tembang macapat kelas 11

1. TEMBANG
MACAPAT
DENING:

Adinda Dearista Anjarini
02

XI MIPA 4
SMA NEGERI 1 PASURUAN

2. PANGERTEN LAN FILOSOFI
TEMBANG MACAPAT.......... 3-7

ANCASE
TEMBANG MACAPAT.............. 8

PANGERTEN
GURU GATRA,
GURU WILANGAN LAN
GURU LAGU........................ 9-10

TABEL GURU GATRA,
WILANGAN, LAGU SAKA TEMBANG
MACAPAT............................11

UNSUR KEBASAAN
TEMBANG MACAPAT.................12-17
DAFTAR ISI
2

3. Tembang macapat lumrahe ana ing seni karawitan Jawa.
Tembung tembang macapat yaiku gabungan saka tembung
tembang lan tembang macapat. Tembung macapat dhewe ora
asale saka basa Jawa Kuna, Jawa Tengahan utawa basa Kawi
nanging asale saka basa Jawa Anyar.
Tembang macapat mujudake jinis tembang kang asring
digunakake lan ditrapake ing buku-buku terbitan jaman Jawa
Anyar, yaiku sawise
3
TEMBANG MACAPAT

4. FILOSOFI

TEMBANG
MACAPAT
4

5. 5

1. Maskumambang
2. Mijil
Kedadeane manungsa iku diawali saka
manungsa isih ana ing alam ruh(alam
kandungan).

Maskumambang ditegesi minangka wiji
lanang sing tuwuh ing kandhutan ibu
Ing masa iki ana kadadeyan manungsa
ingkang kasebut "mijil" lan manurut
etimologi yaiku laire bayi ingkang
dijenengi manungsa.

3. Sinom
Ing masa iki yaiku gegambaran masa
enom ingkang endah lan bek
kebahagiaan lan impenan.
4. Kinanthi
ing masa iki dipundhurake jaman kabentuk jati
diri saka ngetutake margi tumuju ancas.

Kinanthi asale saka tembung kanti /tuntunan
kang ateges kita tutuh tuntunan utawa dalan
kang bener supaya ancas kita biso kawujud.

6. 5
5. Asmarandana

6. Gambuh
Asmarandana nyeritaake wektu
katresnan, asmara utawa
kacemplung ing samodra katresnan.

Gambuh ngandaraken babagan prasetya ing
bebrayan kangge manunggalake katresnan
wonten ing satunggal rumah tangga.

7. Dandhanggula
Dandhanggula yaiku panguripan kang wis
tekan tataran stabilitas lan kasejahteraan
sosial, ssandhang pangan lan papan sing
nyukupi.
8. Durma
Durma nggambarake yen wong
kudu tansah nindaake amal lan
nuduhake maramg wong liya.

7. 5
9. Pangkur

10. Megatruh
Pangkur nduweni teges ngilangake hawa
nepsu kang iso ngerusak jiwa.
Megatruh tegese misahake roh saka awak kita,
misshake roh tumuju kelanggengan. Dadi
babagan iki nyeritaake pati manungsa.

11. Pocung
nyeritaake babagan awak manungsa sing mung
dibungkus kain kafan nalika dikubur ing papan
istirahat kang langgeng.

8. 2. Kanggo hiburan lan
keestetikan
ANCASE
TEMBANG MACAPAT
1. Kanggo ngekei amanat
utawa pesen kanggo seng
ngerungoake
8

3. 
Nyeritaake tentang
kehidupan manungsa ing
dunya iki

9. APA WAE YO SENG
DIMAKSUD KARO GURU
GATRA, GURU LAGU LAN
GURU WILANGAN?
9

10. 
GURU GATRA
10
Guru gatra kuwi cacahe larik
(banyaknya baris) saben pada (tiap bait).

GURU LAGU
Guru wilangan kuwi cacahe wanda (jumlah
suku kata) saben larik (tiap baris).

GURU WILANGAN
Guru lagu kuwi wuni pungkasane saben larik.
Wuni pungkasane saben gatra (a, i, u, e, o)
uga diarani dong dinge swara’.

11. TABEL
TEMBANG MACAPAT
11

12. 1. TEMBUNG KAWI......
2. DASANAMA............
3. TEMBUNG GARBA.....
4. SANDI ASMA...
5. SANDI KARSA.........
UNSUR KEBASAAN
TEMBANG MACAPAT
12

13. *tembung tembung sing asale saka basa
jawa tengahan /jawa kuna.
*ttembang iki biasa digawe kanggo
sabendina, mula saiki wes jarang
keprungu.
1. TEMBUNG KAWI
TULADHA
1.Atmaja artine lintang.
2. Bantala = lemah, mati.
3. Brama = geni.
4. Candra = rembulan.
5. Dhandhang = gagak.
6. Ernawa = segara.
7. Gegana = awang-awang.
8. Jalma = wong.
9. Kartika = lintang.
10. Loh jinawi = subur.
13

14. Saka asale tembung, tegese dasanama asale saka tembung
“dasa” lan “jeneng”. Dasa tegese sepuluh, lan nama tegese
asma, sebutan utawa jeneng. Yen digabung, tegese
Dasanama yaiku sepuluh jeneng.
Sepuluh jeneng kasebut bisa diarani minangka tandha yen
tembung kasebut nduweni makna luwih saka siji. Nanging
ing laku, jeneng bisa kurang saka sepuluh utawa malah
luwih.
Ing istilah, tembung dasanama minangka jeneng liya
kanggo tembung Jawa lan nduweni teges sing padha.
2. DASANAMA
TULADHA
Akèh =akwèh, kèh, kwèh, ripah,
gung, agung, waha.
Aku =amba, ngong, ingong,
ingwang, ulun, patikbra, katengong,
ingsun, kawula, manira, robaya.
Ala =dur, durta, juti, durstha, dusta,
kunjana, durniti, durlaksana.
Alas =wana, bana, tarataban, girang,
lirang, utan, baga, wulusan,
wêlahan, wanawasa, wanadri,
jênggala, kênana.
Alêm =astawa, alêmbana.
1.
2.
3.
4.
5.
14

15. Tegese tembung garba yaiku tembung loro utawa
luwih kang digandheng dadi siji kanthi cara
ngirangi cacahing wanda, nuwuhake tembung
utawa frasa anyar.
Ancasipun panggabungan menika supados
lafalipun langkung ringkes saha pas kaliyan
logat basa Jawi.
3.TEMBUNG GARBA
TULADHA
Araneki = Arane + iki
Dadyewuh = Dadi + ewuh
Dupyarsa = Dupi + arsa (terjadi
perubahan vokal dari i + a menjadi
“ya”).
Jalwestri = Jalu + estri (terjadi
perubahan vokal dari u + e menjadi
“we”).
Jiwangga = Jiwa + angga
1.
2.
3.
4.
5.
15

16. Ukara Sandhi Asma dumadi saka rong tembung, yaiku sandhi
lan asma. Sandhi tegese wadi (rahasia), ora katon. Dene asma
tegese Jeneng (jeneng). Sandhi Asma tegese jeneng samaran,
jeneng sing ora katon, utawa jeneng sing didhelikake - jeneng
samaran.
Luwih apik yen jeneng wis lengkap, nanging jeneng ora bisa
dipisahake lan ora bisa ditemokake. Lan biyasane kode Asma
tinemu ing perwujudan karya sastra awujud tembang utawa
geguritan (puisi), nanging bisa uga ditegesi semboyan.
4.SANDI ASMA
TULADHA
Amba bungah.....
Driya Iki rasane tentrem

duk NDeleng esemmu kayata basanta
Aku ora weruh saka ngendi

rAsa iNgkang nJalari Ati
16
"ADINDA ANJARINI"
nanging saiki....
amba mung iso pasRah lan dunga

marang gusti ingkaNg prIyagung

supaya aku lan kowe
iso bebarengan sampe tuwa

17. Sandi Karsa yaiku tujuan, ancas, utawa karep
kang sinamun utawa sinamar ana ing tembang.
Ana uga wong kang ngarani sandi karsa kuwi
sandi ukara yaiku ukara (ukarane kanggo
medharake cipta, gagasan, rasa – pangrasa,
utawa kekarepan).
5. SANDI KARSA
TULADHA
17