2. Mga Layunin
• Makapagbalik-aral tungkol sa mga nakaraang kabanata.
• Maibubuod ang Kabanata 59 at Kabanata 60
• Masusuri ang mga pangyayaring nakapaloob sa
kabanata.
• Masabi ang mga kanser ng lipunan sa mga kabanata at;
• Masagutan ang ebalwasyon (10 items)
3. Balik-Aral
1-2. Sino ang unang dalawang bilanggong inilabas?
3. Bakit nakasuot ng itim si Nol Juan?
4. Bakit pinilit ni Ibarra na igapos sya ng mga sibil?
5. Bakit ayaw sanang dumalo ni Padre Salvi sa
pagpapamisa sa bilanggo?
5. Kabanata 59:
Pag-ibig sa Bayan
at Sarili
Palihim na pinarating sa Maynila ang mga pangyayari sa San Diego.
Dahil sa pag-aayos sa ginawa ng tagasuri ng pahayagan ng balita ay
nadagdagan at nabago ang anyo nang malathala ang mga diyaryo sa
Maynila. Ang unang balita ay galing sa kumbento at marami ang
nahintakutan. May mga naniwala at may hindi sa balitang kumalat.
Naligalig ang mga tauhan sa kumbento. Ang mga provincial ay palihim
na nagdadalawan at gumagawa ng mga pagpapanayam hinggil sa
nangyari. Ang ilan naman ay nagpunta sa palasyo at naghahandog ng
tulong sa pamahalaang nasa panganib. Iba iba ang sinasabi sa kumbento.
Tulad halimbawa na baka kung wala ang korprasyon ay ano na ang
mangyayari sa Kapitan Heneral. Ang mga nag-aaral daw na mga heswita
sa Ateneo ay lumalabas na nagiging pilibustero. Samantala,
ipinagbubunyi naman si Pari Salvi at sinabing ito ay karapat-dapat na
bigyan ng isang mitra.
6. Sa isang bahay naman sa Tondo, hindi mapakali si Kapitan Tinong dahil minsan ito
ay nagpakita ito ng kagandahang loob kay Ibarra. Kaya panay ang sisi sa kanya ng
asawang si Kapitana Tinchang. Ang kanilang dalawang anak na dalaga ay sa isang
tabi lamang at di umiimik. Gumanti ng sumbat si Kapitan Tinong na naiinis sa
asawa dahil siya ang nagsabing kaibiganin si Ibarra dahil mayaman ito. Ang sabat
naman ng asawa ay sinabi nya nga iyon pero di nya sinabi na makipagusap sya kay
Ibarra. Nasabi pa nya na sana nga raw ay naging lalaki nalang sya at ihahandog nito
ang kanyang tulong sa Kapitan Heneral laban sa mga naghihimagsik.
Natigil lamang ang kanilang pagtatalo nang dumating ang pinsang si Primitivo. Siya
ay ipinasundo ni Tinchang upang hingan ng payo sapagkat marunong itong
mangatwiran. Kaagad na nag-umpisa ng pagsasalita si Tinchang pagkakita sa
pinsan. Ayon sa kanya, pinakain ni Tinong si Ibarra sa kanilang bahay at niyukuran
pa niya ito nang makita sa may tulay ng Espanya sa gitna ng maraming tao at
sinabing sila magkaibigan.
Sinabi ni Primitivo na „di dapat napakilala si Tinong kay Ibarra dahil ang mga
mabubuti raw ay napaparusahan dahil sa mga masasama. Kaya‟t walang nang ibang
paraan kundi ang gumawa ng huling habilin si Tinong. Nawalan ng malay ng di oras
si Tinong dahil sa payo. Nang bumalik ang kanyang ulirat, dalawang payo ang
ibinigay ni Don Primitivo: (1) magbigay sila ng regalo sa heneral na maaring isang
singsing o tanikalang ginto bilang pamasko (2) sunugin lahat ng mga kasulatan na
maaaring makapagpahamak kay Tinong, na katulad ng ginawa ni Ibarra.
7. Sa kabilang dako sa isang pagtitipon sa Intramuros na dinaluhan ng mga dalaga,
mga asawa at mga anak ng kawani, ang tema ng usapan ay ang naganap na pag-
aalsa. Ayon sa isang lalaking komang galit na galit daw ang heneral kay Ibarra
sapagkat naging napakabuti pa nito sa binata. Sinabi naman ng isang ginang na
talagang walang utang na loob ang mga indio kaya‟t di dapat silang ituring na mga
tunay na tao. Kahit na raw ang itatayong paaralan ay isang pakana lamang sapagkat
ang tunay na layunin ni Ibarra ay gawin lamang itong kuta na gagamitin niya kung
sya ay lulusubin na. Sumabad naman ang isa pang babae at nagsabing si Tinchang
daw ay nagregalo ng isang singsing na puno ng brilyante sa heneral. Sinabi ng
lalaking komang na dapat itong imbestigahan dahil may dahilan kung bakit ito
ginawa. Ilang oras pa ang nakalipas, ang ilang mag-anak sa Tondo ay tumanggap ng
mga paanyaya sa mga kawal. Si Kapitan Tinong ay kasama sa mga inimbita.
8. Kabanata 60: Mag-
aasawa na si Maria
Clara
Tuwang-tuwa si Kapitan Tiyago sapagkat hindi siya nahuli o natanong man
lamang. Hindi rin siya nakuryente o nabilanggo sa ilalim ng lupa. Dahil
dito, siya ay nagpamisa sa Mahal na Birhen sa Antipolo, Birhen del Rosario at
sa Birhen del Carmen. Kung hindi naimbita si Kapitan Tiyago ng
pamahalaan, masamang kapalaran naman ang dumapo kay Kapitan Tinong.
Tulad ng karamihan siya ay inimbitahan ng pamahalaan. Di nakabuti ito sa
kanya ang „paglalakbay‟ sa ibat-ibang tanggapan nito sapagkat ng siya ay
lumabas. Siya ay may sakit, putlain, namamanas at di palaimik. Hindi na rin
siya bumaba ng bahay, dahil nangangamba itong baka batiin siya ng isang
pilibustero. Alam ni Tiyago ang ganitong sinapit ni Tinong.
Dumating sa bahay ni Tiyago si Linares at ang mag-asawang de Espadaña na
kapwa itinuring na pangkat ng makapamahalaan. Sinarili ni Donya Virtorina
ang usapan. Sinabi na kung babarilin si Ibarra, iyon ang nararapat sapagkat
siya ay isang pilibustero. Bagama‟t namumutla at mahina si Maria, kanyang
hinarap ang mga bisita. Humantong ang usapan tungkol sa pagpapakasal nina
Maria at Linares.
9. Nagkayarian din na magpapapista si Tiyago. Sinabihan niya si Tiya Isabel
na kung ano ang nasa loob ni Maria tungkol sa napipinto nitong
pakikipag-isang dibdib. Sa wari, desidido na si Tiyago na ipakasal si Maria
sapagkat nakini-kinita niyang siya‟y maglalabas-masok sa palasyo sa
sandaling maging manugang niya si Linares. Si Linares ang tagapayo ng
Kapitan Heneral, kaya‟t inaakala ni Tiyago na siya ay kaiinggitan ng mga
tao.
Kinabukasan, ang bulwagan ni Tiyago ay puno ng mga bisitang kastila at
intsik. Nangunguna sa mga ito si Pari Salvi, Pari Sibyla, ilang pransiskano
at dominikano, ang alperes na ngayon ay tinyente at may grado ng
komandante, ang mag-asawang de Espadaña, si Linares na nagpatihuli ng
dating at si tenyente Guevarra ng mga sibil.
Mangyari pa, ang paksa ng mga babae ay si Maria na kahit malungkot siya
ay magalang na tinanggap ang mga bisita. Sinabi ng isang babae na
maganda nga raw si Maria, pero ito raw ay tanga naman. Kayamanan lang
daw habol ni Linares. Sinabi rin na marunong daw siya sa buhay sapagkat
kaya siya ikakasal dahil bibitayin ang unang katipan ni Ibarra. Sa narinig
ni Maria lalo siyang nasaktan at naghirap ang kalooban. Iniwan niya ang
mga babaing nag-uusap.
10. Sa pulutong ng mga lalaking nag-uusap naman, lumitaw na ang kura ay
lilipat na ng Maynila samantalang di tiyak ng alperes kung saan ito
madedestino. Ipinaliwanag ni Guevarra na hindi mabibitay si Ibarra na
katulad ng mga nangyari kina GOMBURZA at sa halip ito ay ipatatapon
lamang. Binanggit din niya ang tungkol sa kaso ng binata at pagkaraan
ay binati niya si Maria. Ito raw ay nakakatiyak ng magandang
kinabukasan. At nagpaalam na ang tinyente.
Nagtungo sa asotea si Maria. Nakita niya ang bangkang pasadsad sa
may sadsaran ng bahay ni kapitan Tiyago. Puno ng damo ang ibabaw ng
bangka at may lulan itong dalawang lalaki. Bumaba ang isa sa lulan ng
bangka at pinanhik siya, si Ibarra. Nakatakas siya sa tulong ni Elias.
Dumaan lamang ang binata upang ipaalam ang damdamin nito at tuloy
bigyan ng laya ang kasintahan tungkol sa kanilang kasunduan. Inilahad
ni Maria ang tunay na kasaysayan at pagkatao nito. Napilitan umano
itong talikuran ang kanilang pag-iibigan alang-alang sa kanyang inang
namayapa at sa dalawang amang nabubuhay pa. Pero wala siyang
tanging pag-ibig kundi si Ibarra lamang. Mahigpit na niyapos at
pinupog ng halik ni Ibarra si Maria. Matagal. Pagkaraan, lumundag
muli ito sa pader at sumakay sa bangka. Nag-alis ng sumbrero si Elias
at yumukod kay Maria. Sumagwang papalayo sa lumuluhang si Maria.
11. Sosyolohikal na Pagsusuri:
“Sinabi naman ng isang ginang na talagang walang utang na loob ang mga
indio kaya‟t di dapat silang ituring na mga tunay na tao.”
- Ipinapahayag dito na hindi pantay ang pagtrato ng mga tao sa mga
Pilipino. Dahil lamang sa kasalanan ng isa, ay dinamay na ang buong lahi at
sinasabing hindi dapat silang ituring mga tao. Ipinapakita din dito na
mababa ang pagtingin ng karamihan sa mga Pilipino.
“Kinabukasan, ang bulwagan ni Tiyago ay puno ng mga bisitang kastila at
intsik.
- Ipinapahayag dito na napakababa ng tingin sa mga Pilipino, dahil
karamihan ay kastila at instik ang mga bisita doon.”
12. Moralistikong Pagsusuri:
“Gumanti ng sumbat si Kapitan Tinong na naiinis sa asawa dahil siya ang
nagsabing kaibiganin si Ibarra dahil mayaman ito. Ang sabat naman ng asawa
ay sinabi nya nga iyon pero di nya sinabi na makipagusap sya kay Ibarra.”
Ipinapakita dito na may dahilan ang mag asawa sa pagkaibigan kay Ibarra.
Dahil sa sikat at mayaman si Ibarra, binalak nila itong kaibiganin. Ngunit
nung sya‟y nasa kanyang kasawian ay itinatangging siya ay kakilala.
Ipinapakita na ang dalawa ay mapagbalat-kayo lamang.
“Sinarili ni Donya Victorina ang usapan. Sinabi na kung babarilin si Ibarra,
iyon ang nararapat sapagkat siya ay isang pilibustero.”
Ipinapakita dito na kahit na alam ni Victorina na hindi dapat maging
pilibustero si Ibarra ay sumama pa siya sa mga kalaban dahil na din sa ayaw
niyang maging Pilipino.
13. Aral:
• Kilalanin muna ng husto ang iyong
kakaibiganin.
• Mag ingat sa mga itinuturing mong
kaibigan na nagpapakitang tao lamang.
• Maging pantay ang pagtrato sa ibang tao.
14. Kanser ng
Lipunan
• Ang hindi pagkapantay
pantay ng pagtrato ng
mga tao sa mga Pilipino.
• Kahinaan ng mga Pilipino
“Natigil lamang ang kanilang pagtatalo
nang dumating ang pinsang si Primitivo.
Siya ay ipinasundo ni Tinchang upang
hingan ng payo sapagkat marunong
itong mangatwiran.”
Ipinapakita na hindi nila kayang harapin
ang sariling problema mag isa at
kailangan pa nila ang tulong ng iba para
masulosyunan ang kanilang problema.
Maging pantay sa
pagtrato sa ibang tao.
Kalahi man o hindi.
Solusyon:
Matutong harapin ang
sariling problema
mag isa at huwag
dumepende sa iba.
15. Ebalwa
syon1. Bakit may nagbubunyi para kay Padre Salvi?
2. Sino and dumating sa bahay nila Kapitan
Tinong?
3. Ano ang niregalo ni Kapitan Tinchang bilang
pamasko sa Kapitan Heneral?
4-5. Dalawang payo na binigay ng pinsan ng mag-
asawa.
6. Bakit tuwang tuwa si Kapitan Tiago?
7-9. Mga lugar kung saan nagpamisa si Kapitan
Tiago?
10. Ano ang dahilan kung bakit tinalukuran nya
ang kanilang pag-iibigan ni Ibarra?
16. Mga
Sagot
1. Dahil karapat-dapat daw itong bigyan ng mitra.
2. Primitivo
3. Singsing na puno ng brilyante.
4-5. Magbigay ng regalo sa Kapitan Heneral at
sunugin ang lahat ng mga sulat.
6. Dahil hindi man lang sya nahuli o natanong.
7-9. Mahal na Birhen sa Antipolo, Birhen del
Rosario at sa Birhen del Carmen
10. Para malaman ang katotohanan tungkol sa
kanyang inang namayapa.
