Хөндийт ухмалтай талбай болон суумтгай хөрсөнд барилга байгууламжийг төсөллөх БНбД 22-03-09-г судлан хамт ажиллагсаддаа танилцуулах зорилгоор байгууллагын дотоод хэрэгцээнд зориулан бэлтгэсэн танилцуулга

1. ХӨНДИЙТ УХМАЛТАЙ
ТАЛБАЙ БОЛОН СУУМТГАЙ
ХӨРСӨНД БАРИЛГА
БАЙГУУЛАМЖИЙГ
ТӨСӨЛЛӨХ БНбД 22-03-09
ЗУРГИЙН ИНЖЕНЕР Б.АДИЛБИШ
2013 оны 06 дугаар сар

2. Хөндийт ухмалтай талбай болон
суумтгай хөрсөнд барилга
байгууламжийг төсөллөх
Building design on the reclaimed and
soil settling area
2009 оны 07 дугаар сарын 01-ний өдрөөс
эхлэн мөрдсөн.

3. Здания и сооружения на подрабатываемых
территориях и просадночных грунтах СНиП
2.01.09-2011 Москва 2011

4. • Орд газрын далд уурхайн урьд болон
одоо ба ирээдүйд ашиглахад үүсэх газрын
гүн дэх хоосон орон хөндийт ухмал гэнэ.
• Газар дорх уурхайн ажлын нөлөөлөлд
өртөх нутаг дэвсгэрийг хөндийт ухмалтай
талбай гэнэ.
• Ус чийгэнд норохоороо нэмэлт суулт
үүсгэдэг хөрсийг суумтгай хөрс гэнэ.
ТОДОРХОЙЛОЛТ

5. Хөндийт ухмалтай талбай болон
суумтгай хөрсөнд барих барилга
байгууламжийн зураг төсөл
зохиоход энэхүү нормыг мөрдөнө.
ХЭРЭГЛЭХ ХҮРЭЭ

6. • Калийн орд газрын хөндийт ухмалтай
талбайд
• Олборлолтоос шалтгаалан буурь хөрсний
хэв гажилтыг тодорхойлох боломжгүй үед
• Газар хөдлөлтэй бүс нутаг дахь хөндийт
ухмалтай болон суумтгай хөрстэй талбайд
• Гидротехникийн байгууламжийн зураг
төсөлд
Дараах талбай дахь барилга, байгууламжийн
зураг төсөл зохиоход мөрдөхгүй

7. Нэгдүгээр бүлгийн 4-р зүйлийн 1-р заалт:
Хөрснөөс доош газрын гүн рүү үргэлжлэх
орон зай, түүнийг эзлэн орших
материаллаг бүх зүйлс /бүх төрлийн
чулуулаг, ашигт малтмал болон
геологийн бусад биет, түүнчлэн барилга
байгууламж/-ийг газрын хэвлий гэнэ.
Газрын хэвлийн тухай хуулийн
шаардлагыг биелүүлэх

8. Тухайлбал:
• ХОЁРДУГААР БҮЛЭГ ГАЗРЫН ХЭВЛИЙН ГЕОЛОГИЙН
СУДАЛГАА 28, 29, 30-р зүйл
• ТАВДУГААР БҮЛЭГ ГАЗРЫН ХЭВЛИЙГ АШИГТ
МАЛТМАЛ ОЛБОРЛОХООС ӨӨР ЗОРИУЛАЛТААР
АШИГЛАХ 36-р зүйлийн 1-р заалт
• ЗУРГАДУГААР БҮЛЭГ ГАЗРЫН ХЭВЛИЙГ АШИГЛАХ
АЖЛЫН АЮУЛГҮЙ БАЙДАЛ 37-р зүйлийн 1-р заалт
Газрын хэвлийн тухай хуулийн
шаардлагыг биелүүлэх

9. Налуу байрлалтай чулуун нүүрсний давхрагын
хэвтээ дэлгээс хөндлөн чиглэлтэй босоо зүсэлт
1-суултын муруй, 2-налуугийн эфюр, 3-муруйлтын эпюр, 4-харьцангуй хэвтээ хэв
гажилтын муруй, 5-хэвтээ чиглэлийн шилжилтийн эпюр, 6-давхрага, 7-бүтээгдэхүүн
гаралт (нүүрс олборлолт), ηmax-газрын гадарга доошоо суух хамгийн их хэмжээ, β0, Υ0-
шилжилтийн өнцөгийн хязгаар, Ψ1, Ψ2-бүрэн шилжилтийн өнцөгүүд, α-давхрагын
уналтын өнцөг

10. Нүүрсэн багана нурсанаас үүссэн
цөмрөлт

11. Давхрагын хэвтээ дэлгээсийн дагуух босоо зүсэлт
1-суултын муруй, 2-налуугийн эфюр, 3-муруйлтын эпюр, 4-харьцангуй хэвтээ хэв
гажилтын муруй, 5-хэвтээ чиглэлийн шилжилтийн эпюр, 6-давхрага, 7-бүтээгдэхүүн
гаралт (нүүрс олборлолт), 8-малталтын өмнөх газрын гадаргын байрлал, ηmax-газрын
гадарга доошоо суух хамгийн их хэмжээ, δ0-шилжилтийн өнцөгийн хязгаар, Ψ3-бүрэн
шилжилтийн өнцөгүүд

12. Огцом налуу байрлалтай чулуун нүүрсний давхрагын хэвтээ
дэлгээс хөндлөн чиглэлтэй босоо зүсэлт
1-суултын муруй, 2-налуугийн эфюр, 3-муруйлтын эпюр, 4-харьцангуй хэвтээ хэв
гажилтын муруй, 6-давхрага, 7-бүтээгдэхүүн гаралт (нүүрс олборлолт), 8-малталтын
өмнөх газрын гадаргын байрлал, ηmax-газрын гадарга доошоо суух хамгийн их хэмжээ,
β0, Υ0-шилжилтийн өнцөгийн хязгаар, θ-хамгийн их доош суултын өнцөг

13. Налуу байрлалтай чулуун нүүрсний
давхрагын дагуух зүсэлт
1-нүүрсэн багана шаварлаг хөрсөнд шигдэх үед үүсэх цөмрөлт, 2-нүүрсэн баганын
эвдрэлээс үүссэн цөмрөлт, 3-уурхайн тааз нурснаас үүссэн цөмрөлт

14. Блоклон олборлох газар дорх уурхай
Эдийн засгийн хувьд зардал багатай арга.

15. Блоклон ухсан газар дорх уурхайн
таазны цөмрөлт
Cadia-Ridgeway Mine, New south Wales, Australia

16. Малталт хийх талбайн ангилал
Дэвсгэр талбайн
бүлэг
Малталт хийх талбайн газрын гадаргын хэв гажилт
Хэвтээ чиглэлийн
харьцангуй хэв гажилт
ε мм/м
Налуугийн i
мм/м
Муруйлтын радиус
R км
I 12 ≥ ε > 8 20 ≥ i > 10 1 ≤ R < 3
II 8 ≥ ε > 5 10 ≥ i > 7 3 ≤ R < 7
III 5 ≥ ε > 3 7 ≥ i > 5 7 ≤ R < 12
IV 3 ≥ ε > 0 5 ≥ i > 0 12 ≤ R < 20

17. Догол үүсгэж олборлох дэвсгэр
талбайн ангилал
Дэвсгэр талбайн
бүлэг
Ik IIk IIIk IVk
Догол (шатлал)-ын
өндөр h м
25 ≥ h > 15 15 ≥ h > 10 10 ≥ h > 5 5 ≥ h > 0

18. Догол үүсгэж олборлох дэвсгэр
талбайн ангилал
Шилжилт ба хэв гажилтын төрөл
Илтгэлцүүр n
Үсгэн
тэмдэглээ
Шилжилт ба хэв гажилтын тооцоонд
боломжит магадлалт
Доош суух  n 1,2 (0,9) 1,1 (0,9)
Хэвтээ шилжилт  n 1,2 (0,9) 1,1 (0,9)
Хазайлт i ni 1,4 (0,8) 1,2 (0,8)
Шахалт ба суналтын харьцангуй
хэвтээ гажилт 
n 1,4 (0,8) 1,2 (0,8)
Муруйлт  n 1,8 (0,6) 1,4 (0,6)
Догол h nh 1,4 (0,8) 1,2 (0,8)
Мушгиралт s ns 1,8 1,4
Намсалт (элэгдэл)  n 1,4 1,2

19. Догол үүсгэж олборлох дэвсгэр
талбайн ангилал
Хэв гажилт
Ажиллах нөхцөлийн илтгэлцүүр m
Үсгэн
тэмдэглэ
э
Барилга байгууламжийн урт
l, м
15
хүртэл
15-30
30-аас
дээш
Харьцангуй хэвтээ
хэв гажилт 
m 1,0 0,8 0,7
Хазайлт i mi 1,0 0,8 0,7
Муруйлт  m 1,0 0,7 0,5
Мушгиралт s ms 1,0 0,7 0,5
Намсалт  m 1,0 0,8 0,7

20. Барилгын хэсгүүдийг зааглах хэв гажилтын заадсын
хэмжээг тодорхойлох схем
L0-хөшүүншлийн блокын төвүүдийн хоорондох зай, H-суурийн улнаас ханын дээд ирмэг
хүртлэх зай, au-дээврийн мөгийн түвшин дэх хэв гажилтын заадсын хэмжээ, ad-суурийн
улны түвшин дэх хэв гажилтын заадсын хэмжээ

21. Хэв гажилтын заадас дорх нөхцлийг
хангах ёстой
-суурийн улны түвшинд ad
ad ≥ mε∙nε∙ε∙l0
-дээврийн мөгийн түвшинд au
au ≥ mε∙nε∙ε∙l0+θH

22. Хөндийт ухмалтай талбайд барих
барилгын зураг төслийн онцлог

23. Олон давхар барилгын каркасын рамын схем
Бүтээцийн холимог систем

24. Олон давхар барилгын каркасын рамын схем
Холбоост систем

25. Багана ба хөндлөвчийн уулзварын зангилааны хийцлэл
1-багана, 2-хөндлөвч /ригел/-ийн нугаст дэрлэлт, 3- хөндлөвчийн холбох нарийвч,
4-дээд, доод холбоос ялтас, 5-баганын холбох нарийвч

26. Нэг дан каркаст барилгын хөндлөн рамын схем
a-e каркасын элементийн
холбоосны төрөл

27. Нэг дан каркаст барилгын хөндлөн рамын схем
a-e каркасын элементийн
холбоосны төрөл

28. Нэг дан каркаст барилгын хөндлөн рамын схем
Хөндийт
ухмалтай
талбайн
бүлэг
Суумтгай
хөрсөнд барих
барилгын
болзмол бүлэг
Холбоос
Барилгын тогтворжилтыг хагах
нэмэлт арга хэмжээ
Багана, ригел Багана, суурь
А. Хөндлөн рам
IV; IVк; III 3, а Нугаст үл хөдлөх Хөшүүн -
II; I; IVк 3, б Нугаст үл хөдлөх Дунд эгнээний баганад-
хөшүүн захын
эгнээнийхэд-нугаст-үл
хөдлөх
-
II; I; IVк 3, в Зарим бүлэг
баганад-нугаст
үл хөдлөх, зарим
бүлэг баганад-
нугаст
хөдөлгөөнтэй
Хөшүүн -
I; IV; IIIк 3, г Нугаст-үл хөдлөх Дунд эгнээний баганад-
хөшүүн захынхад-
нугаст-үл хөдлөх
Нэг түвшинд хөндлөн тушаа
холбоос хийнэ
IIк; Iк; 3, д Нугаст-үл хөдлөх Мөн адил Хоёр түвшинд хөндлөн тушаа
холбоос хийнэ
II; I; IVк 3, е Нугаст-үл хөдлөх Нугаст-үл хөдлөх Барилгын дунд хэсэгт
багануудын хооронд босоо
холбоос, сууринуудийн хооронд-
хөндлөн тушаа хийнэ

29. Нэг дан каркаст барилгын хөндлөн рамын схем
Хөндийт
ухмалтай
талбайн бүлэг
Суумтгай
хөрсөнд
барих
барилгын
болзмол
бүлэг
Холбоос
Барилгын тогтворжилтыг хагах
нэмэлт арга хэмжээ
Багана,
ригел
Багана,
суурь
Б. Дагуу рам
IV; IVк; III 4, а Нугаст-үл
хөдлөх
Хөшүүн Барилгын дунд хэсэгт
багануудын хооронд босоо
холбоос, сууринуудийн хооронд-
хөндлөн тушаа хийнэ
II; I; IVк 4, б Нугаст-үл
хөдлөх
Хөшүүн
I; IIк; IIIк 4, в Нугаст-үл
хөдлөх
Хөшүүн
Барилгын дунд хэсэгт шугаман
хөдөлгөөнт залгаас бүхий босоо
холбоос сууринд хоёр түвшинд
хөндлөн-тушаа холбоос

30. Зэргэлдээх хоёр баганын суултын зөвшөөрөгдөх зөрүү
Δn-ханын хавтгаалжийн хоорондох завсрын хэмжээ
l-зэргэлдээ багануудын хоорондох тэнхлэгээрч зай
Hn-ханын хавтгаалжийн өндөр

31. Суумтгай хөрсөнд барих барилга
байгууламжийн зураг төслийн онцлог

32. Суумтгай хөрсний ангилал
I төрөл- гадаад ачаа /гол төлөв/; хөрсний
хувийн даралтаас үүсэх цөмрөлтийн
хэмжээ 5см-ээс хэтрэхгүй.
II төрөл- гадаад ачаа; хөрсний хувийн
даралтаас үүсэх цөмрөлтийн хэмжээ 5см-
ээс их.

33. Хөрсний суумтгайн зэрэг
• П<40 суулт үүсгэдэггүй
• П=40-45 бага зэргийн суулт үүсгэдэг
• П=45-50 дунд зэргийн суулт үүсгэдэг
• П>50 суулт маш их үүсгэдэг

34. Буурийн хөрсөнд ус нэвтрэхээс
хамгаалах аргууд
B-манаасны өргөн налуу
i-налуу
3 давхар хүртэл B>1м; i>3%
3-9 давхар бол B>1,5м; i>3%
9 давхраас өндөр B>1,75; i>3%

35. Хөрсний суумтгай чанарыг арилгах
аргууд
5м хүртэл зузаан үед гадаргуугийн
нягтаруулалт
Зузаан 8-10м түүнээс доош сул хөрс оршвол
хөрсөн дэр
12м хүртэл зузаан түүнээс доош хатуу элс
оршвол төмөр бетон гадсан суурь
Зузаан 20м-с их үед хөрсөн гадсан суурь эсвэл
хөрсийг урьдчилан норгож буурь бэлтгэх

36. Суумтгай хөрсний үеийг гүн
суулгалттай суурийн төрлүүдийг
ашиглан нэвтлэх
Суулт нь зогссон буюу бага зузаантай суумтгай
хөрстэй эсвэл суумтгай хөрсний дор даац
сайтай хөрс байвал гүн зоолтын сууриуд
ялангуяа шон суурь хэрэглэх нь
тохиромжтой.

37. АНХААРАЛ
ХАНДУУЛСАНД
БАЯРЛЛАА.

38. АСУУЛТ, ХАРИУЛТ

39. Ашигласан материал
1. Хөндийт ухмалтай талбай болон суумтгай
хөрсөнд барилга байгууламжийг төсөллөх
БНбД 22-03-09
2. Суумтгай хөрсөнд барих барилгын буурь
суурийн зураг төсөл зохиох, суурийн ажил
гүйцэтгэх зөвлөмж. А.Ананд., УБ, 1985
3. Тогтворгүй бүтэцтэй хөрсний механик.
Д.Дашжамц., УБ, 2009
4. Газрын хэвлийн тухай хууль
5. Барилга байгууламжийн буурь, суурийн зураг
төсөл зохиох норм ба дүрэм БНбД 2.02.01-94