1. Als opdrachtgevers voor nevenaanneming kiezen, dan is het uit het oogpunt van
projectbeheersing noodzakelijk, dat nevenaannemers hun werkzaamheden op el-
kaar afstemmen: coördineren. Bij nevenaanneming is dus sprake van uitvoerings-
coördinatie. Bedrijven die als coördinerend nevenaannemer optreden, beoordelen
hun positie als risicovol. Zij wijzen erop, dat de uitvoeringscoördinatie veel taken en
verantwoordelijkheden met zich meebrengt terwijl zij nauwelijks bevoegdheden krij-
gen om op te treden naar de andere contractanten van de opdrachtgever. En dat
maakt de positie van de coördinerend nevenaannemer ongemakkelijk en krachte-
loos. Daarbij komt dat zij de financiële compensatie voor de uitvoering van de coör-
dinatiefunctie vaak onvoldoende achten. Eén en ander is voor RRBouw (Stichting
Research Rationalisatie Bouw) aanleiding geweest om SAOB onderzoek te laten uitvoe-
ren naar de effecten van uitvoeringscoördinatie bij nevenaanneming.
UITVOERINGSCOÖRDINATIE BIJ NEVENAANNEMING
Auteur: Ing. L. Brokelman, senior consultant PRC B.V.
Bron: RRBouw rapport 111: ‘Bouwpraktijk van nevenaanneming; Onderzoek naar de effecten van
uitvoeringscoördinatie bij nevenaanneming in de bouwpraktijk van alle dag’ Omvang 60
pagina's, A4 formaat, ISBN-nummer90-75057-33-4, Gouda, september 2002..
Nevenaanneming
Van nevenaanneming is sprake als een opdrachtgever de bouwopdracht partieel
aanbesteedt. Dat wil zeggen, dat de opdrachtgever de totale bouwopdracht in deel-
opdrachten opknipt (bijvoorbeeld één opdracht voor de bouwkundige werkzaam-
heden en één voor de installatietechnische werkzaamheden) en voor iedere op-
dracht een afzonderlijke aannemingsovereenkomst sluit met een uitvoerende partij.
Uitvoerende partijen die een dergelijke afzonderlijke aannemingsovereenkomst met
de opdrachtgever afsluiten, zijn ten opzichte van elkaar nevenaannemers.
Coördinatie
Bij nevenaanneming is het uit het oogpunt van projectbeheersing noodzakelijk, dat
de ontwerpactiviteiten en de door de nevenaannemers uit te voeren deelopdrachten
onderling op elkaar worden afgestemd; worden gecoördineerd. Bij nevenaanne-
ming is aldus sprake van ontwerpcoördinatie en van uitvoeringscoördinatie. In het
RRBouw-onderzoek staat de uitvoeringscoördinatie centraal.
Waarom nevenaanneming?
Opdrachtgevers legitimeren hun keuze voor nevenaanneming in termen van voor-
delen ten opzichte van de situatie waarin het werk integraal wordt opgedragen aan
één aannemer als volgt:
• besparing van kosten door vermijding van de opslag voor algemene kosten,
winst en risico die in geval van onderaanneming de hoofdaannemer berekent o-
ver de onderaannemingssommen
• sterkere greep op het verloop van het bouwproces door de directe contractuele
relatie tussen opdrachtgever en nevenaannemers
Nevenaanneming.doc Lenard Brokelman, PRC B.V. Pagina 1 van 7
2. • mobiliseren van specialistische kennis door de opdrachtgever die immers door
nevenaanneming zelf kan beïnvloeden, dat de uitvoerende nevenaannemers
door hun gelijkwaardige positie beter in staat zijn hun vaak specialistische ken-
nis bij de bouw in te zetten.
Als opdrachtgevers voor nevenaanneming kiezen, dan dienen zij dat in het voor ie-
der van de werkonderdelen op te stellen bestek (deelbestekken) aan te geven.
Uitvoeringscoördinatie
Aan nevenaanneming zijn voor de opdrachtgever echter niet alleen voordelen ver-
bonden, maar ook tenminste één - relatief - nadeel. Het (relatieve) nadeel betreft
de zogenaamde algemene verplichting (zie UAV 1989, artikel 5) voor de opdracht-
gever om de uitvoering van het werk feitelijk mogelijk te maken. En die verplichting
weegt zwaarder als de opdrachtgever zelf meer dan één aannemer contracteert
voor de uitvoering van onderdelen van het werk. Want als veroorzaker van neven-
relaties moet de opdrachtgever tengevolge de algemene verplichting in beginsel
zèlf zorgdragen voor een goede onderlinge coördinatie - te weten: de uitvoerings-
coördinatie - van de door de verschillende nevenaannemers te verrichten werk-
zaamheden
De opdrachtgever kan besluiten om zelf de coördinatietaak te gaan vervullen. Maar
hij kan deze taak ook toevertrouwen aan een andere bij het project betrokken partij.
Bijvoorbeeld omdat hij de voor de coördinatie benodigde deskundigheid niet bezit.
In dat geval contracteert de opdrachtgever voor de uitvoering van de coördinatie-
taak één van de volgende partijen:
• of de architect
• of een adviseur
• of één van de nevenaannemers.
Opdracht uitvoeringscoördinatie
Als de opdrachtgever de uitvoeringscoördinatie toevertrouwt aan één van de ne-
venaannemers, dan is sprake van een coördinerend nevenaannemer. Deze krijgt
niet alleen zijn eigen als nevenaannemer uit te voeren werkzaamheden opgedra-
gen (aannemingscontract), maar ook de uitvoeringscoördinatie van de door hem en
de overige nevenaannemers gecontracteerde werkzaamheden. Daarvoor sluit de
opdrachtgever met de coördinerend nevenaannemer een coördinatie-opdracht. De-
ze opdracht richt zich op één of op een aantal van de volgende aspecten van het
bouwen:
• afstemmen en bewaken van tijd, volgorde en plaats van de uitvoering van de
werkzaamheden, de te leveren diensten en leveranties van partijen
• opstellen en bewaken van een informatieplan (plan van de voor de productie
van het object noodzakelijke technische informatie, beschikkingen etcetera)
• afstemming inzake veiligheid en gezondheid.
Als de opdrachtgever niet zelf de coördinatietaak vervult, dan zal de opdrachtgever
daar in de regel een prijs (coördinatievergoeding) voor moeten betalen. Daardoor
wordt het aan nevenaanneming verbonden financiële voordeel voor de opdracht-
gever verkleind. Tevens verzwakt de opdrachtgever zijn directe greep op de ne-
venaannemers en is minder sprake van een gelijkwaardige positie van de neven-
aannemers.
Nevenaanneming.doc Lenard Brokelman, PRC Pagina 2 van 7
3. Coördinatie-overeenkomst
De algemene verplichting voor de opdrachtgever om de uitvoering van het werk
mogelijk te maken omvat meer dan alleen het contracteren van een coördinerend
nevenaannemer. Want krachtens die verplichting zal de opdrachtgever ook de
condities moeten creëren, die het de coördinerend nevenaannemer mogelijk maakt
zijn coördinatietaak effectief uit te voeren. En dat stelt eisen aan de kwaliteit van de
samenwerking(sverhoudingen) tussen de nevenaannemers.
Om die samenwerking(sverhoudingen) tot stand te brengen en te handhaven wordt
door de opdrachtgever of (namens hem) door de coördinerend nevenaannemer
een zogenaamde coördinatie-overeenkomst met de nevenaannemers aangegaan.
Na gunning van het werk treden tot de coördinatie-overeenkomst toe:
• of alleen de gezamenlijke nevenaannemers; al dan niet verplicht
• of de gezamenlijke nevenaannemers tezamen met de opdrachtgever (of zijn
vertegenwoordiger: architect of adviseur).
Veelal bevat de coördinatie-overeenkomst voor de tot die overeenkomst toegetre-
den partijen regelingen en afspraken ten aanzien van:
• opstellen van de planning (werkplan)
• goede onderlinge samenwerking
• tijdige signalering van afwijkingen ten opzichte van de planning (werkplan)
• helpen opvangen van afwijkingen.
Voorts kunnen coördinatie-overeenkomsten regelingen bevatten inzake:
• vormen van coördinatie-overleggen
• organisatie en inhoud van die overleggen
• wat de gevolgen zijn als de tot de coördinatie-overeenkomst toegetreden partij-
en hun verplichtingen uit die overeenkomst niet nakomen (zie onder kopje juri-
disch kader)
• arbitrage.
(Verplichte) toetreding tot een coördinatie-overeenkomst herbergt voor de neven-
aannemer risico’s, te weten:
Als eerste kan het risico’s worden genoemd als de werkonderdelen (bouwkundige
werkzaamheden, installatietechnische werkzaamheden etcetera) openbaar worden
aanbesteed. Want dan zullen de inschrijvende aannemers pas nadat het werk hen
gegund is weten met wie zij een coördinatie-overeenkomst zullen (moeten) aan-
gaan. Dat betekent dat zij tot het moment van gunning onbekend zijn met de identi-
teit van degenen met wie men in een coördinatie-overeenkomst zal (moeten) sa-
menwerken. Hieraan zou zijn te ontkomen als in de aanbestedingsvoorwaarden
zou worden opgenomen, dat een inschrijver zijn aanbieding niet gestand hoeft te
doen indien hij in één of meer aannemers die tot de coördinatie-overeenkomst toe-
treden gemotiveerd onvoldoende vertrouwen stelt.
Het tweede te noemen risico betreft de boete - de korting - in het geval de uitvoe-
ringstermijn - ofwel de bouwtijd - wordt overschreden. Zonder coördinatie-overeen-
komst zou de situatie bestaan, dat iedere nevenaannemer bij overschrijding van
een hem voorgeschreven uitvoeringstermijn de geldende boete zou moeten beta-
len. Maar in het geval de nevenaannemers zijn toegetreden tot een coördinatie-o-
vereenkomst is veelal één voor alle nevenaannemers gezamenlijk geldende kor-
tingsregeling van toepassing.
Nevenaanneming.doc Lenard Brokelman, PRC Pagina 3 van 7
4. Juridisch kader
Trefwoord in het juridisch kader is het begrip ‘schade’. Schade kan ontstaan als:
• partijen die tot de coördinatie-overeenkomst zijn toegetreden hun afspraken niet
nakomen (vertragingsschade)
• door een gebrekkige uitvoeringscoördinatie prestaties niet tijdig kunnen worden
geleverd waardoor:
− het bouwproces (op onderdelen) vertraging oploopt en die vertraging schade
berokkent aan één of een aantal uitvoerende partijen (zogenaamde vertra-
gingsschade), en;
− kosten moeten worden gemaakt om die vertraging in te lopen (zogenaamde
acceleratieschade)
• door een gebrekkige technische afstemming bouwonderdelen ondeugdelijk zijn
waardoor er schade ontstaat aan (onderdelen van) het bouwobject (zogenaam-
de materiële schade).
Aansprakelijk voor geleden schade is degene die toerekenbaar tekortschiet; dege-
ne die een wanprestatie levert. Het begrip tekortschieten omvat het niet nakomen
van aangegane verplichtingen die iemand kunnen worden toegerekend die:
• of daaraan zelf schuld heeft
• of die (contractueel of wettelijk) het risico draagt voor omstandigheden ten
gevolge waarvan aangegane verplichtingen niet (tijdig) kunnen worden nageko-
men.
Één van de beginselen van het burgerlijk recht is, dat iemand die toerekenbaar
schade veroorzaakt bij een ander, in principe gehouden is die schade te vergoe-
den. Deze zogenaamde schadevergoedingsplicht moet gebaseerd zijn op:
• of de wet
• of een contract (zoals de coördinatie-opdracht) of een overeenkomst (zoals de
coördinatie-overeenkomst).
Onverlet de wettelijke schadevergoedingsplicht is het niettemin uit een oogpunt van
duidelijkheid aan te raden om in de coördinatie-overeenkomst wel een schadever-
goedingsregeling (boetebeding) op te nemen. Daarbij kan de hoogte van de te
betalen schadevergoeding wel of niet worden begrensd; worden gefixeerd. Door de
hoogte te fixeren worden moeizame discussies voorkomen over het bepalen van
de werkelijk geleden schade die veelal niet eenvoudig is vast te stellen. De praktijk
leert, dat als de hoogte van de schadevergoeding wordt gefixeerd men daarvoor of
een vast bedrag per dag hanteert, of een percentage van de aanneemsom of -
wanneer het gaat om de coördinerend nevenaannemer - om een percentage van
de coördinatievergoeding.
Ten aanzien van de schadevergoedingsplicht moet voorts worden opgemerkt, dat
opdrachtgevers hun aansprakelijkheid kunnen ‘wegcontracteren’ door in de coördi-
natie-overeenkomst een zogenaamd afstandsbeding op te nemen. Hiermee doen
de te coördineren partijen afstand van hun recht om de opdrachtgever aan te spre-
ken voor schade waarvoor zij rechtstreeks een andere te coördineren partij zouden
kunnen aanspreken. Niettemin kan een nevenaannemer de opdrachtgever als ver-
oorzaker van nevenrelaties aansprakelijk stellen voor schade die hij aantoonbaar
lijdt als gevolg van het niet nakomen van de algemene verplichting door de op-
drachtgever.
Nevenaanneming.doc Lenard Brokelman, PRC Pagina 4 van 7
5. Ook kan het coördinatie-overeenkomst een zogenaamde vrijwaringplicht bevatten.
Dit houdt in, dat de schade vergoed moet worden door degene die aantoonbaar en
toerekenbaar de schade veroorzaakt. Het geeft duidelijkheid over de vraag voor
wiens rekening de schade komt als aangegane verplichtingen niet worden nageko-
men.
Checklist
De zegswijze: ‘door de bomen het bos niet meer zien’, is in zekere zin ook van toe-
passing op de uitvoering van bouwopdrachten in nevenaanneming. Want menig ne-
venaannemer verdwaalt in het bos van contracten en overeenkomsten en van de
juridische verhoudingen van rechten en plichten. Debet daaraan zijn de vele con-
tractuele relaties (aannemingsovereenkomst, coördinatie-opdracht en coördinatie-
overeenkomst) waarmee de uitvoering van bouwopdrachten in nevenaanneming
zijn doorspekt. Daarom zijn in de vorm van een checklist de punten benoemd die
bij de uitvoeringscoördinatie bij nevenaanneming aandacht vragen (zie kader).
Tot besluit
Nu alles met behulp van de checklist goed geregeld is, kunnen toch de zaken in het
project niet goed lopen. En dan verzucht menig coördinerend nevenaannemer zich
toch ongemakkelijk en krachteloos te voelen en wijt dat aan de non-kwaliteit van de
coördinatie-opdracht en/of de coördinatie-overeenkomst. Aldus wordt vooronder-
stelt, dat goede opdrachten en overeenkomsten voorwaarden zijn om alles op rolle-
1
tjes te laten verlopen . Die vooronderstelling is echter niet correct. Want opdrachten
en overeenkomsten worden weliswaar uitonderhandeld en opgesteld met het oog
op duidelijkheid vooraf en beperking van risico’s, maar niet alles kan worden
voorzien. En als zaken anders uitpakken dan ingeschat, dan komen contract-
partijen in post-contractuele één-op-één (her)onderhandelingen terecht. Afhankelijk
van de verhoudingen tussen de contractanten kunnen die (her)onderhandelingen
soepel of moeizaam verlopen. Zij kunnen immers kiezen voor óf samenwerking, óf
zij kunnen opportunistisch gebruik maken van de situatie óf het eigen belang pri-
mair vooropstellen. Samenwerking is veruit de beste keuze ! Want bouwen is sa-
menwerken: samenwerking tussen een groot aantal disciplines binnen veelal ob-
jectsgewijze opgezette projectorganisaties.
1
Prof. Dr. Ir. A.G. Doree, Dobberen tussen concurrentie en co-development, Universiteit Twente, 2001
Nevenaanneming.doc Lenard Brokelman, PRC Pagina 5 van 7
6. 1 Screenen documenten
1.1 Zijn in de aanbestedingsdocumenten de deelbestekken genoemd die de
opdrachtgever ten behoeve van het uit te voeren werk uitgeeft ?
1.2 Wordt de opdracht voor de uitvoeringscoördinatie:
1.2.1 duidelijk onderscheiden van de ontwerpcoördinatie ?
1.2.2 en afzonderlijk opgedragen ?
1.3 Zijn de taken voor de coördinerend nevenaannemer en de regelingen en afspraken
inzake de coördinatie-overeenkomst vervat in één document ?
1.4 Treedt de opdrachtgever of zijn vertegenwoordiger toe tot de coördinatie-overeen-
komst ?
1.5 Dienen alle nevenaannemers nadat hen het werk is gegund tot de coördinatie-
overeenkomst toe te treden ?
1.6 Dienen later in de uitvoeringsfase gecontracteerde partijen onvoorwaardelijk tot de
coördinatieovereenkomst toe te treden ?
1.7 Is in de aanbestedingsvoorwaarden de regeling opgenomen, dat een inschrijver zijn
aanbieding niet gestand behoeft te doen indien hij in één of meer nevenaannemers
die tot de coördinatie-overeenkomst toetreden gemotiveerd onvoldoende vertrou-
wen stelt ?
1.8 Zijn de taken voor de coördinerend nevenaannemer (zie hierna onder punt 2) en de
regelingen en afspraken inzake de coördinatie-overeenkomst (zie hierna onder punt
3) juridisch getoetst ?
1.9 Beschikt het bedrijf, dat als coördinerend nevenaannemer zal gaan functioneren
over voldoende expertise om de coördinerende taken effectief en efficiënt te kun-
nen uitvoeren (kennis van de vakgebieden van de collega’s nevenaannemers, coör-
dinatie vaardigheden, communicatieve vaardigheden) ?
2 Coördinatie-opdracht uitvoering
Bevat de opdracht voor de uitvoeringscoördinatie de volgende taken:
2.1 Afstemmen van tijd, volgorde en plaats omvattende:
2.1.1 het opstellen van een efficiënte planning (= algemeen tijdschema en/of
gedetailleerde werkplannen ?
2.1.2 het bewaken van de voortgang en zo nodig bijstellen van de planning ?
2.2 Afstemmen technische informatie en beschikkingen omvattende:
2.2.1 het opzetten van een van het algemeen tijdschema afgeleid informa-
tieplan ?
2.2.2 bewaken van vigerende goedkeuringsprocedures ?
2.2.3 bewaken en zo nodig bijstellen van het informatieplan ?
2.3 Afstemming inzake veiligheid en gezondheid (coördinatietaak-uitvoeringsfase) om-
vattende:
2.3.1 de zorg voor de arbeidsomstandigheden van de verschillende op de
bouwplaats werkende werkgevers coördineren op basis van het beschik-
baar gestelde V&G-plan ?
2.3.2 controleren of de in verband hiermee gemaakte afspraken worden nage-
komen ?
2.3.3 het geven van aanwijzingen indien gemaakte afspraken niet worden na-
gekomen ?
2.3.4 eventueel bijstellen en verder vervolmaken van het V&G-plan ?
2.3.5 op de bouwplaats de voorlichting aan werknemers coördineren op de as-
pecten veiligheid en gezondheid ?
2.3.6 het treffen van zodanige maatregelen, dat alleen bevoegde personen de
bouwplaats kunnen betreden ?
3 Coördinatie-overeenkomst
Bevat de coördinatie-overeenkomst de volgende regelingen en afspraken:
3.1 Het naar beste vermogen medewerking verlenen aan het opstellen van de planning
(werkplan) waarin aangegeven de volgorde en de tijdsduur van de diverse te
verrichten werkzaamheden ?
3.2 Door een goede onderlinge samenwerking en inzet bereiken, dat het werk tot stand
wordt gebracht conform de opgestelde planning (werkplan) ?
Nevenaanneming.doc Lenard Brokelman, PRC Pagina 6 van 7
7. 3.3 De plicht om afwijkingen ten opzichte van de planning (werkplan) direct te
signaleren en te melden, die:
3.3.1 een nevenaannemer bij de voorbereiding en uitvoering van zijn werk-
zaamheden zelf oploopt of die hij signaleert bij één van de andere
nevenaannemers ?
3.3.2 aan de opdrachtgever zijn toe te schrijven (bijvoorbeeld: te late verstrek-
king van gegevens) ?
3.4 De plicht om (dreigende) afwijkingen / verstoringen van de planning (werkplan) door
onderling goed overleg te helpen opvangen door het zo vroeg mogelijk treffen van
maatregelen ?
3.5 Het aanwezig zijn op de kennismakings- en de kick-off meeting (ten behoeve van
onder andere het opstellen van de planning) ?
3.6 Het bijwonen van periodiek (coördinatie-)overleg (vastleggen overlegverplichting,
aanwijzen van de voorzitter, opstellen notulen, goedkeuring notulen, bepalen verga-
derfrequentie en van de te bespreken onderwerpen) ?
3.7 Deelname aan incidenteel overleg, op wiens verzoek, aan wie, wie roept partijen
bijeen, vaststellen minimum / maximum termijn tussen oproep en vergadering ?
3.8 Verplichting om op vergaderingen te verschijnen ?
3.9 Regeling inzake aansprakelijkheid bij het niet nakomen van verplichtingen en af-
spraken (wie zijn aansprakelijk, omvang aansprakelijkheid, afstandsbeding, vrijwa-
ringsbeding) ?
3.10 Toepasselijk recht ?
3.11 Wijze van beslechting van geschillen ?
3.12 Duur waarop de coördinatie-overeenkomst van toepassing is (begin en beëindiging
overeenkomst) ?
3.13 Ondertekening van de overeenkomst ?
4 Kennismakingsbijeenkomst, kick-off meeting
Wordt - met het oog op de uitvoerbaarheid van het ontwerp - tijdens de na de kennisma-
kingsbijeenkomst te organiseren kick-off meeting met de opdrachtgever, de ontwerpende par-
tijen en de nevenaannemers aan de orde gesteld en uitvoering gegeven aan:
4.1 Beoordeling en vaststelling van de status-quo van het ontwerp en de kwaliteit van
deelbestekken en tekeningen ?
4.2 Uitwisseling van contractvoorwaarden (ook die van ontwerpende partijen) ?
4.3 Beoordeling procedure inzake de wijze waarop wijzigingen die tijdens de uitvoe-
ringsfase van opdrachtgeverzijde worden doorgevoerd, worden gemeld ?
4.4 Worden geconstateerde tekortkomingen in het ontwerp, in deelbestekken en teke-
ningen en in de procedure inzake wijzigingen per aangetekend schrijven de op-
drachtgever gemeld (waarschuwingsplicht) ?
Nevenaanneming.doc Lenard Brokelman, PRC Pagina 7 van 7
