1. ΑΡΙΣΤΟΤΕΛΕΙΟ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
ΤΜΗΜΑ ΕΠΙΣΤΗΜΗΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ & ΑΘΛΗΤΙΣΜΟΥ
Η ∆Ι∆ΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΠΑΡΑ∆ΟΣΙΑΚΩΝ
ΧΟΡΩΝ ΣΤΗ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗ ΜΕ TH
ΜΕΘΟ∆Ο ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΟΚΙΝΗΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ
∆Ι∆ΑΚΤΟΡΙΚΗ ∆ΙΑΤΡΙΒΗ
Του
Γεωργίου Χ. Λυκεσά
ΘΕΣΣΑΛΟΝΊΚΗ 2002
2. Η ∆Ι∆ΑΣΚΑΛΙΑ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΠΑΡΑ∆ΟΣΙΑΚΩΝ
ΧΟΡΩΝ ΣΤΗ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗ ΜΕ TH
ΜΕΘΟ∆Ο ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΟΚΙΝΗΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ
του
Γεωργίου Χ. Λυκεσά
∆ιδακτορική διατριβή που υποβάλλεται
στο καθηγητικό σώµα για την µερική ολοκλήρωση των απαιτήσεων
για την απόκτηση του διδακτορικού τίτλου του Τµήµατος
Επιστήµης Φυσικής Αγωγής και Αθλητισµού του Αριστοτελείου
Πανεπιστηµίου Θεσσαλονίκης (Σχολική Φυσική Αγωγή)
2002
Θεσσαλονίκη
Εγκεκριµένο από το καθηγητικό σώµα:
1ος Επιβλέπων: Καθηγητής Μουρατίδης Ιωάννης
2ος Επιβλέπων: Οµότιµος Καθηγητής Θέµελης ∆ηµήτριος
3ος Επιβλέπων: Καθηγητής Τσολάκης Χρίστος
ii
4. ΕΠΤΑΜΕΛΗΣ ΕΠΙΤΡΟΠΗ
ΜΟΥΡΑΤΙ∆ΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Καθηγητής Τ.Ε.Φ.Α.Α.,
Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο
Θεσσαλονίκης
ΘΕΜΕΛΗΣ ∆ΗΜΗΤΡΗΣ Οµότιµος Καθηγητής Μουσικών
Σπουδών, Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο
Θεσσαλονίκης
ΤΣΟΛΑΚΗΣ ΧΡΙΣΤΟΣ Καθηγητής Παιδαγωγικού
Τµήµατος, Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο
Θεσσαλονίκης
ΓΡΟΥΪΟΣ ΓΕΩΡΓΙΟΣ Αναπληρωτής Καθηγητής Τ.Ε.Φ.Α.Α.,
Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο
Θεσσαλονίκης
ΤΖΟΡΜΠΑΤΖΟΥ∆ΗΣ Αναπληρωτής Καθηγητής Τ.Ε.Φ.Α.Α.,
ΧΑΡΑΛΑΜΠΟΣ Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο
Θεσσαλονίκης
ΓΙΑΤΣΗΣ ΣΩΤΗΡΙΟΣ Επίκουρος καθηγητής Τ.Ε.Φ.Α.Α.,
Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο
Θεσσαλονίκης
ΠΡΑΝΤΣΙ∆ΗΣ ΙΩΑΝΝΗΣ Λέκτορας Τ.Ε.Φ.Α.Α.,
Αριστοτέλειο Πανεπιστήµιο
Θεσσαλονίκης
iv
5. ΕΥΧΑΡΙΣΤΙΕΣ
Κατά την εκπόνηση της εργασίας αυτής αντιµετώπισα πολλές δυσκολίες, που
τις ξεπέρασα µόνο µε τη σωστή καθοδήγηση και τη θερµή συµπαράσταση και
ενθάρρυνση πολλών ανθρώπων.
Αισθάνοµαι την ανάγκη να ευχαριστήσω θερµά τους Καθηγητές κ. Μουρατίδη
Ιωάννη και κ. Τσολάκη Χρίστο που µε τις πολύτιµες συµβουλές και υποδείξεις τους
συνέβαλαν στην βελτίωση της διατριβής µου, στον κ. Θέµελη ∆ηµήτρη Οµότιµο
Καθηγητή επιθυµώ να εκφράσω την ευγνωµοσύνη µου, που µε καλοσύνη και
υποµονή µε καθοδήγησε βήµα προς βήµα στο βαθύτερο εννοιολογικό περιεχόµενο
και την γραφή της.
Ευχαριστώ, τον Αναπληρωτή καθηγητή κ. Γρούϊο Γεώργιο για τις εποικοδοµητικές
του υποδείξεις στην ολοκλήρωση της διατριβής, επίσης, ευχαριστώ τα µέλη της
εξεταστικής επιτροπής κ. Τσορµπατζούδη Χαράλαµπο Αναπληρωτή καθηγητή, τον κ.
Γιάτση Σωτήριο Επίκουρο καθηγητή και τον κ. Πραντσίδη Ιωάννη Λέκτορα για τη
σηµαντική τους βοήθεια.
Επίσης θα ήθελα να ευχαριστήσω την κ. Σελµατιανού Ελένη, καθηγήτρια
Φυσικής Αγωγής, για τη βοήθεια της στην στατιστική ανάλυση των δεδοµένων και
για τις προτάσεις της στα διάφορα µεθοδολογικά προβλήµατα. Ιδιαίτερα ευχαριστώ
την φιλόλογο κ. ∆ερβισοπούλου Μερόπη για την φιλολογική επιµέλεια των κειµένων
της διδακτορικής διατριβής. Ένα µεγάλο ευχαριστώ οφείλω στους συναδέλφους και
φίλους µου Τσαπακίδου Αγγελική και Κωνσταντινίδου Μαρία για την βοήθεια καθώς
και τον πολύτιµο χρόνο που µου αφιέρωσαν καθ΄ όλη τη διάρκεια της διατριβής.
Θέλω ακόµη να ευχαριστήσω την κ. Αρσενοπούλου Μαρία, καθηγήτρια Φυσικής
Αγωγής, για την συµµετοχή της σε όλη την διάρκεια της διεξαγωγής της έρευνας,
καθώς και τον διευθυντή του 105ου δηµοτικού σχολείου της πόλης της Θεσσαλονίκης,
κ. Χαριζάνο Στέφανο, για την άδεια να πραγµατοποιηθεί η πειραµατική διαδικασία
αυτής της έρευνας στο σχολείο του.
Τέλος θα ήθελα να ευχαριστήσω ιδιαίτερα την µητέρα µου Μαγδαληνή καθώς
και τον αδελφό µου Κώστα οι οποίοι µε στήριξαν ηθικά πάνω από όλα, δίνοντας µου
κουράγιο κατά την διάρκεια τριών χρόνων σκληρής δουλειάς.
v
6. ΠΕΡΙΛΗΨΗ
ΓΕΩΡΓΙΟΣ ΛΥΚΕΣΑΣ: "Η διδασκαλία των ελληνικών παραδοσιακών χορών
στη Πρωτοβάθµια Εκπαίδευση µε τη µέθοδο της
Μουσικοκινητικής Αγωγής".
(Υπό την επίβλεψη του κ. Μουρατίδη Ιωάννη)
Η διαδικασία µάθησης των ελληνικών παραδοσιακών χορών και ο τρόπος
προσέγγισης των µικρών παιδιών σε όλες τις τάξεις της πρωτοβάθµιας εκπαίδευσης
απασχόλησε πολλούς εκπαιδευτικούς και ερευνητές. Σκοπός της έρευνας είναι η
εφαρµογή ενός µοντέλου διδασκαλίας των ελληνικών παραδοσιακών χορών, που έχει
ως αρχή το Μουσικοκινητικό Σύστηµα και βασίζεται στην ολιστική µέθοδο, καθώς
και η διερεύνηση της εφαρµογής των οδηγιών και υποδείξεων του προγράµµατος
σπουδών (αναλυτικού προγράµµατος), από τους καθηγητές Φυσικής Αγωγής, όσον
αφορά την διαδικασία εκµάθησης των ελληνικών παραδοσιακών χορών στην Φυσική
Αγωγή της Πρωτοβάθµιας Εκπαίδευσης. Το ερωτηµατολόγιο συµπληρώθηκε από 92
καθηγητές Φυσικής Αγωγής (Ν=92).
Το παρεµβατικό πρόγραµµα στηρίχθηκε στις κινητικές και µουσικές
δηµιουργικές δραστηριότητες του παιδιού και στις δοµηµένες κινητικές φόρµες των
παραδοσιακών χορών σε σχέση µε τα πολιτισµικά στοιχεία του κάθε τόπου. Στην
έρευνα συµµετείχαν 232 µαθητές (Ν=232), αγόρια και κορίτσια, ηλικίας 6 - 11
χρονών. Το δείγµα χωρίστηκε σε δύο οµάδες στην οµάδα παρέµβασης και την οµάδα
ελέγχου. Η οµάδα παρέµβασης ακολούθησε το Μουσικοκινητικό Σύστηµα και
κυρίως το δηµιουργικό παιδοκεντρικό τρόπο µάθησης, µε το στιλ της
καθοδηγούµενης ανακάλυψης ή εφευρετικότητας, σε συνδυασµό µε το στιλ της
αποκλίνουσας παραγωγικότητας (Τhe divergent production style). Σκοπός ήταν η
ανάπτυξη της δηµιουργικότητας του µαθητή και η ενεργή συµµετοχή του σε ένα
µάθηµα διδασκαλίας ελληνικών παραδοσιακών χορών, εµπλουτισµένο µε ποικίλες
δραστηριότητες, όπως δηµιουργικό χορό και δραµατικό παιχνίδι.
Η οµάδα ελέγχου ακολούθησε την εκµάθηση των ελληνικών παραδοσιακών χορών
µε τον παραδοσιακό δασκαλοκεντρικό τρόπο, δηλαδή την κατευθυνόµενη µορφή
διδασκαλίας, η οποία είναι και η κυρίαρχη µορφή στις σηµερινές σχολικές µονάδες.
Η καταγραφή των δεδοµένων και η αξιολόγηση των αποτελεσµάτων έγινε µε
ταυτόχρονη συµµετοχική παρατήρηση τριών ερευνητών µε τη µέθοδο της
βιντεοσκόπησης, σε κάθε µάθηµα και στις δύο οµάδες και την συµπλήρωση
ερωτηµατολογίων από όλους τους µαθητές πριν και µετά το ερευνητικό πρόγραµµα.
vi
7. Τα αποτελέσµατα της έρευνας παρουσίασαν σηµαντικές διαφορές µεταξύ της
οµάδας παρέµβασης και της οµάδας ελέγχου. Τα παιδιά της οµάδας παρέµβασης
έδειξαν µεγαλύτερο ενδιαφέρον για το µάθηµα των ελληνικών παραδοσιακών χορών
συγκριτικά µε την οµάδα ελέγχου, συµµετείχαν ενεργά στη διαδικασία εκµάθησης
των χορών µέσα από το παιχνίδι και την δραµατοποίηση, ανάπτυξαν σε µεγάλο
βαθµό τις κινητικές και δηµιουργικές τους ικανότητες, απεκόµισαν καινούριες
εµπειρίες ως προς την κίνηση, τον ρυθµό και την µουσική, καθώς και γνώσεις για
τους ελληνικούς παραδοσιακούς χορούς και τα πολιτισµικά τους στοιχεία. Οι
µουσικοκινητικές δραστηριότητες δηµιούργησαν τις προϋποθέσεις ώστε η διαδικασία
µάθησης των ελληνικών παραδοσιακών χορών να επιτευχθεί πιο εύκολα και γρήγορα,
σε σχέση µε την οµάδα ελέγχου. Επίσης, δόθηκε η ευκαιρία να διδαχθούν
περισσότεροι χοροί από ότι στην οµάδα ελέγχου. Αντίθετα, οι µαθητές της οµάδας
ελέγχου παρουσίασαν µια αρνητική στάση µε ιδιαίτερη αδιαφορία και ένταση ως
προς το µάθηµα και την γενικότερη µαθησιακή διαδικασία εκµάθησης των ελληνικών
παραδοσιακών χορών.
Τα αποτελέσµατα των ερωτηµατολογίων έδειξαν ότι ένα µεγάλο ποσοστό
(79.2%) των καθηγητών Φυσικής Αγωγής, δεν ακολουθούν πιστά τις προτάσεις και
υποδείξεις του προγράµµατος σπουδών του ΥΠΕΠΘ, αλλά εφαρµόζουν τις δικές
τους προσωπικές προτάσεις ως προς τις ώρες διδασκαλίας και την επιλογή των
παραδοσιακών χορών. Επίσης, τα στοιχεία που κυριαρχούν στην µεθοδολογία
µάθησης είναι κυρίως η "Μουσικοκινητική Αγωγή" σε ποσοστό 33%. Φαίνεται ότι
πιστεύουν στην χρησιµότητα και τη σπουδαιότητα του στοιχείου αυτού, αλλά δεν
γνωρίζουν πως µπορούν να το εντάξουν στη µεθοδολογία µάθησης των ελληνικών
παραδοσιακών χορών.
H χρησιµοποίηση τoυ προτεινόµενου Μουσικοκινητικού Συστήµατος
αποτέλεσε µια καινοτοµία στον τρόπο διδασκαλίας των ελληνικών παραδοσιακών
χορών στην Πρωτοβάθµια Εκπαίδευση. Η εφαρµογή του σε µαθητές αυτής της
ηλικίας ενίσχυσε τις δηµιουργικές τους δεξιότητες και αναβάθµισε ποιοτικά την
διαδικασία µάθησης των ελληνικών παραδοσιακών χορών εµπλουτίζοντας µε
καινούργιες κινητικές δράσεις και ασκήσεις. Η χρήση της Μουσικοκινητικής Αγωγής
στην διδασκαλία των ελληνικών παραδοσιακών χορών πιθανόν να δώσει λύσεις και
απαντήσεις στους προβληµατισµούς των καθηγητών Φυσικής Αγωγής για τον τρόπο
διδασκαλίας των παραδοσιακών χορών στην Πρωτοβάθµια Εκπαίδευση.
vii
8. ABSTRACT
Georgios Likesas: "The Teaching process of traditional Greek dances in Primary
Education implementing the method of Music und Movement
Education".
(Under the supervision of Dr. Mouratidis Ioannis)
The learning process of traditional Greek dances and the appropriate way to
approach young children of all grades in Primary School has occupied many
researchers and instructors. The aim of the research was the implementation of a
teaching model for traditional Greek dances based on the holistic approach of "Music
and Movement Education Method". An additional aim was the examination of the
instructions of the analytical program, by the Physical Education instructors, as far as
the process of learning traditional dances is concerned in the frame of Physical
education in Primary Schools. The questionnaire was filled by 92 Physical Education
instructors (N=92).
The intervention program was based on children’s musical and kinetic creative
activities as well as on the existing, well structured kinetic forms of traditional dances
in relevance to the cultural characteristics of each area. The research involved 232
students (N=232), girls and boys, aged between six to eleven. The sample was divided
into two groups, that is the ‘experimental’ and ‘control’ group. The experimental
group was trained under the "Music and Movement Education Method" and the
creative learning method that focuses on the children, combined with the style of
guided inventiveness and the divergent production style. The aim was the
development of students’ creativity and their meaningful participation in the lessons
of Greek traditional dances, which were enhanced with various activities like creative
dancing and dramatized play. The control group was instructed (Greek traditional
dances) according to the common method that focuses on the instructor, that is the
guided way of instruction that prevails nowadays in schools.
On the contrary, the control group was implemented the instructional or
guided teaching method, suggested in the curriculum given by the Ministry of
Education and Religious Affairs and the Pedagogic Institute; this method prevails in
the teaching processes of Greek traditional dances in contemporary schools.
viii
9. The recording of the data and the evaluation of the effectiveness of the
suggested program were carried out by the simultaneous participating observation of
three researchers through video recording for both groups. In addition, all students
filled in questionnaires before and after the research program. The results of the
research showed significant differences between the experimental and the control
group. Children in the experimental group showed greater interest in the lesson of
Greek traditional dances than the control group, as they were active during the
learning process of the dances through playing and dramatization. They developed to
a great extend their motor skills and creative skills, obtained further experience on
kinetics, rhythm and music as well as knowledge on Greek traditional dances and the
cultural elements embodied in them. The implementation of the suggested "Music and
Movement Education Method" set the prerequisites so as the process of learning
Greek traditional dances would be accomplished easier and quicker than in the control
group. On the contrary, students of the control group, that were taught less dances
than the experimental group, presented a negative attitude and indifference to the
lesson and the overall learning process of Greek traditional dances.
The results of the questionnaires indicate that a significant percent (79.2%) of
the Physical Education instructors, do not follow the suggestions and
recommendations given by the Ministry of Education and Religious Affairs as they
are, but act upon their own preferences as to the hours of instruction and the selection
of the traditional dances taught. Furthermore, what prevails in the learning
methodology is mainly the “Music and Movement Education” at a percent of 33%. It
seems that this element is acknowledged to be useful and important, but still not
included in the learning process of Greek traditional dances.
The use of the suggested “Music and Movement Education Method” was a
breakthrough in teaching Greek traditional dances in Primary Education; the
implementation of this system on students of that age, enhanced their creativity skills
and upgraded qualitatively the learning process of Greek traditional dances, as it was
enriched with new kinetic activities and various exercises. Last but not least, the
practice of “Music and Movement Education” could probably offer answers and
solutions to the problems faced by the instructors as far as the learning process of
Greek traditional dances in Primary Education is concerned.
ix
11. ΠΡΟΛΟΓΟΣ
"Η παράδοση είναι τελείως διαφορετικό πράγµα από τη συνήθεια, ακόµα και
από µια εξαιρετική συνήθεια. Γιατί η συνήθεια είναι εξ ορισµού ένα ασυνείδητο
απόκτηµα και τείνει να γίνεται µηχανική, ενώ η παράδοση είναι το αποτέλεσµα µιας
συνειδητής και σκόπιµης αποδοχής. Η πραγµατική παράδοση δεν έχει σχέση µε τα
λείψανα ενός παρελθόντος. Είναι µια ζωντανή δύναµη που εµψυχώνει και διαπλάθει
το παρόν. Υπ΄ αυτή την έννοια, επαληθεύεται η χαριτωµένη παραδοξολογία πως ό,τι
δεν είναι παράδοση είναι …κοινοτυπία. Η παράδοση προϋποθέτει την
πραγµατικότητα της έννοιας: διάρκεια. Μοιάζει µε ένα κειµήλιο, µια κληρονοµιά που
την παίρνει κανείς υπό τον όρο να την κάνει να καρποφορήσει πριν την παραδώσει
στους απογόνους του…" (Στραβίνσκι, 1982, σ. 68).
Ο ελληνικός παραδοσιακός χορός είναι το ζωντανό κοµµάτι της παραδοσιακής
µας κληρονοµιάς. Η έλλειψη ερευνητικού πεδίου τον κράτησε µακριά από τον χώρο
της επιστήµης και τον περιόρισε στο επίπεδο της εµπειρίας. Η περιθωριοποίηση ή η
µετατροπή του σε ένα επιφανειακό φολκλόρ είχε ως συνέπεια να τον οδηγήσουν στην
τυποποίηση και στην αποδυνάµωση του στοιχείου της αναδηµιουργίας. H ανάγκη της
δυνάµωσης του στοιχείου της αναδηµιουργίας είναι το µόνο που µπορεί να
εξασφαλίσει τόσο την επαναφόρτιση και τη ζωντανή συνέχιση της λαϊκής µας
παράδοσης και κληρονοµιάς όσο και την αποφυγή από τον κίνδυνο της αυξανόµενης
αστικοποίησης και εκδυτικοποίησης της παράδοσης των τελευταίων δεκαετιών.
Παρόλα αυτά υπάρχουν ακόµη κάποιοι θεµατοφύλακες του παραδοσιακού
πολιτισµού, φέρνοντας ως τις µέρες µας µηνύµατα αισιόδοξα που χαρακτηρίζουν την
ισορροπία ανάµεσα στην παράδοση και την καινοτοµία.
Η διδακτορική αυτή διατριβή αποτελεί µια καινοτόµο προσπάθεια προσέγγισης της
διδασκαλίας του ελληνικού παραδοσιακού χορού, χρησιµοποιώντας ως µοντέλο για
την διδασκαλία του το Μουσικοκινητικό Σύστηµα, βασιζόµενο στα στιλ
διδασκαλίας της καθοδηγούµενης ανακάλυψης ή εφευρετικότητας, σε συνδυασµό µε
το στιλ της αποκλίνουσας παραγωγικότητας, που προάγουν την δηµιουργικότητα του
µαθητή.
"Αφεντικό", φώναξε, "έχω πολλά να σου πω…, έχω πολλά να σου πω, µα δεν το πάει
η γλώσσα µου…. Θα τα χορέψω το λοιπόν!" (Καζαντζάκης, Ν. 1981, σ. 295).
xi
12. Σύµφωνα µε τις σύγχρονες αντιλήψεις το παιδί δεν πρέπει να µαθαίνει εγκεφαλικά
αλλά µέσω των αισθήσεων του, αναπτύσσοντας τη δηµιουργική του ικανότητα και
φαντασία. Ο χορός είναι ίσως ο καλύτερος τρόπος για να γνωρίσει το παιδί το
περιβάλλον του, να ελέγξει την ενστικτώδη του διάθεση, να κινηθεί ρυθµικά και να
αναπτύξει τις επικοινωνιακές του δεξιότητες. Η µη λεκτική αυτή επικοινωνία,
ιδιαίτερα στην µικρή ηλικία του δηµοτικού σχολείου, παρέχει την δυνατότητα στον
µαθητή να εκφραστεί ελεύθερα µε τον δικό του τρόπο και να επικοινωνήσει µε τον
κόσµο γύρω του. Αυτό είναι σηµαντικό κυρίως για το παιδί της πρώτης σχολικής
περιόδου που συχνά αδυνατεί να εκφράσει µε λόγια τα συναισθήµατά του, ενώ
αντίθετα µπορεί να τα εκφράσει χωρίς δυσκολία µέσω της κίνησης και της µουσικής
(Orff, 1955).
xii
13. ΠΙΝΑΚΑΣ ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΩΝ
Σελίδα
ΠΕΡΙΛΗΨΗ…………………………………………………………………………………vi
ABSTRACT…………………………………………………………………………………viii
ΠΡΟΛΟΓΟΣ…………………………………………………………………………………xi
ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΑ……………………………………………………………………………xiii
ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ…………………………………………………………..…..….xvi
ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΓΡΑΦΗΜΑΤΩΝ…………………………………………………...……….xix
ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι…………………………………………………………………….…...…..…1
ΕΙΣΑΓΩΓΗ………………………………………………………………………………..….1
ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙ………………………………………………………………………………6
2. ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ……………………………………………….…….6
2.1. ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΕΣ ∆ΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΧΟΡΟΥ …………………………………………7
2.2. ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΑΡΑ∆ΟΣΙΑΚΟΥ ΧΟΡΟΥ ΣΤΗΝ
ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗ…………………………………………………………………………...10
2.3. Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΑΡΑ∆ΟΣΙΑΚΟΣ ΧΟΡΟΣ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑ
ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗ………………………………………………………………………...12
2.4. ΤΑ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΑ ΣΠΟΥ∆ΩΝ ΣΤΗΝ ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑ
ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗ……………………………………………………………………..…..14
2.5. ΟΙ ΜΕΘΟ∆ΟΙ ∆Ι∆ΑΣΚΑΛΙΑΣ………………………………………………………...26
2.6. ΑΡΧΕΣ ΤΩΝ ΜΟΥΣΙΚΟΠΑΙ∆ΑΓΩΓΙΚΩΝ ΣΥΣΤΗΜΑΤΩΝ…………………….…29
2.6.1. Μέθοδος Emile Jaques Dalcroze (1865-1950)…………………….……………….…31
2.6.2. Σύστηµα Laban (1879-1958)………………………….……………………………...32
2.6.3. Μέθοδος Kodaly (1882-1958)…………………………….…………….…………….33
2.6.4. Σύστηµα Carl Orff (1895-1982)………………………………………………………34
2.7. Η ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΗΣ ΜΟΥΣΙΚΟΚΙΝΗΤΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΣΤΗΝ
ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗ………………………….…………………………………………..…35
2.7.1. Κινητικές δεξιότητες…………………………………………………………………38
xiii
15. 4.1. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΤΡΟΠΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΒΑΘΜΟΥ ΑΠΟ∆ΟΧΗΣ ΚΑΙ
ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΣΤΗ ∆ΙΑ∆ΙΚΑΣΙΑ ΜΑΘΗΣΗΣ ΤΩΝ
Σελίδα
ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΠΑΡΑ∆ΟΣΙΑΚΩΝ ΧΟΡΩΝ ΣΤΗ ΣΧΟΛΙΚΗ ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ.….….98
4.1.1. Τυπολογία µαθητών…………………………………………………………………108
4.2. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΤΟΥ ΤΡΟΠΟΥ ΚΑΙ ΤΟΥ ΒΑΘΜΟΥ ΑΠΟ∆ΟΧΗΣ ΚΑΙ
ΣΥΜΜΕΤΟΧΗΣ ΤΩΝ ΜΑΘΗΤΩΝ ΣΤΗ ∆ΙΑ∆ΙΚΑΣΙΑ ΜΑΘΗΣΗΣ ΤΩΝ
ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΠΑΡΑ∆ΟΣΙΑΚΩΝ ΧΟΡΩΝ ΣΤΗ ΣΧΟΛΙΚΗ ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ
ΜΕ ΤΗ ΜΕΘΟ∆Ο ΤΗΣ ΣΥΜΜΕΤΟΧΙΚΗΣ ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΗΣ ΚΑΙ ΤΗΣ
ΒΙΝΤΕΟΣΚΟΠΗΣΗΣ…………………………………………………………………..116
4.3. ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΦΑΡΜΟΓΗ ΤΩΝ Ο∆ΗΓΙΩΝ ΚΑΙ
ΥΠΟ∆ΕΙΞΕΩΝ ΤΟΥ ΠΡΟΓΡΑΜΜΑΤΟΣ ΣΠΟΥ∆ΩΝ ΤΗΣ
ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑΣ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗΣ ΣΤΗ ΣΧΟΛΙΚΗ ΦΥΣΙΚΗ ΑΓΩΓΗ
ΑΠΟ ΤΟΥΣ ΚΑΘΗΓΗΤΕΣ ΦΥΣΙΚΗΣ ΑΓΩΓΗΣ ΣΤΗ ∆ΙΑ∆ΙΚΑΣΙΑ
ΕΚΜΑΘΗΣΗΣ ΤΩΝ ΕΛΛΗΝΙΚΩΝ ΠΑΡΑ∆ΟΣΙΑΚΩΝ ΧΟΡΩΝ………………..119
KΕΦΑΛΑΙΟ V……………………………………………………….…………..………139
5. ΣΥΖΗΤΗΣΗ………………………………….………………………………………139
5.1. ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ…………………………………………………………………145
5.2. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ…………………………………………………………………………148
KΕΦΑΛΑΙΟ VΙ……………………………………………………….…………………150
6. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑΤΑ………………………………………..……………………….…150
6.1. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 1……………………………………………………………………151
6.2. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 2…………………………………………………………..………..153
6.3. ΠΑΡΑΡΤΗΜΑ 3…………………………………………………………..……….157
ΚΕΦΑΛΑΙΟ VIΙ…………………..……………………………………………………171
7. ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ……………………………………....……………….…………....…171
7.1. Ελληνική βιβλιογραφία…………………………….…………………………………171
7.2. Ξενόγλωσση βιβλιογραφία…………………………..………………………..………180
xv
16. ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΠΙΝΑΚΩΝ
Σελίδα
Πίνακας 1: Κατανοµή των µαθητών στις δύο οµάδες……………………………71
Πίνακας 2: Κατανοµή των µαθητών στις δύο οµάδες ανά φύλο…………………72
Πίνακας 3: Κατανοµή των µαθητών στις δύο οµάδες ανά κύκλο………………..72
Πίνακας 4: Αποτελέσµατα της Παραγοντικής Ανάλυσης
σε Κύριες Συνιστώσες και δείκτες αξιοπιστίας για το Pre-test……….…………..79
Πίνακας 5: Μέσα σκορ και τυπικές αποκλίσεις για τους
3 παράγοντες στάσης (Pre-test)……………………………………………………82
Πίνακας 6: Αποτελέσµατα της Παραγοντικής Ανάλυσης
σε Κύριες Συνιστώσες και δείκτες αξιοπιστίας για το Post-test………………….83
Πίνακας 7: Μέσα σκορ και τυπικές αποκλίσεις για τους
δύο παράγοντες στάσης (Post-test)………………………………….…………….86
Πίνακας 8: Σύγκριση των δύο οµάδων στην αρχική µέτρηση (pre-test)……….…99
Πίνακας 9: Σύγκριση των δύο φύλων στην αρχική µέτρηση (pre-test)……….…..99
Πίνακας 10: Σύγκριση των τριών κύκλων στην αρχική µέτρηση (pre-test)………100
Πίνακας 11: Σύγκριση της στάσης των µαθητών ως προς τους
τρεις κύκλους κατά την αρχική µέτρηση (pre-test)………………………….….…100
Πίνακας 12: Σύγκριση της οµάδας παρέµβασης και της οµάδας ελέγχου
πριν και µετά το παρεµβατικό πρόγραµµα………………………………..……….101
Πίνακας 13: Σύγκριση της στάσης της οµάδας (παρέµβασης - ελέγχου)
ως προς τα φύλα (αγόρια - κορίτσια), πριν και µετά το
παρεµβατικό πρόγραµµα……………………..……………………….…………...104
Πίνακας 14: Σύγκριση της στάσης οµάδας (παρέµβασης - ελέγχου)
ως προς τον κύκλο (1ος, 2ος, 3ος), πριν και µετά
το παρεµβατικό πρόγραµµα…………………………………..…………….…..…106
Πίνακας 15: Σύγκριση της οµάδας ελέγχου και παρέµβασης ανά
ερώτηση πριν και µετά το παρεµβατικό πρόγραµµα……………………………...107
Πίνακας 16: Οι δείκτες των δύο συστάδων ως µεταβλητές
των δύο παραγόντων F1 και F2…………………………………………………..109
xvi
17. Πίνακας 17: Το προφίλ των δύο συστάδων ως προς την
οµάδα (παρέµβασης και ελέγχου)……………………….………………………110
Σελίδα
Πίνακας 18: Το προφίλ των δύο συστάδων ως προς το
φύλο (αγόρια και κορίτσια)…………………………………………………….112
Πίνακας 19: Το προφίλ των δύο συστάδων ως προς τον
κύκλο (1ος, 2ος, 3ος)……………………………………………………………..113
Πίνακας 20: Οι ειδικότητες των καθηγητών Φυσικής Αγωγής και η
απασχόληση τους µε τους ελληνικούς παραδοσιακούς χορούς
εκτός της σχολικής Φυσικής Αγωγής……………………..…………...……….119
Πίνακας 21: Ο τρόπος ενηµέρωσης των καθηγητών
Φυσικής Αγωγής για το γνωστικό αντικείµενο
των ελληνικών παραδοσιακών χορών……………………..……………………121
Πίνακας 22: Η κατανοµή των µαθητών και η διαδικασία
µάθησης των ελληνικών παραδοσιακών χορών
στην σχολική Φυσική Αγωγή……………………………………………………123
Πίνακας 23: Ώρες διδασκαλίας των ελληνικών παραδοσιακών χορών
στα δηµοτικά σχολεία του Νοµού Θεσσαλονίκης και οι ώρες
οι οποίες προτείνονται στο πρόγραµµα σπουδών σύµφωνα
µε τους καθηγητές Φυσικής Αγωγής……………………………………………125
Πίνακας 24: Η επάρκεια σε ώρες διδασκαλίας στην διδασκαλία
µάθησης των ελληνικών παραδοσιακών χορών……………………………….126
Πίνακας 25: Οι οδηγίες και προτάσεις του προγράµµατος σπουδών
της σχολικής Φυσικής Αγωγής ως οδηγός διδασκαλίας
για τους καθηγητές Φυσικής Αγωγής…………………………………………..127
Πίνακας 26: Οι µέθοδοι διδασκαλίας που χρησιµοποιούνται
στην διαδικασία µάθησης των ελληνικών παραδοσιακών χορών……………..128
Πίνακας 27: Οι τρόποι και η οργάνωση διδασκαλίας µάθησης
των ελληνικών παραδοσιακών χορών…………………………………………129
Πίνακας 28: Τα στοιχεία τα οποία κυριαρχούν στην διαδικασία
µάθησης των ελληνικών παραδοσιακών χορών………………………………130
Πίνακας 29: Τα κριτήρια µε τα οποία επιλέγουν οι καθηγητές
Φυσικής Αγωγής τους ελληνικούς παραδοσιακούς χορούς
που θα διδαχθούν στο δηµοτικό σχολείο………………………………………131
xvii
18. Πίνακας 30: Οι στόχοι που έχουν επιλέξει οι καθηγητές Φυσικής Αγωγής
κατά την διδασκαλία των ελληνικών παραδοσιακών χορών………………….133
Σελίδα
Πίνακας 31: Οι περιοχές από τις οποίες προτείνονται και διδάσκονται
οι παραδοσιακοί χοροί στην Πρωτοβάθµια Εκπαίδευση………………………135
Πίνακας 32: Τα εποπτικά µέσα που χρησιµοποιούνται κατά την διάρκεια
της διδασκαλίας των ελληνικών παραδοσιακών χορών………………………137
xviii
19. ΚΑΤΑΛΟΓΟΣ ΓΡΑΦΗΜΑΤΩΝ
Σελίδα
Γράφηµα 1: Γραφική αναπαράσταση του µοντέλου των 3 παραγόντων
(pre-test) και η δοµή τους σε σχέση µε τα γνωρίσµατα της στάσης
των αρχικών οµάδων (Α, Β, Γ, ∆ και Ε)………………………………………….81
Γράφηµα 2: Γραφική αναπαράσταση του µοντέλου των 2 παραγόντων
(post-test) και η δοµή τους σε σχέση µε τα γνωρίσµατα της
στάσης των αρχικών οµάδων (Α, Β, Γ, ∆ και Ε)…………………………………85
Γράφηµα 3: Σύγκριση της οµάδας παρέµβασης και της οµάδας
ελέγχου πριν και µετά το παρεµβατικό πρόγραµµα………………….………….102
Γράφηµα 4: Η σύγκριση της οµάδας ελέγχου και της οµάδας παρέµβασης πριν και
µετά το παρεµβατικό πρόγραµµα………………………………………103
Γράφηµα 5: Η τυπολογία ή οµαδοποίηση των µαθητών και το
προφίλ της συστάδας ως προς την οµάδα, το φύλο και τον κύκλο………………115
xix
21. ΚΕΦΑΛΑΙΟ Ι
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
H σηµασία της πρώτης σχολικής περιόδου ως προς την διαµόρφωση της
προσωπικότητας του παιδιού, την απόκτηση βασικών γνώσεων, αλλά και του τρόπου
προσέγγισής του είναι σήµερα γνωστή. Οι συγκλίνουσες απόψεις των παιδαγωγών και των
ερευνητών των θεωριών της µάθησης τονίζουν ιδιαίτερα τη σηµασία της πρώτης σχολικής
περιόδου και την ανάγκη για δοµηµένη και σωστά προγραµµατισµένη εκπαίδευση του
παιδιού της πρώτης σχολικής ηλικίας. Ο χορός, η µουσική και το τραγούδι είναι ακόµη από
τις πιο ζωντανές πτυχές της ελληνικής παράδοσης και ως εκ τούτου είναι αναγκαίες και
απαραίτητες οι συστηµατικές µελέτες και έρευνες, ιδιαίτερα για τον χώρο της σχολικής
εκπαίδευσης. Η έλλειψη θεσµικού πλαισίου για έρευνα κράτησε το γνωστικό αντικείµενο του
ελληνικού παραδοσιακού χορού µακριά από το χώρο της επιστήµης και το περιόρισαν στο
επίπεδο της εµπειρίας. Ο παραδοσιακός χορός, ως τέχνη και ως ένας βασικός πολιτισµικός
παράγοντας προσφέρει στο παιδί ένα ισχυρό µέσο για έκφραση, δηµιουργία και επικοινωνία.
Το Gulbenkian Dance Report (1980) ορίζει τον χορό ως κοµµάτι της ιστορίας της ανθρώπινης
κίνησης, ως κοµµάτι της ιστορίας της ανθρώπινης κουλτούρας, και ως κοµµάτι της ιστορίας
της ανθρώπινης επικοινωνίας. Ο χορός είναι µια πολυδιάστατη εµπειρία που συµβάλλει
καθοριστικά στην ολοκληρωµένη ανάπτυξη του παιδιού, εκπαιδεύοντάς το µε έναν τρόπο που
συνδυάζει τα αισθήµατα και τα συναισθήµατα µε τη λογική και τις πρακτικές κινητικές
δεξιότητες (Sanderson, 1988). Βασίζεται στην ολιστική θεωρεία όπου ψυχή, σώµα και πνεύµα
είναι αλληλένδετα µεταξύ τους και συντελούν στην αρµονική και υγιή συµπεριφορά του
ατόµου. Ο χορός ως ένα µέσο αρµονικής ένωσης του εσωτερικού εαυτού διασφαλίζει την
ισορροπηµένη ένωση ψυχής - σώµατος και πνεύµατος, µέσα σε ένα ενιαίο και αδιαίρετο όλο
(Shreeves, 1994).
1
22. Ο παραδοσιακός χορός αποτελεί στα προγράµµατα σπουδών (αναλυτικά προγράµµατα)
ένα από τα βασικά γνωστικά αντικείµενα της σχολικής Φυσικής Αγωγής. ∆ιαπιστώνεται ότι η
διδασκαλία του σε όλα τα επίπεδα αντιµετωπίζεται εµπειρικά, ως µια τεχνική υπόθεση
(κινητικής φόρµας και κινητικού µοτίβου) την στιγµή που οι άλλες διαστάσεις του
(λειτουργικότητα, συµβολισµός, ύφος, δηµιουργία, επικοινωνία) είναι όχι απλώς σηµαντικές
αλλά αυτές που καθορίζουν σε µεγάλο βαθµό και την µορφή του. Αν και υπάρχουν
διάσπαρτες κάποιες αξιόλογες εργασίες, αυτές εντάσσονται στην συλλογή πληροφοριών
πολιτιστικών, µουσικών και κινητικών στοιχείων των ελληνικών παραδοσιακών χορών. Οι
εργασίες αυτές συµπληρώνονται και µε άλλες χωρίς να υπολείπονται και αρθρογραφίες που
δίνουν έµφαση στον κοινωνιολογικό και λαογραφικό χαρακτήρα της χορευτικής διαδικασίας.
Είναι ανάγκη να βρεθεί µία διαδικασία µάθησης και προσέγγισης του ελληνικού
παραδοσιακού χορού για τα παιδιά της πρώτης σχολικής ηλικίας, ώστε να µπορέσουν οι
ελληνικοί παραδοσιακοί χοροί να κατανοηθούν και να αγαπηθούν, προσεγγίζοντας το παιδί
ιδιαίτερα στην ευαίσθητη σχολική περίοδο της Πρωτοβάθµιας Εκπαίδευσης. Να αποτελέσει
ακόµη αντικείµενο συστηµατικής έρευνας και µελέτης όχι µόνο για λόγους καθαρά
επιστηµονικούς για την ίδια την διδασκαλία του σε όλα τα επίπεδα, αλλά και για λόγους
αυτογνωσίας. Ο Orff αναφέρει ότι “ο χορός είναι ίσως ο καλύτερος τρόπος για να γνωρίσει
το παιδί το περιβάλλον του, το ρυθµό και να ελέγξει την ενστικτώδη διάθεσή του να κινηθεί
και να παίξει” (Kugler M, 1991, σ. 276).
Στον τοµέα της σχολικής εκπαίδευσης και ειδικά στην Πρωτοβάθµια, διαπιστώνεται ότι
τα παιδιά δεν συµµετέχουν µε διάθεση και ενδιαφέρον στην διδασκαλία των ελληνικών χορών
λόγω του κατευθυνόµενου δασκαλοκεντρικού τρόπου διδασκαλίας, που δεν αφήνει στα
παιδιά περιθώρια για παιχνίδι και δηµιουργικές δραστηριότητες. Επίσης, οι καθηγητές
Φυσικής Αγωγής αντιµετωπίζουν προβλήµατα στον τρόπο διδασκαλίας των ελληνικών
παραδοσιακών χορών, καθώς δεν δίνονται σαφείς οδηγίες από το πρόγραµµα σπουδών
(αναλυτικό πρόγραµµα) και δεν προτείνεται κάποιο µοντέλο διδασκαλίας προσαρµοσµένο
στις ιδιαιτερότητες αυτής της ηλικίας και στα παιδευτικά στοιχεία των παραδοσιακών χορών
και της συσχέτισή τους µε την πολιτιστική κληρονοµιά και την παράδοση.
Η προσωπική ενασχόληση µου µε τον ελληνικό παραδοσιακό χορό (χορευτής,
χοροδιδάσκαλος και χορολόγος) καθώς και η εµπειρία µου στα πλαίσια της εργασίας µου ως
καθηγητή Φυσικής Αγωγής στην Πρωτοβάθµια Εκπαίδευση µε ώθησε στην διερεύνηση και
2
23. διαµόρφωση ενός πειραµατικού µοντέλου διδασκαλίας των παραδοσιακών χορών βασισµένο
σε σύγχρονες θεωρίες της παιδαγωγικής, της κίνησης και της µουσικής. Σκοπός είναι η
διαδικασία µάθησης των παραδοσιακών χορών να γίνει πιο ψυχαγωγική και δηµιουργική, να
παρέχει θετικές εµπειρίες και γνώσεις στα παιδιά αυτής της ηλικίας, να µεταδίδει την
παιδευτική διάθεση για τα στοιχεία του πολιτισµού, αλλά και να καλλιεργεί εκείνες τις
στάσεις προς τον ελληνικό παραδοσιακό χορό, που να ωθούν τα παιδιά να συνεχίσουν να
χορεύουν και εκτός της σχολικής Φυσικής Αγωγής, ακόµη και µετά την αποφοίτηση τους από
το σχολείο. Ένας νέος τρόπος παρέµβασης στην αναµόρφωση των εκπαιδευτικών
προγραµµάτων της Πρωτοβάθµιας Εκπαίδευσης και ιδιαίτερα στη διαδικασία διδασκαλίας
των ελληνικών παραδοσιακών χορών, χαρακτηρίζοντας την ως µια από τις νέες µορφές της
σύγχρονης αγωγής, η οποία να είναι ελκυστική και ταυτόχρονα αποτελεσµατική για τα παιδιά
του δηµοτικού σχολείου, ώστε να συµµετέχουν µε ενδιαφέρον στο µάθηµα των
παραδοσιακών χορών, είναι η Μουσικοκινητική Αγωγή. Βασίζεται στην δηµιουργική µέθοδο
διδασκαλίας, την ενεργητική συµµετοχή, την βιωµατική εµπειρία και το παιχνίδι. Το παιχνίδι
ως αυτόνοµη δραστηριότητα είναι µια από τις πιο ουσιαστικές εµπειρίες του παιδιού. Μέσα
από το παιχνίδι, οι µαθητές αναπτύσσουν πρωτοβουλίες, χρησιµοποιούν την φαντασία τους,
αποκτούν εµπειρίες και γνώσεις και τέλος αναπτύσσουν θετικές απόψεις και συναισθήµατα
για θεσµούς και λειτουργίες που είναι προσαρµοσµένες στις δικές τους αναπτυξιακές
δυνατότητες (Ιατρίδη, 1994).
Το Μουσικοκινητικό Σύστηµα είναι µια συλλογή υλικού και ιδεών που εισάγει τον
µαθητή στη µουσική και το χορό. Αυτό το υλικό και τις ιδέες, πρέπει πρώτα οι µαθητές να το
γνωρίσουν και να ασχοληθούν µαζί του. Μετά την γνωριµία τους µε τις Καλές Τέχνες και την
βιωµατική εµπειρία της δηµιουργικής διαδικασίας, καταλήγουν σε ολοκληρωµένες
αυτοσχέδιες καλλιτεχνικές συνθέσεις µε δικές τους πηγές έµπνευσης, τις οποίες στη συνέχεια
τις προβάλλουν σύµφωνα µε τον χαρακτήρα της ελληνικής παραδοσιακής πολιτιστικής
κληρονοµιάς.
Είναι πρωταρχική ανάγκη η ενασχόληση µε τους ελληνικούς παραδοσιακούς χορούς
και ειδικότερα µε την ελληνική παράδοση (γιορτές, δρώµενα, πολιτιστικές εκδηλώσεις) για να
µπορέσει το παιδί να ανακαλύψει και να γνωρίσει την πολιτιστική του ταυτότητα.
Η παράδοση δεν µπορεί να διατηρηθεί µε το να µάθουν τα παιδιά αυτής της µικρής ηλικίας
µόνο τις ποικίλες κινητικές φόρµες των παραδοσιακών χορών. Είναι αναγκαία η πολιτιστική
3
24. γνώση της χώρας τους και η κατανόηση των βασικών πολιτισµικών, ιστορικών και
λαογραφικών χαρακτηριστικών στοιχείων της κουλτούρας που τους γέννησε.
Η ικανότητα να συνδέεται κανείς και να επικοινωνεί µε τους προγόνους του και µε την
ιστορία του κόσµου είναι από τα βαθύτερα δώρα που µπορεί να δώσει ο πολιτισµός.
Επίσης, καθώς τα παιδιά χορεύουν, κινούνται µε ρυθµούς που βρίσκονται έξω από αυτούς και
µέσα σε αυτούς. Αυτή η συνάντηση του εξωτερικού και εσωτερικού ρυθµού δίνει µια
χορευτική διαχρονικότητα στο άτοµο. Είναι πολύ σηµαντικό να ξέρουν συνειδητά αυτή την
σύνδεση, αλλά και τί γίνεται µέσα τους, σαν µια πνευµατική δύναµη, σαν µια αρχέγονη
ενέργεια.
Συγκεκριµένα ο Orff (1955) συνέδεσε το µουσικό µε το κινητικό στοιχείο. Η εκµάθηση
της µουσικής γίνεται µέσα από την κίνηση του σώµατος και από τον ρυθµό που δηµιουργείται
από την µουσική και από τον λόγο. Ο Orff έλεγε χαρακτηριστικά για τον ρυθµό: "Είναι
δύσκολο να διδάξεις το ρυθµό. Το ρυθµό µπορεί κανείς µόνο να τον απελευθερώσει. Ο
ρυθµός δεν είναι κάτι το αφηρηµένο, είναι η ίδια η ζωή. Ο ρυθµός δρα και επιδρά, είναι η
δύναµη που ενώνει τη γλώσσα, τη µουσική και την κίνηση" ( Τσιώλη - Πλαγιανού, 1998, σ. 4)
Πρεσβεύει αυτό που και οι συνεργάτες και οι µαθητές του υιοθέτησαν ως κεντρική ιδέα της
δουλειάς τους, ότι "µια αγωγή βασισµένη στην ένωση Μουσικής , Κίνησης και Λόγου, θα
πρέπει να ενσωµατώνεται και να παίρνει κεντρική θέση στην γενική εκπαίδευση στα σχολεία
και να αποτελεί έτσι πολύτιµο µέσο για την ολοκλήρωση του παιδιού ως σωµατικού, ψυχικού
και πνευµατικού συνόλου" (Ματέυ, 1978, σ. 17).
Η σχολική εκπαίδευση οφείλει να διασώσει και να µεταφέρει όλα εκείνα τα στοιχεία
του λαϊκού πολιτισµού που υπάρχουν και "ζουν" ακόµη και σήµερα, τα οποία είναι πλούσια
σε παραδοσιακά στοιχεία και αποτελούν πηγή γνώσεων για την ελληνική λαϊκή παράδοση.
Οι δηµιουργούµενες ανάγκες των τελευταίων χρόνων στην σχολική εκπαίδευση και οι νέες
προτεινόµενες µέθοδοι διδασκαλίας, οι οποίες αναπτύχθηκαν και υιοθετήθηκαν στα νέα
εκπαιδευτικά προγράµµατα, λαµβάνοντας υπόψη την αντιµετώπιση του παιδιού ολιστικά,
διαµόρφωσαν µια νέα τάση µε διαφορετικές αντιλήψεις. Αναµένεται να έχουν καλύτερα
αποτελέσµατα από εκείνες τις µεθόδους διδασκαλίας οι οποίες διαχωρίζουν την ανάπτυξη του
παιδιού σε τοµείς. Επίσης, το Μουσικοκινητικό Σύστηµα, δίνοντας πλήρη ελευθερία στον
εκπαιδευτικό και έµφαση στην εφευρετικότητα του, πορεύεται προς το στόχο του µέσα από
τις βασικές του αρχές, αυτές της βιωµατικής και επικοινωνιακής διδασκαλίας. Με την
4
25. υπόθεση ότι τα νέα προγράµµατα διαµορφωµένα σε αυτή τη βάση συνεισφέρουν θετικά στην
επίτευξη των αναπτυξιακών στόχων για τους οποίους δηµιουργήθηκαν, πιστεύεται ότι θα
µπορούσαν να βοηθήσουν τους εκπαιδευτικούς στο έργο τους, αλλά και σε µια νέα αντίληψη
για τον εκπαιδευτικό χώρο της σύγχρονης επιστήµης της παιδαγωγικής.
Η ερευνητική µελέτη που ακολουθεί για την διαδικασία διδασκαλίας του ελληνικού
παραδοσιακού χορού αναφέρεται σε ένα ειδικά σχεδιασµένο πρόγραµµα Μουσικοκινητικής
Αγωγής για παιδιά της πρωτοσχολικής ηλικίας και αποτελείται από τις πέντε παρακάτω
ενότητες:
Στην πρώτη ενότητα και στο πλαίσιο της θεωρητικής τοποθέτησης σε σχέση µε το θέµα
γίνεται µια γενική βιβλιογραφική ανασκόπηση και στη συνέχεια τοποθέτηση γύρω από τα
µέχρι τώρα προγράµµατα σπουδών και τις µεθόδους διδασκαλίας, την σηµασία και θέση του
ελληνικού παραδοσιακού χορού στην Πρωτοβάθµια Εκπαίδευση, τα σύγχρονα
µουσικοκινητικά συστήµατα και την σηµασία τους στην εκπαίδευση, αλλά και τα µέσα
εξάσκησης και εφαρµογής της Μουσικοκινητικής Αγωγής.
Στη συνέχεια γίνεται αναφορά γύρω από τις έρευνες τις σχετικές µε την
Μουσικοκινητική Αγωγή, τους σκοπούς, τους στόχους και την σηµασία αυτής της
ερευνητικής µελέτης, τις ερευνητικές και στατιστικές υποθέσεις, αλλά και τους περιορισµούς
και τις οριοθετήσεις που θα πρέπει να ληφθούν υπόψη.
Στην δεύτερη ενότητα αναλύεται η µεθοδολογία της έρευνας για το συγκεκριµένο θέµα,
περιγράφεται το έµψυχο υλικό (ερευνητικό δείγµα, οµάδες παρέµβασης και οµάδες ελέγχου),
τα µέσα διεξαγωγής της έρευνας, η αξιοπιστία και εγκυρότητα των ερωτηµατολογίων και
τέλος η παρεµβατική διαδικασία, µε την εφαρµογή του παρεµβατικού προγράµµατος.
Στην τρίτη ενότητα ακολουθεί η διαδικασία αξιολόγησης των δεδοµένων (pre - post
test), παρατίθενται οι σχετικοί πίνακες και τα γραφήµατα καθώς και η στατιστική
σηµαντικότητα των αξιολογήσεων.
Η τέταρτη ενότητα κλείνει µε τη συζήτηση πάνω στα ευρήµατα και καταλήγει σε
σχετικές προτάσεις, ενώ η πέµπτη ενότητα παρουσιάζει την σχετική ελληνική και ξένη
βιβλιογραφία.
5
26. ΚΕΦΑΛΑΙΟ ΙΙ
1. ΑΝΑΣΚΟΠΗΣΗ ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑΣ
H έρευνα ενός µοντέλου διδασκαλίας των παραδοσιακών χορών τόσο ως προς τον
τρόπο προσέγγισης των µικρών παιδιών στην χορευτική διαδικασία, ιδιαίτερα στην
Πρωτοβάθµια Εκπαίδευση, όσο και ως προς τα πολιτισµικά στοιχεία της παράδοσης
µας, απασχόλησε πολλούς εκπαιδευτικούς και ερευνητές στο µάθηµα της Φυσικής
Αγωγής.
Εκπαιδευτικοί, παιδαγωγοί και καθηγητές χορού κάνουν προσπάθεια να διδάξουν
τους παραδοσιακούς χορούς σε παιδιά µικρής ηλικίας. Οι διάφορες µέθοδοι
διδασκαλίας του χορού οι οποίες αναπτύχθηκαν από παιδαγωγούς, ψυχολόγους,
µουσικοπαιδαγωγούς και κινησιολόγους, στηρίχθηκαν σε βασικές αρχές της
µαθησιακής λειτουργίας µε ισχυρά θεωρητικά θεµέλια και βασίσθηκαν σε
παρατηρήσεις, προτάσεις και ερευνητικά δεδοµένα των επιστηµών της ψυχολογίας και
παιδαγωγικής.
Αυτό ήταν και το ξεκίνηµα της αναζήτησης µιας πιο τεκµηριωµένης και
επιστηµονικής προσέγγισης για την διδασκαλία των ελληνικών παραδοσιακών χορών
στον ελλαδικό χώρο.
Η ερευνητική προσέγγιση για την µελέτη του παραδοσιακού χορού στον ελλαδικό
χώρο άρχισε να αναπτύσσεται τα τελευταία χρόνια. Οι περισσότερες όµως µελέτες είναι
λαογραφικές, ανθρωπολογικές και κοινωνιολογικές (Κουτσούµπα, 1997; Σαχινίδης,
1995; Πραντσίδης 1995; Τυροβολά, 1994; ∆ήµας, 1989; Ζωγράφου, 1989; Λουτζάκη,
1985). Ωστόσο υπάρχει και µια διαφορετική µελέτη µε πιο ουσιαστική προσέγγιση του
θέµατος, µε στόχο την µεθοδολογία διδασκαλίας του ελληνικού παραδοσιακού χορού σε
6
27. παιδιά 9 - 11 ετών (Σερµπέζης, 19951). Η αξία αυτής της µελέτης έγκειται µεταξύ άλλων
και στο γεγονός ότι είναι και η µοναδική που έχει γίνει για την µεθοδολογία
διδασκαλίας του ελληνικού παραδοσιακού χορού στον ελλαδικό χώρο.
Οι νέες προκλήσεις και δηµιουργούµενες ανάγκες των τελευταίων χρόνων στην
σχολική εκπαίδευση, αλλά και τα νέα προτεινόµενα µοντέλα για ένα πιο δηµιουργικό
τρόπο µάθησης σε παιδιά µικρής ηλικίας, µέσω της δηµιουργικής εκφραστικής κίνησης
και των µουσικοκινητικών συστηµάτων, διαµόρφωσαν µια νέα τάση, µε διαφορετικές
αντιλήψεις για τον εκπαιδευτικό χώρο της σύγχρονης επιστήµης της παιδαγωγικής. Από
τη προσέγγιση του παιδιού, µε τις νέες αυτές αντιλήψεις γύρω από την διαδικασία
µάθησης και διδασκαλίας της µουσικής, της κίνησης - χορού και του ρυθµού, σε
συνδυασµό µε τους στόχους του αναλυτικού προγράµµατος, προέκυψε η συγγραφή
κάποιων ερευνητικών µελετών, οι οποίες έχουν το παιδί ως επίκεντρο της εκπαιδευτικής
διαδικασίας (Μπουρνέλη, 1998; Παυλίδου, 1998; Σέργη, 1993).
Για την καλύτερη αντίληψη του ερευνητικού µέρους αυτής της µελέτης είναι
απαραίτητο να δοθεί µια όσο το δυνατόν πιο πλήρης βιβλιογραφική ανασκόπηση όλων
των θεµάτων που αφορούν το θεωρητικό της πλαίσιο, επισηµαίνοντας: α) την
εκπαιδευτική σηµασία του παραδοσιακού χορού, στην Γενική και Πρωτοβάθµια
Εκπαίδευση, β) τα προγράµµατα σπουδών και τις µεθόδους διδασκαλίας µάθησης, γ) τα
Μουσικοκινητικά Συστήµατα και την εκπαιδευτική τους σηµασία, δ) τα µέσα που
χρησιµοποιούνται σε αυτά, και ε) το σχεδιασµό της διδασκαλίας του παραδοσιακού
χορού, µε κύριο άξονα τη Μουσικοκινητική Αγωγή, η οποία εφαρµόστηκε κατά την
παρεµβατική ερευνητική διαδικασία.
2.1. ΦΙΛΟΣΟΦΙΚΕΣ ∆ΙΑΣΤΑΣΕΙΣ ΤΟΥ ΧΟΡΟΥ
Η µουσική, ο χορός, η κίνηση, οι εικαστικές και θεατρικές τέχνες, αναµφίβολα
έπαιξαν και συνεχίζουν να παίζουν ένα σηµαντικό ρόλο στη ζωή του ανθρώπου. Οι
τέχνες είναι µέσο έκφρασης του εσωτερικού κόσµου του ανθρώπου και ταυτόχρονα ένα
αναπόσπαστο µέρος των τελετουργικών διαδικασιών της ευρύτερης κοινωνικής του
ζωής. Το αρχαίο δράµα δεν είναι µόνο µίµηση, αλλά είναι τέχνη του λόγου και
παράλληλα αναπαραστατική τέχνη, που προκειµένου η θεατρική ιδέα να
7
28. πραγµατοποιηθεί όσο το δυνατόν καλύτερα επικαλείται την βοήθεια πολλών άλλων
τεχνών. Όπως παρατηρεί ο Jacpues Gopeau: "Είναι µέσα στη φύση του δράµατος, στην
ίδια την γέννηση του, να είναι ταυτόχρονα λόγος και τραγούδι, ποίηση και δράση,
χρώµα και χορός και για να τα ονοµάσουµε όλα αυτά µε τη λέξη που χρησιµοποιούσαν
οι αρχαίοι Έλληνες "µουσική" (Μουρέλος, 1963).
Φιλόσοφοι και παιδαγωγοί, από την αρχαιότητα µέχρι την σύγχρονη εποχή έχουν
επισηµάνει την σηµασία των τεχνών για την διαµόρφωση της προσωπικότητας του
ανθρώπου και την θετική τους συµβολή στην ολόπλευρη ανάπτυξη, σε τοµείς που
αφορούν την γνώση, την αντίληψη, την δηµιουργική του ικανότητα, τις ψυχοκινητικές
ενέργειες και την συναισθηµατική και κοινωνική του ανάπτυξη.
Στην αρχαία Ελλάδα οι τέχνες και ιδιαίτερα ο χορός, αντιµετωπίζονταν από τους
φιλοσόφους, όπως τον Πλάτωνα και τον Αριστοτέλη, µέσα από το πρίσµα της
διδακτικής τους αξίας στην γενική αγωγή των µελλοντικών πολιτών. Το περιεχόµενο
της λέξης "χορός" στα Οµηρικά ποιήµατα και στην ποίηση του Πινδάρου, όπως και
στην αρχαία Τραγωδία αποτελούσαν την ενότητα "µουσική" που είναι τραγούδι -
χορική ποίηση, αλλά και "κύκλιος χορός". Ο "χορός" κατά τον Πλάτωνα (Νόµοι 654 Β)
είναι επίσης η ενότητα, χορός και χορική ποίηση-τραγούδι. Η σηµασία της λέξης
"χορός" µε την πάροδο των αιώνων έχασε την αρχαία ελληνική σηµασία της και
ιδιαίτερα κατά τους πρώτους χρόνους του χριστιανισµού και διασπάστηκε σε "χορός"
ως σωµατική ρυθµική κίνηση και σε "χορωδία" που σηµαίνει τραγούδι (Georgiades,
1958).
Τα θέµατα τα οποία απασχολούσαν συνήθως τους φιλοσόφους αφορούσαν
ιδιαίτερα την αποτελεσµατικότητα των τεχνών, τις οποίες θεωρούσαν ότι µεταφέρουν
τα πιο σηµαντικά στοιχεία της πολιτισµικής τους παράδοσης, καθώς και την
καταλληλότητα τους στην ανάπτυξη των παραδοσιακών αξιών και στην διαµόρφωση
του ιδανικού πολίτη σε σχέση µε τον πολιτισµό του. "Η έννοια µουσική ως αυτόνοµη
τέχνη, προέρχεται από την µετακλασική περίοδο. Η µουσική σαν µια ενότητα που την
αποτελούσαν ποίηση, τραγούδι, ενόργανη συνοδεία και χορός, απαιτούσε ολόκληρο τον
άνθρωπο και επιδρούσε επάνω του όχι σαν τέχνη µε την σηµερινή σηµασία (Καλή
Τέχνη), αλλά σαν µορφοποιητική δύναµη. Γι΄ αυτό χρησίµευε και στην παιδεία σαν
µέσο αγωγής" (Θέµελης, 1981).
8
29. Σύµφωνα µε τα παραπάνω µέσα στην αρχαία λέξη "µουσική" βλέπουµε να περικλείεται
η έννοια της µουσικής, ο έµµετρος λόγος (ποίηση) αλλά και ο χορός (όρχηση) µέσο των
σωµατικών ρυθµικών κινήσεων, εκφράσεων, χειρονοµιών, στάσεων, που σαν κοινό
τους σηµείο έχουν τον ρυθµό. Ένας από τους πιο βασικούς σκοπούς των τεχνών ήταν να
συµβάλουν στην ισόρροπη και ολοκληρωµένη ανάπτυξη του ατόµου. Η σηµασία του
όρου "µουσική" ήταν πολύ ευρύτερη, από ό,τι στην σηµερινή εποχή. Οι αρχαίοι
εννοούσαν γενικά την µόρφωση ως την αρµονική καλλιέργεια της ψυχής, του
πνεύµατος και του σώµατος (Μουρατίδης, 1992). Στον αρχαιοελληνικό όρο "µουσική"
αντιστοιχούν τα τρία αδιάσπαστα στοιχεία η "κίνηση", ο "λόγος", και ο "ήχος"
(Neubecker, 1986). Σύµφωνα µε τον Πλάτωνα και τους άλλους Έλληνες φιλοσόφους η
µουσική δεν είναι απλά η οργανωµένη από τον άνθρωπο κίνηση των ήχων, αλλά κάτι
πιο βαθύ και πολύπλευρο. Είναι η αρµονική σχέση ανάµεσα στις τρεις µορφές
έκφρασης της ανθρώπινης ύπαρξης: την κίνηση (έκφραση του σώµατος), το λόγο
(έκφραση της σκέψης) και τους ήχους (έκφραση των συναισθηµάτων) (Kυµινού-
Πριντάκη, 1998). Τα τρία αυτά στοιχεία της αρχαίας ελληνικής λέξης "µουσική":
γλώσσα (τραγούδι, απαγγελία), χορός (εκφραστική κίνηση) και µουσική (µουσική
ερµηνεία), αντιστοιχούν στα στοιχεία που απαρτίζουν την ανθρώπινη ύπαρξη και είναι
το πνεύµα, το σώµα και η ψυχή (Αλεξιάδου, 1999).
Ο Πλάτων (427-347π.χ) πιστεύει στην ισχυρή θετική επίδραση της "µουσικής"
στην ψυχή και δίνει ιδιαίτερη έµφαση στην αναγκαιότητα της ύπαρξης της, θεωρώντας
την ως ένα σηµαντικό παράγοντα και απαραίτητο παιδευτικό µέσο µαζί µε τη
γυµναστική, για την ανάπτυξη και διαµόρφωση της προσωπικότητας του ανθρώπου. Για
τον λόγο αυτό η "µουσική" (η ένωση κίνησης, µουσικής, λόγου), θα έπρεπε να κατέχει
κεντρική θέση στην γενικότερη αγωγή των νέων, µε σκοπό την ενότητα ψυχής,
πνεύµατος και σώµατος (Neubecker, 1986).
Κατά τον Αριστοτέλη (384-322π.χ), η ενασχόληση µε την "µουσική" έχει
σηµασία, γιατί χρησιµεύει ως "παιδιά" και "ανάπαυσις", καθώς και για σωστή
"διαγωγήν". Πέρα όµως από αυτό έχει και την ιδιαίτερη αξία να µπορεί να επενεργεί
στο ήθος και την ψυχή των πολιτών (Neubecker, 1986).
9
30. Αυτή η ολιστική και ανθρωποκεντρική προσέγγιση των αρχαίων χρόνων έθεσε νέους
τρόπους στην κατανόηση της κίνησης και ιδιαίτερα του χορού µέσα από την χορευτική
εκπαίδευση.
Σήµερα έχουµε στη διάθεση µας ποικίλα µέσα και επιστηµονικό υλικό για την
θεωρία και ιστορία του χορού και προηγµένο εξοπλισµό για να τον γνωρίσουµε. Όµως
αυτή η πλούσια ακαδηµαϊκού τύπου πληροφόρηση είναι µόνο µία διανοητική εξάσκηση
και αφορά µόνο ένα τµήµα αυτού του πολύµορφου ανθρώπινου δυναµικού. Η
θεωρητική εκπαίδευση δε δίνει διέξοδο στην πνευµατική και φυσική µας ανάπτυξη. Το
µυαλό ασκείται, όµως, µε την "εγκεφαλική επικράτηση", ατονεί η σωµατική και
συναισθηµατική ικανότητα. Ζωτικής σηµασίας ανάγκες και λειτουργίες, όπως η
προδιάθεση για δηµιουργία, η συναισθηµατική και κινητική εξωτερίκευση και
εκτόνωση ατονούν και συνθλίβονται. Έτσι υπάρχει πεδίο ελεύθερο για να αναπτυχθούν
νευρωτικά συµπλέγµατα, κατάθλιψη, εσωστρέφεια και κάθε είδους ψυχοσωµατικές
ασθένειες.
Το σύστηµα Μουσικοκινητικής Αγωγής που προτείνει ο γράφων είναι µια
πολύµορφη εκφραστική διέξοδος µε ανθρωποκεντρική διάσταση και µε κύριο άξονα την
αναζήτηση της ανθρώπινης ύπαρξης και την επιβεβαίωση της µέσα από το χορό.
2.2. ΣΗΜΑΣΙΑ ΤΟΥ ΕΛΛΗΝΙΚΟΥ ΠΑΡΑ∆ΟΣΙΑΚΟΥ ΧΟΡΟΥ
ΣΤΗΝ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗ
O παραδοσιακός χορός αποτελεί γνωστικό αντικείµενο που διδάσκεται σε όλες τις
βαθµίδες της εκπαίδευσης. Είναι επί µέρους αντικείµενο διδασκαλίας της Φυσικής
Αγωγής. Η εκπαίδευση δεν είναι µόνο φορέας γνωστικών και πολιτισµικών στοιχείων,
αλλά διαµορφώνει άτοµα ευαίσθητα και δηµιουργικά στην κοινωνία, τα οποία
ταυτόχρονα µαθαίνουν να σέβονται την παράδοση και τον λαϊκό πολιτισµό του τόπου
τους (Juergens,1982).
Στον τοµέα της σχολικής εκπαίδευσης, διαπιστώνεται ότι υπάρχει ένα σηµαντικό
κενό όσον αφορά τις µορφές διδασκαλίας των ελληνικών παραδοσιακών χορών. Ο
χορός θα πρέπει να κατέχει µια κύρια θέση στα προγράµµατα της σχολικής
εκπαίδευσης. Ο χορός είναι µια πολυδιάστατη εµπειρία που συµβάλλει καθοριστικά
στην ολοκληρωµένη ανάπτυξη του παιδιού, εκπαιδεύοντας το µε ένα τρόπο που
10
31. συνδυάζει τα αισθήµατα και τα συναισθήµατα µε τη λογική και τις πρακτικές κινητικές
δεξιότητες (Sanderson, 1988). Η σχολική εκπαίδευση οφείλει να διασώσει και να
µεταφέρει όλα εκείνα τα στοιχεία του λαϊκού πολιτισµού που υπάρχουν και "ζουν"
ακόµη και σήµερα και τα οποία είναι πλούσια σε παραδοσιακά στοιχεία, και αποτελούν
πηγή γνώσεων για την πολιτιστική λαϊκή παράδοση µας (Girke, 1982). O παραδοσιακός
χορός µεταφέρει και µεταδίδει στοιχεία πολιτισµικής παράδοσης και κληρονοµιάς,
γνώσεις ιστορίας, λαογραφίας και γεωγραφίας, συνδράµει στην πολιτιστική ταυτότητα
και επιδρά καθοριστικά στο "πολιτιστικό γίγνεσθαι" της κοινωνίας (Κωνσταντινίδου,
2001). O χορός µε τις παραδοσιακές του µορφές αποτελεί µέσο µεταβίβασης της
πολιτιστικής κληρονοµιάς από γενιά σε γενιά, µέσο αναγνώρισης και αποδοχής των
διαφορετικών ηθών και εθίµων, θρησκειών και ιδιαιτεροτήτων κάθε διαπολιτισµικής
κοινωνίας (Best, 1982; Collinson, 1973). Ο σκοπός του µαθήµατος είναι η συνέχεια της
ελληνικής χορευτικής παράδοσης, όπου οι µαθητές σχολείου θα γίνουν οι φορείς και
συνεχιστές της. Με την συµµετοχή του παιδιού στις χορευτικές δραστηριότητες
οξύνεται η ικανότητα προσοχής, παρατηρητικότητας, µνήµης, άµεσης λήψης
αποφάσεων και αυτοσυγκέντρωσης (Mosston & Ashworth, 1994). O χορός ως µία µη
ανταγωνιστική κινητική δραστηριότητα προάγει την υγεία, βελτιώνει την φυσική
κατάσταση και αναπτύσσει την ευλυγισία, τη δύναµη, την αντοχή, την ισορροπία, τη
ρυθµική ικανότητα, το νευροµυϊκό συντονισµό, το συγχρονισµό και τον έλεγχο του
σώµατος (Sanderson, 1988; Churcher, 1971). Μέσα από τις χορευτικές κινητικές
δραστηριότητες το παιδί ανακαλύπτει τον ρυθµό, τις εκφραστικές αυτοσχέδιες και
δηµιουργικές του ικανότητες, καλλιεργεί και βελτιώνει τις σχέσεις του, την επικοινωνία
και την συνεργασία µε τους συµµαθητές του, αλλά και µε το ευρύτερο κοινωνικό
περιβάλλον. Μαθαίνει να αποδέχεται όρια και περιορισµούς που τους θέτει η οµάδα και
συγχρόνως ανακαλύπτει την ανάγκη ύπαρξης και τήρησης κανόνων (Λυκεσάς, 1995).
Έχει την δυνατότητα να εκφραστεί χρησιµοποιώντας κάθε φορά ένα διαφορετικό µέλος
του σώµατος του. Το σώµα είναι ένας δέκτης εµπειριών και ερεθισµάτων, που οδηγεί
στην αντίληψη γνωστικών εννοιών, ώστε το παιδί να γνωρίσει το σώµα του
(σωµατογνωσία), τη σχέση του σώµατος µε την κίνηση στον χώρο και τον χρόνο
(κιναίσθηση) και το περιβάλλον, και να προσαρµοστεί σε αυτό (Laban, 1975).
Παράλληλα παρατηρούµε ότι λέξεις που ήταν αόριστα σύµβολα για τα παιδιά και
11
32. δηλώνουν κίνηση, όπως πηδώ, σταµατώ, τραβώ, περιστροφή, κλπ.. αλλά και οι λέξεις
µε αντίθεση, όπως γρήγορα-αργά, εµπρός-πίσω, αποκτούν έννοια µέσα από τις κινητικές
αυτές εµπειρίες (Pica & Short, 1999).
Ο χορός στην εκπαίδευση θα έπρεπε να έχει την έννοια της συνεχόµενης
δηµιουργικής και ελεύθερης κινητικής έκφρασης των παιδιών. Θεωρείται ως ένα βασικό
µέσο διατήρησης και µετάδοσης της ιστορίας και της πολιτισµικής ανάπτυξης, ώστε να
µάθουν να εκτιµούν, να σέβονται και να διαφυλάττουν τις ρίζες του παρελθόντος, να
αποκτήσουν κοινωνική και πολιτιστική συνείδηση. Οργανώνει, πληροφορεί και
διασώζει ένα µεγάλο µέρος της πολιτιστικής τους κληρονοµιάς και λειτουργεί ως χώρος
κοινωνικοποίησης και µύησης στις αξίες και συµπεριφορές της κοινωνίας.
2.3. Ο ΕΛΛΗΝΙΚΟΣ ΠΑΡΑ∆ΟΣΙΑΚΟΣ ΧΟΡΟΣ ΣΤΗΝ
ΠΡΩΤΟΒΑΘΜΙΑ ΕΚΠΑΙ∆ΕΥΣΗ
Ο σκοπός της Φυσικής Αγωγής στο δηµοτικό σχολείο είναι, µέσα από ποικίλες
κινητικές και αθλητικές δραστηριότητες, να βοηθήσει κατά προτεραιότητα στη
σωµατική ανάπτυξη των µαθητών και να συµβάλει στην ψυχική και πνευµατική τους
καλλιέργεια, καθώς και την αρµονική τους ανάπτυξη στην κοινωνία.
Το πρόγραµµα σπουδών (αναλυτικό πρόγραµµα) του ΥΠ.Ε.Π.Θ. για το δηµοτικό
σχολείο, αναφέρει χαρακτηριστικά ότι, "Ο σκοπός του δηµοτικού σχολείου είναι η
πολύπλευρη πνευµατική και σωµατική ανάπτυξη των µαθητών µέσα στα πλαίσια που
ορίζει ο ευρύτερος σκοπός της Πρωτοβάθµιας και ∆ευτεροβάθµιας Εκπαίδευσης"
(Νόµος 1566/85). Στο άρθρο ένα (1) του ίδιου Νόµου αναφέρει χαρακτηριστικά τον
σκοπό: "Να συµβάλει (το σχολείο) στην ολόπλευρη, αρµονική και ισόρροπη ανάπτυξη
των διανοητικών και ψυχοσωµατικών δυνάµεων των µαθητών, ώστε ανεξάρτητα από
φύλο και καταγωγή, να έχουν τη δυνατότητα να εξελιχθούν σε ολοκληρωµένες
προσωπικότητες και να ζήσουν δηµιουργικά". (H Φυσική Αγωγή στο δηµοτικό σχολείο,
1997).
Για να επιτευχθούν οι παραπάνω γενικοί και επιµέρους στόχοι, στην
Πρωτοβάθµια Εκπαίδευση, το πρόγραµµα σπουδών της Φυσικής Αγωγής, καθορίζει το
περιεχόµενο µε ποικίλες αθλητικές δραστηριότητες, µία από αυτές είναι και οι
ελληνικοί παραδοσιακοί χοροί. Στο πρόγραµµα σπουδών οι τάξεις χωρίστηκαν, ανά δύο
12
33. µε ενιαία διδακτική ύλη, σε τρεις κύκλους. Στο ωρολόγιο πρόγραµµα της διδασκαλίας
των παραδοσιακών χορών, όλων των προγραµµάτων σπουδών, παρατηρείται το
φαινόµενο ότι, ο χορός κατέχει την τελευταία θέση στον αριθµό ωρών διδασκαλίας και
στους τρεις κύκλους. Στο τελευταίο πρόγραµµα σπουδών, δόθηκε συγκριτικά µε τα
προηγούµενα προγράµµατα περισσότερος χρόνος, µε την αιτιολογία ότι, στο δηµοτικό
σχολείο οι συνθήκες για την διδασκαλία των χορών είναι περισσότερο πρόσφορες σε
σχέση µε το γυµνάσιο και το λύκειο (Η Φυσική Αγωγή στο δηµοτικό σχολείο, 1997).
Σύµφωνα πάντα µε το ανωτέρω πρόγραµµα σπουδών, γενικότερα ο παραδοσιακός
χορός είναι, "ίσως, η δραστηριότητα που οι περισσότεροι από τους εκπαιδευτικούς
συµφωνούν ότι συνεισφέρει στην προαγωγή της αισθητικής παιδείας των µαθητών" (Η
Φυσική Αγωγή στο δηµοτικό σχολείο, 1997; Dearden, 1968).
Παρά την παραπάνω επισήµανση ο παραδοσιακός χορός συνεχίζει να κατέχει µία
από τις τελευταίες θέσεις ως προς τον αριθµό των ωρών, αλλά και ως προς την µέθοδο
διδασκαλίας, δεν ακολουθεί τους σύγχρονους σχεδιασµούς και στιλ διδασκαλίας. Στο
επίκεντρο της διδακτικής και µαθησιακής διαδικασίας, κύριος όλων των ενεργειών
συνεχίζει να παραµένει ο καθηγητής Φυσικής Αγωγής, η δε µέθοδος µε την οποία
προσεγγίζεται ο παραδοσιακός χορός είναι η "δασκαλοκεντρική" ή "άµεση", η οποία
ισχύει κατά το πλείστον σε όλα τα µέχρι τώρα επίσηµα προγράµµατα σπουδών του
ΥΠ.Π.ΕΘ (Λυκεσάς, 1995). Το τελευταίο πρόγραµµα (1997) σπουδών προσπαθεί να
βάλει κάποια τάξη στην µέχρι τώρα διδακτική αναρχία των προηγούµενων
προγραµµάτων, δίνοντας ταυτόχρονα την δυνατότητα στον µαθητή να γίνει πιο
δηµιουργικός, να έχει περισσότερες ελεύθερες επιλογές και να συµµετέχει περισσότερο
στην εκπαιδευτική διαδικασία µάθησης.
Στο τέλος του νέου αυτού προγράµµατος σπουδών υπάρχει το κεφάλαιο γενικά
για τους ελληνικούς παραδοσιακούς χορούς µε τον τίτλο "Σύντοµη εισαγωγή στον
ελληνικό παραδοσιακό χορό και την διδασκαλία του στο δηµοτικό σχολείο", (Η Φυσική
Αγωγή στο δηµοτικό σχολείο, 1997).
Οι θέσεις και οι προτάσεις του παραπάνω κεφαλαίου στο νέο πρόγραµµα
σπουδών είναι πολύ γενικές, χωρίς να προσεγγίζουν ουσιαστικά τον παραδοσιακό χορό
και να εντοπίζουν τις πραγµατικές του ανάγκες µε παραδείγµατα και αναφορές σε
ερευνητικά ευρήµατα, σε βιβλιογραφικές ανασκοπήσεις, σε υποδείξεις µε εποπτικά
13
