3. Mga Batayang Kasanayan sa Pagkatuto sa HEOGRAPIYA/KASAYSAYAN/SIBIKA
IV V VI
I. KINALALAGYAN AT KATANGIANG I. ANG MGA UNANG PILIPINO I. ANG MAMAMAYANG PILIPINO AT ANG
PISIKAL NG PILIPINAS PAGIGING KABILANG NG MGA ITO SA
Napahahalagahan ang uri ng pamumuhay ng BANSANG PILIPINAS
Naipagmamalaki ang katangi-tanging mga unang Pilipino
kinalalagyan at katangiang pisikal ng Naipagkakapuri ang mga mamamayang
Pilipinas A. Nasusuri ang paraan ng pamamahala Pilipino at ang pagiging kabilang ng mga ito
ng mga unang Pilipino sa bansang Pilipinas
A. Naipaliliwanag ang kahalagahan ng
globo at mapa sa pag-aaral ng heograpiya 1. Natatalakay ang uri ng pamamahala ng A. Napahahalagahan ang tao bilang
ng sariling bansa mga unang Pilipino mahalagang elemento ng estado
1. Nakikilala ang mga bahagi ng mundo 1.1 Nailalarawan ang pamahalaang 1. Nasusuri ang balangkas ng populasyon
barangay ayon sa gulang at kasarian ng mga bumubuo
2. Nakikilala ang ekwador, prime meridian nito
at international date line bilang mga guhit 1.2 Nailalarawan ang pamahalaang sultanato
na nasa isip (imaginary lines) 1.1 Nakikilala ang mga katangian ng
na humahati sa mundo sa mga hating globo 1.3 Naihahambing ang pamahalaang populasyon na makatutugon sa pag-unlad ng
sultanato sa pamahalaang barangay bansa
3. Nasasabi ang mga katangian ng mga
guhit latitud (parallels) na kaagapay ng 2. Natatalakay ang kahalagahan ng batas sa 1.2 Nasasabi ang kabuuang populasyon ng
ekwador pag-uugnayan ng mga Pilipino Pilipinas
3.1 Nakikilala ang mga ispesyal na guhit 3. Nakabubuo ng konklusyon tungkol sa 1.3 Naipaliliwanag ang mga salik na may
latitud na kaagapay ng ekwador tulad ng paraan ng pamamahala ng mga unang kinalaman sa paglaki ng populasyon
Tropiko ng Kanser at Tropiko ng Pilipino
Kaprikornyo, Kabilugang Arktiko at 1.4 Naipaliliwanag ang kahalagahan ng
Kabilugang Antarktiko B. Nasusuri ang kalagayang panlipunan malulusog at matatalinong mamamayan sa
ng mga unang Pilipino pagpapaunlad ng isang bansa
3.2 Nasasabi ang kahalagahan ng mga
ispesyal na guhit latitud (parallels) 1. Naipaliliwanag ang kalagayang panlipunan 2. Nailalarawan ang pagkakaiba ng
ng mga unang Pilipino populasyon sa mga pook urban at pook rural
4. Nasasabi ang katangian ng mga guhit
longhitud 1.1 Naiisa-isa ang mga bagay na may 3. Nakikilala ang pagkakaiba ng distribusyon
kinalaman sa pamumuhay na panlipunan at dami o kapal ng populasyon
15
4. IV V VI
4.1 Nasasabi ang kahalagahan ng mga 2. Natatalakay ang iba’t ibang antas ng 4. Naiisa-isa ang dahilan ng pandarayuhan
ispesyal na guhit longhitud katayuan sa lipunan
• Prime Meridian 5. Naibibigay ang epekto ng pandarayuhan
• International Date Line 3. Naipaliliwanag kung paano pinahalagahan sa pook na nilisan at sa pook na nilipatan
ng mga unang Pilipino ang mga kababaihan
5. Naipaliliwanag ang kahulugan ng grid 6. Napaghahambing ang kapal ng
4. Natatalakay ang uri ng edukasyon ng mga populasyon ng rehiyon sa bansa sa tulong
6. Nagagamit ang grid bilang pantulong sa unang Pilipino ng mapa
paghanap ng isang lugar sa globo at mapa
5. Nailalarawan ang relihiyong Paganismo at B. Natutukoy ang mga taong bumubuo ng
7. Nasasabi na ang layo ng mga lugar sa Islam bansang Pilipinas
mundo ay nasusukat sa digri
6. Nahihinuha kung paano lumaganap sa 1. Nakapagbibigay ng mga patunay na ang
7.1 Nakikilala ang digri latitud ibang bahagi ng bansa ang relihiyong Islam Pilipino ay magkakatulad sa hilig at paraan
(° lat) bilang panukat ng layo ng lugar ng pamumuhay dulot ng isang kasaysayan at
pahilaga at patimog mula sa ekwador 7. Natatalunton sa mapa ang heograpiya
pinagmulan at ang paglaganap ng relihiyong
7.2 Nakikilala ang digri longhitud (° long) Islam sa ilang bahagi ng Pilipinas 2. Nakikilala ang mga pagpapahalaga at
bilang panukat ng layo ng lugar pasilangan paniniwalang nagbubuklod sa mga Pilipino
at pakanluran mula sa prime meridian 8. Nakabubuo ng konklusyon tungkol sa
kalagayang panlipunan ng mga unang 3. Naibibigay ang kahulugan ng
8. Nagagamit ang North Arrow/Compass Pilipino pagkakapantay-pantay ng tao
Rose sa pagsasabi ng direksiyon
C. Nabibigyang halaga ang pamamaraan 4. Naibibigay ang kahalagahan ng matapat
9. Nagagamit ang pangunahin at ng paghahanapbuhay ng mga unang na paglilingkod ng mga pinuno at kawani ng
pangalawang direksiyon sa pagsasabi ng Pilipino pamahalaan
kinalalagyan ng isang lugar batay sa
lokasyon ng ibang lugar (relative location) 1. Naibibigay ang kahalagahan ng 5. Nakikilala ang ilang tradisyunal na
pinagkukunang-yaman sa hanapbuhay ng pagpapahalaga ng mga Pilipino
10. Nagagamit ang globo/mapa sa pagtukoy mga unang Pilipino
ng tiyak na kinalalagyan ng Pilipinas 6. Natatalakay kung paanong ang isang
2. Nailalarawan ang teknolohiyang ginamit pagpapahalaga ay nakatutulong o
11. Nagagamit ang iskala ng mapa sa ng mga unang Pilipino sa Panahon ng Bato nakahahadlang sa pag-unlad ng bansa
pagsasabi ng sukat at layo ng isang lugar sa at Panahon ng Metal
ibang lugar
16
5. IV V VI
11.1 Nakikilala na ang malalaking bagay ay 3. Nasusuri ang paraan ng pagmamay-ari ng 7. Nakabubuo ng konklusyon na ang
maaaring katawanin ng maliit na bagay lupa ng mga unang Pilipino magkakatulad na pagpapahalaga at
paniniwala ng mga Pilipino ay naging
11.2 Nakikilala na ang iskala ay ang 4. Nakabubuo ng konklusyon tungkol sa batayan ng pambansang pagkakaisa
kaugnayan ng sukat sa mapa sa sukat sa paraan ng paghahanapbuhay ng mga unang
lupa Pilipino II. ANG TERITORYO NG PILIPINAS AT
MGA LIKAS NA YAMAN NITO
11.3 Nakikilala ang iba’t ibang paraan ng II. PANAHON NG ESPANYOL
pagsulat ng iskala Napahahalagahan ang mga hangganan
Nabibigyang halaga ang pagbabagong at ang matalinong pagpapasya sa paggamit
12. Nasusukat ang layo ng isang lugar sa naganap sa pamumuhay ng mga Pilipino sa at pangangalaga ng likas na yaman
tulong ng iskala ng mapa panahon ng Espanyol
A. Natatalunton ang mga hangganan at
B. Naiuugnay ang lokasyon at ang iba A. Napahahalagahan ang paraan ng lawak ng teritoryo ng Pilipinas
pang salik na pangheograpiya sa klima ng pamamahala ng mga Espanyol
isang lugar 1. Nagagamit ang grid sa globo at mapa sa
1. Natutukoy ang uri ng pamahalaang sentral paghanap ng isang lugar
1. Naipaliliwanag kung paanong ang pag-ikot at pamahalaang lokal
ng mundo sa kanyang aksis ay nagiging 2. Natutukoy ang hanggahan at lawak ng
dahilan ng araw at gabi 2. Naiisa-isa ang mga opisyales at ang teritoryong sakop ng Pilipinas
kanilang tungkulin
1.1 Nasasabi na ang mundo ay umiikot sa 3. Nailalarawan ang lokasyong insular/bisinal
kanyang sariling aksis minsan sa loob ng 24 B. Napahahalagahan ang pagbabago sa ng Pilipinas
oras pamumuhay na panlipunan ng mga
Pilipino dulot ng kulturang Espanyol 4. Nasasabi ang kahalagahan ng lokasyon
1.2 Nasasabi ang dahilan ng pagkakaiba ng ng Pilipinas ayon sa latitud at karatig bansa
temperatura sa araw at gabi 1. Nabibigyang katwiran ang uri ng
panahanan ng mga Pilipino B. Nasusuri ang mga salik na
2. Naipaliliwanag kung paanong ang pagligid nakatutulong sa pagbubuklud-buklod ng
ng mundo sa araw ay nagiging dahilan ng 1.1 Nailalarawan ang iba’t ibang uri ng mga Pilipino bilang isang bansa
pagkakaiba ng panahon at klima sa iba’t panahanan
ibang bahagi ng mundo 1. Nailalarawan ang topograpiya ng bansa
1.2 Naipaliliwanag ang naging dahilan ng
2.1 Natutukoy na ang mundo ay lumiligid sa mga pagbabago sa panahanan 2. Nahihinuha ang epekto ng katangiang
araw sa loob ng 365 ¼ araw pangheograpiya ng Pilipinas sa
pagpapanatili ng isang bansang nagkakaisa
17
6. IV V VI
2.2 Nasasabi na ang mundo ay nakahilig sa 1.3 Natatalakay ang ginawang pag-aangkop C. Napahahalagahan ang matalinong
kaniyang aksis ng 23 ½ habang lumiligid sa ng mga Pilipino ng kanilang panahanan sa pagpapasya sa paggamit sa likas na
araw patakaran ng mga Espanyol yaman ng Pilipinas
2.3 Natatalakay kung bakit ang iba’t ibang 2. Nabibigyang-katwiran ang naging 1. Natutukoy ang mga likas na yaman ng
bahagi ng mundo ay tumatanggap ng iba’t reaksiyon ng mga Pilipino sa Kristiyanismo bansa
ibang tindi ng sikat ng araw habang lumiligid
sa mundo 2.1 Nasasabi ang bahaging ginagampanan 2. Napapangkat-pangkat ang mga likas na
ng simbahan sa pagpapalaganap ng yaman ayon sa uri
2.4 Napaghahambing ang panahon sa iba’t Kristiyanismo at sa pamamahala ng bansa
ibang latitud ayon sa posisyon ng mundo 3. Natutukoy ang mga yamang matatagpuan
habang lumiligid sa araw 3. Nakabubuo ng konklusyon tungkol sa sa iba’t ibang pook ng bansa sa tulong ng
kahalagahan ng edukasyon sa pamumuhay mapang pangkabuhayan
3. Naiuugnay ang klima sa lokasyon ng ng mga Pilipino
bansa 4. Nasasabi ang matalino/di-matalinong mga
3.1 Nailalarawan ang mga paaralang itinatag paraan ng paggamit ng mga likas na yaman
3.1 Nailalarawan ang klima ng Pilipinas ayon ng mga pari at misyonero sa pagpapanatili nito
sa lokasyon nito sa mundo
3.2 Naipaliliwanag ang epekto ng 5. Naipaliliwanag ang epekto ng matalino/di-
3.2 Nakikilala na ang Pilipinas ay isang edukasyong kolonyal sa pagpapahalaga ng matalinong paggamit ng likas na yaman sa
bansang tropikal mga Pilipino pagpapanatili nito
4. Nasusuri ang epekto ng iba pang salik 3.3 Napaghahambing ang mga tradisyunal at 5.1 Naiisa-isa ang mga di kanais-nais na
(temperatura, dami ng ulan) na may di-tradisyunal na bahaging ginampanan ng pangyayaring nakapipinsala sa mga likas na
kinalaman sa klima ng bansa babae sa lipunan yaman sa kapaligiran na nagdudulot ng di
mabuti sa tao
4.1 Nagagamit ang mapang pangklima sa 3.4 Natatalakay ang pangangailangan sa
paglalarawan ng klima sa iba’t ibang bahagi pagpapa-buti ng katayuan ng mga babae 6. Nakabubuo ng konklusyon na ang
ng bansa matalinong pagpapasya sa paggamit ng likas
4. Naipaliliwanag ang epekto ng kulturang na yaman ay may kinalaman sa
C. Naiuugnay ang klima sa uri ng mga Espanyol sa kulturang Pilipino pagtataguyod ng pagiging malaya ng estado
pananim at hayop sa bansa
4.1 Nasusuri ang ginawang pag-aangkop ng
1. Naiisa-isa ang uri ng pananim at hayop sa mga Pilipino sa kulturang ipinakilala ng
bansa Espanyol
18
7. IV V VI
2. Naiuugnay ang uri ng pananim at hayop 5. Nakapagbibigay katibayan sa D. Napahahalagahan ang mga paraan ng
sa klima ng bansa pagkamalikhain ng mga Pilipino sa musika, pangangalaga sa teritoryo at mga likas na
sining at panitikan yaman
3. Naipaliliwanag ang kinalaman ng klima sa
uri ng pananim sa bansa 5.1 Naiisa-isa ang mga Pilipinong kilala sa 1. Naiisa-isa ang mga batas na may
musika, sining at panitikan kinalaman sa pangangalaga ng teritoryo at
II. PAMBANSANG PAGKAKAISA mga likas na yaman ng bansa
C. Nasusuri ang mga patakarang
Napahahalagahan ang pagsisikap ng pangkabuhayan ng mga Espanyol sa 2. Nakapagbibigay ng opinyon tungkol sa
bawat rehiyon sa pagpapaunlad ng bansa Pilipinas mahahalagang isyu na may kinalaman sa
likas na yaman
A. Natatalakay ang naging kontribusyon 1. Naiisa-isa ang mga patakarang
ng bawat rehiyon sa pag-unlad ng bansa pangkabuhayan ng mga Espanyol 3. Nakikilahok sa mga gawain, proyekto o
kilusan para sa pangangalaga sa teritoryo at
1. Naipaliliwanag kung ano ang rehiyon 2. Naipaliliwanag ang sis-temang kasama at likas na yaman ng bansa
ang epekto nito sa pamumuhay ng mga
2. Naiisa-isa ang 17 rehiyon ng bansa magsasaka III.BAHAGING GINAGAMPANAN NG
PAMAHALAAN AT MAMAMAYAN PARA
2.1 Naituturo sa mapa ng Pilipinas ang iba’t 3. Nailalarawan ang polo y servicios o ang SA KABUTIHAN NG BANSA
ibang rehiyon at mga lalawigang bumubuo sapilitang paggawa
sa bawat isa Napahahalagahan ang bahaging
4. Natatalakay ang epekto ng sapilitang ginagampanan ng pamahalaan at
3. Nailalarawan ang katangiang paggawa sa mga Pilipino mamamayan para sa kabutihan ng bansa
pangheograpiya ng bawat rehiyon
5. Naipaliliwanag ang naging reaksiyon ng A. Naipaliliwanag ang kahalagahan ng
4. Napaghahambing ang mga rehiyon ayon mga Pilipino sa mga patakarang pamahalaan sa isang bansa
sa katangiang pangheograpiya ng mga ito pangkabuhayan ng mga Espanyol
1. Naipaliliwanag kung ano ang pamahalaan
4.1 Nagagamit ang mga pananda (legend) 6. Nasusuri ang kaugnayan ng kalakalang
sa mapa sa paglalarawan ng katangiang galyon sa paraan ng pangangalakal sa 2. Nakikilala ang katangian ng isang
pisikal ng mga rehiyon kolonyang Pilipinas bansang demokratiko
6.1 Nahihinuha ang epekto sa kalakalan ng 3. Napaghahambing ang mga pamahalaan
pagbubukas ng daungan ng Maynila ayon sa tunay na pinanggagalingan ng
kapangyarihan
19
8. IV V VI
4.2 Nakagagawa ng payak na mapa ng 6.2 Nakapagbibigay ng reaksiyon tungkol sa 4. Nakikilala ang sistemang pampamahalaan
sariling rehiyon na ginagamit ang mga epekto ng kalakalang galyon sa pamumuhay ng bansa
sagisag ng mga Pilipino
• pagguhit 5. Nasasabi ang mga sangay ng
• paper mosaic III. PANAHON NG MGA AMERIKANO pamahalaan at ang bahaging ginagampanan
• at iba pa ng bawat isa
Nabibigyang halaga ang pagbabago sa
5. Natutukoy ang mga pangunahing likas na paraan ng pamumuhay ng mga Pilipino sa 6. Nasusuri kung bakit mahalaga ang
yaman at yaman tao ng bawat rehiyon pagdating ng mga Amerikano pamahalaan sa pangangalaga ng kapakanan
at kaligtasan ng mga mamamayan
6. Naiuugnay ang pangunahing industriya, A. Natatalakay ang ginawang
produkto at hanapbuhay sa katangiang pamamahala ng mga Amerikano sa mga 7. Nasasabi kung bakit kailangan ang
pangheograpiya ng rehiyon Pilipino pamahalaan
B. Nasusuri kung paano nakikiisa ang 1. Natatalakay ang uri ng pamahalaang 8. Naiisa-isa ang mga paraang ginagawa ng
bawat rehiyon sa pag-unlad ng bansa militar at pamahalaang sibil pamahalaan upang mapangalagaan ang
kapakanan at kaligtasan ng mamamayan
1. Natutukoy ang paraan ng pag-aasahan ng 2. Naiisa-isa ang mga hakbang na ginawa ng
bawat rehiyon pamahalaan para sa unti-unting paglilipat sa B. Naipakikita ang mga kanais-nais na
mga Pilipino ng kapangyarihang mamahala kilos ng isang matapat na mamamayang
2. Naipaliliwanag kung paano nakatutulong Pilipino tungo sa ikabubuti ng
sa pag-unlad ng bansa ang pagpapabuti ng 3. Natutukoy ang mahahalagang sambayanang Pilipino
produkto ng mga rehiyon pangyayaring may kinalaman sa
pagkakaroon ng malayang pamahalaan 1. Nasasabi kung sino ang mamamayang
2.1 Nasasabi ang mga pagdiriwang na Pilipino ayon sa Saligang Batas
idinaraos ng bawat lalawigan/rehiyon 4. Naipagmamalaki ang pagsisikap ng mga
kaugnay ng mga pangunahing produkto nito Pilipino na magkaroon ng malayang 2. Nasasabi ang mga batayang karapatan at
Hal.: pamahalaan kalayaang tinatamasa ng mga mamamayang
Lanzones Festival – Camiguin Pilipino ayon sa Saligang Batas
Bangus Festival – Pangasinan B. Nabibigyang halaga ang mga
Pilipinyahan – Cavite pagbabago sa panlipunang pamumuhay 3. Nasusuri ang ilang paraang nakatutulong
Tinapahan – Tarlac, Lemery, Batangas sa pagdating ng mga Amerikano sa pangangalaga ng mga karapatan
1. Nailalarawan ang uri ng panahanan ng
mga Pilipino
20
9. IV V VI
III. PAMBANSANG PAGMAMALAKI 2. Naipaliliwanag ang dahilan ng pagbuo ng 4. Natatalakay ang mga pangyayaring
mga lungsod nakahahadlang sa pagtatamasa ng mga
Napahahalagahan ang kulturang karapatan
nagpapakilala ng ating pagka-Pilipino 3. Nahihinuha ang mga dahilan ng
pagbabago sa populasyon ng pamayanan/ 5. Naipaliliwanag kung bakit mahalaga ang
A. Napatutunayan na ang mga Pilipino ay bansa pagtatamasa ng mga kalayaan at karapatan
may sariling lupain at kultura bago pa ng tao sa kaunlaran at pangangalaga ng
man magkaroon ng pakikipag-ugnayan sa 4. Nasusuri ang kinalaman ng pag-unlad ng demokrasya
ibang tao transportasyon at komunikasyon sa
pamumuhay ng mga Pilipino IV. PAGPAPANATILI NG KALAYAAN NG
1. Natutukoy ang itinuturing na unang BANSA
Pilipino 5. Nasusuri ang sistema ng edukasyon at
relihiyong ipinakilala ng mga Amerikano Napahahalagahan ang pagpapanatili ng
2. Nasasabi ang pinanggalingan ng mga kalayaan ng isang bansa
unang Pilipino C. Nabibigyang halaga ang mga
pagbabago sa pangkabuhayang A. Natatalakay ang kahalagahan ng
3. Natatalakay ang katangian ng materyal at pamumuhay ng mga Pilipino soberaniya sa pagpapanatili ng kalayaan
di-materyal na bahagi ng kultura ng mga ng isang bansa
unang Pilipino 1. Naipaliliwanag ang mga programang
pangkabuhayang pinairal ng Estados Unidos 1. Nabibigyang-konklusyon na ang isang
4. Nailalarawan ang uri ng panahanan ng sa Pilipinas bansang malaya ay may soberaniya
mga unang Pilipino
2. Naipaliliwanag ang mga patakaran ng 1.1 Naipalilliwanag ang kahalagahan ng
5. Nasusuri ang katangian ng mga pamahalaan sa paglutas ng mga suliraning panloob na soberaniya (internal sovereignty)
panahanang ito pangkabuhayan ng bansa
6. Nasasabi ang kaugnayan ng panahanan 3. Natatalakay ang mga natutuhan sa 1.2 Naipaliliwanag ang kahalagahan ng
sa pamumuhay ng mga unang Pilipino panahon ng mga Amerikano at ang naging panlabas na soberaniya (external
epekto nito sa kabuhayan ng bansa sovereignty) ng bansa
7. Nabibigyang-katwiran ang pag-aangkop
na ginawa ng mga unang Pilipino sa kanilang 2. Nabibigyang halaga ang mga karapatang
kapaligiran tinamo ng bansa nang ito ay magkaroon ng
kalayaan
21
10. IV V VI
8. Nabibigyang katwiran ang mga IV. PANAHON NG KOMONWELT 2.1 Naiisa-isa ang mga karapatang tinamo
pagbabago sa panahanan ng mga Pilipino sa ng bansa ng ito ay magkamit ng ganap na
pagdating ng mga dayuhan Nabibigyang halaga ang pagbabago sa kalayaan
paraan ng pamumuhay ng mga Pilipino
B. Naipaliliwanag ang kaugnayan sa sa panahon ng Komonwelt 2.2 Naipaliliwanag ang kahalagahan ng mga
pagpapayaman ng kultura ng pakikipag- karapatang tinamo ng bansa nang ito ay
ugnayan sa ibang bansa A. Natatalakay ang mga pagbabago sa maging ganap nang malaya
pamumuhay ng mga Pilipino sa panahon
1. Nakikilala ang mga unang dayuhang ng Komonwelt 3. Nabibigyang katwiran kung bakit
nakipag-ugnayan sa bansa kailangang ipagtanggol ng mga mamamayan
1.Natatalakay ang balangkas at layunin ng ang kalayaan at hangganan ng teritoryo ng
2. Nasasabi ang mga dahilan ng pakikipag- pamahalaang Komonwelt bansa
ugnayan sa mga ninuno
2. Naiisa-isa ang programang 3.1 Naiisa-isa ang mga pakina-bang ng mga
3. Naipaliliwanag ang paraan ng pampamahalaan ng Komonwelt para sa mga Pilipino sa teritoryong sakop ng Pilipinas
pakikipagkalakalan ng mga ninuno sa mga Pilipino
dayuhan 3.2 Natatalakay ang mga paraan ng
3. Natatalakay ang kahalagahan ng pagtatanggol sa mga hangganan at teritoryo
3.1 Natutukoy ang mga produkto at kalakal paglinang ng pambansang wika ng bansa
ng mga unang Pilipino
4. Naiisa-isa ang mga programa para sa 4. Nasusuri ang mga paraang ginawa ng
3.2 Nailalarawan ang paraan ng kalakalan ng katarungang panlipunan mga makabayang Pilipino sa pagkakamit ng
mga unang Pilipino kalayaan
B. Naipaliliwanag ang mga pagbabago sa
3.3 Natatalunton sa mapa ang ruta ng lipunan noong panahon ng Komonwelt B. Nabibigyang-katwiran ang pakikipag-
kalakalan ng mga unang Pilipino ugnayan ng Pilipinas sa ibang bansa
1. Nailalarawan ang uri ng panahanang
3.4 Nasasabi ang mga bansang naitatag sa paglipat ng mga taga-Luzon at 1. Natatalakay ang paraan ng pakikipag-
nakipagkalakalan sa Pilipinas at ang taga-Visayas sa Mindanao ugnayan ng Pilipinas sa ibang bansa sa iba’t
lokasyon ng mga ito ibang panahon
2. Naipaliliwanag ang pagkilala sa karapatan
4. Naituturo sa mapa ang mga bansa sa ng kababaihan 2. Naipaliliwanag ang kahalagahan ng
Asya na unang nakipag-ugnayan sa Pilipinas pakikipag-ugnayan ng Pilipinas sa ibang
3. Natatalakay ang mga pagbabagong pang- bansa, sa mga bansang maunlad at
edukasyon at panrelihiyon papaunlad
22
11. IV V VI
5. Nagagamit ang iskala sa pagsukat ng mga C. Nasusuri ang programang 3. Natatalakay ang mga naitulong ng mga
layo nito sa Pilipinas pangkabuhayan sa panahon ng Pilipino bilang mamamayan ng daigdig at
Komonwelt kontribusyon ng Pilipinas sa mga samahang
C. Naipaliliwanang kung paanong ang pangrehiyon at pandaigdig
kulturang Pilipino ay nahaluan ng kultura 1. Nailalarawan ang mga suliraning
ng iba’t ibang bansang nakipag-ugnayan pangkabuhayan sa panahon ng Komonwelt 4. Nabibigyang-halaga ang epekto sa
dito Pilipinas ng pagsapi sa mga samahang
2. Naipaliliwanag ang mga patakaran ng panrehiyon at pandaigdig
1. Nailalarawan ang naging kontribusyon ng pamahalaan sa paglutas ng mga suliraning
mga unang dayuhan sa katutubong kulturang pangkabuhayan 4.1 Naiisa-isa ang mga samahang
Pilipino panrehiyon at pandaigdig na kinaaaniban ng
3. Natatalakay ang mga natutuhan sa Pilipinas
2. Nailalarawan ang mga pangyayaring panahon ng Komonwelt
naging daan upang ang Pilipinas ay maging 4.2 Natatalakay ang mga kabutihan/di-
lupang sakop ng mga Espanyol V. PANAHON NG MGA HAPONES kabutihang naidudulot sa bansa ng pagsapi
Nabibigyang halaga ang pamumuhay ng sa mga panrehiyon at pandaigdigang
3. Natatalakay ang mga naging pagbabago mga Pilipino sa panahon ng mga Hapones samahan
sa kultturang Pilipino dulot ng pakikipag-
ugnayan sa mga Espanyol A. Naipaliliwanag ang sistema ng V. ANG MAMAMAYAN AT PAMAHALAAN
pamahalaang Hapones sa Pilipinas SA PAG-UNLAD NG BANSANG PILIPINAS
3.1 Natatalunton/naituturo sa mapa ang mga
lugar sa bansa na unang nagkaroon ng 1. Natutukoy ang mga pangyayari tungo sa Napahahalagahan ang pagsisikap ng
pakikipag-ugnayan sa mga Espanyol pagka-katatag ng Ikalawang Republika ng mamamayan at ng pamahalaan upang
Pilipinas umunlad ang bansang Pilipinas
3.2 Nasasabi ang mabuti at di-mabuting
epekto sa kulturang Pilipino ng pananakop 2. Nailalarawan ang pamahalaang A. Naipaliliwanag kung paano
ng Espanyol pambansa na itinatag ng mga Hapones itinataguyod ang kaunlaran ng isang
bansa
4. Naipaliliwanag kung bakit di lumaganap 3. Natatalakay ang naging patakaran ng
ang kristiyanismo sa kabundukan pamahalaang Hapones sa edukasyon 1. Nasasabi ang kahulugan ng kaunlaran
5. Naipaliliwanag ang mga pagbabago sa 2. Naiisa-isa ang mga palatandaan ng
kulturang Pilipino sa panahon ng mga kaunlaran sa larangan ng kabuhayan, kultura
Amerikano at pulitika
23
12. IV V VI
5.1 Naipaliliwanag ang mga pangyayaring B. Naipaliliwanag ang panlipunang 3. Nailalarawan ang isang maunlad na bansa
naging daan sa pagiging kolonyang pamumuhay ng mga Pilipino sa larangan ng kabuhayan, kultura at pulitika
Amerikano ng Pilipinas
1. Nailalarawan ang naging uri ng B. Napahahalagahan ang mga hakbang na
5.2 Nakikilala ang ilang pagbabagong pamumuhay ng mga Pilipino isinagawa ng pamahalaan sa
naganap sa kulturang Pilipino dahilan sa pagtataguyod ng kaunlaran ng bansa
pagsakop ng Estados Unidos 1.1 Nasasabi ang dahilan ng kanilang
pagpapalipat-lipat ng tirahan 1. Naipaliliwanag kung paano itinataguyod
5.3 Napipili ang mabuti at di-mabuting ng pamahalaan ang pambansang adhikaing
impluwensiya ng Estados Unidos sa 2. Naiisa-isa ang mga pangunahing umunlad ang bansa
kulturang Pilipino suliraning pangkabuhayan ng bansa
1.1 Naiisa-isa ang mga patakaran at mga
5.4 Natutukoy ang naging epekto sa 3. Nasusuri ang mga programa ng programang pangkabuhayang inilunsad ng
kulturang Pilipino ng panahon ng Hapones pamahalaan sa paglutas ng suliraning pamahalaan sa pag-unlad ng bansa
pangkabuhayan
D. Nabibigyang halaga ang naging epekto 1.2 Naiisa-isa ang paraang ginagawa ng
sa kasalukuyang kultura ng mga 4. Naiuugnay ang mga natutuhang paraan sa pamahalaan para sa pagpapabuti ng uri ng
natutuhan sa nakaraan paglutas ng mga suliraning pangkabuhayan edukasyon
noon sa paglutas ng katulad na suliranin
1. Nagagamit ang time line ngayon 2. Naiuugnay ang kahalagahan ng
sa pagkilala ng ilang mahahalagang edukasyon at kalusugan ng mamamayan sa
pangyayari sa kasaysayan ng bansa VI. PANAHON NG IKATLONG REPUBLIKA pagpapaunlad ng kabuhayan ng bansa
1.1 Nakikilala ang time line at ang gamit nito Nabibigyang halaga ang kalagayan ng 3. Nabibigyang katwiran ang mga paraang
sa pag-aaral ng kasaysayan pamumuhay ng mga Pilipino sa panahon ng ginagawa ng pamahalaan para mapaunlad
Ikatlong Republika ang agham at teknolohiya
2. Natutukoy ang mga natutuhan sa mga
pangyayari sa nakaraan na maaaring may A. Natatalakay ang uri ng pamamahala sa 4. Nabibigyang katwiran ang paraang
kaugnayan sa kasalukuyan Ikatlong Republika ginagawa ng pamahalaan sa kabuhayan ng
bansa upang makaagapay sa globalisasyon
3. Naiuugnay ang kasalukuyang kultura sa 1. Naiisa-isa ang mga pangulong
mga nakaraang pangyayari nanungkulan at kanilang patakaran at 4.1 Nasasabi ang kahulugan ng
programa sa pamamahala globalisasyon
24
13. IV V VI
4. Nagagamit ang magagandang natutuhan 2. Napipili ang mga natutuhan sa panahong 4.2 Natutukoy ang mga hakbang na
sa mga nakaraang pangyayari sa ito na makatutulong sa paglutas ng mga isinasagawa ng pamahalaan upang
kasaysayan ng bansa upang mapabuti at suliraning panlipunan sa kasalukuyan makaagapay sa globalisasyon ang mga
maitaguyod ang kasalukuyang kultura mamamayan nito
B. Nasusuri ang kalagayan ng
IV.PAMBANSANG KATAPATAN panlipunang pamumuhay ng mga Pilipino 4.3 Naipaliliwanag ang kahalagahan ng
pagkakaroon ng mga dayuhang
Napahahalagahan ang pagpapanatili at 1. Nahihinuha ang layunin ng pamahalaan sa mamumuhunan sa bansa
pagpapaunlad ng mga Pilipino sa sariling pagtatatag ng Pambansang Pangasiwaan ng
kultura na makatutulong sa kabutihan ng paglilipat tirahan at pagsasaayos C. Nabibigyang halaga ang bahaging
bansa ginagampanan ng mga mamamayan sa
2. Naipaliliwanag ang binibigyang diin ng pagtataguyod ng kaunlaran ng bansa
A. Nasusuri ang mga batas at programa edukasyon sa Ikatlong Republika
ng pamahalaan sa pagpapanatili at 1. Naipaliliwanag kung paano itinataguyod
pagpapaunlad ng sariling kultura 3. Naipaliliwanag kung paano ng mga mamamayan ang kaunlaran ng
pinahahalagahan ang mga Pilipino sa bansa
1. Natutukoy ang mga batas at programa ng larangan ng sining
pamahalaan sa pagpapanatili at 1.1 Naipaliliwanag ang kahalagahan ng
pagpapaunlad sa sariling kultura 3.1 Nakikilala ang mga katangi-tanging pangangalaga sa sarili upang makatulong sa
Pilipino na natanyag sa panitikan at musika pagpapaunlad ng bansa
2. Natatalakay ang karapatan ng mga
mamamayan sa pagpa-panatili at 4. Natatalakay ang mga bahaging 1.2 Naipaliliwanag kung paano makatutulong
pagpapaunlad ng sariling kultura ginampanan ng mga kababaihan sa paglutas sa pag-unlad at pagsulong ng bansa ang
ng mga suliraning panlipunan pagtitiwala sa sariling kakayahan
3. Natatalakay ang tungkulin at pananagutan
ng mamamayan sa pagpapanatili ng sariling C. Naipaliliwanag ang mga pagsisikap ng 1.3 Naibibigay ang kahulugan ng pagiging
kultura mga Pilipino na mapatatag at maisaayos produktibo
ang kabuhayan sa panahon ng Ikatlong
4. Nahihinuha ang maaaring mangyari sa Republika 1.4 Naipaliliwanag kung paano nagiging
kultura ng bansa kung hindi gagawin ng mga produktibo ang isang tao
mamamayan ang kanilang tungkulin at 1. Nasusuri ang mga dahilan ng paglaganap
pananagutan ng suliraning pangkabuhayan 2. Nasasabi ang mga katangian ng isang
taong may tamang saloobin sa paggawa
2. Nasasabi ang epekto ng paglaganap ng
suliraning pangkabuhayan sa pamumuhay
ng mga Pilipino
25
14. IV V VI
5. Naisasagawa ang makakayanang 3. Natutukoy ang mga paraang isinasagawa 3. Nasasabi ang mga katangian ng isang
tungkulin at pananagutan sa pagpapanatili at ng pamahalaan upang mapabuti ang matalinong mamimili
pagpapaunlad ng kultura ng bansa kabuhayan ng bansa
4. Naiuugnay ang kahalagahan ng
B. Naipagmamalaki ang mga Pilipino sa 4. Napahahalagahan ang patakarang pagtangkilik sa sariling produkto sa pag-
iba’t ibang panahon na nagpaunlad/ “Pilipino Muna” unlad at pagsulong ng bansa
nagpapaunlad ng sariling kultura
VII. PAMAMAHALA SA ILALIM NG BATAS 5. Nakikilala ang mga paraan ng wastong
1. Naiisa-isa ang mga Pilipinong MILITAR AT IKAAPAT NA REPUBLIKA paggamit ng mga kalakal at paglilingkod
nagpaunlad/nagpapaunlad ng kultura
Napahahalagahan ang mga 6. Naipaliliwanag ang kaugnayan ng
2. Natutukoy ang kanilang tanging nagawa pagpupunyagi ng mga Pilipino tungo sa pagpapabuti/ pagpapaunlad ng uri ng
para sa pagpapaunlad ng sariling kultura pagpapatatag ng bansa produkto/kalakal ng bansa sa pag-unlad ng
kabuhayan nito
3. Napahahalagahan ang mga Pilipinong A. Naipaliliwanag ang mga pagbabago sa
nagpaunlad/ nagpapaunlad sa sariling pamamahala sa bansa sa panahon ng 6.1 Nasasabi ang mga paraan ng
kultura Batas Militar pagpapabuti/pagpapaunlad ng uri ng
produkto/kalakal ng bansa
4. Naisasagawa ang makakayanan sa 1. Naiisa-isa ang mga pangyayari na
pagpapanatili at pagpapaunlad ng sariling nagbigay-daan sa pagtatakda ng batas 6.2 Naipaliliwanag ang kahalagahan para sa
kultura militar bansa ng pagkakaroon ng mga
mamamayang may sapat na kasanayan at
2. Nailalarawan ang naging reaksiyon ng kakayahan sa paggawa
mga Pilipino sa pagbabago sa paraan ng
pamamahala sa bansa 7. Natatalakay ang kahalagahan nang muling
paggamit ng mga bagay na patapon
2.1 Naibibigay ang ilang batas at tuntunin ng
pamahalaan sa panahong ito 8. Naipakikita ang kaugnayan ng pagtitipid
sa enerhiya sa pag-unlad ng bansa
B. Nailalarawan ang kalagayan ng
panlipunang pamumuhay ng mga Pilipino 9. Natatalakay kung paano pinananatili at
sa panahon ng Batas Militar pinauunlad ng mga Pilipino ang kultura ng
bansa
1. Natatalakay ang ilang
suliraning/programang panlipunan sa
panahong ito
26
15. IV V VI
2. Naipaliliwanag ang paraang isinagawa ng 10. Natutukoy ang ilang pambansang
pamahalaan upang mapangalagaan ang isyu/suliranin na nakapipigil sa pag-unlad ng
kaligtasan ng bansa bansa tulad ng drug abuse; child abuse;
crime atbp.
3. Nasusuri ang programa ng pamahalaan sa
paglutas ng mga suliraning panlipunan at 11. Nakapagbibigay ng makatotohanang
pangkabuhayan mungkahi sa paglutas ng mga pambansang
suliranin
C. Nabibigyang katwiran ang naging
reaksiyon ng mga Pilipino sa patakaran 12. Nakalalahok sa proyekto ng pamahalaan
ng Batas Militar tungo sa kaunlaran ng bansa
1. Natutukoy ang mga pagbabago sa
Saligang Batas ng 1973
2. Nahihinuha ang magiging epekto ng
paggawad ng higit na kapangyarihan sa
pangulo
3. Naipaliliwanag ang naging reaksiyon ng
mga Pilipino sa Batas Militar
4. Nasasabi ang mabuti at di-mabuting
patakaran ng Batas Militar
VIII. ANG PILIPINAS SA PANAHON NG
‘BAGONG REPUBLIKA’ 1981-1988
Napahahalagahan ang ipinakitang
kagitingan ng mga Pilipino sa pakikiisa sa
pagkakamit ng makatarungang pamumuhay
A. Nasusuri ang kalagayan ng
pamumuhay sa panahon ng “Bagong
Republika”
27
16. IV V VI
1. Nasasabi ang dahilan ng pagbagsak ng
ekonomiya noong 1983
2. Nailalarawan ang programang
pangkabuhayan at ang epekto nito sa
pamumuhay ng tao
3. Nabibigyang katwiran ang naging
reaksiyon ng mga Pilipino sa mga patakaran
ng pamahalaan
B. Naipagmamalaki ang pakikipaglaban
ng mga Pilipino sa muling pagkakamit ng
demokrasya sa mapayapang paraan
1. Natatalakay ang bahaging ginagampanan
ng kababaihan sa panahong ito
2. Nailalarawan ang reaksiyon ng mga
Pilipino nang mawalang halaga ang
karapatan sa pagboto
3. Nailalarawan ang EDSA
Revolution noong Pebrero 25, 1986
3.1 Nasasabi ang tungkuling ginampanan ng
media sa panahon ng “EDSA Revolution”
3.2 Natatalakay ang kabayanihang ginawa
ng mga Pilipino sa pakikiisa sa muling
pagkakamit ng karapatan at kalayaan
4. Natatalakay ang epekto ng People Power
para sa pagkakamit ng kalayaan
28
17. IV V VI
IX. ANG PILIPINAS PAGKARAAN NG
EDSA REVOLUTION
(1986- KASALUKUYAN)
Napahahalagahan ang mga patakaran at
programa ng pamahalaan tungo sa pag-
papatatag ng demokrasya
A. Nasasabi ang mga patakaran at
programa sa pamamahala ng mga
pangulong nanungkulan pagkatapos ng
EDSA Revolution at sa kasalukuyan
1. Naibibigay ang patakaran ng isang
demokratikong pamahalaan
2. Natatalakay ang mga paraan ng
pangangalaga sa demokrasya at
pagpapanatili nito
3. Napahahalagahan ang muling pagtatatag
ng demokrasya
4. Naiisa-isa ang mga suliraning pampulitika,
pangkabuhayan at panlipunan na
kinakaharap ng bansa
5. Natatalakay ang mga paraan/programang
isinasagawa sa paglutas ng mga suliraning
ito
6. Natatalakay ang epekto ng mga patakaran
at programang ito sa pamumuhay ng tao
29
18. MA K A B A Y A N
(E D U KAS YON G P AN TAH AN AN
AT
P AN GKAB U H AYAN )
30
19. MA K A B A Y A N
(E D U KAS YON G P AN TAH AN AN
AT
P AN GKAB U H AYAN )
30
