Evelyne Denaghel Annaël Duyck-Leman Ann-Sofie Verhamme Klaas Vervisch

1. Pijn en psychiatrie
Een literatuurupdate van de
onderlinge relatie tussen pijn en
vier psychiatrische aandoeningen
Evelyne Denaghel
Annaël Duyck-Leman
Ann-Sofie Verhamme
Klaas Vervisch
Prof. Dr. J. De Lepeleire

2. Inleiding
Palliatieve zorg
en psychiatrie
Palliatieve zorg bij
psychiatrische
patiënten zonder
genezings-
persepctief
Pijn en
psychiatrie

3. Inleiding
• Onderzoeksvraag:
1. Hoe ervaren patiënten met een psychiatrische
aandoening pijn?
2. Hoe kan de andere pijnervaring
verklaard worden?

4. Materiaal en methode
• Basisliteratuurstudie
o Somatische zorg bij de patiënt met een psychiatrische
aandoening door de huisarts: pijn en pijnbehandeling.
Mei 2014, S. Vissers,
• Literatuurupdate
o Januari 2014 - maart 2017
o Watervalprincipe

5. Overzicht
• Inleiding
• Materiaal en methoden
• Resultaten
o Angsstoornissen
o Majeure depressie
o Schizofrenie
o Persoonlijkheidsstoornissen
• Discussie
• Conclusie
• Take-home messages

6. Angststoornissen
Klaas Vervisch

7. • Angststoornis ⇒ 2-3x meer pijnklachten
• Pijn vaker chronisch verloop
• Vooral interoceptieve pijn
(musculoskeletaal, cardiorespiratoir, gastro-intestinaal)
Comorbiditeit

8. Pijnparadox
• Hogere pijndrempels (hyposensitief)
dissociatie
• Hogere rapportage (hyperresponsitief)
angst

9. Verklaringen
• Angststoornissen gaan het ontstaan van chronische pijn
vooraf
• Beïnvloedende factoren: Angst, PTSD, Depressie, VG angststoornis of
psychologisch trauma
• SPADE-symptom cluster (slaapstoornis, pijn, angst, depressie, energieverlies)
• Sociaal, cognitief, emotioneel:
o ↑ pijngerelateerde invaliditeit
o ↑ onaangepaste pijngedachten => ↓ levenskwaliteit
o ↑ affectieve stress
• Neurobiologie
o Anatomie: - Verstoorde functie PFC en insula
- Limbische structuren gecompromitteerd
o Biochemie: angst induceert productie van cytokines

10. Majeure depressie
Evelyne Denaghel

11. Depressie
PijnDepressie

12. Implicatie op behandeling
PijnDepressie
Behandeling
van pijn
Behandeling
van depressie

13. Pijnexperimenteel-Laagintensieve pijn
• Na correctie gedaald
Resultaat meta-analyse Na subgroepanalyse
Pijntolerantie Geen significant verschil
Exteroceptieve pijn: 
Interoceptieve pijn: Pijndrempel 

14. Verklaringen
• Anatomie
• Biochemie
o Monoamines
• Genetisch
• Sociaal-Cognitief-Emotioneel
• Allostase
• Aandachtstheorie

15. Schizofrenie
Annaël Duyck-Leman

16. Schizofrenie
• Case reports
• Pijnexperimentele studies
o ↓ Pijngevoeligheid
o ↑ Pijndrempel → hoger bij positieve symptomen
• Klinische studies
o Chronische pijnproblemen: vergelijkbaar met controles
o Acute pijnproblemen: minder prevalent en minder intens
indien oorzaak

17. Schizofrenie: verklaringen
• Onderrapportering
o Verminderde expressie (positieve en negatieve
symptomen)
o Angst ziekenhuizen
o Lagere actiedrempel hulpverleners
• Psychofarmaca: licht analgetische werking
• Neurobiologisch
o Opioïd- en dopaminergsysteem
o Centrale pijnprocessing: gestoord + overlap met
pathogenese schizofrenie

18. Persoonlijksheidsstoornissen
Ann-Sofie Verhamme

19. Persoonlijksheidsstoornissen
• CLUSTER B: borderline, narcistische, theatrale,
antisociale
o Borderline persoonlijkheidsstoornis:
• Automutilatie
• PIJNPARADOX = verminderde acute pijn, meer chronische pijn
• Geen automutilatie
• ↑ Ernst en ↑ aantal symptomen van BPD - meer chronische en acute pijn
o Antisociale persoonlijkheidsstoornis:
↓ pijnervaring
 herkennen minder snel pijn bij anderen
 agressief gedrag

20. Persoonlijksheidsstoornissen
• CLUSTER C: ontwijkend, afhankelijk, obsessief-compulsief
o ↑ Harm avoidance
o ↓ Self directedness
 ↑ pijn
o R/ werken aan persoonlijkheidskenmerken

21. Discussie & conclusie

22. 1. Hoe ervaren patiënten met een psychiatrische aandoening pijn?
2. Hoe kan de andere pijnervaring verklaard worden?
Pijn bij patiënten met een psychiatrische aandoening
Pijn bij patiënten zonder psychiatrische aandoening
EN vier pathologieën vertonen onderlinge verschillen en gelijkenissen
Antwoord op onderzoeksvragen

23. Gelijkenissen tussen de vier pathologieën
o Neuroanatomie
o Biochemie
o Cognitieve variabelen
o Aandachtstheorie
o Pijnparadox

24. Verschillen tussen vier pathologiëen
Angsstoornissen, MD, BPD
o Meer pijnproblematiek
o Cave overbehandeling
Schizofrenie
o Prevalentie pijnproblematiek vergelijkbaar met
controlepopulatie
Schizofrenie, antisociale persoonlijkheidsstoornis
o Cave onderbehandeling

25. Angststoornissen Majeure depressie Schizofrenie Persoonlijkheidsstoornissen
Pijnperceptie Klinische studies:
pijnbeoordeling
 Matig-ernstige
pijndrempel:
geen significant verschil
 Mild-matige pijndrempel:
milde pijnprikkels
worden sneller als matig
ervaren
Experimentele studies
 Hoge pijnintensiteit
geen significante verschillen
 Lage pijnintensiteit
o Waarnemingsdrempel: 
o Pijnbeoordeling: =
o Pijntolerantie en
pijndrempel: 
 Na
pijnmodaliteitscorr
ectie:
Exteroceptieve pijn: 
Interoceptieve pijn: 
Experimentele studies
 Waarnemingsdrempel: 
 Pijngevoeligheid: 
 Pijntolerantie: 
 Pijndrempel: 
Klinische studies
 Meer acute pijnproblemen indien
medische oorzaak aanwezig
 Evenveel chronische pijnproblemen
 Evenveel pijnproblemen (algemeen)
Cluster B
BPD
 Minder acute pijnproblemen
 Meer chronische pijnproblemen
Antisociaal
 pijnperceptie : 
Cluster C
 Meer chronische pijnproblemen
Pijnparadox Pijngevoeligheid: 
↕
Pijnrapportering:  (eenmaal
pijn ervaren wordt)
Pijntolerantie en pijndrempel 
↕
Meer chronische pijnproblemen
Cluster B: BPD
Minder acute pijnproblemen
↕
Meer acute pijnproblemen
Relatie met
pijn
 (VG van) angststoornis/
psychologisch trauma 
meer pijnproblemen
 Angststoornis als
oorzaak van
pijnprobleem
 Clustering van
symptomen: SPADE
 (VG van) depressie 
meer chronische pijnproblemen
 Comorbiditeit van depressie en pijn
 chronischer, ernstiger verloop
van beide aandoeningen en meer
suïcide.
 VG of aanwezigheid van psychose

 pijndrempel*
 Onderrapportering van
pijnproblemen
Cluster B
BPD
 Indien automutilatie: meer acute
pijnproblemen
 Indien geen automutilatie: meer
chronische pijnproblemen wanneer
toenemend aantal criteria van BPD
Antisociaal Herkennen minder pijn bij
anderen en zichzelf
Medicatie Antidepressiva
 Pijn vermindert het antidepressief
effect van antidepressiva
 Behandelen van depressie
beschermt tegen ontwikkelen van
pijn
Opioïden
Waakzaamheid omtrent gebruik
Antipsychotica
Licht analgetische werking*
Opioïden
Waakzaamheid omtrent gebruik

26. Pijn en psychiatrie:

27. Take-home messages
• Complexe relatie, andere beleving en uiting,
voorgeschiedenis
o CAVE
• Stigmatiseren
• Patiënt centraal
• Diagnostiek
o Grondige exploratie van klacht: zowel pijn als psychiatrische stoornis
o Systematische pijnbevraging (schizofrenie)
• Beleid
o Synchrone aanpak (Angststoornis, MD en persoonlijkheidsstoornis)
o Medicamenteus
• Cave opioïden (MD, BPD)

28. Bedankt voor jullie aandacht!

29. Bronvermelding: