2. (Medische) beslissingen rond het levenseinde of ‘zes
routes naar een goede dood’
1. Zolang mogelijk behandeling gevolgd door palliatieve zorg
2. Een behandelweigering met palliatieve zorg
3. Intensieve pijnbestrijding met soms palliatieve sedatie
4. Doktershulp bij zelfdoding of euthanasie
5. Bewust stoppen met eten en drinken
6. Levensbeëindiging door een combinatie van medicijnen
(Chabot: Uitweg. Een waardig levenseinde in eigen hand)
3. Inhoud
• I: Euthanasie & hulp bij zelfdoding: de
stand van zaken
• II: Levensbeëinging bij psychiatrische
stoornis
• III: Levensbeëindiging bij dementie
• IV: Zelfeuthanasie
4. I Euthanasie & hulp bij zelfdoding
De zes zorgvuldigheidseisen:
3. Het verzoek is vrijwillig en weloverwogen
4. De patiënt lijdt ondraaglijk en uitzichtloos
5. De patiënt is voorgelicht over zijn situatie en
vooruitzichten
6. Arts en patiënt hebben de overtuiging dat er
geen redelijke andere oplossing is
7. De arts heeft tenminste één andere
onafhankelijke arts geraadpleegd
8. De arts voert de levensbeëindiging zorgvuldig uit
5. 10 suggesties voor een euthanasieverzoek
(1)*
• 1. stel de vraag om euthanasie niet te
dwingend
• 2. wees verbaal begaafd, maar nederig
• 3. leg de nadruk op het lichamelijke lijden
• 4. doe geen beroep op de zwaarte van uw
verzorging
• 5. maak duidelijk dat u aan het eind van
uw Latijn bent
* Van Tol, Van de Vathorst & Keizer, Medisch Contact, 2008
6. 10 suggesties voor een euthanasieverzoek (2)
• 6. geef hobby’s en plannen voor de
toekomst op
• 7. zorg dat uw euthanasieverzoek past bij
uw levensverhaal
• 8. pas op met behandelweigeringen
• 9. doe niet depressief
• 10. stel tijdig samen met uw arts een
wilsverklaring op
7. II Levensbeëindiging bij psychiatrie
• Suïcide, suïcidepreventie en hulp bij
zelfdoding
• Uitgangspunt: levenshulp bieden
– Dood is onomkeerbaar
– Impulsieve daad
– Rationele beslissing?
9. Suïcide, stoornis en rationaliteit
• Autonomie en geestesstoornis
• Autonomie en verantwoordelijkheid
• Rationaliteit, suïcide en psychopathologie
10. Waarom hulp bij zelfdoding?
• Compassie en barmhartigheid
• Artsen als ‘bewaarders van de sleutel van
de medicijnkast’
• Voorkomen van trauma’s bij anderen
• Voorkomen van schade aan betrokkene
zelf
11. Bezwaren tegen hulp bij
zelfdoding
• Bezwaren vanuit de professie
• Maatschappelijke bezwaren
12. Bezwaren vanuit de professie
• Constructief taboe (Koerselman)
• Beoordeling van ‘onbehandelbaarheid’
• Implicaties voor psychotherapeutische
relatie
13. De rol van de arts
• Eed van Hippocrates
• Geneeskunde als professie
– Doelen van de geneeskunde
• Arts-patiënt relatie
– Vertrouwen
– Overdracht en tegenoverdracht
– Minder dan optimale zorg & behandeling
14. Maatschappelijke bezwaren
• Hellend vlak
Het ‘logische’ hellende vlak
– ‘wie A zegt, moet B zeggen’
Het ‘empirische’ hellende vlak
– ‘dan is het hek van de dam’
• Misbruik
• Het omgekeerde hellende vlak
- onthouden van hulp bij levensbeëindiging
15. III Levensbeëindiging en dementie
• Beginnende dementie en hulp bij
zelfdoding
• Gevorderde dementie en verzoek in
schriftelijke wilsverklaring
16. Mythes & misvattingen
• Alle levensbekorting = euthanasie
• Euthanasie bij dementie is niet toegestaan
• Dementie valt wel mee
• Patiënten met dementie zijn
wilsonbekwaam
17. Palliatieve zorg & dementie
• Levenskwaliteit i.p.v. levensverlenging
– Behandeling van pijn en andere symptomen
– Bestrijding psychologische en sociale
problemen
• Nadruk op welbevinden
• Beperkte inzet van medisch handelen
– Medisch handelen behoeft rechtvaardiging
– Redelijke verhouding doel & middelen
18. Palliatieve sedatie
• Refractaire symptomen
• Beperkte levensverwachting
• Afzien van kunstmatige toediening voeding
en vocht
• Normaal medisch handelen
• Geen ‘alternatief’ voor euthanasie
19. Afzien van behandelen
Medisch zinloos handelen
Behandelingsweigering
-Patiënt zelf
-Vertegenwoordiger
Goed hulpverlenerschap
20. Hulp bij zelfdoding
• Bij beginnende dementie
• Hulpvrager wil niet de progressie van de
ziekte meemaken
• Ondraaglijk lijden?
21. Schriftelijke wilsverklaring &
euthanasie
• Later stadium van de ziekte als patiënt
wilsonbekwaam is geworden
• Actueel lijden is bepalend
• Lijden aan de ziekte van Alzheimer?
• Co-morbiditeit
• Timing?
22. IV Zelfeuthanasie
• Stoppen met eten en drinken
• Levensbeëindiging d.m.v. combinatie van
medicijnen
• P.M. “Pil van Drion”; Uit Vrije wil: Ancona;
Bolkestein; Bouwman; Terlouw; van Vliet
23. Vragen / discussie (1)
• ‘Onomkeerbaar verlies van persoonlijke
waardigheid’ als criterium voor
euthanasie/hulp bij zelfdoding?
• Auto-euthanasie (zelfeuthanasie) als
alternatief voor medisch-geassisteerde
levensbeëindiging? (arts op afstand)
• ‘Pil van Drion’ bij voltooid geacht leven?
24. Vragen / discussie (2)
* Rol van de staat m.b.t. waardig
levenseinde?
-Preventie van impulsieve ‘onbezonnen’ suïcides
-Faciliteren gewenste dood
• Demedicalisering levensbeëindiging?
• Levensbeëindiging van
‘wilsonbekwamen’?
• Hellend vlak? ‘Versobering’ zorg? Verlies
gevoel van veiligheid?
