DBHko 2.maila. Ikas sekuentzia. Materia, nahasketak eta disoluzioak

1. ……………………………………………………………………………………………………………………………………………..
Julius Martens, ikertzaile famatua, hilda aurkitu dute bere bulegoan.
Abentura honetan, kasua ikerketatuko dugu, detektibe forense
bihurtuz. Hilketareneszenatokian sartuko gara eta zenbakiak jarraituko
ditugu. Zenbaki bakoitzak gainditu behar dugun ataza desberdinera
eramango gaitu.
Aurrera!
………………………………………………………………………………………………………….
https://sites.google.com/site/profesorjulius/
Egilea: Pilar Etxebarria / Leioako Berritzegunea

2. Kriminologiaren aditu-taldeak eszenatokian proga batzuk aurkitu eta hartu dituzte.
Lehendabiziko susmoekin txosten bat burutu da. Ezinbestekoa da irakurtzea kasuan
sakontzen hasteko.
Txostenaren aurretiazkoak: Julius Martens irakaslearen kasua
Taldeetan (lau ikasle) antolatzen dugu eta abatarra aukeratzen dugu:
1.Taldea:
Bones
2.Taldea: CSI 3.Taldea:
Monk
4.Taldea:
Numbers
5.Taldea:
Fringe
6.Taldea:
Elementary
Ondo? bikaina!, 5 puntu lortu ditugu!
PROIEKTU HONEN BIDEZ HURRENGOA IKASIKO DUGU:
 Zientifikoki ikertu ahal diren arazoak identifikatzea
 Lanak planifikatzea
 Hipotesiak sortzea eta konfirmatzeko ala ez argudiozko azalpenak ematea
 Informazioa bilatzea, identifikatzea, sailkatzea eta interpretatzea, formato eta iturri
desberdinetan.
 Datu esperimentalak biltzea, antolatzea eta interpretatzea formato desberdinetan.
 Ikerketa baten emaitzak komunikatzeko txostenak burutzea, bide idatziak, ahozkoak eta
digitalak
 Sortzailea izatea erantzunen bilaketan.
 Hiztegi eta hizkera zientifikoa zuzen erabiltzea.
 Gure lan pertsonalean autonomoak eta arduratsuak izatea.
 Taldean lan egitea, ataza guztietan kooperatiboak, begirunearekin eta laguntza emanez.
 Eztabaida eta foroetan aktiboki parte hartzea
 Laborategiko materiala zuzen erabiltzea, zaintzea eta segurtasun-arauak errespetatzea
 Magnitudeak neurtzea eta dagozkien unitateetan adieraztea.
 Zientziaren aplikazioari buruzko testuinguru desberdinak ikustea eta gure eguneroko biziztan
zientziaren garrantzia jakiaraztea.
 Sistema materialak eta eguneroko nahasteak sailkatzea.
 Substantzien banaketa eta identifikazioari buruzko metodoak deskribitzea.
 Metodo hauek materialen propietate fisikoekin parekatzea.
 Laborategiko esperientziak garatzea nahaste banatzeko metodo desberdinekin.
 Soluto eta disolbatzailea identifikatzea nahaste homogeneoen azterketan.
 Disoluzioak prestatzea .
 Disoluzioa baten konzentrazioa kalkulatzea eta emaitzak gramo litroko eta porzentaian
adieraztea.

3. Kaixo Taldeak , aurretiko txostena behin irakurrita, jo eta ke aritzen gara. Kasuari
ebidentzia zientifikoak emateko ataza batzuk burutzen joango gara. Aldi berean
prozesu osoa dokumentatuko dugu.
Gure zuzendariak, Jones Dotorea, ikerketan zehar zuzenduko eta koordinatuko gaitu.
Gure etsai nagusia denbora da. Horregatik, ataza garaiz bukatzen dugunean puntuak
lortuko ditugu. Honela ez bada, penalizazioa jasoko dugu eta beste aparteko ataza bat
garatu behar izango dugu lana berreskuratzeko. Puntu gehiago eskuratu ahal ditugu
Jones Doktoreak proposatzen dizkigun beste ataza batzuekin.
Kasua aurrera ateratzeko, ikerketaren pausoa guztiak garatzeak garrantzi handia du,
baita ez galtzea era, azkenean, gure txosten forensea epaiketa batean aurkezteko
informazio guztia izan behar dugulako. Atazak epez gainditzeko, ezinbestekoa da
elkarlanean aritzea. FORO atalean, Jones Doktoreari zalantzak galdetzeaz gain,
ikasitakoa gure kideekin partekatzeko aukera izango dugu eta, beharrezkoa
denean, laguntza eskatu edo eskeini. Kooperazioak ere aparteko puntuak lortzeko
balio izango du.
Nahiz eta taldean lan egin, behin bukaturik, ekoizpena nork bere PORTFOLIOan
kokatuko du. Era honetan, pertsonalizatu edo handitu ahal izango du. Doktoreak bere
onarpena emango digu eta ikerketaren emaitzen jarraipena egingo du EPAIA atalean,
non ebaluazio-modua ere kontsultatzeko aukera baitugu.
Lan bukatu ondoren froga handia gaidetzea gai izango gara.
Aurreko txostenean krimenaren eszenatokian hartutako froga batzuk aipatzen dira.
Lan planifikatzen hasiko gara. Lehenengoa, talde bakoitzean ideiak antolatzen ditugu
hurrengo galdesortan, gero ikerketa-talde guztiekin elkartrukatu eta osotzeko.
Gure ikerketaren pauso batzuk planifikatzea gai gara?
 Zer ikerketatu behar dugu?
 Zeintzuk dira frogak?
 Zein da gure hasierako hipotesia?
 Zer jakin behar dugu kasua irtenbideratzeko?
 Informazio, nondik atera ahal dugu?
 Zein izango da gure azken ekoizpena?
Pixka bat gehiago argitu gara? Noski. 50 puntu
Gure ikerketa hasteko Jones Doktorearen bulegora joan behar gara. Berak
gidatuko gaitu...tok tok, sorpresa berriak dauzkagu...

4. Despacho de la Doctora Jones
Kaixo, Jones Doktorea naiz, ikerketaren
zuzendaria. Eseri, mesedez, prozesua
bideratuko dut zuekin batera.
Txostenak adierazi duenez, Martens
Irakaslearen bulegoan zeunden froga batzuk
ditugu eskuetan. Autopsiak Julius Martens
alergia batzuek jota hil dela egiaztarazten du.
Beraz, froga hauetariko batzuk heriotzaren kausa izan daitekeela
pentsatzen dugu, hau da gure lehenengo hipotesia.
Frogak, azken finean, substantzia kimikoak dira, aztertu behar ditugun sistema
materialak. Geure burua ikerketan janzteko estrategia batzuk proposatzen dizkizuet.
Aurrera!
Banaka, materiaren propietateak eta sailkapenari buruzko informazioa eskuratzen eta
barneratzen dugu. Ariketa interaktiboekin osotzen dugu.
INFORMAZIOA

5. Materiaren definizioa: espazioa bolumena okupatzen den guztia eta masa duen guztia.
Materiaz inguratuta daude, landare bat, zakur bat, edaten dugun ura edo arnatzen
dugun airea materia dira, solidoak, likidoak edo gasak izanda.
Natura substantziez eta substantzien nahasketez osaturik dago, hala, arrokak hainbat
substantziaz osaturik daude; edozein gizakiren gorputza ere substantziaz osaturiko
sistema materiala da, eta bai itsasoko ura eta airea ere. Sistema materialak puruak edo
nahasketak dira. Nahasteak, duten itxuraren arabera, bi motatakoak izan daitezke:
sistema homogeneoak eta sistema eta heterogeneoak. Hona hemen sailkapena.
Substantzia purua, baldintza fisikoak edonolakoak izanik ere, konposizioa aldatzen ez
duen materia da. Substantzia puruak ezin dira substantzia sinpleagotan deskonposatu
prozedura fisikoak soilik erabiliz. Bi motatako substantzia puruak daude:
 Elementuak: edozein prozedura erabilita ere, substantzia sinpleagotan ezin
deskonposa daitezkeen substantzia puruak dira. Taula periodikoan aurki
ditzakegu: oxigenoa, hidrogenoa....
 Konposatuak: prozesu kimiko baten bidez substantzia sinpleagotan deskonposa
daitezkeen substantzia puruak dira, ura (oxigenoa+ hidrogenoa) edo gatza
(sodio kloruroa: sodioa+ kloroa)
Nahastea zenbait substantzia puru konbinatuz sortutako materia da. Substantzi puru
desberdin horiek prozedura fisikoen bitartez banan daitezke. Bi nahaste mota daude:
 Nahaste heterogeneoak: osagaiak
begi utsez bereizten dira. Adibidez:
ura eta olioa, granitoa (kuartzo +
feldespato + mika).
 Nahaste homogeneoak edo
disoluzioak: osagaiak ezin dira bereizi
begi bistan. Proportzio gehienetan
dagoena disolbatzailea da et gutxiena
solutoa deitzen da. Adibidez: gatza
uretan disolbatuta, itsasoko ura...
Materialen nahasteak bai Naturan, bai gure inguruko bizitzan arruntak dira, kafea,
entsalada edo aspirina bat, adibidez.
Egin hurrengo ariketak:
 Sistema materialak sailkatzen
 Substantzia puruak eta nahasteak

6. Orain taldeka antolatzen gara. A3 tamainuko kartulina eta post-itak hartzen ditugu.
1) Lana banatzen dugu, bakoitzak hurrengo kontezptuetatik bost hartzen ditu eta pos-
it baten kokatzen ditu, bere definizioarekin batera.
SOLIDOA / LIKIDOA / GASA / MATERIA / MASA / BOLUMENA / SUBSTANTZIA PURUA
/ KONPOSATUA / ELEMENTUA / ATOMOA / METODO KIMIKOAK / METODO
FISIKOAK / HANASTEAK / DISOLUZIOAK / NAHASTE HETEREOGENEOA / NAHASTE
HOMOGENEOA / TAULA PERIODIKOA / SOLUTOA / DISOLBATZAILEA / NATURA
2) Guztion artean kontzeptu-mapa egiten dugu A3ko kartulinan, post-it guztiak
kokatzen, geziekin eta esaldiekin konektatzen eta eguneroko bizitzaren adibideak
jartzen.
3) Behin eginda, mapari argazki bat ateratzen diogu eta gure portfoli digitalean
kokatzen dugu.
Kontzeptu-mapa on bat egitekoorientabideak:
 Ideia edo kontzeptu nagusiak erdian kokatzen dira eta besteak inguruan
 Zeozer komuna daukatenak marra batekin lotzen dira eta lotura esaldi batekin
azaltzen da
 Ideia gehiago sortzen direnean, lotzen joango dira
 Mapa birpasatzea
Ataza egiteko saio bat emango duzue. .
10 puntu gehitzen ditugu, aurrera!
Ondo, orain materiari buruzko oinarrizko kontzeptuak ikasi ditugu, baina ikerketatu
behar ditugun frogak nahasteak dira. Nola aztertuko ditugu? Beren osagaiak nola
banatzen dira? BIDEOGELARA pasatzen gara, sartu mesedez.

7. GEHIAGO?
Frogak Auzetegi Nagusiaren aurrean aurkeztu behar
direnez, kontzeptu hauek ondo azaltzea ezinbestekoa
izango da eta hau erreza da gure ondoan dauden sistema
materialen adibideak erakusten badizkiegu. Taldean lana
banatzen, bakoitzak bilatuko ditu bere etxean: bi substantzia puru, bi nahaste
homogeneoak eta bi heterogeneoak. Adibide hauen argazkiak Pinterest taula batean
kokatuko ditugu, deskripzio batekin lagunduta . Era honetan erakusketa birtual txiki
bat izango dugu prest.
Eginda?, 10 puntu gehiago!
Bideogela
Ongietorriak berriro, bideogelan gaude. Gure hurrengo
pausoa krimenaren eszenatokian aurkitutako froga
guztiak, banan banan, nola azter ditzagun ezagutzea
da.
1.-Lehendabizi nork ondorengo informazioa irakurtzen du. Nahasteak banatzeko
metodoak azaltzen dira.
Nahaste heterogeneoak banatzea Nahaste homogeneoak banatzea

8. 2) Gero, hurrengo koadroa betetzen dugu. Horretarako, 6 talde eratzen ditugu, talde
bakoitzak metodo batez arduratzen da eta taulan laburbiltzen du, metodoen "adituak"
bezala.
Banatze
metodoak
Horretarako erabiltzen da
( solidoak,
likidoak...banatzeko)
Oinarritzen den
propietate fisikoa
Gure..... froga
banatzeko erabiliko
dugu
3) Ondoren, taldeak berantolatzen ditugu, talde bakoitzean aurreko "aditu" bat izateko
moduan. Nork besteei bere metodoa azaltzen die taula osoa bete arte. Emaitza gure
portfolioan kokatzen dugu.
Saio batean egin behar
10 puntu gehitzen ditugu...
... eta gainera, superkimikoen txapa.
Ikasten ari garenari buruzko hausnarketa egiteko mementua heldu da. Bakoitzak
pentsatzen du:
 Zer ikasten nabil? Zein den proiektuaren fasea esaldi gutxitan
laburtzeko gai naiz?
 Zer da zailena? nola gainditu ahal dut?, nork lagundu ahal
dit?
 Zer da gehien gustatzen zaidana?, nori eman diezaoket
laguntza?
Zure zalantzak, zailtasunak edo kide baten laguntzaren eskaintza FOROan sartu,
mesedez.
Bikaina, frogak aztertzeko prest zaudete.
Zoazte berriro krimenaren eszenatokira eta
jarraitu zenbakiak. Gogoratu ni ere FORO an
beti egongo naiz edozein laguntza emateko.

9. Ur baso kutsatua
Ikertuko dugun lehenengo lagina edalontzi batean
zegoen isuri bat da. Ura dirudi, baina oso kutsatuta
dago, substantzia batzuk nahastuta. Batzuk ondo
ikusten dira, arkatzaren txirbilak, klip metalikoak,
area eta koipea. Ez dakigu zeozer gehiago uraren
disolbatuta dagoen.
Julius Martensen herioatzaren karia gatza da,
edalontzian aurkituko dugu?
Jones Doktorearen bideogelan ikasitako nahaste metodoak aplikatu behar ditugu.
Taldeka lan egiten, nahastea laborategian aztertzen dugu, bere osagai guztiak banatu
arte. Egiten dugun heinean, hurrengo CHEKING-ORRIA beteko dugu, erabilitako
metodoak eta emaitzak ere idazten.
LAGINAREN
EDUKIA
BANATZEN DUGUN
SUBSTANTZIA
BANATZE METODOA ARGAZKIA/ BIDEOA
Ura, klipak,
txirbilak, area,
koipea eta ?
Materialak:
 Nahaste problema (250 ml. ura, substantzia disolbatuta, arkatzaren txirbilak,
area puxka bat, 25 ml. koipe, klip metalikoak)
 Prezipitatu-ontziak
 Matrazeak
 Kristalizadorea
 Petriren kaxak
 Inbutuak
 Irabiagailua
 Dekantazio-inbutua
 Pipetak
 Laborategiko euskarriak

10.  Matxardak
 Iragazpapera
 Imanak
 Sukaldeko iragazki txikia
Prozedura:
1. Klip metalikoak eskuratzeko, banaketa
magnetikoa metodoa erabiltzen dugu. Imana
nahastera hurbiltzen dugu klipak harrapatzeko.
2. Arkatzaren txirbilak iragazketaren bidez
banatzen ditugu. Sukaldeko iragazki txiki batekin
hartzen dira.
3. Orain, area banatzeko ere iragazketa erabiltzen
dugu, baina iragazpapera erabiliz. Nahastea denbora pixka bat jalkitzea utzi eta
gero, koipea beste edalontzi batera pasatzen dugu apurka apurka, iragazketa ez
oztopatzeko. Ondoren, matrazea hartu eta iragazpapera bere ahoan kokatzen
dugu. Nahastea irabiatzen dugu eta iragazten dugu. Paperean area geratuko da
eta matrazean laginaren gainerakoa. Azken honi,
behin prozesu hau bukaturik, koipea berriro
gaineratzen diogu.
4. Ura eta koipea ikusten dira. Bi substantziak
banatzeko dekantazio metodoa erabiltzen da.
Dekantazio-inbutuaren muntai egin ondore,
nahastea pasatzen dugu. Giltza apurka apurka
irekitzen da, ura osoa prezipitatu-ontzia izan arte.
5. Orain nahaste homogeneoa besterik ez dugu
ontzian. Nahaste honetan ea zeozer disolbatuta
dagoen ala ez, pipetarekin ml batzuk hartzen ditugu
eta Petriren kaxa batera pasatzen ditugu. Aste
batzuk itxaron eta gero, ura guztiz lurrundu arte,
kristalizazioaren bitartez substantzi bat agerian geratuko da.
Lana egiteko saioa bat dago
Bikaina! 50 puntu gehitzen dizkiogu eta beste lagin baterako prestatzen gara.

11. GEHIAGO?
Aparteko 10 puntu gehiago izan ahal badituzu, hurrengo jarduerak egin dezakezu
(banaka edo taldeka). Horretarako Manuel Díaz Escaleraren irakaslearen
bloga kontzultatu eta gero, etxean egin eta emaitzen argazkiak ikasgelara ekarri behar
dituzu.
 Hacer una columna de densidades
 Cristalizaciones: columnas de sal
Katilua zerealekin
Julius irakasleari zerealak jatea oso gustatzen zitzaionez, bere
bulegoan normala zen halako katilu bat aurkitzea. Orain bai, burdin
gabeko zerealak beti. Katilua hartu eta lagina aztertuko dugu
burdinaren bila.
Emaitzak aurreko CHEKING-ORRIARI gaineratzen dizkiogu.
LAGINAREN EDUKIA
BANATZEN DUGUN
SUBSTANTZIA
BANATZE METODOA ARGAZKIA/ BIDEOA
Ura, zerealak eta ?
Materialak
 Zerealak burdinez aberastua (11 mgr, gutxienez)
 Ura
 Prezipitatu-ontzia
 Plastikozko poltza hermetikoa
 Imana

12. Prozedura (Bideoa)::
1. Prezipitatu-ontzia zerealak urarekin jartzen
ditugu.
2. Ondo nahastzen dugu pasta homogeneoa lortu
arte.
3. Pasta plastikozko poltzan kokatu ondoren,
hermetikoki ixten dugu.
4. Imana pasatzerakon, burdina agertuko da.
Lortzeko, saio erdia eman behar dugu.
Ondo! 25 puntu gehiago gehitzen ditugu
Zuizidio-oharra
Hartutako beste froga batzuen artean, errotulkiz idatzitako
suizidio-oharra dago. Egindako galdeketen arabera, Julius
Irakasleak inoiz ez zuen errotulkiz idazten, boligrafoz baino.
Beraz, poliziak susmatzen du norbaitek idazti zuela oharra
krimena izan dela izkutatzeko asmoz.
Susmagarri nagusien errotulkiak eman dizkigute, beren
bulegotan bilduta, azterketa egiteko. Errotulki baten tinta
pigmentuz osotutako nahaste homogeneoa denez, banatu behar
dugu eszenatokian zegoen laginarekin konparatzeko.
Horretarako beste metodo bat erabiliko dugu: kromatografia.
Kolorezko errotulkiak aztertzen ditugun heinean, gure CHEKING-ORRIA beteko dugu
kromatografiaren emaitzekin :
LAGINAREN
EDUKIA
BANATZEN DUGUN
SUBSTANTZIA
BANATZE METODOA ARGAZKIA/ BIDEOA
Kolorezko tintak

13. Materialak:
 Iragazpapera
 Prezipitatu-ontzia
 Ura edo alkohola
 Tinta desberdineko 4 errotulki
Prozedura:
a) Iragazpapera zulotzen dugu erdian
c) 4 errotulkiekin marrazten dugu borobil moduan
d) Zuloan, beste iragazpapera biribilkatuta sartzen
dugu eta ura edo alkohol pixka bat duen prezipitatu-
ontzian sartzen dugu.
e) Ura edo alkohola igoko du iragazpaperaren bidez eta tinten osagaiak banatuko dira
apurka apurka.
Saioa erdia daukagu
Ondo! 25 puntu gehiago!
GEHIAGO?
Bilatu informazio Interneten eta egin kromatografia desberdinak landareen hosto
berdeak edo ardoa erabiltzen. Banatu beren osagaiak eta saia zaitez identifikatzen.
Idatzi zeintzuk diran iragazpaperean bertan eta ekarri ikasgelara.
Jarduera honek 10 puntu
balio ditu.

14. Loreontzia
Julius Irakaslearen bulegoa zorrotz aztertu da, eta
detektibe batek ikusi du loreontzi baten lurra eraginda
zegoela. Agian aproposa egin zen lurraren artean
gatzaren hondakin batzuk ezkutatzeko. Nahasketa
banatzera goaz, oraingo honetan beste teknika
aplikatzen: lixiabiazioa.
Ohikoa denez, emaitzak CHEKING-ORRIAn adierazten ditugu:
LAGINAREN
EDUKIA
BANATZEN DUGUN
SUBSTANTZIA
BANATZE METODOA ARGAZKIA/ BIDEOA
Lurra +?
Materialak:
 Lurra
 Gatza
 Ura
 Prezipitatu-ontzia
 Petriren kaxa
 Pipeta
 Iragazpapera
Prozedura (bideoa)::
1. Nahastea prezipitatu-ontzian kokatu ondoren, ura botatzen diogu eta gero
irabiatzen dugu.
2. Denbora bat itxaroten da lurra ontziaren fondoan jalkitu arte.
3. Lurra hau iragazten dugu eta geratzen den nahaste homogeneoa beste
edalontzi batean kokatzen dugu.
4. Pipeta baten bidez lagin bat hartu ondoren, Petriren kaxa batean jartzen dugu.
5. Itxaron behar dugu ura osoa lurrundu arte ea gatzaren kristalak agerian
geratzen diren ala ez.

15. Saio erdia dugu egiteko
25 puntu gehiago lortuta!
Jarraitu baino lehen, oso komenigarria da etena egitea orain arte ikasitako
guztia birpasateko. Eman denbora bat zure etxean. Hurrengo animazioak lagungarriak
izan daitezke:
 Sustancias puras y mezclas
 Jugando a separar
Erretilua
Julius Irakasleak beti jantokiko erretilua hartzen zuen
eta bere bulegora eramaten zuen, bakardadean
bazkaltzea gustatzen zitzaiolako, beren ikerketari
denbora guztia ematen. Erretilua lurrean zegoen eta
bere edukia guztiz sakabanatuta, ziur gorputza
jausterakoan arrastatuta. Detektibeek erretiluak
dituen elikagai batzuk hartu dituzte, froga baten bila.
Susmagarri batek kutsatzaile bat sartu ote du? Azter
ditzagun!

16. Orain arte nahaste homogeneoak eta hetereogeneoak aztertu ditugu. Baina badaude
disoluzioak ez diren beste nahaste homogeneo batzuk. KOLOIDEAK dira, begi bistan
ikusi ezin ditugun oso partikula finuez osatuta daude, esekiduraz. Partikula hauen
tamainua 10-7 cm. eta 10-3 cmen artean dago eta mikroskopioz besterik behatzen
dira. Kasu honetan, ez dugu disolbatzailea eta solutoa desberdintzen, baizik eta “fase
sakabanatzailea” y “fase sakabatuta”.
Salvador Hurtado irakaslearen mikroskopia birtuala erabiltzen dugu.
Erretiluan aurkitutako hondakinak, nahaste koloidalak
dira? Identifikatzeko, "TYNDALL EFEKTUA erabiliko
dugu. XIX. mendearen erdian, John Tyndall -ek
demostratu zuen argiaren dispertzioa atmosferan,
airean esekiduraz dauden partikulen ondorioa zela.
Guk efektua erabiliko dugu disoluzioa esekidura
koloidala desberdintzeko. Argi-izpiak likido bat
zeharkatzen dutenean eta likidoa koloidea bada, izpia
sakabanatzen da. Honela ez bada, isuria disoluzioa edo substantzia puruaren aurrea
gaude. Bideoan ondo ikus dezakegu.
Gainera, koloide mota batzuk daude, faseen nahastearen arabera:
 Emultsioak: likido bat beste likido batean
 Solak: solidoak likidoetan edo beste solidoetan.
 Aerosolak: likidoak edo solidoak gaseetan.
 Gelak: likidoak beste likidoetan
 Aparrak: gasak solido edo likodoetan

17. Gure CHEKING-ORRIA betetzen dugu.
LAGINAREN
EDUKIA
KOLOIDEA / EZ
KOLOIDEA
KOLOIDE MOTA ARGAZKIA/ BIDEOA
...
Materialak
 Ura, gazta, gurina, esnea, maionesa,
sagardoa, laranja-sukua, kafea, jogurta
 Laser- erakuslea
 Prezipitatu-ontziak
 Beirazko hagaxka
 Errotulkia / etiketak
Prozedura
 10 prezipitatu-ontzi hartu eta zenbakitzen ditugu.
 Ontzi bakoitzeari 25 ml ur gaineratzen diogu
 Ontzi bakar bat urarekin uzten dugu (pilotoa) eta besteetan 10 ml /gr.
elikagaien lagina.
 Hagazkaz ondo irabiatzen dugu lagina sakabanatu arte.
 Laser-erakuslea pasatzen dugu desberdintzeko.
Saio erdia lortu behar da.
25 puntuak!!!
Eta, laborategiko ataza guztiak osotu baditugu,
"laborategiko superteknikariak " txapa kokatzen
gaineratzen diogu geure buruari..

18. Ikasten ari garenari buruzko hausnarketa egiteko mementua heldu da. Bakoitzak
pentsatzen du:
 Zer ikasten nabil? Zein den proiektuaren fasea esaldi gutxitan
laburtzeko gai naiz?
 Zer da zailena? nola gainditu ahal dut?, nork lagundu ahal dit?
 Zer da gehien gustatzen zaidana?, nori eman diezaoket
laguntza?
Zure zalantzak, zailtasunak edo kide baten laguntzaren eskaintza FOROan sartu,
mesedez.
Beno, kasuaren froga guztiak ikertzea bukatu dugu eta orain
informazio pilo daukagu. Ebidentzia batzuk oso argi daude, baina
arazo pendiente bat argitu behar dugu oraindik Ikertu dugun
lehenengo frogan gatza aurkitu dugu edalontzian, baita loreontzien
lurrean ere. Hala ere, Julius irakasleak gatza nabarituz gero, ez lukeen edatuko inolaz
ere. Beraz, disoluzioa prestatua zegoen berak ez nabaritzeko dastatzerakoan.
Epaimahileen aurrean hau posiblea dela demostratu behar dugu, hots, disoluzioak
prestatzen ikasi beharra daukagu. Jones doktorearen laborategian sartzen gara.
GEHIAGO?
Koloideak asko erabiltzen dira elikaduran,
farmazian, industrian eta abarrekoan.
Bilatu 3 adibide garrantzitsuak erabilera
bakoitzerako:
 Elikadura
 Etxebizitzan erabiltzen diren
produktu kimikoak
 Botikak
 Naturan
Jarduera honek 10 puntu balio du

19. Laborategia
Esan dugun bezala, Julius irakasleak
gatza nabarituz gero, ez lukeen
edatuko edalontzian zegoen likidoa.
Disoluzioa apropos prestatuta zegoen
horretarako.
Epaimahaileen aurrean hau demostratzeko, disoluzio batzuk prestatu
behar ditugu. Baina, aldez aurretik disoluziei buruzko informazio
gehiago ikasiko dugu.
Dakigunez, disoluzioak nahaste homogeneoak dira. Ikerketa honetan lan egiten ari
gara solidoak likidoetan disolbatutako disoluzioekin, baina mota guztietako disoluzioak
daude (solido bat beste solido batean, gasa likidoetan...). Disoluzio batean, kopuru
gehiago duen substantzia DISOLBATZAILEA deitzen da eta kopuru gutxiagoan
daudenak SOLUTOAK. Adibide batzuk:

20. Disoluzioaren egoera
fisikoa
Disolbatzailea Solutua Adibidea
Solidoa Solidoa Gasa Izotza, airea baitu disolbatuta
Solidoa Solidoa Solidoa
Kobrea, zinka (letoia) eta beste
aleazio batzuk
Likidoa Likidoa Gasa Karbono dioxidoa uretan
Likidoa Likidoa Likidoa Edari alkoholdunak, gasolina
Likidoa Likidoa Solidoa Azukrea uretan, gatza uretan
Gaseosoa Gasa Gasa Airea
Gaseosoa Gasa Likidoa Aire hezea
Gaseosoa Gasa Solidoa Airean dagoen hautsa
Bakoitzak bilatzen du Interneten disoluzio mota desberdinetako adibideak.
Gero, taldean, "folio birakaria" dinamika jarraitzen dugu, hau da, folio huts
batean batek adibide bat idazten du eta besteari luzatzen dio...eta honela
guztiek gutxienez 8 adibide izan arte. Ondoren, aurreko taula bezalako
batean antolatzen ditugu. Amaitzeko, komunena jartzen dugu ikasgelan
eta, adibide gehiagorekin aberazten dugu gure taula.
Kontzentrazioaren adierazpena
Disolbatzailea eta solutoaren kopuruek
disoluzioa baten KONTZENTRAZIOA zehazten
dute. Kontzentrazioa ez dago disoluzioaren
kantitatearen menpe, baizik eta beren osagaien
proportzioa. Proportzio honen arabera,
ondorengo sailkapena egiten da:
Disoluzioa diluitua: solutoaren proportzio txikia
da, dizolbatzailearenarekin konparatuz.
Disoluzioa kontzentratuta: solutoaren proportzio altua da, dizolbatzailearenarekin
konparatuta.
Disoluzioa asegabea: ez du solutoaren kantitate gehiagorik onartzen, kopurua
gainditzen bada, solutoa prezipitatzen da.
Kontzentrazioa adierazteko modurik ohikoenak honako hauek izan ohi dira:
 Masa: solutoaren gramoak / disoluzioaren litroko
 Portzentaia: solutoaren gramoak / disoluzioaren gramoko X 100

21. Adibidez, gatza eta urako disoluzio bat harturik, 60 g/litroko dela esaten dugunean, ez
dugu esan nahi disoluzioaren litro oso bat egin behar dugula, baizik eta litro bat izango
bagenu, solutoaren (gatza) 60 gramo egongo liratekeela.
1.adibidea: disoluzio bat prestatzen dugu,
gatzaren 20 gramo urari botatzen, 500
mililitroko bolumena izan arte. Zein da
bere kontzentrazioa masaz adierazita?
2. adibidea: gatzaren 2 g. eta azukrearen
3 gramoko disoluzioa prestatu dugu,
uraren 100 gramotan. Soluto bakoitzeko
masaren % kalkulatzen dugu.
Kasu honetan, gatza solutoa da eta ura
disolbatzailea. Disoluzioaren bolumena
500 ml = 0,5 litro Beraz:
Kontzentrazioa masaz = 20 g / 0,5 l = 40
g/l.
Lehendabizi, solutoak (gatza eta azukrea)
eta disolbatzailea (ura) identifikatzen
ditugu. Disoluzioaren masa osoa
nahasketan dauden substantzia guztien
masa izango da, hots, 2 g + 3 g + 100 g =
105 g. Beraz:
Gatzaren % masaz = (2 g / 105 g) · 100 =
1,9 %, disoluzioan gatzaren %
Azukrearen % masaz = (3 g / 105 g) · 100
= 2,8 %, disoluzioan azukrearen %.
Orain ariketa batzuk egitea komeni zaigu, kalkuluak ondo
ikasi arte. Irtenbideratzeko "Boligrafoak erdian" dinamika
jarraitzen dugu. Lehendabizi norberak ariketa pentsatzen du
ezer idatzi barik. Ondoren, taldean pentsatu duguna
komunean jartzen dugu ariketaren ebazpena ateratzen.
Orduan bai, nork bere koadernoan idazten ditu emaitzak.
 Ariketak 1
 Ariketak 2
Prest gaude disoluzioekin lan egiteko. Gogoratzen dugu galdera: zein da hiltzaileak
bota duen gatzaren kopurua zaporea ez nabaritzeko? Ura eta gaztaren disoluzio batzuk
prestatu behar ditugu, kantitate berarekin (100 ml) eta kontzentrazio desberdinarekin,
prozeduraren pausoak azaldu eta beste taldekideekin frogatu "kata" bat eginez.
Hasteko disoluzio bat prestatzen dugu, adibide moduan: 70 gr./l 100 mililitroko
matrazean.
Materialak:
 Balantza
 Erloju-beirak

22.  Matraze aforatuak
 Prezipitatu-ontziak
 Koilarak
 Hagazkak
 Inbutua
 Plastikozko edalontziak
 Ura eta gatza
Prozedura (Bideoa):
1. Kalkulatzen dugu zenbat solutoa
behar dugun emandako kontzentrazioa lortzeko.
2. Koilararekin hartzen, erloju-beira batean kokatu eta gero, balantzan pisatzen
dugu. Noski, erloju-beirarena kentzen zaio.
3. Solutoa edalontzi batean jartzen da disolbatzaile pixka batekin arrastatuz, aldi
berean irabiatuz
4. Nahastea matraza aforatura inbututik pasatzen dugu, disolbatzaile osoa
gaineratzen, disoluzioaren bolumena osotu arte.
5. Plastikozko ontzi batean jarri eta dastatu, gatza nabaritzen da?
Aurreko disoluzioan gatza nabaritzen bada, orain kontzentrazioa gutxiagoko beste hiru
prestatzen ditugu, prozedura bera jarraitzen.
Disoluzioa100 cc Pausoak Konzentrazioa + edo- konzentratua
1
2
3
Ataza behin eginda, bakoitzak txosten batean antolatuko du eta posta elektronikoz
bidaliko dit. Erabili nahi duzuen formatua (testua, diapositibak, horma-irudia...).
 Hasierako hipotesia:
 Hipotesia demostratzeko egin dugun
esperimentua:
 Erabili dugun materiala:
 Prozedura:
 Emaitzak:
 Ondorioak:

23. Disoluzioari buruz ikasteko, esperimentua eta
txostena egitek 4 saio emango ditugu.
Gaindituta? ba...honek 100 puntukoa da!!!!...
Eta zientzialari nagusien domeka:
Ikasten ari garenari buruzko hausnarketa egiteko mementua heldu da. Bakoitzak
pentsatzen du:
 Zer ikasten nabil? Zein den proiektuaren fasea esaldi gutxitan
laburtzeko gai naiz?
 Zer da zailena? nola gainditu ahal dut?, nork lagundu ahal dit?
 Zer da gehien gustatzen zaidana?, nori eman diezaoket
laguntza?
Zure zalantzak, zailtasunak edo kide baten laguntzaren eskaintza FOROan sartu,
mesedez.
Detektibeek Julius Irakaslearen kide batzuen bulegoak miatu
dituzte, hiltzailearen arrastoen bila. Era berean galdeketa batzuk
burutu dituzte eta informazio osoa luzatu digute. Aztertu eta
lortu ditugun datu esperimentalekin konparatu behar dugu.
Susmagarrien deklarazioak aztertzera goaz.
Susmagarriak
Detektibeek Julius Irakaslearen kide batzuen bulegoak miatu dituzte, hiltzailearen
arrastoen bila. Era berean galdeketa batzuk burutu dituzte eta 6 pertsona susmagarri
identifikatuta daude. Informazio osoa txosten batean luzatu digute. Goaz aztertzera

24. !
Txostena irakurmen kooperatiboaren bidez aztertuko dugu, gero
datuak taula batean antolatzeko. Saio erdia dugu, tik tak...
DetektibeenTxostean:Julius Martens irakaslea
Aurretiko oharrak
Julius Martens irakaslea fama handiko zientzialari zen. Bere ikerkuntzak Howard
Unibertsiatean garatzen zituen. Pasa den hilabetean hilda aurkitu zute normalean lan
egiten zuen bulegoan. Gela hankaz gora zegoen, ea den dena lurrean eta tiraderak
irekitak. Irakasleak merkataritza-produktu batean lan egiten zuen eta bere
aurkikuntzak diru kopuru ugari suposatuko luke, bai bere buruarentzat, bai
Unibertsitatearentzat. Ikerketa honen ikerlana ez da aurkitu bulegoan, beraz, lapurtu
diotela susmatzen dugu.
Krimenaren eszenatokian froga batzuk hartu eta laborategira eraman dira
identifikatzeko: edalontzi bat ur kutsatuarekin, katilua zerealekin, suizidio-oharra tintaz
idatzita, loreontzi bat eta jantokiko erretilua.
Ikerketak
Unibertsitaeko langile guztiekin berba egin da, batez ere, hurbil dauden pertsonak,
ikerketa antzekoetan lan egiten dutenak. Elkarrizketa hauetan informazio
interesgarriak atera dira. Hauetariko bat ezinbestekoa, bere idazkari pertsonalak esan
digu elikadura-alergia batzuk zituela. Autopsiak adierazi du, substantzia alergenoaren
kausa, bihotzeko bat eman diola. Ondorengo bi elementu hilgarria izan liteke: gatza
eta burdina. Ikerketak, beraz, hilketa izan dela dio.
Galdeketen emaitzak
Itaunketa batzuk egin ondoren, detektibeek sei pertsona susmagarri aukeratu ditutze
eta beren bulegoetan zehatz mehatz arakatu dute, ebidentzien bila. Hona hemen
emaitzak.

25. Helen Bones Doktorea. Bones Doktoreak Martensen ikerketen atzean zegoen aspaldi.
Unibertsitatean hainbat urte eman ditu eta oraindik ezta
artikulurik ez diote argitaratu. erreta dago. Lekuko batzuek ikusi
dute, krimenaren egun berean, nola sartu zen Martesen
bulegora bizpahiru aldiz eta haserre atera. Berak esaten du
laborategian zegoela, baina inork konfirmatu ahal du. Batzuek
adierazten dute haien artean amodio-kontu bat zegoela, baina
susmoak besterik ez dira. Bere bulegoan gatza-hondakin batzuk
aurkitu dira erretilua batean, mahonesa eta kafearekin
nahasturik. Normalean tinta gorriko errotulkia erabiltzen du.
Tom Watson irakaslea. Martens irakasleak duen ikerketan lan
egiten zuen, baina orain arte ez du emaitzarik lortu.
Unibertsitatean oso ezagunak ziren haien arteko eztabaida
gogorrak, batzuetan irainak ere entzunda. Inork ez du Martensen
bulegoan sartu edo atera ikusi, are gehiago, bere idazkariak
zehaztatzen du azken garaietan bere etxean bertan lan egiten
zuela eta bakarrik posta elektronikoaren bidez komunikatzen
zuela berarekin. E-mail baten datak konfirmatzen du krimenaren
egunean ez zegoela Unibertsitatean, baina agian beste pertsona
batek, beren ordez, idatzi ahal zuen, inoren susmoak izateko. Bere bulegoan bai gatza
bai zerealak aurkitu dira jantokiko erretiluan. Aldi berean, gatza, esnea eta zukua.
Errotulki berdea erabiltzen du.
Harold Bond Zuzendariak. Oso gaztea izan arren, goi mailako
pertsona dela pentsatzen dute guztiek, urte gutxitan bere
Departamenduaren zuzendaritzan egoeta lortu duelako. Julius
Martensekin lan egiten zuen, beren arteko harreman adeitsua
izanda. Azken bolada honetan, nahiko urduri zebilen,
Martensen ikerketak oso luzatzen direlako eta berak ekoizpena
dirutza ordainduko dion enpresa batekin salduta duelako. Egun
hartan bi klase eman eta gero, bere bulegora jo zuen.
Loreontziaz beteta dago eta bere erretiluan zerealak, zukrea eta
gazta zeuden. Beti errotulki urdinez idazten du.
James Mathews Zuzendariordea. Eskarmentu gehien duen
irakaslea da Unibertsitatean. Hala ere, bere lanak inozi ez dira
aipagarriak izan, baina Fakultatean emandako dedikazio-urteak
eta bere ezaguera administratiboei esker, kargua lortu du. Ez
du harreman onik Julius Martensekin, beti egon da kritikatzen
pertsona desordenatua eta kaotikoa izateagatik. Galdetegian
erantzun du hilketaren momentuan bakarrik zegoela bere
bulegoan sartuta. Martesen bulegoan aurkitutako loreontzi
antzekoak ditu eta bere janariaren artean, esnea eta laranja-
zukuaz gain, burdinazko zerealak ere aurkitu dira. Errotulki
gorria eta urdina erabiltzen ditu.

26. Henry Walter Idazkaria. Martens Irakaslearen idazkaria izan da
azken lau urte hauetan. Bere lan guztiak eguneratu eta garbira
pasatzera laguntzan zuen, bere ikerketaren aurrerapenak guztiz
ezagutzen zituen, beraz. Fakultatean komentarioak egitea
gustatzen zitzaionez, irakaslearen haserreak maiz jasotzen zituen.
Ikasle batzuek esan dute gorrotatzen zuela eta, honela jarraituz
gero, ikerketaren berri Watson Irakasleari luzatzea pentsatu
zuela. Krimenaren momentuan Julius Martesen ondoko bulegoan
zegoen, jaten eta musika entzuten. Bere erretiluak kafea,
mahonesa, gurina, gatza-hondakin batzuk eta zerealak burdinekin zituan. Beti
erabiltzen du boligrafoz, baina noizean behin errotulki gorriak edo urdinak ere bai.
Sara Martens Bekaduna. Irakaslearen alaba da. Unibertsitatean
ikasten dabil eta, orain dela sei hilabete, Bond Zuzendariarentzta
bekadun moduan egiten du lan. Handik geroztik, bere aitaren
harremana ez da bat ere ona izan, berarekin batera eta ez "gazte
sasijakintsu eta Paly Boy" honekin aritzea nahi zuelako. Askotan
eztabaidatzen zuten pasabideetatik. Errotulki gorri eta berdeak
erabiltzen ohi zituen. Bere aitari bezala, kafea, gazta eta
nahonesa gustatzen zaizkio, baina berak alergiarik ez duenez,
beti gatzarekin jaten du.
 Esanguratsua iruditzen zaiguna azpimarratzen dugu.
 Hurrengo koadroa betetzen dugu. Nor da hiltzailea?
SUSMA
GARRIAK
GATZA
ZEREALAK
BURDINAREKIN
LORENTZIAK
ERROTULKIA
ELIKAGAI-
HONDAKINAK
ERRUGABEA
EDO
ERRUDUNA

27. Zorionak! Hiltzaila nor izan den badakizu! 25 puntu gehiago.
Datu hauekin txosten forensea egiteko prest gaude.
Txosten forensea
Azken atazara heldu gara. Ikertutako guztiarekin, talde bakoitzak susmagarri batez
arduratuko da eta, laborategian egindako froga guztien bitartez azaltzen, txosten bat
idatziko du. Txostena epaiketan ahoz aurkeztuko dugu gure susmagarria defenditzen
edo akusatzen, progarekin eskuetan, ea erruduna edo errugabea den azaltzen.
Txostena diapositibetan egin behar da eta Jones Doktoreka zein epaimahaileek
ebaluatuko dute.
Proiektuaren azken ekoizpena da. Buruz belarri lan egin behar dugu, landutako
informazio osoa, modu ulergarria eta ondo antolatuta, barneratzeko. Aurrera!
Txostenaren egitura:
 Txostenaren egileak
 Krimenaren eszenatokia: zer gertatu da eta
hartutako frogak
 Susmagarria: krimenaren harremana eta
bere bulegoan aurkitutako frogak
 Frogen analisia: prozedura eta emaitzak
(susmagarri honi eta Julius Irakaslearen
bulegoan aztertutakoei dagozkienak)
o Ur edalontzia
o Katilua zerealekin
o Errotuki-tinta
o Loreontzia
o Erretilua
o Gatzaren disoluzioa
 Ondorioak
Bi saiotan egingo dugu.
Txostenak 100 puntu bali ditu gehi
ikertzaile berezien txapa.

28. Epaia
Gure ikerketaren emaitzak jarraituko ditugu eta, aldi berean,
ebaluazioaren tresnak eta irizpideak.
TALDEA: ...............
Atazak Puntuak Txapak Penalizazioa Berreskurapena Guztira
Abatarra (5 puntu)
Planifikazioa (10 puntu)
Mapa de conceptos (10
puntos)
Metodoen taula (10
puntu)
Ur-edalontzia ( 50
puntu)
Katilu zerealekin ( 25
puntu)
Suizidio-Oharra (25
puntu)
Loreontzia ( 25 puntu)
Erretilua (25 puntu)
Disoluzioak ( 100
puntu)
Susmagarriak ( 25
puntu)
Txosten Forensea (100

29. puntu)
Txapak (bakoitza 25
puntu)
Froga golbalizatua (100
puntu)
APARTEKO ATAZAK (10
puntu bakoitza)
Nahsteen erakusketa
birtuala
Dentsitate-zutabeak
Kromatografiak
Koloideak
APARTEKO PUNTUAK
(PORTFOLIO
PERTSONALA)
Ataza guztiak garaiz (50
puntu)
Ataza guztiak ondo
landuta eta
sormenarekin
aurkezturik (25 puntu)
Partaidetza aktiboa eta
begirunekoa taldeetan
eta eztabaidetan (25
puntu)
Foroan irtenbideratuko
zalantzak ( bakoitza 5
puntu)
Kide bati laguntza eman
(50 puntu)

30. Kontzeptu-mapa ebaluatzeko kontrol zerrenda
Irizpideak 1 2 3 4 5
Materia eta nahastekontzeptuak zuzena eralazioatuta daude
Hizkera zientifiko egokia erabiltzen da
Sistema materialak substantzia puruak eta nahasketan
sailkatuta daude
Nahaste homogeneoak eta hetereogeneoak desberdintzen
dira
Sistema materil batzeuk propitateak eguneroko bizitzaren
adibideekin eralzionatzuta daude.
Kontrol zerrenda: nahasteak banatzeko metodoari buruzko taula
Irizpideak 1 2 3 4 5
Banatze-metodoak aipatzen dira
Banatze-metodoen deskripzioa dago
Banatze-metodoak materialen propietate fisikoekin eralazionatuta daude
Metodo bakoitzean modu zientifikoan ikertu ahal duen arazoarekin parekatzen
da
Informazioa zuzenean identifikatu,sailkatu eta interpretatzen da
Kontrol zerrenda: laborategikocheking orriak
irizpideak 1 2 3 4 5
Kasu bakoitzean aplikagarriak diren banatze-metodoak
identifikatzen dira
Lana ondo antolatuta eta planifikatuta dago
Datu esperimentalak ondo antolatuta,bilduta eta interpretatuta
daude
Laborategiko materiala modu egokian maneilatzen da.
Laborategiko arauak errespetatzen dira eta erabilitako materiala
ondo zainduta

31. Kontrol zerrenda: disoluziei buruzkoikerketa
Irizpideak 1 2 3 4 5
Ikertu behar den arazoa identifikatzen da eta lanak ondo
planifikatuta daude
Hipotesiak ematen dira
Ikerketarako beharrezkoa den informazioa bilatu,sailkatu eta
interpretatzen da
Esperientzia egokiak diseinatzen eta garatzen dira
Datu esperimentalak ondo antolatuta,bilduta eta interpretatuta
daude
Laborategiko materiala modu egokian maneilatzen da.
Konzentrazio-magnitudeak neurtzen dira eta modu zuzena
adierazita daude
Hipotesia egiaztaratzeko ala ez argudiozko ondorioak ematen
dira
Galderak erantzuteko sormena adierazten da
Emaitzak komunikatzeko txostenak lantzen dira
Bai norbanako lanean,bai taldelanean,ahaleginaeta autonomia
erakusten dira
Kontrol zerrenda: txosten forensea
Irizpideak 1 2 3 4 5
Gai ondo ulertuta dagoela demostratzen da
Hiztegi zientifiko egokia erabiltzen da
Mintzamena argia eta zuzena da
Deskripzioak eta argudioak zuzenak dira eta ebidentzia
zientifikoetan oinarrituta
Publikoen galderei ondo erantzuten zaie
Taldekideen esku-hartzeak orekatuta izan dira

32. Proga globala: integrazio-egoera
Ikerketaren zehar sistema material desberdinak, disoluzioak, nahaste kimikoak eta
nola banatzea ikasi ditugu. Era berean, ikerketa metodlogia zientifikoaren bidez
garatzea eta emaitzen komunikazioa. Orain, egoera desberdin batean aplikatzeko gai
zara?
Ataza hau egiteko saio bat duzu. Osotu eta gero, e-mailez bidali.
Izen-abizenak:
1) Ikusi hurrengo bideoaren lehenengo 1.45 minutu:
Urtegietatik datorren ura sistema materiala da. Zein?:
Zergatik arazten da ura? aukera azazu:
1. Sistema materiala likidoa delako
2. Banatu behar diren elementu batzuez osotutako substantzia purua delako
3. Substantzia disolbatuta eta esekiduraz osotutako nahaste homogeneoa delako
4. Nahaste hetereogeneoa delako, beren osagaiak gatza solubleak izanda.
2) Bideoan nahasteak banatzeko prozesu batzuk aipatzen dira. Zeintzuk identifikatzen
dituzu? Egin "Cheking-orri" bat:
Banatzen den
substantzia
Erabilitako
banaketa-metodoa
Metodo oinarritzen den
propietate fisikoa
Ezagutzen duzun
adibide bat
1.
...
3) OMEren aburuz, munduko gaixotasunen % 80k
badu zerikusirik ura kutsatuta eta zikinarekin.
Argazkian agertzen den bezalako dispositiboak
badaude, ura garbitzeko iragazkiekin. Imajina
ezazu etxeko ur- araztegi bat inprobisatu behar
duzula hurrengo materielekin: plastikozko botilak,
kafe- txanoak eta etxeko iragazkia. Idatzi prozesuaren
pausoak eta nola konprobatuko zenuke esekiduzko
elementuak geratzen diren ala ez.

33. 4) Igeritoki baten ura arazteko, 20 g. kloro
gaineratzen dira 10.000 l uran. Zein da disoluzio
henen konzentrazioa solutoaren g./ disoluzioaren
litroko?
 0.002 g./l
 2 g./l
 0.20 g/l
5) Jende pilok sukadean erabiltzen duen koipea harrazkatik
botatzen jarraitzen du, uraren kutsatzaile garrantzi bat dela jakin
barik. Litro bat koipek (0,91 kg) mila litro ur kutsatzen du. Ur
kutsatu honen 250 ml har aztertzeko, zein izango litzateke bere
konzentrazioa solutoaren gr / disoluzioaren litroko? Azaldu
kalkulo guztiak.
Ikasten ari garenari buruzko hausnarketa egiteko mementua heldu da. Bakoitzak
pentsatzen du:
 Zer ikasten nabil? Zein den proiektuaren fasea esaldi gutxitan
laburtzeko gai naiz?
 Zer da zailena? nola gainditu ahal dut?, nork lagundu ahal dit?
 Zer da gehien gustatzen zaidana?, nori eman diezaoket
laguntza?
Zure zalantzak, zailtasunak edo kide baten laguntzaren eskaintza FOROan sartu,
mesedez.
Autoebaluazioa
ATALAK
IKASGELAN EGINDAKO LANARI
BURUZKO KOMENTARIOAK
Denbora ondo erabili dugu?
Lana ondo banatu dugu taldean?
Bakoitzak besteei laguntza eman die?
Gure ustez, onena zera izan da...................
Eta gure zailtasuank........
Gehian gustatu zaigun lana zera izan da...........
Honetan hobetu behar dugu.....
Irakaslearentzako iradokizunak......

34. Gida didaktikoa
"Julius Irakaslearen Kasua" DBHko 2.maialari zuzendutako ikas-
proeiktua da. Diseinatzeko ideiak Graham Gardner irakaslearen
workshop batean oinarritu naiz ( Inter-Community School -
Zürich-Suiza): The detective mystery: an interdisciplinary
foray into basic forensic science). SciGirls2, superdetectives
saioaren bideoak ere lagungarriak izan dira.
Misterio-abentura bezala antolatuta dago, gamifikazio-teknikak aplikatzen. Ikasleek
fikziozko hilketa bat ikertu behar dute, detektibe forensearen papera hartuz,
laborategiko froga batzuk aztertu eta epaiketa batean aurkeztu. Mamian, "Materia,
Oinarri metodologikoak:
 Ikas-proiektua da, ataza batzuetan banatuta dago, denak azken ekoizpen bati
begira.
 Gamifikazio-teknikak erabiltzen dira: eszenatokia, jolas-arauak, puntuazio-
sistema, badgetak, abatarrak, aholkularia (Jones Doktorea), etsaia (denbora),
mailak, apartekoak...
 Ataza bakoitzean ikas-jardueren sekuentzia eta baliabideak ematen dira. Era
honetan, ikasleak autonomiarekin ikasi ahal du, ikasten du "eginez". Irakasleak
bere ikaskuntzaren entrenatzaile eta tutore bihurtzen da, proiektuan zehar
adibideak, orientabideak, laguntza puntuala...ematen.
 Ikasleak sakontzeko aukera du aparteko atazen bitartez.
 Balibide anitzak erabiltzen dira ikas-estilo desberdinei erantzuteko.
 Gaitasunak garatzen dituen ikas-jarduera konplexuak proposatzen dira
(zientifikoa, matematikoa, komunikatiboa, soziala...)
 Ekintzailetza, sormena eta pentsamendu kritikoa garatzeko ikas-jarduerak
proposatzen dira: Web-aplikazioen erabilera, ideien garapena, planifikazioak,
eztabaidak, ebaluazioak, erabakiak hartzekoak...
 Gaitasun digitala etengabe eta era naturalean lantzen da.
 Talde kooperatiboetan lantzen da, denon partaidetza ziurtatzeko dinamika
egituratuak erabiltzen.
 Atazak taldeka egiten diren arren, nork bere portfolioa du. Era honetan, ikasle
bakoitzak taldean inplikatu behar izateaz gain, puntu gehiago ere lor ditzake
bere lana pertsonalizatzen edo handitzen.
 Ideien elkartrukea, zalantzak edo zailtasunak irtenbideratzeko gunea
proposatzen da foro baten bitartez. Foro honetan ikasleek zein irakasleak parte
hartu ahal dute, elkarren arteko laguntza bultzatzen da. Bideokonferentziekin
era osotu ahal dugu.

35. Ebaluazioa:
 Etengabeko ebaluazioa egiten da puntu eta txapa-sistema baten bidez
(badges). Ataza bakoitzari puntuazio zehatza dagokio eta aurrerapenak edo
lorpenak atal berezi batean erakusten dira ("Epaia"). Atal honetan ere
ebaluazion erabiltzen diren tresnak agerian daude ( kontrol-zerrendak,
ebaluazio-irizpideak). Atala digitala izan daiteke (kalkulo-orriaren bidez, esate
baterako) eta ikasgelan bertan paperez, horma-irudi moduan. Metodo
honekin, etengabeko feed-backa lortzen da, hots, talde batek ez badu lana
garaiz bukatzen, penalizazio izango du, baina aldi berean berreskuratzeko ataza
estra. Gainera, norbanako lana baloratzen da (atazen aurkezpena, aparteko
atazak), baita taldeetako partaidetza ere (taldean, foroan, kide baten laguntza
ematea...)
 Ikerketa behin bukatuta, froga globalizatua pasatzen zaie. Norbanako frga izan
arren, ez da ohiko azterketa, baizik eta proiektuaren barruan dagoen beste
ataza (hori bai, garrantzitsua, 100 puntuko balorazioarekin), ikaslea ikasitakoa
beste testuinguru batean aplikatzeko gai den ikusteko (Integrazio-egoera) .
 Oso komenigarria da hamabostero ikasleek bere ikas-prozesuari buruzko
hausnarketa egitea, minutu batzuk ematea. Proposatzen den "Ikas-
egunerokoa" da. Emaitzak, zalantzak, zailtasunak, lorpenak...foroan laguntza
eskatzen edo eskeintzen islatzen da.
 Proiektuaren amaieran lantaldearen autoebaluazioa planteatzen da, hobetzeko
ondorioak ateratzeko helburuekin.
 Kalifikazioa puntu-sistema honetatik ateratzen da eta orekatua izan behar da.
Saioak:
 1. saioa. Proiektua aurkezten dugu eta taldeak egituratzen ditugu. Talde
bakoitzak, orientabideak irakurriz, lehenego planifikazioa egiten du txantiloi
batean. Ikasle bakoitzak bere portfolian kokatzen du.
 2.saioa. Materiaren sailkapenari buruzko kontzeptu nagusiak ikasten dira
animazio interaktiboaren biez. Talde bakoitzak kontzeptu-mapa egiten du.
 3.saioa: Nahaste-metodo nagusiak ikasten eta taula batean sailkatzen ditutze.
"Puzzle" dinamika kooperatiboa erabiltzen da. Etena egiten da ikas-
egunerokoan hausnarketa egiteko eta foroan lehendabiziko zalantzak idazteko.
 4.saioa: laborategian lehenengo froga, ur edalontzi kutsatua, aztertzen dugu.
Nahastea da eta osagaiak banatzeko ikasitako metodoak aplikazten dira:
banatze magnetikoa, iragazpena, dekantaziao, kritalizazioa. Emaitzekin cheking-
orria betetzen dute.
 5.saioa. laborategian jarraitzen dugu frogak ikertzen. Zereal batzueten burdin
identifikazten dute eta errotulki-tintekin kromatografia egiten da.
 6. saioa. Oraingo honetan gatza areatik banatzen dugu lixibiazioa erabiltzen.
Aldi berean koloideak identifikazten dira, Tyndall efektua aplikatzen. Honekin
cheking-orri osotzen dute. Berriro ikas-egunerokoa pasatzeko momentu
aproposa da.
 7., 8. eta 9.saioak. Disoluzioak eta konzentrazioak lantzen dira. Lehendabiziko
teoria dinamika kooperatiboen bidez ikasten da, gero laborategian berriro,

36. benetako disoluzioekin lantzeko. Ikerketa txiki bat planteatzen da. Ikas-
egunerokoa berriro.
 10. saioa. Pertsona susmagarriak aztertzen dira irakurmena partekatuaren
bidez, hiltzailea nor den azkenean identifikatzen. Talde bakoitza susmagarri
batez arduratzen da (erruduna edo errugabea) eta txostena hasten du.
Etxerako lana proposatzen da.
 11.saioa. Ikasgelan saio hau lana antolatzeko eta azken zalantzak
irtenbideratzeko erabiltzen dugu.
 12.saioa. Talde bakoitzak bere txostena ahoz erakusten du, besteek, irakaslea
barne, ebaluatzen duten bitartean (koebaluazioa)
 13.saioa. Proiektuari buruzko hausnarketa egiten da eta lanaren balorazioa
 14.saioa. Norbanako froga pasatzen da. Ikasitakoa beste tesiunguru batean
aplikatu behar dute, uraren arazketa.
Ikas-sekuentzia oso zabala dela jakinda, irakasle bakoitzak moldaketak egin ditzake.
Edukiak:
 Informazioa tratatzeko prozedurak: behaketa, planifikazioa, bilaketa,
sailkapena, ulermena, ebaluazioa, adierazpena eta komunikazioa.
 Taldean lan egiteko eta kooperazio jarrerak bultzatzeko estrategia eta
dinamikak
 Ikaskuntza eta motibazioa autoerregulatzeko teknikak
 Metodologia zientifikoa testuinguru errealetan aplikatzeko irizpideak ate
arauak: behaketa, identifikazioa, eztabaida, hipotesiak ematea,
esperimentazioa, ondorioak ateratzea eta emaitzen komunikazioa.
 Lan zientifikoekin lotuta dauden jarrerak (jakinmina, interesa, sormena,
pentsamendu kritikoa, ahalegina, autonomia, ardura...) bultzatzeko estrategiak.
 Jarduera zientifikoan aritzen diren pertsonei buruzko estereotipoak gainditzeko
estrategiak.
 Laborategiko materialaren zainketa, portaera-arauak eta segurtasuna lantzeko
prozedurak
 Sistema homogeneoak eta hetereogeneoak. Substantzia puruak.
 Eguneroko bizitzarako sistema materialak: disoluzioak eta koloideak.
 Nahasteak banatzeko teknikak: iragazpena, dekantaziao, banaketa magnetikoa,
lixibiazioa, kromatografia.
 Metodologia zientifikoa garatzeko Ikerketa proiektua.
Ebaluazio-irizpideak
1. Ikerketak egitea metodolgia zientifikoa aplikatzen
2. Hizkera zientifikoa modu egokian erabiltzea, ikasleen mailari dagokion testuinguruan
3. Laborategiko materiala eta segurtasun-arauak modu zuzena sailkatu eta erabiltzea.

37. 4. Ideia zientifikoak beste arlo batzuetako aplikazioekin erlazionatzea.
5. Sistema materialak aztertzea, substantzia eta nahasteak desberdintzen eta
banaketa-metodoak aplikazten
Ebaluazio-indikatzaileak
Ikusi "Epaia" atala
Susmagarri-koadroaren irtenbidea. Hiltzailea idazkaria da, noski.
SUSMA
GARRIAK
GATZA X X X X
ZEREALAK+
BURDINA
X X X
LOREONTZIAK Bai Bai
ERROTULKIA Gorria Berdea Urdina
Gorria eta
urdina
Gorria eta
urdina
Gorria eta
berdea
ELIKAGAI-
HONDAKINAK
Mahonesa,
kafea
Gazta,
esnea,
zukua
Zerealak,
zukrea,
gazta
Zukua,
esnea
Kafe,
maionesa,
gurina
Kafe, gazta,
maionesa
ERRUGABE
EDO
ERRUDUNA
BALIABIDEAK:
Euskaraz
 Begoña Artigue: Materia gure inguruan: nahasteak eta substantziak
 Anaya digitala: materiaren dibertsitate ata egitura
 Ostadar: azter dezagun materia
 Agrega: DBHrako 'Natur Zientziak' arloko 25 sekuentzia didaktiko.
 Hiru.com: disoluzioak
 Paz irakaslea: materiaren sailkapena
 Zientzia1: materiaren sailkapena

38. Gaztelaniaz
 Clasificación de la materia
 Clasificación de la materia
 Proyecto Ed@d: separación de mezclas
 Manuel Díaz: Experimentos caseros de FQ
 Libros vivos:La materia.
 Mariano Gaite: Iniciacion interactiva a la materia
 Simulaciones de Salvador Hurtado: Filtración /Cromatografía /Clasificando
sistemas materiales
 Ambientech: materiales
 EducaChile: jugando a separar mezclas
 IES Carrús: disoluciones
 IMÁGENES: animation factory / Criminal Case Wikia /
INTERESGARRIAK DIREN BESTE GAI BATZUK
 Identificación de cenizas
 Identificación de fibras y tejidos
 Materiales hidrófobos
 Microplásticos
 Microesferas