1. Jenis-jenis Puisi Tradisional.
Tidak semua puisi tradisional masih popular dan dikenali pada hari ini. Kebanyakannya tidak
dikarang lagi kecuali pantun dan syair. Barangkali secara kasar ada beberapa yang masih
bernafas iaitu:
 pantun
 syair
 nazam
 gurindam
 seloka
Pantun hidup subur Syair dan gurindam masih menyambung hayat terutama bila majalah
Dewan Sastera terbitan Dewan Bahasa dan Pustaka membuka ruangan Ujana Klasik.
Beberapa orang penulis kontemporari menulis pantun, gurindam dan syair di ruangan ini.
Nazam dalam pelbagai versi masih berkumandang di kampung-kampung misalnya dalam
majlis-majlis berendoi dan kenduri kahwin seperti di Perak.
PANTUN
Pantun, terutama pantun empat kerat masih popular. Pantun adalah tradisi lisan yang
mudah dikenali iaitu mempunyai dua baris pembayang dan dua baris maksud dengan skima
rima abab. Kita mendengar pantun setiap hari melalui lirik lagu dan sebagainya, bukan
hanya lagu-lagu Melayu Asli atau lagu Melayu tradisional seperti Seri Mersing, Patah Hati,
Gunung Banang, Tudung Saji. malah lagu-lagu masakini (termasuk kumpulan Rock Amuk).
Antara pantun yang terkenal dalam lagu Melayu asli ialah
Lagu Patah Hati
patah hati teruslah merajuk

2. merajuk lari ke hutan belukar
hatiku yang panas kembali lah sejuk
burung terbang balik ke sangkar
Pantun juga bertaraf komersial seperti yang digunakan di dalam iklan walaupun dari nilai
estetikannya tidak dapat dipertahankan. Prof Muhammad Haji Salleh mengkaji
perkembangan pantun di internet. Sekarang ini pantun berkembang pula melalui sms.
Pelbagai jenis pantun untuk hari raya, berjenaka dengan komen-komen nakal, disebar
melalui sms. tanpa diketahui siapa pengarang asalnya sama seperti tradisi sastera rakyat.
Dengan kesuburan ini mungkin kita tidak bimbang tentang survival pantun. Namun begitu
apa yang membimbangkan tentang pantun ialah semakin kurang orang yang
menghayatinya. Ramai yang membaca pantun dan menggunakannya tetapi berapa kerat
yang mahu menyelami maksud pantun walaupun yang sering didengar. Lihat sahaja pantun
kurik kundi/yang merah saga/ yang baik budi/ yang indah bahasa. Tidak ramai pula yang
tahu apa itu kurik dan kundi. Demikian juga dengan pantun kajang tuan kajang berlipat.
Kurang juga orang yang mahu mengambil tahu bagaimana rupa kajang dan apakah
perbezaan kajang yang berlipat dan kajang yang tidak berlipat. Hal ini bertolak dari sifat dan
sikap take for grunted
Syair
Kata Syair adalah ambilan dari bahasa Arab. Tetapi para pengkaji berpandangan bahawa
ambilan hanya setakat istilah sahaja.dari segi struktur ia adalah puisi asal dari Dunia
Melayu. Kata yang bermaksud syair atau penyair disebut di dalam Al-Quran. Bahkan ada
Surah Al-Quran yang dinamakan Al-Syuaara. yang bermaksud Ahli Syair Satu ayat dari
Surah Yasin (ayat 69) berbunyi Wama ‘Alamnahu Syi’ra. bermaksud “Tidak aku memberi
ilmu syair kepada Muhammad”. Ayat ini diturunkan setelah orang-orang Musyrikin menuduh

3. Nabi Muhammad seorang penyair. Tuduhan ini dibuat kerana walaupun mereka menolak
kerasulan Muhammad saw, mereka tidak dapat menafikan keindahan bahasa Al-Quran dan
menganggapnya sebagai syair yang indah. Ini jelas dari reaksi orang Arab yang telah
diceritakan dalam Al-Quran melalui ayat: “Mereka menuduh dengan berkata, “Al-Quran itu
perkara karut yang dimimpikan oleh Muhammad, bahkan perkara yang diada-adakan
olehnya, bahkan Muhammad sendiri seorang penyair” (Al-Anbiyaa’, ayat 5).
Syair adalah genre yang sangat popular pada masa dahulu. Syair mula dicetak pada akhir
kurun ke 19. Ada sekitar 300 judul syair yang telah dicetak. Antara yang terkenal ialah Syair
Dandan Setia, Syair Bidasari, Syair Burung Pungguk, Syair Dagang, Syair Juragan
Budiman, Syair Ken Tambuhan, Syair Siti Zubaidah Perang Cina. Saya ingat bagaimana
nenek sangat suka mendengar syair bila sesekali disiarkan di radio. Dia akan mendengar
dengan penuh apresiasi seorang perempuan membaca syair di radio walaupun tidak suka
saya benyanyi di tengah khalayak.
Pengambilan syair dari Arab hanyalah dari sudut istilahnya sahaja. Dari sudut struktur ia
menyerupai puisi yang tumbuh di wilayah Nusantara.Begitu juga dengan irama syair. Ia tidak
berasal dari irama yang diambil dari Timur Tengah. .Dari segi struktur syair mempunyai
empat baris dalam serangkap, dalam satu baris syair terdapat 4 perkataan dengan 8-12
sukukata. Rima akhir adalah a-a-a-a
Nazam
Nazam juga adalah perkataan Arab. Perkataan nazam digunakan sebagai istilah teknik
kepada suatu jenis puisi ditemui dalam Tajus Salatin. Hamka mengatakan nazam tidak
berbeza dengan syair dari segi strukturnya. Nazam lebih sesuai untuk tema keagamaan.
Lagu nazam berbeza dari syair kerana mempunyai tempo dan boleh diiringi dengan muzik
percussion atau ketukan gendang dan rebana. Pada masa ini terdapat kumpulan-kumpulan
rebana yang bergerak di kampung-kampung. Sesetengah mereka menyanyikan lagu

4. nazam. Boleh dinyanyikan secara beramai sedangkan syair disampaikan secara solo dan
memerlukan vokal yang baik.
Gurindam
Pengkaji sastera tradisional berpendapat bahawa gurindam tidak mempunyai bentuk atau
skima rima yang tertentu atau tetap. Ia tidak mudah dikenalpasti seperti pantun atau syair.
Walaupun gurindam tidak tertentu atau tidak tetap bentuknya tetapi dari segi bahasa
terdapat ciri-ciri khusus. Bahasa gurindam biasanya padat dan bernas. Isinya lebih
menekankan nasihat, moral, pengajaran atau kebenaran. Hal ini dipersetujui oleh Sutan
Takdir Alisjahbana dalam bukunya, Puisi Lama (1971). Beliau menulis: “Gurindam ialah
nasihat, pengajaran yang mengandungi kebenaran”.
Kepadatan serta kebenaran bahasa terletak pada pemilihan dan penyusunan kata-katanya
yang berhasil menimbulkan pengertian yang tepat dan mendalam. Ini diperkuatkan lagi
dengan penggunaan pengulangan pernyataan isi atau pemikirannya. Dengan bahasa
seperti inilah dapat dirasakan unsur-unsur nasihat, pengajaran dan kebenaran secara jelas
serta berkesan, unsur-unsur tersebut disampaikan melalui penegasan bahawa manusia dan
aspek kehidupannya mempunyai kelebihan keistimewaan serta kemuliaan yang diasaskan
oleh sikap, bekerjasama dan mematuhi peraturan.
Gurindam dapat dilihat terbahagi kepada dua jenis, iaitu ada yang terikat dan ada yang tidak
terikat atau bebas. gurindam berbentuk terikat terdiri daripada dua baris dan berima aa.
Kedudukan atau peranan baris 1 itu sebagai isyarat dan baris 2 sebagai jawab. Ini dapat
diteliti dari gurindam yang ditulis oleh Raja Ali Haji. gurindam Dua belas. Yang mudah
dilagukan ialah gurindam dua baris terikat yang mempunyai rima dan sukukata yang hampir
tetap dalam sebaris. Kita boleh membaca gurindam dengan menggunakan irama Gurindam
Bangsawan atau irama Syair Versi Kedua
Seloka

5. Zaaba dalam Pelita Bahasa Melayu (1957) menulis ”Gurindam dengan seloka itu boleh
dikatakan lebih kurang sama sahaja pada fahaman orang Melayu, iaitu sejenis syair melarat
yang tidak tentu skima rimanya. Perbezaan antara gurindam dan seloka dapat dilihat pada
isinya Isi gurindam berunsur nasihat dan falsafah sementara seloka mengemukakan
gurauan, ejekan termasuk kritik sosial dalam sindiran yang tajam
Contoh:
Baik budi emak Si Rendang
anak di pangku diletakkan
kera di hutan disusui
dagang pergi awak terhutang
beras habis padi tak jadi
contoh ke 2
Aduhai malang Pak Kaduk
Ayamnya menang kampung tergadai
ada nasi dicurahkan
awak pulang kebuluran
mudik menongkah surut
hilir menongkah pasang
ada isteri dibunuh
nyaris mati oleh tak makan
masa belayar kematian angin
sauh dilabuh bayu berpuput

6. ada rumah bertandang duduk.
Seloka ini adalah kesimpulan dari cerita Pak Kaduk. Cerita itu sendiri penuh sindiran yang
tajam dan sehingga hari ini digunakan untuk kiasan terhadap nasib bangsa yang
menumpang di rumah sendiri. Saya sendiri menulis sajak “Pak Kaduk di Gelanggang Raja”
dan “Pesan Pak Kaduk” . Ayamnya menang kampung tergadai. orang yang merasa dirinya
telah menang. kta rang s hilang alah sabung menang sorak.
Mengapa orang berlagu?
 Untuk menghibur juga melegakan kesakitan dan stress. berkait rapat dengan lagu
bekerja
 Pada zaman dahulu ada lagu untuk bekerja. Sambil menjalankan tugas berat ketika
bekerja beramai-ramai mereka melaungkan sesuatu seperti menyanyi. Ini
berperanan mendapatkan ritma supaya dapat bergerak serentak. Lagu ini juga dapat
melegakan kepenatan ketika menjalankan kerja berat.
 Menghilangkan mengantuk ketika bekerja. Contohnya ibu mendodoi anak dengan
nyanyian, selain menghiburkan anak, mereka juga tidak jadi mengantuk dan tertidur.
 Menarik perhatian. Misalnya seorang penglipur lara menggunakan irama untuk
bercerita. Dalam budaya lisan seorang penutur dilingkungi oleh audiensnya yang
buta huruf yang menghayati cerita secara pendengaran. Oleh itu tukang cerita harus
menguasai beberapa teknik seni persembahan seperti lakonan dan gerak badan,
seni bunyi, ritma, lagu dan alat muzik untuk bercerita. Mereka ini termasuklah Tok
Selampit, dalang wayang kulit dan Awang Belanga. Peranan tukang cerita ini amat
penting sebelum cerita-cerita dapat dibukukan. Contoh cerita penglipur lara ialah
Hikayat Malim Deman, Malim Dewa, Awang Sulung Merah Muda, Terung Pipit.
Begitu juga cerita binatang, cerita-cerita jenaka seperti Lebai Malang.

7.  Memudahkan hafalan. Irama lagu digunakan untuk tujuan pengajaran dan
pembelajaran, misalnya untuk menghafal nama-nama Tuhan (AsmulHusna) dan
nama nabi-nabi.
Sekian, semoga bertemu lagi.
RAGAM BAHASA DALAM PANTUN
JENIS HURAIAN DAN CONTOH
METAFORA
Perbandingan secara langsung
bahtera merdeka berlayar sudah
gedung ilmu gagah di hutan batu
bendera bahasa berkibar megah
Contoh maksud pantun
Bunga ilmu mekar mewangi,
bagaimana harumnya majukan bangsa?
Contoh maksud pantun
Lautan ilmu diharung sudah,
mengapa lemas di jagat raya?
SIMILE
Perbandingan secara tidak langsung
( bagai, bak, seperti, umpama, macam, laksana dll )
gigih pak tua bak semarak api
laksana helang di angkasa raya
Contoh pantun
Rangkaian satelit bak cendawan tumbuh,
Nilaian kudus dirakam bagaimana.
Contoh pantun
Andai masa bak mata pedang,
mengapa dibiar menikam diri?
PERSONIFIKASI
Unsur perorangan. Memberi sifat manusia kepada benda – benda bukan
manusia
Tampak rembulan tersenyum padaku
alam terbakar menangis hiba
hembusan sang bayu menyapa puteri
INVERSI
Pembalikan susunan kata – kata
jiwa pak tua teguhnya masih
remaja kini ditegur jangan
ilmu dituai buahnya di mana?
kasih beralih dibelai bagaimana?
HIPERBOLA
Kiasan yang melampau dan berlebih – lebihan
gerak remaja memukau ummah
hilang duniaku sekelip mata
penjara rumah berabad sudah
kasih ibu melaut saujana
Contoh pantun ( tema : tanggungjawab remaja )
Gunung terbeban dipikul remaja
kenapa bimbang dipikul gelombang?
REPETISI
Pengulangan kata sebagai penegas; anafora, reponsi, epifora

8. Contoh pantun
Orang di Jawa menanam kapas,
Orang di Eropah menanam anggur;
Jangan tertawa pelepah di atas,
melihat pelepah di bawah yang gugur.
ASONANSI Perulangan huruf vocal
ALITERASI Perulangan huruf konsonan
Puisi Melayu tradisional ialah tradisi lisan yang sudah tetap bentuk dan kalimatnya. Biasanya,
puisi Melayu tradisional terbentuk daripada beberapa baris kalimat, berangkap atau tidak
berangkap; ada yang berasaskan matra, jumlah perkataan dan suku kata sebaris, persamaan dan
pertentangan rima dan ritma antara baris. Puisi Melayu tradisional lahir bukan sekadar untuk
hiburan, pengajaran dan alat komunikasi secara umum, malah diserapkan ke dalam kegiatan-
kegiatan hidup bermasyarakat, dalam dalam ritual dan upacara, dalam adat dan peundangan, juga
dalam kegiatan yang berunsur keagamaan (Mutiara Sastera Melayu Tradisional, 2010:232).
Wan Akmal Wan Serama menjelaskan puisi Melayu tradisional adalah satu karya kesusasteraan
yang dapat memenuhi cirri-ciri karya sastera iaitu ciptaan yang

9. mempunyai nilai-nilai seni yang menggunakan bahasa sebagai media. Bahasanya tersusun indah
dengan penggunaan kata yang terpilih dan berirama. Ia dibentuk bertujuan untuk menyampaikan
sesuatu fikiran atau amanat untuk kebaikan umat manusia. Puisi Melayu tradisional penuh dengan
nilai estetika dan dihiasi pula dengan pelbagai gaya yang berupa identiti budaya bahasa
masyarakat Melayu lama. (2005:2)
A. Halim Ali menjelaskan puisi Melayu tradisional ialah satu kelompok puisi yang muncul dan
terhasil dalam era tradisional sebelum berkembangnya tradisi tulisan atau zaman yang disebut
sebagai moden. Puisi Melayu tradisional termasuk dalam golongan karya kesusasteraan bentuk
bukan cerita (non-naratif) (2006:11-13).
Salleh Haji Ahmad (1993:3) menjelaskan puisi Melayu tradisional ialah puisi Melayu lama yang
berbentuk non-naratif. Ia disebarkan melalui budaya lisan dalam masyarakat yang tertutup. Ia
juga merupakan salah satu daripada unsure-unsur kebudayaan masyarakat Melayu lama. Oleh itu,
ia memudahkan masyarakat untuk memahami keadaan masyarakat Melayu lama; bagaimana
mereka berfikir, kepercayaan atau peri laku mereka.
Menurut Harun Mat Piah (1989:5), puisi Melayu tradisional ialah satu puisi yang bersifat lisan,
diwarisi dan disebarkan melalui tradisi lisan. Puisi lisan bersifat kolektif dan fungsional, iaitu
tercipta oleh pengarang yang tidak bernama dan digunakan dalam kehidupan masyarakat.
Sebahagian daripadanya merupakan hasil daripada kegiatan-kegiatan ritual atau masih
mempunyai fungsi sedemikian. Puisi Melayu tradisional berbentuk terikat oleh konvensi-
konvensi tertentu yang seterusnya memberikan bentuk dan struktur kepada puisinya. Bentuk dan
ikatan yang berlainan

10. ini menjadikan genre-genre yang berlainan pula. Sebuah genre mempunyai ciri-cirinya sendiri,
berbeza daripada genre yang lain.
Justeru, sepanjang proses kajian ini dijalankan, definisi operasional puisi Melayu tradisional akan
berpegang kepada pandangan Harun Mat Piah (1989:5) iaitu :
…satu puisi yang bersifat lisan, diwarisi dan disebarkan melalui tradisi lisan. Puisi lisan bersifat
kolektif dan fungsional, iaitu tercipta oleh pengarang yang tidak bernama dan digunakan dalam
kehidupan masyarakat. Sebahagian daripadanya merupakan hasil daripada kegiatan-kegiatan
ritual atau masih mempunyai fungsi sedemikian….
Kepelbagaian pengaruh yang ada telah menyebabkan betapa kayanya khazanah kesusasteraan
Melayu. Pengungkapan dan penciptaan puisi Melayu tradisional adalah disebabkan oleh pengaruh
warisan Melayu, warisan Islam, alam sekitar, animisme dan lain-lain.
Pada dasarnya, puisi Melayu tradisional terbahagi kepada dua kumpulan iaitu puisi warisan
Melayu dan puisi warisan Arab-Parsi. Puisi warisan Melayu yang lahir daripada kreativiti
masyarakat Melayu sendiri tanpa dipengaruhi oleh tradisi asing. Justeru, penghasilan puisi
warisan Melayu adalah puisi asli yang diwarisi dari satu generasi kepada generasi yang lain.
Walaupun puisi warisan Melayu mempunyai serpihan pengaruh hindu, namun ia masih lagi
diiktiraf hasil Melayu asli kerana puisi tersebut telah berlaku perubahan dan penyesuaian
sehingga berbeza daripada bentuk asalnyaa seperti gurindam dan

11. seloka. Puisi warisan Melayu terbahagi kepada dua kategori pula iaitu puisi terikat dan puisi
bebas. Puisi terikat terdiri daripada pantun dan gurindam. Dalam pantun pula terdapat teka-teki,
endoi, rejang dan dikir atau zikir. Manakala dalam puisi bebas pula terdiri daripada seloka,
teromba, talibun, peribahasa berangkap dan mantera.
Puisi warisan Islam iaitu puisi warisan Arab-Parsi terhasil ekoran pengaruh puisi Arab dan puisi
Parsi. Pengaruh puisi Arab dan Parsi terdiri daripada isi dan fungsinya. Puisi warisan Islam terdiri
daripada puisi terikat. Dalam puisi terikat warisan Arab-Parsi terdiri daripada syair, masnawi,
nazam, rubai, qit‟ah, ghazal dan berzanji.