3. ΔΟΓΜΑΤΙΚΗ ΣΗΜΑΣΙΑ
• Η παράδοση που αφορά στις αχειροποίητες
εικόνες της Παναγίας ξεκινά να
αναπτύσσεται μετά την Οικουμενική Σύνοδο
της Εφέσου. Στα πλαίσια της καταπολέμησης
του Νεστοριανισμού αναγνωρίζεται πλέον η
Παναγία ως Θεοτόκος ενώ απορρίπτεται ο
όρος Χριστοτόκος που της απέδιδε ο
αρχιεπίσκοπος Κωνσταντινουπόλεως,
Νεστόριος (428‐431).Η εικόνα της Θεοτόκου
έχει κατά κύριο λόγο δογματική σημασία
διότι υποδεικνύει και βεβαιώνει την
Ενανθρώπηση του Λόγου. Αποτελεί σιωπηλό
κήρυγμα που μορφώνει τους πιστούς για την
πραγματικότητα της Θείας Ενσάρκωσης.
5. • Ο βασιλιάς Άβγαρος, τοπάρχης της Έδεσσας έπασχε από σοβαρή
ασθένεια. Από τους ανθρώπους του άκουσε για τα θαύματα που έκανε
ο Ιησούς και έστειλε προς αυτόν επιστολή, με τον έμπιστό αγγελιαφόρο
Ανανία, με σκοπό να τον καλέσει στην πόλη του ώστε να ακούσει το
κήρυγμα του και να θεραπευτεί από την θεϊκή δύναμή του. Ο Ανανίας
ακολούθησε τον Ιησού στην Ιερουσαλήμ και την ώρα που κήρυττε του
παραδίδει την επιστολή του βασιλιά του. Ο Ιησούς του απάντησε ότι
πρώτα θα τελειώσει το έργο του, το επί γης και κατόπιν θα στείλει τους
μαθητές του να επισκεφτούν τον Βασιλέα για να τον θεραπεύσουν.
Κάθισε τότε ο Ανανίας σε ένα ύψωμα και άκουγε την διδασκαλία,
προσπαθώντας πάντα να σχεδιάσει το πρόσωπο του Ιησού στο χαρτί
και να μεταφέρει την εικόνα του στον Βασιλιά του. Ήταν όμως αδύνατο
να συγκεντρωθεί. Βλέποντας την κατάσταση του ο Ιησούς ζήτησε από
τους μαθητές του νερό για να πλυθεί. Μετά, σπόγγισε το πρόσωπό του
με ένα κομμάτι ύφασμα που του έδωσαν, πάνω στο οποίο
αποτυπώθηκε, σαν από θαύμα η Θεία του Μορφή. Πλησίασε τον
Ανανία και του παρέδωσε το ύφασμα διπλωμένο στα τέσσερα με την
«Αχειροποίητη Εικόνα» λέγοντας να το παραδώσει σε εκείνον που τον
έστειλε. Ο Άβγαρος μόλις έλαβε τo Άγιο Μανδήλιο πίστεψε στην
Διδασκαλία και θεραπεύτηκε. Έμεινε μόνο ένα σημάδι στο πρόσωπό
του από την αρρώστια, το οποίο το θεράπευσε ο Απόστολος Θαδδαίος,
όταν ήλθε στην περιοχή για να κηρύξει την Χριστιανική Διδασκαλία,
σύμφωνα με τα προλεγόμενα του Ιησού
7. ΠΑΝΑΓΊΑ Η ΜΕΓΑΛΟΣΠΗΛΑΙΏΤΙΣΣΑ
Σύμφωνα με αξιόπιστες ιστορικές μαρτυρίες, ο Ευαγγελιστής Λουκάς, μετά
το θάνατο του Απ. Παύλου, έδρασε, όπως και ο Απ. Ανδρέας, στην Αχαΐα,
όπου πιθανότατα συνέγραψε το Θαυμάσιο Ευαγγέλιό του και τις
αριστουργηματικές «Πράξεις των Απόστολων». Όταν λοιπόν ήρθε στη
Αχαΐα έφερε μαζί του από την Παλαιστίνη και τη συγκεκριμένη Ιερή Εικόνα
(ευλογημένη από την ίδια την Παναγία) την οποία αργότερα δώρισε στους
πρώτους χριστιανούς. Την εποχή των διωγμών αυτοί κατέφυγαν για
ασφάλεια στο Σπήλαιο όπου και την έκρυψαν.
Όταν οι ίδιοι πέθαναν ή φονεύθηκαν για τον Χριστό, η Εικόνα παρέμεινε
στο Σπήλαιο μέχρι που ανακαλύφθηκε κατά το θαυμαστό τρόποναπό την
Αγία Ευφροσύνη. Είναι ανάγλυφη, πάχους τριών πόντων και πλασμένη από
κερί, μαστίχα και άλλες ύλες. Φέρει εσθήτα χρωματισμένη και χρυσά
διαγράμματα. Από τις πολλές πυρκαγιές έχει αμαυρωθεί. Το σώμα της
Παναγίας είναι εστραμμένο δεξιά, με κεκλιμένη την κεφαλή προς τον Υιό
της, κρατώντας τον στο δεξί χέρι (Δεξιοκρατούσα), ο οποίος με το
αριστερό του χέρι κρατεί ελαφρά την αριστερή παλάμη της Μητρός Του,
ενώ με το δεξιό κρατάει το Ευαγγέλιο. Δεξιά και αριστερά της
κηρόπλαστης Εικόνας παρίστανται, μετά φόβου άγγελοι. Στις τέσσερεις
γωνιές της Εικόνας δεξιά εξαπτέρυγα Σεραφείμ και αριστερά πλύματα
Χερουβείμ.
8. ΠΑΝΑΓΊΑ ΣΟΥΜΕΛΆ
Η παράδοση λέει ότι ο Ευαγγελιστής Λουκάς, χάραξε την Παναγία σε ξύλο. Μετά το
θάνατό του, η εικόνα βρέθηκε στην Αθήνα και ονομαζόταν Παναγία η Αθηνιώτισσα.
Στο τέλος του 4ου αιώνα, ιδρύθηκε στο όρος Μελά της Τραπεζούντας το Μοναστήρι από
τους μοναχούς Βαρνάβα και Σωφρόνιο.
Εκεί μεταφέρθηκε η εικόνα και ονομάστηκε Σουμελά, δηλαδή "σου" εις το... όρος Μελά.
Έγινε πνευματικό κέντρο γραμμάτων και παιδείας. Στην Παναγία κατέφευγαν οι χιλιάδες
Πόντιοι, μάρτυρες και κυνηγημένοι.
Ο τραγικός ξεριζωμός των Ελλήνων από τα Μικρασιατικά παράλια και τον Πόντο, σήμανε
το τέλος του Μοναστηριού και η εικόνα θάφτηκε, μαζί με τους μοναχούς στα άγια
χώματα της χαμένης πατρίδας.
Το 1931 τα ιερά κειμήλια παραχωρήθηκαν στους Έλληνες και ήρθαν στην Ελλάδα από
τον Αρχιμανδρίτη Αμβρόσιο Σουμελιώτη, επί πρωθυπουργίας του Ελ. Βενιζέλου.
Βρέθηκαν, ο πολύτιμος Σταυρός με το τίμιο ξύλο που είχε δωρίσει στη Μονή ο
Αυτοκράτορας της Τραπεζούντας Μανουήλ Γ’ ο Κομνηνός.
9. ΠΑΝΑΓΊΑ ΤΟΥ ΚΎΚΚΟΥ
Η Παναγία του Κύκκου, που είχε ζωγραφίσει ο Λουκάς ακριβώς επτά χρόνια μετά από την Σταύρωση και
την Ανάσταση του Χριστού μεταφέρθηκε από το ίδιο στην Αίγυπτο μετά το θάνατο της Παναγίας.
Η εικόνα έμεινε εκεί έως ότου οι Χριστιανοί, από τούς οποίους ήταν φυλαγμένη, είχαν αιχμαλωτιστεί
από τους πειρατές. Για να σωθεί από τη βεβήλωση, την έριξαν στη θάλασσα. Δύο βυζαντινά σκάφη
εμφανίστηκαν και αφού καταδίωξαν μακριά τους πειρατές, διέσωσαν την εικόνα. Την πήραν στη
Κωνσταντινούπολη και την παρουσίασαν στον αυτοκράτορα, Αλέξιο Κομνηνό (1081-1118).
Η ακόλουθη είναι η ιστορία πώς ήρθε στην Κύπρο όπου έχει παραμείνει για τα τελευταία 900 χρόνια. Ο
αυτοκράτορας Αλέξιος, έστειλε ένα δούκα, το Μανουήλ Βουτομύτη, στην Κύπρο ως κυβερνήτη. Μια μέρα
ο Βουτομύτης καθώς κυνηγούσε στα βουνά, έχασε τους φίλους του, και έμεινε μόνος. Εκεί που έψαχνε
να βρει τους συντρόφους του, βρήκε μια σπηλιά όπου ζούσε μέσα ένας ασκητής, ο μοναχός Ησαΐας. Ο
Κυβερνήτης ρώτησε τον ασκητή Ησαΐα, αν είχε δει τους φίλους του να περνάνε από εκεί. Ο Ησαΐας δεν
έδωσε καμιά απάντηση, και αυτός θύμωσε, με αποτέλεσμα να κτυπήσει άγρια τον γέροντα και να φύγει.
Εντός ημερών ο δούκας ήταν χτυπημένος με μια ανίατη ασθένεια, ένα είδος παράλυσης, αποκαλούμενη
ισχυαλγία. Έπειτα ακολούθησε μια σειρά ονείρων. Πρώτα ο Βουτομύτης, είδε τον Θεό, σε ένα όνειρο να
του λέγει ότι θα θεραπευόταν εάν ικέτευε τη συγχώρεση από τον ασκητή μοναχό, και όταν ο Βουτομύτης
συμμορφώθηκε με αυτές τις συμβουλές, θεραπεύτηκε. Στο μεταξύ ο Ησαΐας, ο ίδιος, ονειρευόταν στα
όνειρά του την Παναγία που είχε εμφανιστεί και του είχε πει ότι αυτός και ο Βουτομύτης πρέπει να πάνε
στη Κωνσταντινούπολη και να φέρουν την εικόνα της στην Κύπρο.
10. ΚΎΚΚΟΥ, ΚΎΚΚΟΥ ΤΟ ΒΟΥΝΊ,
ΜΟΝΑΣΤΉΡΙ ΘΑ ΓΕΝΕΊ,
ΧΡΥΣΉ ΚΌΡΗ ΕΝ ΝΑ ΜΠΕΙ
ΤΖΙΑΊ ΠΟΤΤΈ ΤΗΣ ΕΝ ΘΑ ΒΚΕΙ
• Όταν έφθασαν στην Κωνσταντινούπολη διαπίστωσαν ότι ο αυτοκράτορας,
φυσικά, ήταν απρόθυμος να αποχωριστεί από την εικόνα. Ευτυχώς η κόρη του
αυτοκράτορα αρρώστησε ξαφνικά με την ίδια ασθένεια που είχε πριν ο
Μανουήλ. Μιας βαριάς μορφής ισχιαλγίας. Σε αντάλλαγμα για την άμεση
θεραπείας της, ο αυτοκράτορας τους έδωσε όχι μόνο την εικόνα αλλά και τα
χρήματα για να κτιστεί μια εκκλησία για να την βάλουν μέσα. Έτσι η εικόνα ήρθε
στην Κύπρο και όλα τα δέντρα γονάτισαν κάτω για να την καλωσορίσουν.
• Η εκκλησία κτίστηκε από το μοναχό Ησαΐα με τα χρήματα του αυτοκράτορα γι΄
αυτό το Μοναστήρι καλείται μέχρι σήμερα ως "Βασιλική και Σταυροπηγιακή
Μονή". Ο όρος "Σταυροπηγιακή" υποδεικνύει ότι ως θεμέλιος λίθος της είχε
τοποθετηθεί Σταυρός. Από τότε, κάηκε αρκετές φορές και το 1821, λεηλατήθηκε
από τους Τούρκους σε μια εκδίκηση για τις ενέργειες των Ελλήνων κατά την
επανάσταση αλλά σε κάθε περίπτωση η εικόνα διασώθηκε.
• Η εικόνα προστατεύεται από πέπλο και βρίσκεται μέσα σε ασημένια θήκη,
διακοσμημένη με μαργαριτάρια. Η εικόνα ήταν ακάλυπτη όσον ήταν στο παλάτι
του αυτοκράτορα. Το 1576, περιβλήθηκε μέσα σε ένα ασημένιο κάλυμμα που
αντικαταστάθηκε από ένα καινούργιο το 1795. Από τότε, η εικόνα δεν έχει
κοιταχτεί ποτέ από κανένα. Μια τρομερή μοίρα προβλέπεται για οιοδήποτε
προσπαθήσει να σηκώσει το πέπλο. Κανένας δεν τολμά να την κοιτάξει στο
πρόσωπο, επειδή πολλοί που το έκαναν στο παρελθόν τιμωρήθηκαν.
• Η Παναγία η Ελεόυσα του Κύκκου είναι μια ζωντανή παράδοση στο νησί.
Θεραπεύει τις ρευματικές ασθένειες, αλλά προ πάντων, παρεμβαίνει για να φέρει
τη βροχή, όταν αυτό απαιτείται, και είναι πολύ αγαπητή από τους Κυπρίους.
11. ΠΑΝΑΓΙΑ ΤΗΣ ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗΣ
• Περιώνυμος αχειροποίητος είναι και η εικόνα της Παναγίας (13ος αι) που
συνδέεται με τον ομώνυμο ναό στη Θεσσαλονίκη (μέσα 5ου αι.). Ο ναός
αποτελεί τυπικό δείγμα τρίκλιτης, ξυλόστεγης, ελληνιστικής βασιλικής με
υπερώα. Το 1430 η Αχειροποίητος ήταν ο πρώτος ναός της Θεσσαλονίκης,
μετά την άλωση της πόλης από τους Τούρκους, που κατέλαβε ο σουλτάνος
Μουράτ και τον μετέτρεψε σε τζαμί (Eski cuma camii). Μετά την
απελευθέρωση της Θεσσαλονίκης το 1912, υπήρξε πρόταση να
χρησιμοποιηθεί ο ναός ως Βυζαντινό Μουσείο της πόλης. Αυτό όμως δεν
υλοποιήθηκε ποτέ. Μετά τη μικρασιατική καταστροφή χρησιμοποιείται ως
καταυλισμός προσφύγων. Τελικά η Αχειροποίητος χρησιμοποιείται ξανά ως
χριστιανική εκκλησία το 1930.
12. ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΠΛΑΤΑΝΙΩΤΙΣΣΑ
• Η παράδοση που αφορά στην Παναγία Πλατανιώτισσα έχει τις ρίζες της στον 4ο αι. και
θεωρείται ότι αναπαράγει πιστά την παράδοση περί της Παναγίας
Μεγαλοσπηλαιώτισσας. Απαντούν δύο εκδοχές που αφορούν στην εμφάνιση της εικόνας.
Κατά την πρώτη, που είναι και η πιθανότερη, το 840 κατά τη διάρκεια της βʹ φάσης της
εικονομαχίας (815‐843) το σπήλαιο της Μεγάλης Μονής πυρπολείται, η εικόνα όμως
σώζεται και οι πιστοί την περιφέρουν σε πόλεις και χωριά για να οικοδομηθεί η πίστη
των χριστιανών. Σε μία τέτοια περιφορά οι ιερομόναχοι της μονής διανυκτερεύουν στον
ίδιο τόπο που είχαν διανυκτερεύσει τα δύο αδέρφια, ο Συμεών και ο Θεόδωρος όταν
αναζητούσαν την εικόνα του Ευαγγελιστή Λουκά, ανάμεσα δηλαδή στα τρία πλατάνια.
Στο κοίλο εσωτερικό του ενός πλατάνου, όπου κρέμασαν την εικόνα, χαράκτηκε με
θαυμαστό τρόπο, αχειροποιήτως το ομοίωμά της.
13. ΠΑΝΑΓΙΑ ΕΙΚOΣΙΦΟΙΝΙΣΣΑ
• Αχειροποίητος θεωρείται και η εικόνα της Παναγίας Εικοσιφοίνισσας η οποία
βρίσκεται στην ομώνυμη μονή στο όρος Παγγαίο σε υψόμετρο 780 μέτρων. Ηίδρυση
της μονής συνδέεται, χωρίς όμως να μπορεί να αποδειχθεί, με τον επίσκοπο Φιλίππων
Σώζοντα, ο οποίος φαίνεται να υπογράφει τα Πρακτικά της ληστρικής λεγομένης
συνόδου στην Έφεσο (449) και της συνόδου της Χαλκηδόνας (451) . Ο Σώζων ιδρύει,
περίπου το 450, ναό και μοναστικό οικισμό στη θέση Βίγλα κοντά στη σημερινή μονή.
Ο οικισμός όμως με την πάροδο των χρόνων εγκαταλείπεται σταδιακά. Κτήτορας
ουσιαστικά της μονής είναι ο Όσιος Γερμανός (βʹ μισό 9ου ή αρχές 10ου αι.) του
οποίου ο βίος αποτελεί τη μοναδική πηγή για την ίδρυση της μονής. H αρχαιότερη
γραπτή μνεία περί της μονής απαντά σε επιστολή του Βασιλείου Μοδηνού το
Φεβρουάριο του 1320, με την οποία ο Μοδηνός και η οικογένειά του παραχωρούν τη
μισή πατρική περιουσία στη μονή Χιλανδαρίου.
14. ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΠΡΟΔΡΟΜΙΤΙΣΣΑ.
• Άλλη αχειροποίητη εικόνα θεωρείται η εικόνα της Παναγίας Προδρομίτισσας (19ος αι.)
που βρίσκεται στη ρουμάνικη σκήτη 506 του Τιμίου Προδρόμου στο Άγιο Όρος. Η
σκήτη έχει μορφή κοινοβιακού συγκροτήματος και ανήκει στην κυρίαρχη μονή της
Μεγίστης Λαύρας (963). Μέχρι το 1854 στη θέση της ήταν το κελί του Τιμίου
Προδρόμου με μοναχούς καταγόμενους από τη Χίο. Η Ιερά Μονή Μεγίστης Λαύρας
επέτρεψε τη μετατροπή του κελιού σε σκήτη. Με πατριαρχικό Σιγίλιο το 1856 επί
Πατριάρχη Κυρίλλου Ζʹ (1855‐1860) επικυρώθηκε η ίδρυση και η κοινοβιακή οργάνωση
της Σκήτης.
15. ΠΑΝΑΓΙΑ Η ΙΕΡΟΣΟΛΥΜΙΤΙΣΣΑ.
• Περίφημη αχειροποίητος εικόνα της Παναγίας των νεότερων χρόνων είναι και η Ιεροσολυμίτισσα (1870). Η παράδοση που
συνοδεύει την εικόνα έγινε ευρέως γνωστή από διηγήσεις γερόντων όπως εκείνη του γέροντα Παΐσιου του αγιορείτη. Η
δημιουργία της εικόνας συνδέεται με τη μοναχή αγιογράφο Τατιανή, η οποία μόνασε στη ρωσική Ιερά μονή της
Μυροφόρου Αγίας Μαρίας της Μαγδαληνής στην Ιερουσαλήμ. Σύμφωνα με την παράδοση, η Τατιανή βλέπει σε όραμα ότι
την επισκέπτεται στο κελί της μία άγνωστη μοναχή, η οποία της ζητά να την ζωγραφίσει. Η Τατιανή απαντά ότι δεν είναι
ζωγράφος αλλά αγιογράφος. Τότε η άγνωστη μοναχή της λέει να την αγιογραφήσει. Η Τατιανή απορεί με το θάρρος της
ξένης και της αποκρίνεται ότι δεν έχει ξύλο (σανίδι) για να την αγιογραφήσει. Έπειτα η άγνωστη μοναχή της δίνει ένα
σανίδι και της λέει να την ζωγραφίσει. Ενώ τελικά αρχίζει η Τατιανή να την αγιογραφεί βλέπει τα άμφια της μοναχής να
γίνονται χρυσά, το πρόσωπό της να λάμπει και να λέει: ʹʹΩ μακαρία Τατιανή, μετά τον Απόστολο και Ευαγγελιστή Λουκά,
θα με αγιογραφήσεις πάλι εσύʹʹ. Τότε η Τατιανή καταλαβαίνει ότι αγιογραφεί την Παναγία. Ταράζεται και σπεύδει στην
Ηγουμένη για να της διηγηθεί το όραμα. Η Ηγουμένη δυσπιστεί και της λέει να πάει να κοιμηθεί και την επόμενη μέρα να
αγιογραφήσει μία εικόνα της Παναγίας. Καθώς όμως επιστρέφει στο κελί της βλέπει να βγαίνει φως και αισθάνεται
ευωδία. Τότε ειδοποιεί την Ηγουμένη κα μαζί αντικρίζουν το θαύμα. Η εικόνα του οράματος της Τατιανής βρίσκεται εκεί
στο κελί αχειροποιήτως. Έπειτα παρουσιάζεται πάλι η Παναγία στην Τατιανή και της λέει να τη μεταφέρουν στο σπίτι της,
στη Γεσθημανή. Έτσι και έγινε. Η εικόνα παριστάνει τη Θεοτόκο να κρατάει το Βρέφος στο αριστερό της χέρι. Η
αχειροποίητος εικόνα της Ιεροσολυμίτισσας εξακολουθεί να βρίσκεται στο Ιερό προσκύνημα του θεομητορικού μνήματος
στη Γεσθημανή (περίπου379‐386)513.Όσον αφορά στην παράδοση που συνοδεύει την Παναγία Ιεροσολυμίτισσα πρέπει να
παρατηρήσουμε ότι είναι πολύ νεότερη και δεν καταγράφεται ούτε στα Οδοιπορικά προσκυνητών στους Αγίους Τόπους
ούτε όμως και στη σχετική βιβλιογραφία. Εδώ θα μπορούσε κανείς να σκεφτεί ότι εσκεμμένα συνδέθηκε η εν λόγω εικόνα
με αχειροποίητη παράδοση. Δεν μπορούμε όμως να αποκλείσουμε την περίπτωση να υπάρχουν ψήγματα ιστορικής
πραγματικότητας, τα οποία με το πέρασμα των χρόνων χάθηκαν ή ακόμα και παραμερίστηκαν προκειμένου να τονιστεί η
αχειροποίητος προέλευση της εικόνας.
16.
17. ΕΥΧΑΡΙΣΤΩ ΓΙΑ ΤΗΝ ΠΡΟΣΟΧΗ ΣΑΣ!
Ελπίζω να σας άρεσε η παρουσίαση μου!
