đƣợc hƣởng điều đó. Mặt khác, những quan điểm trên đều phủ
nhận đấu tranh giai cấp, đề cao tƣ tƣởng cam chịu, an phận. Ngoài ra, họ coi sự
áp bức, bóc lột giai cấp, dân tộc và nguồn gốc của mọi sự khổ đau là do thiên ý -
tức mệnh trời.
Nhƣ vậy, có thể khẳng định trong thời kỳ cổ đại đã xuất hiện những tƣ
tƣởng đầu tiên về quyền con ngƣời. Đó là sự đấu tranh đòi quyền tự do, bình
đẳng - những quyền cơ bản nhất của con ngƣời. Vì thế, có thể thấy quyền con
ngƣời ngay từ đầu đã mang tính giai cấp sâu sắc, nó cũng liên quan chặt ch đến
việc giải quyết mối quan hệ giữa cá nhân cộng đồng, đặc biệt là mối quan hệ
giữa cá nhân và nhà nƣớc. Quan niệm chủ yếu trong thời kỳ này là quyền con
ngƣời không phải là một giá trị phổ biến, hay nói cách khác, quyền con ngƣời
chỉ đƣợc dành cho một bộ phận ngƣời trong xã hội. Do đó, con ngƣời thời kỳ
này cũng phản ánh cuộc sống đấu tranh giữa hai xu hƣớng: xu hƣớng đấu tranh
24

29. đòi quyền giai cấp, nô lệ và xu hƣớng bảo vệ của giai cấp chủ nô, phủ nhận
quyền của giai cấp nô lệ.
1.2.2:Tư tưởng về quyền con người trong thời kỳ cận – hiện đại
Đến thời kỳ Phục hƣng vấn đề quyền con ngƣời có sự phát triến đột phá
so với các giai đoạn trƣớc. Sử dĩ nhƣ vậy là vì thời kỳ Phục hƣng không chỉ
phục hồi và phát huy tất cả những giá trị tốt đẹp trong thời kỳ Hy Lạp - La Mã
cố đại ở phƣơng Tây đã bị xóa bỏ trong thời kỳ trung đại mà còn có xu hƣớng
chống lại một cách mạnh m những “gông cùm” của thời trung đại. Trong số
những giá trị tốt đẹp mà thời kỳ Phục hƣng hết sức đề cao đó là tƣ tƣởng nhân
văn về con ngƣời, tƣ tƣởng giải phóng con ngƣời. Con ngƣời thời kỳ này
không còn lấy Thƣợng đế mà lấy chính mình làm trung tâm và thƣớc đo tất thẩy
mọi vật. Các giá trị hiện thực của con ngƣời đƣợc đề cao. Hình tƣợng con
ngƣời cƣờng tráng ngẩng cao đầu đòi tự do và công lý, không khuất phục trƣớc
mọi trở ngại... đã trở thành phƣơng châm tƣ tƣởng và văn hóa thời kỳ này [50,
tr.253]. Tôn trọng con ngƣời, đề cao con ngƣời, do đó tất cả những gì thuộc về
con ngƣời, nhƣ quyền con ngƣời đều phải đƣợc tôn trọng và đảm bảo, đó là
tinh thần nhân bản của thời kỳ Phục hƣng.
B. Spinoza (1632 - 1677), nhà triết học duy vật ngƣời Hà Lan đã tiếp thu và
phát triển những giá trị tích cực của thời kỳ Phục hƣng, đặc biệt là những tƣ tƣởng
về tự do. Ông nhận thấy tất cả các quyền tự do của con ngƣời đều bị xâm phạm
trong xã hội hiện tại. Khi đề cập đến tự do trong khuôn khổ các điều kiện xã hội và
các hệ thống chính trị, ông đã chỉ ra làm thế nào để đạt đƣợc tự do của con ngƣời
trong phạm vi tất yếu. Theo B. Spinoza, trong các điều kiện xã hội và chính trị hiện
tại có thể đạt tới tự do tối thiêu nhƣng hiện thực, cần thiết cho con ngƣời. Theo
quan điểm của ông khái niệm “tự do” có nội dung cụ thế, riêng biệt, đặc thù, đó là:
tự do ngôn luận, tự do báo chí, tự do lập pháp, tự do tƣ tƣởng, v.v... Nói cách khác
đây là các quyền tự do mà sau này đƣợc gọi là quyền tự do dân chủ. Để đạt đƣợc
quyền tự do cho mọi ngƣời, B. Spinoza đã kiến nghị các nhà cầm quyền thực hiện
các nguyên tắc quản lý hợp lý tối đa và bản thân họ cũng cần tuân thủ các nguyên
tắc ấy. Chính quyền nhà nƣớc cần đƣợc tố chức
25

30. phù hợp với quan niệm về lƣơng tri và tính nhân văn. Chính B. Spinoza đã đƣa
ra lối suy luận nhƣ vậy về tự do [16, tr.40].
Những tƣ tƣởng đề cao quyền dân tộc và đặc biệt là quyền con ngƣời đã
trở thành phong trào đấu tranh rầm rộ từ thời Phục hƣng (thế kỷ XIV - XV). Sau
đó nó đƣợc sự “tiếp sức ’ bởi các nhà Duy lý (thế kỷ XVII) và phát triển mạnh
m ở thế kỷ XVIII mà lịch sử vẫn thƣờng gọi là “Thế kỷ Ánh sáng” hay “Triết
học Ánh sáng ” để rồi đƣợc khẳng định trong các bản Tuyên ngôn của cách
mạng tƣ sản.
Những tƣ tƣởng giải phóng con ngƣời, đề cao con ngƣời thời kỳ này tiếp
tục đƣợc các nhà tƣ tƣởng thời cận đại khẳng định và phát triển, trong đó tiêu
biểu là Thomas Hobbes (1588 - 1679), J. Locke (1632 - 1704) và Thomas Paine
(1731 - 1809), J.J. Rousseau (1712 - 1778), v.v... Thomas Hobbes cho rằng
quyền tự nhiên cốt yếu của con ngƣời là “đƣợc sử dụng quyển lực của chỉnh
mình đế đảm bảo cuộc sổng của bản thân mình và do đó, đƣợc làm bất cứ điều
gì mà mình cho là đúng đắn và hợp lý... ” [16,40]. Trong các tác phẩm của mình,
J. Locke cho rằng các Chính phủ chẳng qua chỉ là một dạng “khế ƣớc xã hội ”
giữa những k cai trị và ngƣời bị trị (đa số công dân) tự nguyện kí vào bản khế ƣớc
này với kì vọng và mong muốn sử dụng Chính phủ nhƣ là một phƣơng tiện để bảo
vệ các “quyền tự nhiên ” của họ chứ không phải là ban phát và quy định các quyền
cho họ. Từ cách tiếp cận đó, J. Locke cho rằng các Chính phủ chỉ có thể “chính
danh ” hay “hợp pháp’’ khi thừa nhận, tôn trọng, bảo vệ và thúc đấy các quyền bấm
sinh, vốn có của công nhân. J. Locke cho rằng: “Con ngƣời sinh ra, nhƣ đã đƣợc
chứng minh, với một địa vị tự do hoàn hảo và sự thụ hƣởng không bị kiếm soát đối
với tất cả các quyền và những ân huệ của luật tự nhiên, một cách bình đắng nhƣ bất
kỳ ai khác hay nhƣ với tất cả lƣợng ngƣời trên thế giới này”. I.Locke còn chỉ ra
rằng: “quyền tự nhiên của con ngƣời là quyền sống, quyền tự do, quyền tƣ hữu”
[43, tr.40]. Còn Thomas Paine, trong tác phẩm nổi tiếng Các quyền của con ngƣời
(Rihgts of Man, 1791) thì nhấn mạnh rằng các quyền không thể nào đƣợc ban phát
bởi bất kì Chính phủ nào, bởi l , điều đó không đồng thời cho phép các Chính phủ
đƣợc rút lại các quyền ấy theo ý chí
26

31. của họ... Nhƣ thế Thomas Paine đã gián tiếp khẳng định rằng “các quyền của con
ngƣời là những giá trị tự nhiên” [43, tr.43-45]. Một trong những đại diện tiêu biếu
của triết học khai sáng Pháp là J.J. Rousseau. Những tƣ tƣởng của ông và các nhà
khai sáng Pháp đã tạo ra cơ sở cho sự phát triển quyền con ngƣời nói chung và sự
phát triển quyền con ngƣời ở Pháp nói riêng. Trong tác phẩm Khế ƣớc xã hội
(1762), J.J. Rousseau tập trung bàn về lý tƣởng tự do, bình đẳng của con ngƣời.
Tất cả mọi ngƣời đều có quyền tự do, bình đắng, bất kể có nguồn gốc xuất thân
nhƣ thế nào. Ông khẳng định con ngƣời sinh ra đã tự do, tự do là từ bản chất của
con ngƣời, “nhƣng đâu đâu con ngƣời cũng sống trong xiềng xích
”. Để đấu tranh cho tự do, bình đẳng, J.J.Rousseaucho rằng cần đến khế ƣớc xã
hội. Nội dung cơ bản của khế ƣớc xã hội là “mỗi thành viên trong khi khép
mình vào tập thể, dùng sức mạnh tập thể, vẫn đƣợc tự do đầy đủ nhƣ trƣớc, vẫn
chỉ tuân theo chính bản thân mình ” [14, tr.115].
Tƣ tƣởng và học thuyết của các nhà tƣ tƣởng cận đại kể trên đã đề
xƣớng một thuyết Duy lý mới về quyền tự nhiên. Lý thuyết này đã đóng góp rất
to lớn vào sự hình thành thế giới quan vào việc chuẩn bị nền tảng tƣ tƣởng cho
các cuộc cách mạng tƣ sản châu Âu. Ngoài ra nó còn góp phần củng cố về mặt
pháp luật, đồng thời vẫn chứng minh cho những ý niệm mới về quyền và tự do
cá nhân, về tính thiết yếu của pháp luật trong quan hệ giữa cá nhân với nhà
nƣớc. Quan niệm về khế ƣớc xã hội nhƣ là phần phát sinh cơ sở pháp luật của
hoạt động nhà nƣớc - là một yếu tố cấu thành quan trọng của những ý niệm mới
về quyền tự nhiên của con ngƣời và sự tôn trọng những quyền này trong trạng
thái nhà nƣớc [14, tr.76].
Có thể nói, thời kỳ cận đại cùng với sự thành công của cách mạng tƣ sản
châu Âu và sự ra đời của chế độ tƣ bản chủ nghĩa đã góp phần thể chế hóa hiện
thực hóa các quyền tự nhiên của con ngƣời nhƣ quyền sống, quyền tự do và
quyền sở hữu tài sản, quyền mƣu cầu hạnh phúc, quyền không bị áp bức, v.v...
Sự xuất hiện của các học thuyết về nhà nƣớc, về các quyền tự nhiên trong giai
đoạn này đã thúc đẩy quyền con ngƣời phát triển. Bắt đầu từ giai đoạn này,
quyền con ngƣời mới đƣợc các nhà tƣ tƣởng phát triển tƣ sản bàn đến nhƣ một
27

32. số học thuyết [14, tr.14]. Cũng chính từ đây, xuất hiện các khuynh hƣớng khác
nhau về quyền con ngƣời nhƣ: khuynh hƣớng quyền con ngƣời tự nhiên,
khuynh hƣớng pháp lí, v.v...
Khuynh hƣớng quyền con ngƣời tự nhiên (Natural right) cho rằng quyền
con ngƣời là những gì bẩm sinh, mọi cá nhân ngay từ khi sinh ra đã có bởi đơn
giản họ là “con ngƣời ” là thành viên của gia đình nhân loại. Điều đó cũng đồng
nghĩa với việc các quyền con ngƣời không bị phụ thuộc vào phong tục, tập
quán, truyền thống văn hóa hay ý chí của bất cứ cá nhân, giai cấp, tầng lớp, tổ
chức, cộng đồng hay nhà nƣớc nào và không một chủ thể nào, kể cả nhà nƣớc,
có thể tùy ý ban phát hay tƣớc bỏ các quyền con ngƣời. Đại diện cho khuynh
hƣớng quyền tự nhiên là các nhà tƣ tƣởng thời cận đại nhƣ T.Hobbes, J. Locke,
Thomas Paine, v.v... Thuyết quyền tự do có điểm tích cực nhƣ ở chỗ đề cao con
ngƣời với tƣ cách là sản phẩm cao nhất thuần túy nhất của sự phát triển. Nhƣng
có nhƣợc điểm ở chỗ chƣa nhìn thấy nguồn gốc xã hội của quyền con ngƣời, do
đó chƣa thấy đƣợc tính chất lịch sử, tính giai cấp, sự phát triển trong những đòi
hỏi về quyền con ngƣời [43, tr.40].
Ngƣợc lại, khuynh hƣớng quyền pháp (Legal Right) (hay còn gọi là
khuynh hƣớng thực định), cho rằng các quyền của con ngƣời không phải là
quyền tự nhiên, không phải là bẩm sinh mà là do nhà nƣớc xác định và pháp
điển hóa thành các quy phạm pháp luật hoặc xuất phát từ truyền thống văn hóa.
Nói cách khác, chỉ khi đƣợc thừa nhận bằng pháp luật thì các quyền tự nhiên
mới có tính hợp pháp. Nhƣ vậy, theo khuynh hƣớng quyền pháp lý, phạm vi,
giới hạn và các góc độ nhất định, cả thời hạn hiệu lực của các quyền con ngƣời
đều phụ thuộc vào ý chí của tầng lớp thống trị và các yếu tố nhƣ phong tục, tập
quán, truyền thống văn hóa của các xã hội theo quan điếm của các khuynh
hƣớng quyền tự nhiên thì các quyền con ngƣời có tính đồng nhất trong mọi
hoàn cảnh mọi không gian, thời gian. Còn theo khuynh hƣớng quyền pháp lý thì
các quyền con ngƣời có tính chất khác biệt tƣơng đối đầy đủ về lịch sử, văn
hóa, kinh tế, chính trị, xã hội, V. V...
28

33. Khuynh hƣớng pháp lý có điểm tích cực ở chỗ gắn quyền con ngƣời với
pháp luật, với ý chí nhà nƣớc, chỉ khi đƣợc pháp luật hóa thì mới trở thành
quyền. Tuy nhiên khuynh hƣớng này có điểm hạn chế ở chỗ tuyệt đối hóa nguồn
gốc quyền con ngƣời và ý chí nhà nƣớc, nhấn mạnh đến tính hợp pháp mà
không chú ý đến tính hợp lý của quyền [43, tr.41].
Đại diện tiêu biểu cho khuynh hƣớng quyền pháp lý là Edmund Burke
(1729 - 1797), Jeremy Bentham (1748 - 1832), John Stuart Mill (1806 - 1873).
Edmund Burke, trong tác phẩm Suy nghĩ về Cách mạng Pháp (Reílections on
the Revolution in France, 1770) và Jeremy Bentham, trong tác phẩm Phê phán
học thuyết về các quyền tự nhiên, không thể chuyển nhƣợng (Critique of the
Doctrine of Inalienable, Natural Rights, 1843) cùng cho rằng các ý tƣởng về các
quyền tự nhiên là vô nghĩa, và chẳng có quyền nào lại không thể chuyến nhƣợng
đƣợc [43, tr.43]. Jonh Stuart Mill trong tác phẩm Bàn về tự do (On Liberty,
1859) đã đề cập đến các quyền của cá nhân trong mối quan hệ với cộng đồng và
xã hội. John Stuart Mill cho rằng, con ngƣời có quyền tự do mƣu cầu hạnh phúc
cho điều kiện, không xâm phạm quyền tự do mƣu cầu hạnh phúc của ngƣời
khác. Quyền tự do đƣợc John Stuart Mill đề cập ở các nội dung: Quyền tƣ do tƣ
tƣởng, tự do tôn giáo, tự do hội họp, tự do thảo luận, tự do làm những điều mình
muốn, v.v...
Hai khuynh hƣớng chủ yếu về quyền con ngƣời vừa trình bày ở trên đã
đứng từ góc độ khác nhau đế xem xét về quyền con ngƣời. Khuynh hƣớng tự
nhiên nhấn mạnh đến góc độ pháp luật, thể chế. Do đó, đứng theo khuynh
hƣớng quyền tự nhiên thì quyền con ngƣời là đứng trên nhà nƣớc. Đối với
khuynh hƣớng quyền pháp lý thì quyền con ngƣời thuộc phạm vi pháp luật,
thuộc vào pháp luật, không có pháp luật thì không có quyền con ngƣời. Có thể
thấy, hai khuynh hƣớng trên đã tuyệt đối hóa hai khía cạnh cơ bản nhất của
quyền con ngƣời, do vậy cả hai quan điểm trên đều có điểm tích cực và hạn chế
nhƣ đã trình bày ở trên.
Từ hai khuynh hƣớng trên đã làm cho thời cận đại xuất hiện hai xu hƣớng.
Xu hƣớng thứ nhất, hay còn gọi là xu hƣớng tự do, cho rằng cần thu nhỏ quyền
29

34. lực nhà nƣớc, coi đó là điều kiện thỏa mãn yêu sách của con ngƣời nhằm đảm
bảo sự an toàn của cá nhân, của tự do tƣ tƣởng, quyền tƣ hữu. Xu hƣớng thứ
hai lại cho rằng cần mở rộng và tăng cƣờng quyền lực nhà nƣớc nhằm thiết lập
một quyền lực dân chủ để đảm bảo thỏa mãn yêu sách về các quyền của con
ngƣời [43, tr.18]. Ngƣời đại diện xu hƣớng thứ nhất là J. Locke, còn đại diện
xu hƣớng thứ hai là T. Hobbes.
Từ cách nhìn khác nhau về quyền con ngƣời, quyền công dân, các trƣờng
phái lý luận cũng có sự khác nhau cơ bản về hình thức tổ chức nhà nƣớc, ranh
giới giữa chính trị và vai trò của ngƣời dân. Tuy nhiên, các lý thuyết đều đi đến
thống nhất rằng nhà nƣớc không phải là vô hạn, nó bị giới hạn bởi một loạt các
quyền mà các công dân vẫn đƣợc bảo lƣu kể cả sau khi đã ký khế ƣớc xã hội.
Nhà nƣớc không thể buộc các công dân tiếp nhận một hình thức tƣ duy nào đó
hay chỉ nói những điều nhà nƣớc quy định. Ngƣợc lại, nhà nƣớc s hùng mạnh
khi nó vừa bảo đảm việc duy trì cuộc sống cho mỗi công dân vừa thỏa mãn
những nhu cầu của họ.
Đƣợc xem nhƣ học trò của Rousseau, Immanuel Kant (1724-1804) là nhà
tƣ tƣởng quan trọng nhất của triết học kỷ Ánh sáng. Kant thừa nhận sự tồn tại
của Chúa và sự bất tử của linh hồn nhƣng không thừa nhận mọi mƣu toan
chứng minh cho những gì ông tin chắc về sự thật căn bản của tinh thần. Về điểm
này Kant gần với Decartes. Kant là một trong những ngƣời sáng lập quan trọng
nhất của học thuyết triết học về các quyền cơ bản và ông đặt học thuyết này
trong mối quan hệ với tính bất khả xâm phạm của nhân phẩm con ngƣời.
Theo Immanuel Kant, mệnh lệnh thực tiễn là những gì : “hành động tới
mức anh đối xử với con ngƣời cũng nhƣ đối với bản thân anh và mọi cá nhân
khác, luôn cùng lúc, giống nhƣ một mục tiêu chứ không bao giờ là một phƣơng
tiện” [80, tr.295]. Ý tƣởng này s đƣợc nhắc lại một cách ngắn gọn trong tác
phẩm “Phê phán lý tính thực tiễn” với tựa đề “luật cơ bản của lý tính thực tiễn” :
“Hãy hành xử làm sao cho phƣơng châm của ý chí anh có thể cùng lúc có giá trị
nhƣ một nguyên tắc của luật pháp phổ biến” [81, tr.643].
30

35. Immanuel Kant đi xa hơn khi khẳng định: Bản thân con ngƣời chính là
nhân phẩm, thực tế con ngƣời không thể bị sử dụng bởi một ai đó đơn giản nhƣ
một phƣơng tiện, mà phải luôn đƣợc đối xử nhƣ một mục tiêu, và bằng cái đó
mà tạo nên nhân phẩm của con ngƣời (nhân cách của ngƣời đó), nhờ đó con
ngƣời vƣợt cao hơn tất cả các bản thể khác trên thế gian.
Quan niệm triết học về quyền con ngƣời đƣợc ƣơm mầm từ thời Cổ đại,
đƣợc nuôi dƣỡng và bổ sung trong suốt chiều dài lịch sử và trở thành học thuyết
vào thời kỳ Phục hƣng và kỷ Ánh sáng. Tất cả tạo thành tiền đề và nền tảng dẫn
đến việc thừa nhận các “quyền căn bản” bởi pháp luật thực định vào thế kỷ 17
thông qua Tuyên ngôn về các quyền của Anh 1688, thế kỷ 18 với Tuyên ngôn
độc lập của nƣớc Mỹ, Tuyên ngôn về nhân quyền và dân quyền của Pháp...
Emmamuel Kant là triết gia tiêu biểu nhất trong việc tạo lập nền tảng triết học
về quyền con ngƣời. Ông tiếp nhận một phần di sản của truyền thống luật tự
nhiên khách thể, phát triển thành học thuyết về quyền con ngƣời-nhân phẩm con
ngƣời. Dĩ nhiên, Kant vẫn trung thành với những phân biệt đối xử phổ biến của
thời đại ông nhƣ giữa đàn ông và phụ nữ, cũng nhƣ những cấm đoán tình dục
mang tính truyền thống. Tuy nhiên, có thể kết luận rằng Kant là ngƣời thiết lập
nên quan niệm về quyền con ngƣời với tƣ cách là một luận thuyết có hệ thống,
triết học Kant là nền tảng lý luận vững chắc để bảo vệ quyền cá nhân và mối liện
hệ của các quyền này với tính không thể xâm phạm của nhân phẩm con ngƣời.
Khi bàn đến vấn đề quyền con ngƣời, chúng ta không thể không bàn tới
quan niệm của chủ nghĩa Mac – Lênin về vấn đề quyền con ngƣời. C.Mac và
Ănghen chƣa bao giờ đƣa ra một định nghĩa nào về quyền con ngƣời nhƣ
chúng ta mong muốn, mặc dù các ông đã nhiều lần nói đến nội dung liên quan
quyền con ngƣời. Thậm chí nhiều khi các ông dùng chữ “quyền”, chúng ta cũng
cần phải hiểu là các ông đang nói đến “quyền con ngƣời”. Chính Mac đã khẳng
định điều đó: “Còn nói về quyền…quyền dƣới một hình thức chung nhất – với ý
nghĩa là quyền của con ngƣời” [61, tr.289].
Trong “Tuyên ngôn của Đảng Cộng sản”, C.Mác và Ph.Ănghen có đề cập
đến tƣ tƣởng về quyền con ngƣời và quyền dân tộc theo cách nhìn của chủ nghĩa
31

36. duy vật lịch sử. Khắng định sứ mệnh lịch sử của giai cấp công nhân là ngƣời
“giải phỏng mình đồng thời giải phỏng toàn nhân loại. Để thực hiện sứ mệnh
lịch sử đó, đòi hỏi giai cấp vô sản mỗi nƣớc trƣớc hết phải giành lấy chính
quyền, “phải tự mình vƣơn lên thành giai cấp dân tộc, phải tự mình trở thành
dân tộc " [1, tr.22].
Lênin cũng đã đấu tranh không mệt mỏi để giành lại quyền con ngƣời và
quyền dân tộc cho nhân loại. Ngoài những luận điểm về đấu tranh giai cấp để
giành lại quyền con ngƣời, Lênin đã vận dụng và phát triển sáng tạo những tƣ
tƣởng của C.Mác và Ph.Ănghen về vấn đề quyền dân tộc trong thời đại mới -
thời đại đế quốc chủ nghĩa và cách mạng vô sản - thời đại mà vấn đề dân tộc và
thuộc địa nổi lên gay gắt. Lênin đƣa ra Cƣơng lĩnh dân tộc trong “Tuyên ngôn
về các quyền ” với nội dung chủ yếu là: Thực hiện quyền dân tộc tự quyết, độc
lập thống nhất và toàn vẹn lãnh thổ, quyền bình đẳng giữa các dân tộc và chính
sách đại đoàn kết dân tộc.
1.3:Khái niệm giáodụcquyền con người
1.3.1:Một số vấn đề chung về giáo dụcquyền con người
Quyền đƣợc sống, quyền đƣợc mƣu cầu hạnh phúc, tự do, bình đẳng… là
những quyền cơ bản của con ngƣời. Quyền con ngƣời là thành quả phát triển
của lịch sử lâu dài sự nghiệp đấu tranh giải phóng, cải tạo xã hội và cải tạo thiên
nhiên của cả nhân loại. Trong một thế giới đang toàn cầu hoá hiện nay, quyền
con ngƣời ở mỗi quốc gia, không kể hoàn cảnh lịch sử, chế độ chính trị - xã hội,
kinh tế và văn hoá đều có những giá trị chung giống nhau, không thể chia cắt và
phụ thuộc lẫn nhau, đó là tính phổ cập của quyền con ngƣời. Vấn đề quyền con
ngƣời có vai trò quan trọng nhƣ vậy, nên việc giáo dục quyền con ngƣời nhằm
làm cho mỗi con ngƣời ý thức biết tôn trọng quyền của ngƣời khác và tự mình
biết bảo vệ quyền của mình có ý nghĩa hết sức quan trọng không chỉ đối với Việt
Nam nói riêng mà còn đối với toàn thể quốc gia dân tộc trên thế giới nói chung.
Quyền con ngƣời chỉ có thể đƣợc nhận thức và thực hiện đầy đủ thông qua giáo
dục quyền con ngƣời, chỉ có giáo dục quyền con ngƣời một cách toàn diện mới
32

37. giúp con ngƣời hiểu và thực hiện theo đúng quy định của pháp luật, đồng thời
biết tôn trọng những quyền của mình và của ngƣời khác.
Khái niệm giáo dục quyền con ngƣời đƣợc đề cập tới trong nhiều tài liệu
của các tổ chức quốc tế cũng nhƣ dƣới góc độ quan điểm của các cá nhân. Khát
vọng bảo vệ nhân phẩm của tất cả con ngƣời là cốt lõi của khái niệm quyền con
ngƣời. Nó coi cá nhân con ngƣời là trọng tâm của sự quan tâm. Nó dựa trên một
hệ thống giá trị toàn cầu phổ biến nhằm cống hiến cho sự linh thiêng của cuộc
sống và tạo ra một khuôn khổ để xây dựng hệ thống quyền con ngƣời, đƣợc các
quy phạm và tiêu chuẩn quốc tế bảo vệ. Trong suốt thế kỷ XX, quyền con ngƣời
đã phát triển nhƣ một khuôn khổ đạo đức, chính trị, pháp lý và nhƣ một hƣớng
dẫn nhằm phát triển một thế giới tự do khỏi sợ hãi và tự do làm điều mong
muốn.
Hiện đang tồn tại nhiều quan niệm khác nhau về giáo dục quyền con
ngƣời:
Quan niệm của giai cấp tƣ sản: Các nƣớc tƣ bản hiện đang rất quan tâm
đến vấn đề giáo dục quyền con ngƣời. Vấn đề này đƣợc các nƣớc phƣơng Tây
thực hiện thƣờng xuyên, liên tục cho mọi đối tƣợng cả trong phạm vi quốc gia
và cả trên phạm vi toàn cầu dƣới nhiều hình thức, phƣơng pháp khác nhau,
nhằm đạt đƣợc những mục đích khác nhau. Xuất phát từ lợi ích chính trị của
mình, họ chỉ tập trung vào việc giáo dục một số quan điểm về quyền con ngƣời
dƣới đây:
Ƣu tiên giáo dục các quyền tự nhiên:
Quan niệm này xuất phát từ việc tuyệt đối hóa quyền tự nhiên của con
ngƣời, dẫn đến việc tuyệt đối hóa cá nhân trong quan hệ cộng đồng xã hội, coi
quyền con ngƣời là bất khả xâm phạm, không phụ thuộc vào không gian, thời
gian, quốc gia, dân tộc. Mục đích của việc giáo dục quan điểm này nhằm:
Thứ nhất, đối với dân chúng trong nƣớc, quan điểm này tạo ra đƣợc một
hình thức xã hội dân chủ. Mọi ngƣời đều có quyền nhƣ nhau trong việc thực
hiện các mục tiêu, ý tƣởng sống, đƣợc quyền tự do, quyền sở hữu, quyền đƣợc
an toàn và chống áp bức...
33

38. Thứ hai, khi quyền, tự do cá nhân đƣợc đề cao tuyệt đối s dẫn đến việc
triệt tiêu quyền lợi của tập thể, nhóm, giới, xóa nhòa quyền giai cấp và s dẫn đến
hệ quả mà giai cấp tƣ sản - giai cấp đang thống trị xã hội mong muốn là ý thức
đấu tranh giai cấp trong xã hội bị thủ tiêu, ý thức đấu tranh đòi quyền lợi của tập
thể dân cƣ, sắc tộc, bộ phận xã hội bị xóa bỏ.
Theo Kế hoạch hành động của Thập kỷ Liên hiệp quốc về giáo dục quyền
con ngƣời (1995 - 2004), giáo dục quyền con ngƣời đƣợc hiểu là “các nỗ lực về
đào tạo, phổ biến, và thông tin nhằm tạo lập nền văn hóa toàn cầu về quyền con
ngƣời thông qua truyền đạt kiến thức, các kỹ năng, hình thành các thái độ và
hƣớng tới: Tăng cƣờng tôn trọng quyền con ngƣời và các quyền tự do cơ bản;
Phát triển đầy đủ nhân cách con ngƣời và ý thức về nhân phẩm; Tăng cƣờng
hiểu biết, khoan dung, bình đẳng giới và tình hữu nghị giữa các dân tộc, ngƣời
bản địa và các nhóm chủng tộc, quốc gia, đạo đức, tôn giáo và ngôn ngữ; Khả
năng hoạt động một cách có hiệu quả của tất cả mọi ngƣời trong một xã hội tự
do; Đẩy mạnh các hoạt động của Liên hợp quốc để gìn giữ hòa bình [34].
Một nhà nghiên cứu quyền con ngƣời thuộc Trung tâm quyền con ngƣời
của Trƣờng Đại học Minnesota, bà Nancy Flowers, cho rằng: “Giáo dục quyền
con ngƣời là tất cả quá trình học hỏi để phát triển kiến thức, kỹ năng và các giá
trị của quyền con ngƣời, nhằm thúc đẩy sự công bằng, khoan dung, nhân phẩm,
cũng nhƣ tôn trọng các quyền và nhân phẩm của ngƣời khác”. Trong khi đó,
theo ngƣời sáng lập Thập kỷ giáo dục quyền con ngƣời toàn dân, ông Shulamith
Koenig, giáo dục quyền con ngƣời là để “mọi ngƣời biết về quyền con ngƣời
và biết đƣa ra đòi hỏi về quyền con ngƣời” [6, tr.30].
Là tổ chức quốc tế tiên phong trong hoạt động thúc đẩy và bảo vệ nhân
quyền, Liên hợp quốc đặc biệt quan tâm đến vấn đề giáo dục nhân quyền, xem
đó nhƣ là một biện pháp cốt yếu và một chiến lƣợc hiệu quả để ngăn chặn các
vi phạm nhân quyền cũng nhƣ để xây dựng các xã hội bình đẳng, tự do và hòa
bình. Quan điểm của Liên Hợp Quốc về giáo dục quyền con ngƣời: Ngay từ khi
ra đời, Tuyên ngôn thế giới về nhân quyền đã lập tức có giá trị nhƣ một văn kiện
vĩ đại trong lịch sử nhân loại. Nó tạo ra sức mạnh về các khía cạnh pháp lý trong
34

39. quan hệ quốc tế, quốc gia, chính trị, đạo đức và những giá trị đó ngày càng
không ngừng đƣợc nâng cao với nền văn minh nhân loại. Kỷ niệm 50 năm
Tuyên ngôn thế giới về nhân quyền, Tổng thƣ ký Liên Hợp Quốc Kofi Annan
đã phát biểu:
... Hôm nay, chúng ta ghi nhớ sự bắt đầu của năm thứ 50 sự ra đời của Tuyên
ngôn thế giới về nhân quyền. ở khắp mọi nơi trên thế giới, đàn ông, phụ nữ và tr
em thuộc đủ các màu da và tín ngƣỡng s tụ họp để đón nhận những quyền con
ngƣời chung của chúng ta... Nhân quyền là cơ sở của sự tồn tại và cùng tồn tại
của con ngƣời. Quyền con ngƣời là phổ biến, không thể chia tách và phụ thuộc
lẫn nhau. Nhân quyền là cái làm nên nhân loại chúng ta. Đó là những nguyên tắc
mang tính cơ sở để chúng ta thiết lập cái ngôi nhà thiêng liêng cho phẩm giá loài
ngƣời... Khi chúng ta nói về quyền sống, hoặc về quyền phát triển, hoặc về
quyền đƣợc bất đồng quan điểm và có sự khác biệt, có nghĩa là chúng ta đang
nói về khoan dung. Khoan dung nếu đƣợc tăng cƣờng, bảo vệ và ghi nhận, s
bảo đảm cho tự do của tất cả chúng ta. Thiếu sự khoan dung chắc chắn chúng ta
s không làm đƣợc gì... tính phổ biến của nhân quyền s cho nhân quyền sức
mạnh. Nó là động lực để nhân quyền liên kết các biên giới quốc gia, vƣợt qua
mọi trở ngại, thách thức và bạo lực... Cuộc đấu tranh cho các quyền con ngƣời
trên toàn cầu luôn diễn ra ở khắp mọi nơi và đã là cuộc đấu tranh chống trả tất cả
các hình thức chuyên chế tàn bạo và sự bất công, chống lại tình trạng nô lệ,
chống lại chủ nghĩa thực dân, chống lại chủ nghĩa A-pac-thai. Ngày hôm nay,
cuộc đấu tranh đó chƣa hề giảm sức mạnh và chƣa bị khác trƣớc [32, tr. 1].
Nhƣ vậy, mục đích của vấn đề giáo dục nhân quyền của Liên Hợp Quốc
chính là: "Xây dựng một nền văn hóa nhân quyền toàn cầu và cho phép mọi
ngƣời đƣợc hƣởng các quyền - giáo dục nhân quyền ở mọi cấp độ và cho tất cả
mọi ngƣời - xây dựng mối quan hệ hợp tác trên toàn cầu vì nhân quyền - thúc
đẩy sự khoan dung trong tƣ tƣởng nhân quyền rộng khắp thế giới" [42, tr. 6].
Những nội dung trên thể hiện quan điểm giáo dục quyền conngƣời của
Liên Hợp Quốc, bao gồm những vấn đề sau:
35

40. Mục đích của giáo dục nhân quyền nhằm: xây dựng một nền văn hóa nhân
quyền toàn cầu và cho phép mọi ngƣời đƣợc hƣởng các quyền.
Nội dung của giáo dục nhân quyền: là toàn bộ các quyền con ngƣời đƣợc
ghi nhận trong các Tuyên ngôn, các Công ƣớc quốc tế về quyền con ngƣời.
Đối tƣợng của giáo dục nhân quyền là toàn thể cộng đồng ngƣời, không
phân biệt nam nữ, già tr , dân tộc, tôn giáo... mọi ngƣời đều đƣợc quyền đƣợc
giáo dục nhƣ nhau về quyền con ngƣời.
Từ một số định nghĩa trên, có thể thấy rằng giáo dục quyền con ngƣời là
một quá trình nhằm truyền đạt các kiến thức, các kỹ năng để ngƣời học có
những hiểu biết về quyền con ngƣời, những giá trị phẩm giá, bình đẳng, tin cậy
lẫn nhau, sự tôn trọng và hiểu biết về quyền của ngƣời khác, tôn trọng pháp luật
để từ đó thúc đẩy mọi ngƣời tham gia vào mọi mặt của đời sống xã hội và cùng
nhau xây dựng một “nền văn hóa nhân quyền” chung. Đó cũng là việc các cơ
quan, tổ chức, cá nhân có trách nhiệm thực hiện việc tuyên truyền, phổ biến cho
mỗi cá nhân trong cộng đồng hiểu rõ những quyền cơ bản của họ, đồng thời giúp
họ hiểu đƣợc cách thức bảo vệ các quyền đó cũng nhƣ đạt đƣợc các kỹ năng để
có thể sử dụng các quyền này trong cuộc sống.
Nét đặc thù của giáo dục quyền con ngƣời khác với các dạng giáo dục
khác ở những điểm sau:
Trƣớc hết, nó phải nhằm mục đích giáo dục riêng. Giáo dục quyền con
ngƣời nhằm hình thành và mở rộng tri thức về quyền con ngƣời. Mục đích cảm
xúc: giáo dục quyền con ngƣời nhằm hình thành tình cảm và lòng tin đối với
việc tôn trọng, bảo vệ và thực hiện quyền con ngƣời. Mục đích hành vi: giáo
dục quyền con ngƣời nhằm hình thành động cơ, hành vi và thói quen xử sự hợp
pháp, tích cực để bảo đảm, bảo vệ và thực hiện quyền con ngƣời
Nó phải chứa đựng nội dung giáo dục riêng. Nội dung giáo dục chú trọng
xoay quanh việc truyền bá tri thức của nhân loại, của dân tộc, những quan điểm
của Đảng và Nhà nƣớc về quyền con ngƣời.
Từ những phân tích trên có thể nêu khái niệm giáo dục quyền con ngƣời,
quyền công dân nhƣ sau: Giáo dục quyền con ngƣời, quyền công dân là hoạt
36