7. Εργογραφία
1. Η μουσική των νησιών μου (1941)
2. Χριστούγεννα ’43 (1944)
3. Η λησμονημένη (1945)
4. Η ηρωίδα, Η πληγωμένη. Ο Θάνατος, Η
μάχη (1947)
5. Παραλογαίς (1948)
6. Με το πρόσωπο στον τοίχο (1952)
7. Όταν σας μιλώ (1956)
8. Τα φάσματα ή η χαρά στον άλλο δρόμο (1958)
9. Ο περίπατος (1960)
10. Τα στίγματα (1962)
11. Σφραγίδα ή η Όγδοη σελήνη (1964)
12. Το σκεύος (1971)
13. Ποιήματα (1945-1971) (1977)
14. Χρωμοτραύματα (1980)
15. Εκτοπλάσματα (1986).
16. Καταβύθιση (1990)
17. Ποιήματα (1941-1972) (1991)
18. Έκτοτε (1996)
19. Φωνή από την άλλη ακρογιαλιά (1997)
20. Ανάποδα γυρίσαν τα ρολόγια (1998)
21. Ποιήματα: (1980-1998) (2001)
10. Μακριά σ’ εν’ άλλο κόσμο γίνηκε αυτή
η αποκριά
το γαϊδουράκι γύριζε μες στους έρημους δρόμους
όπου δεν ανάπνεε κανείς
πεθαμένα παιδιά ανέβαιναν ολοένα στον ουρανό
κατέβαιναν μια στιγμή να πάρουν τους αετούς τους
που τους είχαν ξεχάσει
έπεφτε χιόνι γυάλινος χαρτοπόλεμος
μάτωνε τις καρδιές
μια γυναίκα γονατισμένη
ανάστρεφε τα μάτια της σα νεκρή
μόνο περνούσαν φάλαγγες στρατιώτες εν δυο
εν δυο με παγωμένα δόντια
Το βράδυ βγήκε το φεγγάρι
αποκριάτικο
γεμάτο μίσος
το δέσαν και το πέταξαν στη θάλασσα
μαχαιρωμένο
Μακριά σ’ έν΄ άλλο κόσμο γίνηκε αυτή
η αποκριά.
11. Σχολιασμός ανάγνωσης
• Ύφος σκληρό
• Τόνος κοφτός
• Απουσία λυρισμού
• Στεγνή ανάγνωση
• Απόκλιση εικόνων από την πραγματική αποκριά
• Συμβολική λειτουργία των εικόνων
12. σύντομη εφιαλτική ιστορία,
τίτλος-είσοδος σε έναν άλλο
κόσμο, το οικείο γίνεται ξένο και
πώς, αποσυμβολισμοί : οι δύο
κόσμοι, η γλώσσα, οι αντιθέσεις,
η σκηνοθετική άρθρωση σε
εικόνες.
15. ΤΙΤΛΟΣ
• Ο τίτλος του ποιήματος, αν και σε πρώτη
ανάγνωση μας παραπέμπει στο εορταστικό
έθιμο του μασκαρέματος, στην πορεία
διευρύνεται νοηματικά και αποκτά συμβολικές
διαστάσεις.
16. Ο τίτλος του ποιήματος παράλληλα αποδίδει την
αλλαγή των ανθρώπων, την υιοθέτηση νέων
ρόλων στα πλαίσια του πολέμου. Σε αντίθεση με
το αθώο μασκάρεμα του εθίμου, ο εμφύλιος
πόλεμος αναγκάζει τους ανθρώπους να
προχωρήσουν σε μια βαθύτερη αλλαγή της
υπόστασής τους. Οι νέοι της εποχής γίνονται
στρατιώτες, γίνονται φονιάδες, οι άμαχοι πολίτες
και τα παιδιά τρέπονται σε τραγικά θύματα, χωρίς
να έχουν δυνατότητα αντίδρασης. Οι μέχρι
πρότινος σύμμαχοι απέναντι στον κοινό εχθρό,
γίνονται πια θανάσιμοι εχθροί.
17. Η αποκριά του ποιήματος δεν είναι μόνο μια πραγματική αποκριά,
είναι παράλληλα και μια εξωλογική κατάσταση,
μια μαγική αποκριά όπου οι συνθήκες και οι περιορισμοί της πραγματικότητας
αίρονται.
Ο παραλογισμός της εποχής ωθεί συχνά τον ποιητή να περνά πέρα από τον
απτό πόνο της πραγματικότητας και να
παρουσιάζει με μη ρεαλιστικές εικόνες το πόσο βαθιά έχουν επηρεαστεί οι
άνθρωποι της εποχής του από το μίσος και τη φονική διάθεση που επικρατεί.
Μιας και οι λέξεις δεν επαρκούν για να εκφράσουν την πληγή που έχει ανοίξει ο
εμφύλιος στις ψυχές των Ελλήνων, ο ποιητής δημιουργεί απόκοσμες
εικόνες που μεταδίδουν εναργέστερα το στοίχειωμα του μυαλού απ’
όλες αυτές τις φρικτές εμπειρίες
19. ΑΝΑΛΥΣΗ
• διάθεση απώθησης της φρικτής αυτής εμπειρίας. Τη στιγμή που συνθέτει το
ποίημά του τον χωρίζουν λίγα μόλις χρόνια από τα γεγονότα της αποκριάς
αυτής, εντούτοις, τα παρουσιάζει σα να έχουν συμβεί σε μια άλλη εποχή, σ’
έναν άλλο κόσμο, όπως ακριβώς κάθε άνθρωπος επιχειρεί να αφήσει στο
παρελθόν και να ξεχάσει κάθε δυσάρεστη εμπειρία.
• σκηνικό εγκατάλειψης κι ερήμωσης που επικρατούσε σε πόλεις και χωριά
• αίσθηση του θανάτου, δημιουργεί ένα μακάβριο σκηνικό
• επιτρέπει μιαν υπέρβαση, αντάξια της αθώας ψυχής του
• Το χιόνι είναι σα γυάλινος χαρτοπόλεμος -συνειρμική σύνδεση με την
αποκριά
• Η γυναίκα αντικρίζει παντού το θάνατο γύρω της, δεν έχει πια τη δύναμη
να ζητήσει βοήθεια, δεν έχει πια την πίστη πως μπορεί να λάβει βοήθεια
από κάπου.
• Η μόνη κίνηση, που υποδηλώνει την ύπαρξη ζωής, είναι οι στρατιώτες, οι
φορείς του θανάτου, παγωμένες ψυχές
20. Το φεγγάρι
• Μίσος έχει τυφλώσει τους ανθρώπους. Μόλις βγαίνει στο νυχτερινό
ουρανό το αποκριάτικο φεγγάρι, οι άνθρωποι το δένουν και το
πετούν στη θάλασσα μαχαιρωμένο.
• Οι άνθρωποι αδιαφορούν για όσα τους ενώνουν, αδιαφορούν
απέναντι στο γεγονός πως επί της ουσίας είναι όλοι ίσοι κι εξίσου
ασήμαντοι μπροστά στην απεραντοσύνη του σύμπαντος.
• βλέπουν παντού εχθρούς
• μη επιτρέποντας την ύπαρξη κανενός κριτή και κανενός
παρατηρητή για τις πράξεις τους
• οι άνθρωποι προτιμούν να εθελοτυφλούν
21. • σχήμα κύκλου : ο ποιητής επαναλαμβάνει τους
πρώτους στίχους, τονίζοντας για μιαν ακόμη
φορά πως η αποκριά αυτή συνέβη μακριά σ’
έναν άλλο κόσμο.
22. Ο ποιητής θέλοντας να αποδώσει τη σκληρότητα της γερμανικής κατοχής, αλλά και
τον παραλογισμό του εμφυλίου πολέμου, θρυμματίζει τις εικόνες της
πραγματικότητας που βιώνει. Παρά το γεγονός, πάντως, ότι η ανασύνθεση των εικόνων
του ποιήματος, ώστε να δημιουργηθεί μια ιστορία με λογική αλληλουχία, είναι συχνά
αδύνατη, τα ποιήματα του Σαχτούρη επιτυγχάνουν το σημαντικότερο, επιτυγχάνουν να
μεταδώσουν τη συναισθηματική ένταση του ποιητή.
Σ’ ένα κόσμο όπου κυριαρχεί η τυφλή βία κι ανθρώπινη ζωή δεν λογαριάζεται καθόλου,
σε μια χώρα που συγκλονίζεται από έναν φονικό και αδυσώπητο εμφύλιο πόλεμο, ο
ποιητής αδυνατεί να βρει λογικούς ειρμούς. Έτσι, στην ποίησή του αντικατοπτρίζεται
ο πόνος των ανθρώπων κι η βαθιά τους απογοήτευση, καθώς βιώνουν το μίσος του
πολέμου και τον παραλογισμό του εμφυλίου, χωρίς να μπορούν να κάνουν κάτι για να
σταματήσουν αυτές τις απάνθρωπες καταστάσεις.
Στην ποίηση του Σαχτούρη εκείνο που προέχει είναι η μετάδοση των
συναισθημάτων. Ο φόβος, ο πόνος, η απογοήτευση, αλλά και η πνευματική και ψυχική
σύγχυση του ανθρώπου που αντικρίζει τους Έλληνες να σκοτώνονται μεταξύ τους,
οδηγώντας την πατρίδα τους στο χάος και την εγκατάλειψη. Ο ποιητής δεν μπορεί και
δε θέλει να καταλάβει για ποιο λόγο αιματοκυλίζεται η χώρα του, κι αυτή την
αδυναμία κατανόησης την αποδίδει με τον ιδιαίτερο τρόπο σύνθεσης των
ποιημάτων του.
23. Στο ποίημα Αποκριά ο εμφύλιος, το βίωμα, η
παιδική αγνότητα, η φρίκη της εποχής «πεθαμένα
παιδιά ανέβαιναν ολοένα στον ουρανό» κάνουν τον
ποιητή να ξορκίζει το κακό με το παράλογο στοιχείο
που στηρίζεται στο υλικό της αλήθειας «μακριά σ΄
έν΄ άλλο κόσμο γίνηκε αυτή/ η αποκριά» (σ.105). Το
καρναβαλικό και το πραγματικό στοιχείο (παιδικές
μνήμες αποκριάς, στρατιώτες, ιστορικά δρώμενα)
συνυπάρχουν με το φεγγάρι (λαϊκό μοτίβο), που έχει
και αυτό μασκαρευτεί από το μίσος των ανθρώπων
«μαχαιρωμένο». Το ποίημα Αποκριά με σαφή την
αναφορά του στο Εμφύλιο (1946-49) μπορεί να
προσεγγιστεί μέσα από τις εικόνες του, το σχήμα
κύκλου, τις αντιθέσεις, τη γλώσσα του.
24. Συζητείται πώς ο χώρος της παιδικής αγνότητας
έγινε χώρος φρίκης, χώρος εφιαλτικός που θα
συνοδεύει τον ποιητή δια βίου, εμπειρία που γίνεται
ποίηση, αφού η πραγματικότητα ξεπερνάει σε
τραγικότητα κάθε φαντασία. Επίσης είναι ανάγκη να
εντοπιστούν τα στοιχεία του παράλογου, να
συζητηθούν φράσεις-κλειδιά, που συνεξετάζονται με
τη δομή, τη γλώσσα και όλα τα στοιχεία μορφής του
ποιήματος, όπως: «Μακριά σ΄έναν άλλο κόσμο
γίνηκε αυτή/ η αποκριά», όπου η φρικτή εμπειρία
απωθείται, το βίωμα και η φρίκη δίνονται
παραμορφωτικά ως ερημιά, φόβος, θάνατος, με την
αξιοποίηση της τραγικής ειρωνείας «το γαϊδουράκι
γύριζε μεσ’ στους έρημους δρόμους/ όπου δεν
ανέπνεε κανείς». Οι επόμενες υπερρεαλιστικές
εικόνες αποδίδουν τη φρίκη με διαπλοκή του γήινου
και ουράνιου επιπέδου, με την εισβολή του
παράλογου στοιχείου, π.χ.
25. «πεθαμένα παιδιά ανέβαιναν ολοένα στον ουρανό
κατέβαιναν μια στιγμή να πάρουν τους αετούς τους
που τους είχαν ξεχάσει
έπεφτε χιόνι γυάλινος χαρτοπόλεμος
μάτωνε τις καρδιές».
Έτσι στο σκηνικό στήθηκε προβάλλοντας
καταστάσεις πραγματικές και ψυχικές, το παιδί στον
πόλεμο, ο θάνατος, η αποκριά και το πέταγμα του
αετού έγινε πόλεμος γυάλινος (τραγωδία) σε ένα
κρύο τοπίο «χιόνι», όπου ματώνουν οι καρδιές. Το
τοπίο συμπληρώνεται με τη γονατισμένη γυναίκα στο
δρόμο που πέθαινε από την πείνα, η φρίκη του
βίαιου θανάτου αποδίδεται εικαστικά (σχέση
υπερρεαλισμού και ζωγραφικής),
26. «μια γυναίκα γονατισμένη
ανάστρεφε τα μάτια της σα νεκρή» (αθώα θύματα),
το στίγμα του πολέμου δίνεται με τους στίχους
«μόνο περνούσαν φάλαγγες στρατιώτες εν-δυο
εν-δυο με παγωμένα δόντια».
Τα παγωμένα δόντια αποδίδουν το θάνατο που
μοίραζαν οι στρατιώτες. Τα εξωκειμενικά
συμφραζόμενα γίνονται κειμενικά στοιχεία με φόντο
για το ατομικό και συλλογικό βίωμα την Αποκριά.
Στην επόμενη στροφή ο πόλεμος και το μίσος
αντανακλάται στη φύση, καθώς και το ρομαντικό
λαϊκό μοτίβο, το φεγγάρι, που έχει και αυτό
μασκαρευτεί γεμάτο από το μίσος των ανθρώπων. Τα
επίθετα που το χαρακτηρίζουν «αποκριάτικο,
μασκαρεμένο» αναδεικνύουν με σαρκασμό το δράμα
της ζωής και τα αδιέξοδα, π.χ.
27. «Το βράδυ βγήκε το φεγγάρι
αποκριάτικο
γεμάτο μίσος
το δέσαν και το πέταξαν στη θάλασσα
μαχαιρωμένο»
Το ποίημα κλείνει με το σχήμα του
κύκλου και την απώθηση της αποκριάς στη
μνήμη και σε έναν άλλο χρόνο και κόσμο ως να
μην έγινε. Μέσα από τη μνήμη αναζητείται
διέξοδος, το παράλογο στηρίζεται σε υλικό της
αλήθειας, ο χρόνος είναι πραγματικός-
ιστορικός και γίνεται ποιητικός με τη
μετάπλαση της εμπειρίας σε ποίηση. Η δομή
του ποιήματος, η καθημερινή γλώσσα, η
απουσία στίξης όλα μεταφέρουν την εσωτερική
εντύπωση από το ποιητικό γεγονός και την
ψυχική κατάσταση του ποιητικού υποκειμένου.
30. Έζησα κοντά στους ζωντανούς
ανθρώπους
Κι αγάπησα τους ζωντανούς
ανθρώπους
Όμως η καρδιά μου ήταν πιο κοντά
Στους άγριους άρρωστους με τα φτερά
Στους μεγάλους απεριόριστους τρελούς
Κι ακόμα στους θαυμάσια πεθαμένους.
