PSV 3110 Sejarah dan Apresiasi - Seni Peribumi

2. Masyarakat Pribumi
• Masyarakat Pribumi atau lebih dikenali sebagai orang
asli merupakan masyarakat yang mempunyai susur
galur hubungan dengan zaman Mesolitik dan Paleolitik.
• Konsep pribumi secara umum merujuk kepada
kumpulan etnik yang naif kepada wilayah dituntut dan
dipertahankan sepenuhnya oleh sesebuah negara.
• Konsep pribumi secara khusus pula merujuk kepada
penduduk asal Malaysia yang terdiri daripada orang
Melayu dan orang asli di Semenanjung Malaysia serta
kumpulan etnik pribumi di Sabah dan Sarawak.

3. Masyarakat Pribumi
Orang Asli
Orang Melayu
Negrito
Senoi
Kinsui
Kintak
Landu
Jahai
Mendrig
Bateq
Temiar
Semai
Semaq Beri
Che’ Wong
Jah-Hut
Mahmeri
Melayu Asli/Melayu-Proto
Temuan
Semalai
Jakun
Orang Kanaq
Orang Kuala
Orang Selatar
Orang Laut

4. • Seni kaum peribumi seperti kaum Jah Hut,
Mah meri dan tenunan pua kumbu oleh kaum
Iban juga dibincang untuk mengenali seni
Alam Melayu.
• Simbol-simbol yang digunakan pada karya
seni mereka dan maknanya dikaji untuk
mentafsirkan mesej yang ingin disampaikan.

5. Seni Pribumi

6. Masyarakat Jah Hut
Satu suku kaum orang asli yang
tinggal di Pahang, Malaysia.
Pada tahun 2000, jumlah
penduduk Jah Hut ialah 2442.
Pada tahun 2005, anggarannya
lebih kurang 4000 orang yang
tinggal di 11 buah kampung yang
terletak di sepanjang tebing barat
Sungai Pahang dari Jerantut (utara
ke Temerlo di selatan)

7. • Kampung Seboi
merupakan salah satu
kampung yang terkecil
antara penempatanpenempatan orang JahHut dengan hanya kirakira 100 orang.
• Orang Jah-Hut tinggal di
rumah gaya Melayu yang
dibina di atas kaki
bajang.

8. Bahasa Jah-Hut
• Bahasa yang ditutur oleh orang Jah-Hut dikenali
sebagai “bahasa Jah-Hut” merupakan sebahagian
bahasa Mon-Khmer yang pula merupakan satu
cabang keluarga bahasa.
• “Jah” bermaksud orang.
• “Hut” pula bermaksud bukan atau tidak.
• Menyerap banyak perkataan bahasa Melayu
dalam perbendaharaan katanya.
• Loghat-loghatnya termasuk Kerdau, Krau, Ketiar
Krau (Terengganu), Kuala Tembeling, Ulu Ceres,
dan sebagainya

9. Kegiatan Ekonomi Jah-Hut
• Kegiatan-kegiatan pertanian utama-penorehan
getah, penanaman padi,dan penternakan ayam.
• Kegiatan pengukiran kayu juga diamalkan sebagai
satu sumber pendapatan untuk orang Jah-Hut
dan juga merupakan satu lanjutan
untuk kepercayaan keagamaan mereka
• Mereka tidak terpencil secara langsung dan telah
berdagang dengan orang-orang berhampiran
sejak beberapa ratus tahun.

10. Seni Pengukiran Kayu Jah-Hut
• Suku kaum ini terkenal
dengan ukiran-ukiran
kayu (arca).
• Setiap ukiran mempunyai
pelbagai tujuan dan
maksud dari segi
kepercayaan, mistik,
keagamaan, lagenda,
serta menggambarkan
kehidupan mereka.

11. • Kebiasaannya
ukiran kayu berbentuk
patung figura haiwan
dan manusia serta alam
ghaib seperti hantu.
• Ukiran (arca) akan
dinamakan dengan sifat
masing-masing,
kebanyakkannya
berbentuk hantu.
• Kesemua ukiran hanya
menggunakan alatan
tangan sahaja.

12. Jenis Kayu Ukiran
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Cengal
Merbau
Tembusu hutan
Sena
Merpati
Kemuning
Rhu bukit
Raja kayu
Arang
rengas.

13. Tokoh Pengukir Kayu Jah-Hut
•
•
•
•
•
•
•
•
•
•
Along b Hitam
Ayau b Bandak
Batin Hitam b Wahi
Bujai b Ali
Jatim b Bani
Kassim b Wahi
Menteri Bani b Wahi
Puteh b Debos
Salleh b Kahang
Gaga b Pandak

15. Contoh Hasil Ukiran
“BAPAK DAN ANAK PAKAI CHAWAT”
Hantu Bengkok
The crooked Spirit

16. Hantu Kulup
The Circumcision spirit

17. Arca Bentuk Figura

18. Seni Pribumi

19. Masyarakat Mahmeri
• Suku kaum Mahmeri dari kumpulan Senoi
yang turut menghasilkan ukiran kayu.
• "Mahmeri" bermaksud orang hutan manakala,
istilah mahmeri memberi maksud ‘bersisik’.
• Mereka juga dikenali sebagai orang laut.
• Sesuai dengan lokasi penempatan
mereka yang berhampiran dengan laut iaitu
di sepanjang pantai negeri Selangor dan Pulau
Carey.

20. • Seni ukiran kayu telah lama bertapak dalam
masyarakat Mahmeri.
• Mereka turut dikenali sebagai pengukir yang
mahir.
• Kaum Mah Meri terkenal dengan hasil ukiran
topeng kayu serta ukiran yang digunakan di
dalam amalan kerohanian tradisi mereka.
• Kreativiti mengukir patung-patung berbentuk
dewa-dewa, figura manusia, alam flora dan
fauna amat menakjubkan.
• Ada di antara ukiran-ukiran itu, pernah
mendapat pengiktirafan UNESCO.
• Topeng-topeng ini pada mulanya diukir oleh
bomoh/batin.

21. • Nama topeng masyarakat Mah Meri
berdasarkan cerita dan kepercayaan masyarakat
untuk tujuan perubatan, penyembahan dan
hiburan.
• Nama seperti - Moyang Tetek Lanjut, Moyang
Labi-Labi, dan Moyang Katak Kala (menjadi
sebutan dalam kalangan masyarakat asli).
• Topeng ini dipakai oleh bomoh sebagai
perantara alam metafizik dan realiti.
• Bentuk topeng ini tidak menggunakan warna
tetapi rupa topeng dibezakan melalui corak,
gaya dan piuhan.

22. • Terdapat topeng yang dipiuhkan untuk
menimbulkan imejan yang menggerun,
menakut serta melucukan. (terutamanya
topeng utk tujuan penyembuhan penyakit).

23. • Kaum Mah Meri yang kuat pegangan animisnya
menganggap ukiran-ukiran ini sebagai satu cara
untuk berhubung dengan dunia roh yang mereka
percayai wujud di dalam alam semula jadi.
• Ukiran kayu kaum Mah Meri melambangkan roh
atau semangat yang wujud dan mempunyai
pengaruh ke atas pelbagai aspek kehidupan
mereka sama ada secara positif atau pun negatif.
• Ukiran Moyang Sauh-berpengaruh ke atas
keselamatan para nelayan ketika mereka turun ke
laut.

24. • Ukiran Mah Meri memainkan peranan yang penting
dalam menyembuhkan penyakit seperti demam,
sakit perut dan penyakit yang berkaitan dengan
pembuangan air kecil. Untuk mengubati pesakit,
salah seorang ahli keluarga pesakit tersebut perlu
menghasilkan ukiran kayu yang melambangkan roh
atau semangat yang dipercayai berpengaruh ke atas
penyakit tersebut.
• Ukiran ini kemudian diberikan kepada bomoh
mereka yang akan menjalankan upacara bagi
‘mengalihkan’ penyakit tersebut dari pesakit kepada
ukiran kayu itu dan kemudian membuangnya ke laut
atau ke dalam hutan, lalu secara simboliknya
‘mengeluarkan’ penyakit itu dari badan pesakit.

25. Jenis Kayu Ukiran
• Kayu nyireh batu.
• Keindahan ukiran ini terserlah pada alunan urat
kayu nyireh yang indah atau warna kayu yang
menarik dan juga pada rekabentuk ukiran itu sendiri
yang ringkas tetapi sungguh anggun serta
membawa makna budaya kaum Mah Meri.
• Setiap ukiran yang dihasilkan adalah seunik uraturat kayu nyireh batu yang membentuk ukiran itu
sendiri.
• Ukiran berukuran satu kaki tinggi memakan masa
kira-kira dua minggu untuk disiapkan.

26. • Selain daripada ukiran kayu, hasil anyaman
juga memainkan peranan yang penting dalam
budaya Mah Meri lebih-lebih lagi bagi kaum
wanita Mah Meri.
• Sebelum mereka dianggap layak untuk
berkahwin, seorang wanita kaum Mah Meri
perlu menguasai kemahiran menganyam
pelbagai jenis barangan seperti
bakul memburu, bekas simpanan, tikar serta
perhiasan upacara.

27. Seni Pribumi

28. Tenunan Pua
• Alat tenunan tradisional ini dinamakan kei tumpah. Alat ini
biasanya tersimpan di beranda rumah panjang.
• Semasa menenun, alat ini diikatkan pada tiang rumah dan
tenunan diregangkan dengan menyandangkan pada
penenun.
• Tenunan pua dikaitkan dengan cara hidup masyarakat Iban.
• Kerja menenun itu dilakukan sendiri mengikut adat,
penenun mesti akur pada petua dan pantang larang.
Misalnya, reka corak hantu atau roh yang dikenali sebagai
‘engkeramba’ tidak boleh ditenun di pinggir pua.
• Rekacorak itu mesti ditenun di tengah-tengah pua dan
dipagari oleh reka corak ‘kemerbai’.

29. • Tenunan pua ada pelbagai jenis (pua mata, pua rara dan pua kumbu).
• Pua kumbu adalah pua yang paling rumit. Cuma penenun yang mahir
dan cekap sahaja sanggup untuk menghasilkannya.
• Manakala, pua mata dan pua rara biasanya ditenun oleh penenun yang
kurang mahir atau baru belajar.
• Kebanyakan corak yang digunakan adalah berunsurkan tumbuhtumbuhan dan binatang.
• Motif tenunan dihasilkan daripada teknik ikatan iaitu ikat dan celup.
• Pewarnan tenunan pua diperolehi daripada tumbuh-tumbuhan seperti
kunyit, pinang dan kulit kayu baku.
• Warna utama yang digemari adalah merah tua, coklat, kuning dan
hitam.
• Biasanya kain pua yang kasar dijadikan selimut manakala kain pua yang
halus dijadikan kain sarung dan jaket untuk dipakai pada majlis-majlis
tertentu.
• Kini, kegunaan kain pua dipelbagaikan seperti hiasan dinding, beg
tangan, kulit fail, alas meja dan sebagainya.

31. Pua Kumbu (Seni Tenunan)
• Pua dalam bahasa Iban bermaksud kain, manakala
Kumbu bererti selimut.
• Pua Kumbu merupakan salah satu jenis kain pua yang
popular di kalangan masyarakat Sarawak.
• Pua Kumbu merupakan kain kapas berpola pelbagai
warna yang digunakan oleh kaum Iban yang dihasilkan
dan digunakan di Sarawak, Malaysia.
• Pua kumbu ditenun oleh wanita Dayak dan dianggap
objek suci dengan menggunakan 'Kek Iban'.
• Pengunaan tumbuh-tumbuhan seperti mengkudu,kulit
kayu janggau, dan kulit kayu kepayang (pewarna asli
Pua Kumbu).

32. • Ia digunakan dalam upacara dan peristiwa penting
termasuk : Kelahiran anak Sampai usia Menerima barangan penting kepada rumah panjang Untuk tabir mayat yang diletakkan di
rumah panjang sebelum pengkebumian.
• Kain tenunan ini berwarna kemerah-merahan atau coklat
tua.
• Pua kumbu ditenun oleh wanita kaum Iban yang sudah
mahir menenun kerana pua jenis ini adalah paling rumit
untuk ditenun.
• Pua kumbu menjadi kemegahan di kalangan wanita kaum
Iban dan jika dilihat dengan teliti, ia turut memaparkan
corak kehidupan seharian masyarakat Iban.
• Rekaan coraknya – anak kunci, lengkar, rombus atau
berlian.

33. • Corak ini dipercayai pengaruh kebudayaan
Annam (Vietnam) abad ke 17 SM.
• Panjangnya – lebih kurang 40-50 cm.
• Corak menarik pada kain ini diilhamkan dalam
mimpi tukang tenun dan dipengaruhi
kepercayaan animis yang purba.
• Corak-corak yang diilhamkan : gabungan antara
yang azali dengan yang mistik.
• Setiap tenunan mencerminkan peribadi
penenun itu sendiri.

35. Berbekalkan kepakarannya, Fiorita menghasilkan pua kumbu dengan corak yang
tersendiri
Artikel:
Penuh: http://www.utusan.com.my/utusan/info.asp?y=2008&dt=1125&pub=Utusan_M
alaysia&sec=Sabah_%26_Sarawak&pg=wb_01.htm#ixzz2qqyEO79R
© Utusan Melayu (M) Bhd

36. BENANG terlebih dahulu diikat kemas dan kuat mengikut susunan corak bagi
mengelak kemasukan air sebelum dicelup dengan pewarna asli.

37. Motif Engkeramba
• Lembaga manusia-engkeramba.
• Gambaran figura roh yang dikenali sebagai
engkaramba ditenun dengan teknik ikat.
• Motif ini dipercayai berkuasa menghalang
bencana atau kuasa jahat daripada menyerang
tanam-tanaman dan penghuni rumah panjang.
• Biasanya, motif ini hanya boleh ditenun oleh anak
dan isteri ketua rumah panjang (mereka benarbenar mahir menenun cara ikat).

38. • Motif ini juga menjadi
azimat untuk melindungi
seseorang daripada
ancaman luar dan ia
dipercayai dapat
menguntungkan dalam
hasil tuaian.
• Mewakili dewa-dewi
daripada mitos dan legenda
yang terdapat di kalangan
orang Iban.

39. Motif Fauna
• Antara motif binatang yang digunakan : Buaya- Mempunyai kuasa untuk menjaga
tempat berhuma (tanaman
padi).Mempercayai bahawa buaya adalah
jelmaan saudara-mara mereka.
 Ular - Membawa petanda buruk dimana
kemunculan ular dikaitkan dengan kuasa
jahat atau hantu dan tidak ditenun dengan
sewenang-wenangnya.

40.  Katak- Ditenun dengan gaya seperti manusia. Menurut
kepercayaan kaum Iban, selampai iaitu roh perempuan
sering menjelma sebagai katak dan dikatakan
mempunyai kuasa untuk mencipta bayi.
 Harimau dan Tikus Kasturi - Sering dikarang dalam
bentuk abstrak. Dipercayai orang yang memakai kain
tenunan ini dianugerahkan keberanian.
 Rusa - Mendatangkan kejayaan atau tuah semasa
berburu.
 Burung-Pembawa alamat baik. Kain yang mempunyai
motif burung dipercayai boleh menyembuhkan
penyakit dan mendatangkan kekayaan dalam apa
pekerjaan.
 Serangga-labah-labah, kunang-kunang, kala jengking
dan lipan.

42. Motif Flora
• Tumbuh-tumbuhan juga turut digunakan
sebagai motif tenunan kain pua.
• Antara tumbuh-tumbuhan yang ditenun:rotan





Pucuk Paku
Pucuk Rebung
Buah-buahan
Biji Benih
Bunga-bungaan

44. Motif Alam & Alatan
• bulan, awan larat, alat tenun.

45. Proses Penghasilan Pua Kumbu
• Dua cara digunakan :o Cara Ikat
 Benang kapas yang hendak ditenun diikat pada beberapa
bahagian tertentu dengan tujuan menahan pewarna
daripada meresapi bahagian tersebut.
 Ikatan dibuat mengikut corak yang dikehendaki.
 Warna-warna yang sering digunakan adalah warna coklat
tua, biru kehitaman dan merah bata.
 Apabila proses mewarna sudah selesai,benang-benang
kapas itu dikeringkan.€
 Setelah benang betul-betul kering barulah ikatan-ikatannya
dibuka.
 Kemudian benang itu ditenun. – Tenunan dibuat secara
kosong tanpa menyelang-nyelikan benang bagi
menghasilkan corak.
 Corak yang terhasil adalah daripada kesan proses ikat.

46. Penghasilan Pua Kumbu dengan Cara Ikat

47. o Cara Pilih
 Benang kapas yang hendak ditenun dicelup ke
dalam pewarna.
 Kemudian benang-benang itu dikeringkan.
 Setelah kering, benang-benang itu ditenun.
 Selain daripada benang-benang yang diwarnakan,
benang kosong iaitu benang yang tidak berwarna
juga digunakan.
 Tenunan dibuat dengan cara menyelang-nyelikan
benang di atas tenunan kain dasar untuk
membentuk corak kain -terhasillah corakcorak kain yang berbentuk timbul

48. Penghasilan Pua Kumbu dengan Cara Pilih

50. Proses Menenun Kain Pua
• Memproses Benang Benang putih yang telah
dipilih direndam
semalaman di dalam air
bersih. Kemudian
dimasukkan ke dalam
campuran kanji supaya
benang yang akan
digunakan dalam tenunan
pua ini tidak berbulu dan
tidak mudah putus

51. • Menggulung Benang - Benang mentah yang
telah dikanji dan dikeringkan akan dimasukkan
ke dalam 'Pelayang Benang' untuk digulung
dalam bentuk bebola.

52. • Menggirit - Alat tenunan
(tumpoh) akan digunakan
dalam proses ini. Proses
menggirit dilakukan
dengan membawa
mangkuk yang berisi
benang dari bahagian kiri
alat tenunan dan dibawa
dari bawah ke atas dan
diselitkan anak-anak kayu
di antaranya untuk
memudahkan kerja-kerja
mengarap kelak.

53. • Mengarap - 'Kayu Lambongan' digunakan untuk
memasukkan benang yang terselit antara kayukayu kecil dan dikait menggunakan jari. Benang
ini kemudian akan diikat pada kayu kecil yang
disusunkan antara 'Kayu Lambongan' dan 'Beliak'.

54. • Menegi - Proses menegi
dilakukan supaya
memudahkan lagi proses
mengikat. Benang yang
telah digarap akan ditegi
kepada dua bahagian
(bahagian atas dan
bawah). Setelah siap ditegi
dan dijahit pada bahagian
atas dan bawah, benang
akan ditegangkan dengan
diselitkan dua batang kayu
di atas 'Tangga Benang'.

55. • Mengikat Motif (Pertama)-Jaluran-jaluran
benang tadi akan diikat berpandukan corak
yang dikehendaki dengan tali 'rafia'. Tujuan
mengikat ialah supaya ikatan tidak diserap oleh
warna apabila melakukan proses pencelupan
kelak.

56. • Mencelup Warna (Pertama) - Benang yang telah
diikat dikeluarkan dari tangga benang, direndam
dan dibilas dengan air. Kemudian, ia dicelup ke
dalam bahan pewarna mengikut warna yang
dikehendaki. Selalunya warna merah menjadi
pilihan proses mewarna pertama tenunan pua
ini.

57. • Mengikat Motif (Kedua) - Benang yang telah
dikeringkan, akan menjalani proses mengikat
kali kedua tapi ikatan yang pertama tadi
dibiarkan (tidak dibuka). Cuma ikatan pada
benang ditambah untuk tujuan mencelup
warna kedua.

58. • Menenun Pua - Benang yang
telah dibuka ikatan akan
dimasukkan pada alat tenunan.
Bahagian atas benang
dimasukkan pada kayu rakup
dan bahagian bawah akan
disusupkan pada kayu panjang
sebelum diikat pada bahagian
bawah alat tenunan dan ditarik
sehingga tegang. Bahagian
bawah ini disambung dengan
'Sengkabit' (alas belakang
semasa menenun). Kemudian,
benang yang dilancarkan
dengan 'Jengkuan' akan
dipangkah oleh benang kapas
untuk dijadikan kain pua pula.

59. Fungsi/ Kegunaan Pua Kumbu
• Sebagai hiasan pada penggendong bayi.
Walaubagaimanapun, kepelbagai guna kain pua lebih
bercirikan kepada unsur-unsur mistik pada zaman dahulu
kala.
• Dalam adat “ngayaua” atau memenggal kepala, isteri
masyarakat Iban akan menggunakan kain pua dalam
upacara menerima kepala musuh yang dipenggal dari
tangan suami mereka.
• Kain pua juga digunakan untukmenghias bumbung bot
yang digunakan sebagai alat pengangkutan menjemput
pengantin perempuan untuk dibawa ke rumah pengantin
lelaki.

60. • Kain pua juga digunakan dalam upacara “sapat “
iaitu kain itu diletakkan pada mayat selama tiga
hari dan tiga malam sebelum mayat itu
dikebumikan.
• Upacara “sapat “boleh dibaratkan sebagai upacara
bekabung.
• Sebagai dinding perantaraan jenazah dengan
orang yang masih hidup.
• Digunakan oleh bomoh dalam upacara
menyembuhkan pesakit.
• Digunakan oleh kaum wanita dalam majlis
keramaian semasa menari tarian tradisional.

61. • upacara adat istiadat dan keagamaan
• bidang (skirt), sirat (cawat), kalambi (jaket) dan
dangdong (kain sarung).

62. Majlis
Pakaian
Hiasan
Alas Meja

64. Seni Pribumi