The Ezdikhana newspaper of Yezidi National Union org. Director - Aziz Tamoyan Chief Editor - Khdr Hajoyan

1. ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի մշտական անդամ
երկրներին՝ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգների
նախագահ՝ Բ. Օբամային, Մեծ Բրիտանիայի
վարչապետ՝ Դ. Քեմերոնին, Ֆրանսիայի Հանրապետու-
թյան նախագահ՝ Ֆ. Օլանդին, Ռուսաստանի
Դաշնության նախագահ՝ Վ. Պուտինին, Չինաստանի
Ժողովրդական Հանրապետության նախագահ՝
Ս. Ծինփինին.
Հոկտեմբերի 29-ին ՀՀ մայրաքաղաք Երևանում տե-
ղի ունեցավ Աշխարհի Եզդիների ազգային միության ար-
տակարգ նիստ, որում դրված էր մեկ հարց. Իրաքի Հյու-
սիսային մասում եզդիների ցեղասպանության խնդիրը:
Նիստին ներկա էին գտնվում Ռուսաստանի Դաշնու-
թյան, Վրաստանի Հանրապետության և մի շարք այլ
երկրներից, և Հայաստանի եզդիաբնակ տարբեր մարզե-
րից հեղինակավոր եզդիներ: Քննարկեցին, և որոշեցին
դիմել ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդի մշտական ան-
դամ երկրներին՝ Ամերիկայի Միացյալ Նահանգներին,
Ֆրանսիային, Մեծ Բրիտանիային, Ռուսաստանի Դաշ-
նությանը, Չինաստանի Հանրապետությանը` Իրաքի
հյուսիսում եզդի ժողովրդի նկատմամբ Իսլամական Պե-
տություն ահաբեկչական խմբավորման կողմից եզդինե-
րի հանդեպ ցեղասպանական գործողությունները որա-
կել և ճանաչել որպես ցեղասպանություն և դատապար-
տել այն, հետագայում ցեղասպանությունները կանխար-
գելելու նպատակով:
Որպես հավելում նշենք նաև, որ 1915-1918 թթ. Օսմա-
նյան կայսրությունում քրդերի և թուրքերի կողմից ցեղաս-
պանության ենթարկվեցին և ֆիզիկապես կոտորվեցին
500.000 եզդիներ, որի մասին շատ քիչ է խոսվում միջազ-
գային հանրության կողմից:
Խնդրում ենք ձեռնարկել համապատասխան միջոցա-
ռումներ մեր փոքրաթիվ և անպաշտպան ժողովրդին
ի սպառ ոչնչացումից, գիշատիչ և մարդակեր իսլամիստ-
ների ձեռքից փրկելու համար:
Մենք Ձեզ ենք հասցնում մեր անօգնական ժողովրդի
աղերսանքն ու օգնության խնդրանքը:
Աշխարհի եզդիների ազգային միության նախագահ,
Աշխարհի ժողովուրդների հոգևոր միասնության
միջազգային ակադեմիայի ակադեմիկոս`
Ազիզ Թամոյան
ԲաՑնամակ
եզդԻներԻՑեղասպանությունըճանաչելուՀամար
- Իրաքում և ընդհանրապես Մերձավոր Արևելքում
տեղի ունեցող իրադարձությունները որքանո՞վ են սպառ-
նում Հայաստանին: Ըստ տարբեր գնահատականների`
այն, ինչ սկսվել է «Իսլամական պետություն» խմբավոր-
ման ակտիվացմամբ, չի կարող ուղղակի կամ անուղղա-
կի ներգործություն չունենալ Հրվ. Կովկասի վրա:
- Կարծում եմ, որ ուղղակիորեն մենք այդ վտանգը
չենք զգում, բայց այն կա: Վտանգը պայմանավորված է
առաջին հերթին այն հանգամանքով, որ Հայաստանի
հարևաններն են ներգրավված այս հակամարտություն-
ներում: Մասնավորապես` խոսքն առաջին հերթին Թուր-
քիայի, ինչու չէ` նաև Իրանի մասին է: Եվ եթե ենթադ-
րենք` անընդհատ խոսվում է Իրաքի հնարավոր մաս-
նատման, Իրաքի բաժան-բաժան լինելու մասին, բնակա-
նաբար եթե ենթադրյալ քրդական պետությունը ստեղծ-
վի, ապա դա անմիջականորեն կարող է վտանգել Իրանի
և Թուրքիայի տարածքային ամբողջականությունը: Անհե-
ռանկարային է կարծես, բայց այնուամենայնիվ վտանգը
կա:
- Անհեռանկարային է կարծես, որովհետև գոնե սահ-
մանակից երկրները, որոնց տարածքները անպայման
ներառելու են ենթադրյալ քրդական պետությունը, ունեն
չբարձրաձայնված պայմանավորվածությո՞ւն ընդհան-
րապես քրդական պետության հնարավոր առաջանալու
մասին:
- Անշուշտ, բայց կա այնպիսի գործոն, ինչպիսին
շղթայական ռեակցիայի գործոնն է, երբ գործընթացները
շատ հաճախ դուրս են գալիս վերահսկողությունից, և
չնայած մշուշոտ հեռանկար է, բայց Իրանի տարածքում
քրդական խնդրի սրացումը կարող է շղթայական բերել
Ատրպատականի խնդրի սրացման, իսկ Ատրպատա-
կանը արդեն Հարավային Հայաստանի հետ սահմանա-
կից տարածք է, հաշվի առնելով Ղարաբաղի հետ սահ-
մանը, հաշվի առնելով Ադրբեջանի նկրտումները Իրանի
հյուսիսային նահանգների հանդեպ, այսպես կոչված`
Միացյալ Ադրբեջանի հեռանկարը: Այսինքն` այս տեսան-
կյունից, անշուշտ, վտանգ կա: Երկրորդ կարևորագույն
վտանգը, բնականաբար, այդ տարածքների հայ հա-
մայնքի գլխին կախված սուրն է: Ես չեմ չափազանցնում
ամենևին: Մասնավորապես Քեսաբի դեպքերը դրա ամե-
նավառ ապացույցն էին, ինչպես նաև հալեպահայության
ներկայիս վիճակը, ինչու չէ` նաև Հյուսիսային Իրաքում
Իրաքում«Իսլամականպետության»
գործունեություննանուղղակԻ
սպառնումէՀայաստանԻանվտանգությանը
Արևելագետ Վարդան Ոսկանյանը Իրաքի հյուսիսում ապրող եզդիների ֆիզիկական ոչնչացման իրական վտանգ
է տեսնում: Միջազգային հանրության պասիվ արձագանքը իրաքի եզդիների կոտորածին նա պայմանավորում է կեն-
սական շահերի բացակայությամբ:
Շարունակությունը՝ էջ 2
ԱԶԳՈՒԹՅՈՒՆՍ՝ ԵԶԴԻ, ԼԵԶՈՒՍ՝ ԵԶԴԻԵՐԵՆ, ԿՐՈՆՍ՝ ՇԱՐՖԱԴԻՆ
ԷԶԴԻԽԱՆԱԵԶԴԻՆԵՐԻ ԱԶԳԱՅԻՆ ՄԻՈՒԹՅԱՆ ՊԱՇՏՈՆԱԹԵՐԹ
2014
Նոյեմբեր
¹ 11 (123)
HOle, HOle, HOla, Silt'an ÿzîdê SOre
ÿzdîxane
miletê min-ÿzdî, zimanê min-ÿzdîkî, dînê min-þerfedîn
þerfedîn dînê
meye
Երկրորդ Լալիշ
կառուցել է
Միրզե Չոլոն

2. 2
հայության վիճակը, չնայած թվաքանակով փոքր են:
- 2003 թվականից ի վեր Իրաքում հայ համայնքը ուղ-
ղակի տրոհվեց, հյուծվեց և կարծես թե այլևս չկա:
- Ես կարծում եմ, որ Իրաքի տարածքում հայ համայնքն
այլևս ապագա չունի: Ցավով եմ դա նշում, բայց այդպես է:
Եվ երրորդ կարևոր հանգամանքը, որ կարող է ինչ-որ ազ-
դեցություն ունենալ Հայաստանում և Հայաստանի ներքա-
ղաքական կյանքի վրա, ինչու չէ` եզդիական հիմնախնդի-
րն է: Եզդիները այս վերջին օրերին Իրաքի հյուսիսում են-
թարկվեցին ցեղասպանության, և շարունակվում է այդ գոր-
ծընթացը: Բնականաբար, Հայաստանում մենք ունենք մե-
ծաթիվ եզդիական համայնք, ընդ որում` նվիրյալ եզդիա-
կան համայնք, Հայաստանի քաղաքացիներ, որոնց նկատ-
մամբ մենք պարտականություններ ունենք: Այդ տեսանկյու-
նից նրանց նկատմամբ անուշադրության դրսևորումը, ան-
սիրտ մոտեցումը անթույլատրելի է, և ես կարծում եմ, որ թե
պետական, թե հասարակական մակարդակներով և հատ-
կապես հասարակական մակարդակներով, որովհետև
Հայաստանի պետությունը, ցավոք սրտի, իրադրության
վրա ազդելու լծակներ չունի, պետք է կազմակերպեն զա-
նազան բարեգործական գործողություններ:
- «Ալ-Քաիդա՞ն» է վտանգավոր, թե՞ «Իսլամական պե-
տությունը»:
- Չարի և ավելի մեծ չարիքի խնդիր է:
- Մենք այսօր ավելի՞ մեծ չարիքի առաջ ենք կանգ-
նած:
- Բնականաբար, որովհետև ինչ-որ առումով կարելի է
ասել, որ «Ալ-Քաիդան» ավելի վերահսկելի է ներկա պայ-
մաններում և ավելի թուլացած: Բայց այս կազմակերպու-
թյունը, որը, իմիջայլոց, դուրս է եկել հենց «Ալ-Քաիդայի»
ծոցից, այսօր ունի հսկայական միջոցներ, ընդ որում` սե-
փական միջոցներ:
- Որտեղի՞ց այդ միջոցները:
- Մոսուլի գրավումից հետո միայն 400 մլն դոլարի
բանկային միջոցներ անցան այս կազմակերպությանը, և
այն փաստորեն հիմա ամենահարուստ ահաբեկչական
կազմակերպությունն է:
- Այսինքն` արտաքին ներարկումներ, օրինակ` Սաու-
դյան Արաբիայից չկա՞ն:
- Դժվար է ասել: Համենայնդեպս, նախկինում եղել են,
հիմա դժվար է ասել: Իրենք այդ արտաքին ներարկումնե-
րի բացակայության դեպքում էլ այլևս ունակ են, որով-
հետև ունեն նախ այդ առևանգված միջոցները և երկրորդ՝
մասնակցում են նավթի առևտրի սև շուկային: Նավթաբեր
այդ տարածքներից նավթը վաճառվում է` իմիջիայլոց
Թուրքիայի միջնորդությամբ և զանազան գերտերություն-
ների թողտվությամբ, որովհետև կարելի է փակել այդ
ուղիները, ինչպես ասում են` ջրի գնով:
- Այնպիսի տպավորություն է, որ արմատական իսլա-
միստներն այսօր հավաքվում են Իրաքում, որ բոլոր ար-
մատականներին փորձում են հավաքել մի տարածքում և
ոչնչացնել:
- Դժվար թե նման միտված քաղաքականություն լինի:
Դժվար է պնդել, որովհետև իսլամիստները չեն վերացել
ոչ Աֆղանստանի տարածքում, ոչ Սիրիայում, ոչ էլ հնա-
րավոր է այսպիսի ռմբահարումներով նրանց արմատա-
խիլ անել: Այս «Իսլամական պետությունը», ցավոք սրտի,
այնպիսի շոշափուկներ է տարածել Իրաքի և Սիրիայի
սահմանային հատվածում, որ նրանց կետային հարված-
ներով ոչնչացնելն անհնարին է: Ընդ որում` չի խոսվում
այն մասին, որ նրան շատ հաճախ աջակցում է նաև բնակ-
չությունը: Իրաքի սուննիական շրջաններում այդ կազմա-
կերպությունն ունի նաև բնակչության աջակցությունը:
Բնակչություն, որ հոգնել էր նախկին վարչապետ Ալ-Մա-
լիքիի շիական թևը ներկայացնող քաղաքականությունից,
որը հոգնել էր ամերիկացիներից, քրդերից, կոպիտ ասած`
հոգնել էր ամբողջ աշխարհից: Նրանց համար սա ինչ-որ
կարգ ու կանոն բերող կառույց է: Կարգ ու կանոն է այսու-
հետ, դա մեզ համար է անընկալելի կարգ ու կանոն, բայց
Իրաքի շատ տարածքներում տեղաբնակների համար
շատ ընկալելի է, որովհետև նրանք սուննի մահմեդական-
ներ են: Անշուշտ, հետագայում դժգոհություններ կլինեն,
բայց այս խառնաշփոթի մեջ այդ կառույցը սուննիական
բնակչության համար բերում է որոշակի կարգ ու կանոն:
- Առանց այդ բնակչության աջակցության դժվար կլի-
ներ այսքան մեծ հաջողություններ ձեռք բերել:
- Անշուշտ, կան վարձկաններ, բայց կա օժանդակու-
թյուն, կա Իրաքի նախկին բանակի սպաների օժանդա-
կություն: Չեմ կարծում, որ Ալ-Բաղդադին կամ նրա շրջա-
պատը ունեն ռազմական ծրագրավորման հնարավորու-
թյուններ: Նրանք կարող են պատրաստ լինել «Կալաշնի-
կովից» տարբեր ձևերով կրակելուն, բայց ծրագրել քա-
ղաքի գրավում, չեմ կարծում` նման պատրաստություն
անցած լինեն: Եվ դա անում է Սադամի բանակը:
- Հնարավո՞ր է, որ «Իսլամական պետության» դեմ
պայքարը միավորի Ասադին և Օբամային:
- Շատ դժվար է ասել, որովհետև Ասադը հռչակվել է,
ամերիկյան տերմինով ասած, «շատ վատ տղա»: Եվ հի-
մա միանգամից շրջադարձը բավականին բարդ կլինի:
- Գոնե դե ֆակտո:
- Եթե դե ֆակտո նայելու լինենք` անշուշտ, Ասադը
«Իսլամական պետության» դեմ պայքարում ԱՄՆ դաշնա-
կիցն է: Հիմա հարցն այն է, թե ինչքանո՞վ է ԱՄՆ-ն ուզում
այս կառույցի վերջնական ջախջախումը: Արդյոք այդ ա-
վիահարվածներն ուղղված են կառույցի վերջնակա՞ն
քանդմանը, թե՞ նրան սաստելուն, որպեսզի հնարավոր
լինի նրանց հետ խոսել և հետագայում համագործակցել:
Եթե ուղղված է կառույցի վերջնական կազմաքանդմանը`
անշուշտ, Բաշար Ալ-Ասադը կարող է կարևոր դաշնակից
լինել, ինչպես նաև Իրանը:
- Իրանը կարծես շատ զուսպ է: Ողջունում է Իրաքի
գործողությունները, նոր կառավարության ղեկավարի
առաջադրումը, բայց շատ ակտիվ չի փորձում ներգրավ-
վել` այնքան ակտիվ, ինչքան ներգրավված էր սիրիական
հակամարտության մեջ:
- Իրանին շատ հաճախ չեն ուզում խաղադաշտ թող-
նել: Իրանին, թող վատ չհնչի, կարելի է լավ իմաստով,
կարգել տարածաշրջանի ժանդարմ, և այդ դեպքում
Իրանը, լինելով տարածաշրջանային պետություն, կկա-
րողանա դառնալ կայունացնող առանցք, որն ունի ազդե-
ցության խոշոր լծակներ թե՛ Իրաքում, թե՛ Սիրիայում, թե՛
Լիբանանում, թե՛ նույնիսկ Պարսից ծոցի երկրներում, թե՛
Եգիպտոսում: Այն դերը, որ չկարողացավ կատարել Թուր-
քիան, կարծում եմ, որ պետք է վերապահվի Իրանին:
- Ինչո՞ւ մեր եղբայր եզդիները այսպիսի իրականու-
թյան առաջ կանգնեցին իրենց հայրենիքում:
- Ցավոք սրտի, այդքան էլ պարզ չեն այն պատճառնե-
րը, թե ինչու եզդիները թողնվեցին բախտի քմահաճույքին:
- Առաջին արձագանքն այսպիսին է՝ «որովհետև
նրանք Գրքի ժողովուրդ չեն»: Ալ-Բաղդադիի ուսմունքի
համաձայն՝ այդպիսին են նաև հրեաներն ու քրիստոնյա-
ները, այսինքն` այդ ծայրահեղականությունը ունի նաև հե-
ռուն գնացող միտումներ:
- Ալ-Բաղդադիի ուսմունքը զուտ շիրմա է: Ես համոզ-
ված եմ, որ եթե Ալ-Բաղդադիի կենսագրությունը նայենք`
նա երիտասարդ տարիքում նույնիսկ ալկոհոլային խմիչք
օգտագործած կլինի: Եզդիներին կոտորում են նրա հա-
մար, որ նրանք այլադավաններ են, բայց տարօրինակ էր
քրդական ուժերի դիրքորոշումը: Քրդական շատ ուժեր,
պատմաբաններ հայտարարում էին, որ եզդիները պահել
են քրդերի նախասկզբնական կրոնը, ինչը, անշուշտ,
իրականության հետ կապ չունի: Այնուամենայնիվ, քրդա-
կան փեշմարգան, որ զինված էր, մարտ տալու հնարավո-
րություն ուներ, ուղղակի թողեց եզդիներին: Այստեղ ավե-
լի խորը խնդիրներ կան: Հնարավոր է, որ դա միտումնա-
վոր արվեց, որովհետև ոչ մի կասկած չկար, որ եթե
նրանք մուտք գործեն, եզդիները այդ տարածքներում
չէին կարողանա ապրել, որովհետև պայմանը սա էր՝ դա-
վանափոխ լինել կամ կոտորվել, ոչնչացվել: Ես համոզ-
ված եմ, որ շատ անգամ դավանափոխ լինելուց հետո էլ,
միևնույն է, ոչնչացվելու էին, որովհետև ծրագիրը դա էր:
Եզդիական այդ հսկայական տեղահանությունը տեղի
ունեցավ, և շատ դժվար է ասել` արդյոք եզդիները ետ վե-
րադառնալով կկարողանա՞ն ստանձնել իրենց նախկին
դերակատարությունը այդ տարածքներում: Ինչու, որով-
հետև եզդիներն ու ասորիները պահանջում էին, որպեսզի
Նինվեի տարածքում եզդիա-ասորական էթնիկ դավանա-
կան այդ փոքրամասնության համար մի ինքնավարություն
ստեղծվեր: Այժմ բնակչության դուրս գալով այդ հարցն էլ
կարծես կփակվի:
- Հետաքրքիր է, որ արևմտյան երկրները, մասնավո-
րապես Ֆրանսիան, պատրաստակամություն են հայտնել
ընդունել երկրի քրիստոնյա բնակչությանը, բայց եզդինե-
րին ընդունելու հայտարարություն, որևէ պատրաստակա-
մություն չի հնչել:
- Ես կարծում եմ, որ դա ինչ-որ առումով դեմագոգիկ
քայլ է: Ինչու, որովհետև Ֆրանսիան ունի բնակչության
խնդիր: Իրենց ձեռնտու է բերել Իրաքի խաղաղ, աշխա-
տասեր ասորիներին և իրենց երկրում տեղավորել` այս-
պիսով հակակշռելով Աֆրիկայի նախկին ֆրանսիական
գաղութներից, արաբական երկրներից մուտքը: Այնինչ
իրական մարդասիրությունն այն կլիներ, որ տեղում մարդ-
կանց անվտանգությունն ապահովվեր, ինչը անում էր
այդքան սատանայականացված Սադամ Հուսեյնը: Սա-
դամ Հուսեյնի օրոք Իրաքում 1,5 մլն քրիստոնյա կար,
այժմ կես միլիոն էլ չկա:
- Այս ամենը որքանո՞վ եք կապում Միացյալ Նահանգ-
ների Մերձմերձավոր Արևելք ծրագրի իրագործման հե-
ռանկարի հետ:
- Իրականում այս Մերձմերձավոր Արևելքը ղեկավա-
րելի քաոսի տեսություն է և իրականում ցույց տվեց իր
անարդյունավետ սնանկությունը: Հյուսիսային Աֆրիկայի
երկրներում մենք տեսանք, որ Եգիպտոսի զինվորակա-
նությունը կարողացավ հաղթահարել այդ ճգնաժամը և վե-
րադարձնել երկիրը բնականոն ուղեծիր, Լիբիան ցեղային
պատերազմներով տրոհված երկիր է, Սիրիան նայեք,
Իրաքը նայեք, Աֆղանստանը նայեք:
- Այսինքն` այս բոլորը կախված են Միացյալ Նահանգ-
ներից` թե՛ ֆինանսական, թե՛ քաղաքական, թե՛ այլ առում-
ներով. նրանց հյուծել, ոչնչացնել այն աստիճան, որ կառա-
վարումը դառնա անխուսափելի, և դառնան կառավարելի:
- Հնարավոր է, բայց արևելյան հայտնի ջինի օրինակը
բերենք. եթե դու շշից բաց թողեցիր այդ ջինին, նա կարող
է քո 1-2 ցանկությունն իրականացնել, բայց երրորդը կա-
րող է իրականացնել սեփական ցանկությունը, որն ուղղա-
կիորեն քեզ կոչնչացնի: Այս առումով, հենց նույն «Իսլա-
մական պետության» օրինակը ցույց է տալիս, թե կառա-
վարելի կառույցը ինչպիսի հաջողությամբ կարող է դուրս
գալ անկառավարելի մակարդակ, և բնականաբար, Մեր-
ձավոր Արևելքից հետո հատկապես Եվրոպան չի կարող
իրեն ապահովագրված զգալ: Այն բոլոր իսլամիստական
հոսանքները, որ եկել այստեղ պատրաստություն են տե-
սել, ի վերջո, բոլորը չեն սպանվելու, դրանց տոտալ ոչն-
չացում չի կարող լինել, դրանք վերադառնալու են իրենց
երկրներ: Դրանք մեծ չարիք են դառնալու հենց Եվրոպայի
կենտրոնում: Այսինքն` խաղալ կրակի հետ, լուցկին վառել
և ենթադրել, որ այդ կրակը գալու է մինչև քո տան շեմը և
հանգչելու է՝ շատ վտանգավոր քաղաքականություն է:
- Ի՞նչ պետք է անի Հայաստանն այս տեսակետից:
- Անձամբ իմ կարծիքով` եզդիական կազմակերպու-
թյունների հետ միասին հայ հասարակական կազմակեր-
պությունները, պետական կառույցները կարող են որոշակի
քանակությամբ եզդի ընտանիքներ ընդունել Հայաստա-
նում: Այստեղ խնդիր կա, որովհետև եզդիների մեծ մասը
չունի անձնագիր, որպեսզի կարողանա ճամփորդել: Այդ
մարդիկ գյուղերից փախել են լեռներ և չունեն փաստաթղ-
թեր: Կարելի է Հայաստանի ամեն եզդիական գյուղում ըն-
դունել 5 եզդի փախստական ընտանիք: Ես չեմ կարծում,
որ հայերի անվտանգությանը սպառնալիք լինի նույնիսկ
100 հազար եզդի և ասորի փախստականների ընդունումը:
- Դուք իրակա՞ն եք համարում այդպիսի հնարավորու-
թյունը:
- Ես կարծում եմ, որ աշխատանքի դեպքում հնարա-
վոր է դրան հասնել: Ըստ որում` պետություն, հայ հասա-
րակություն, եզդիական կազմակերպություններ դաշինքի
դեպքում առնվազն հնգական ընտանիքներ հնարավոր է
տեղավորել Հայաստանի գյուղերում, ադապտացնել,
դարձնել ՀՀ լիարժեք քաղաքացիներ:
www.1in.am

3. 3
Եզդիական ազգային, ժողովրդական «մերանի»
ժանրի երգերի բառերն ուղեկցվում են երաժշտությամբ՝
այն ֆոլկլորային ժանրի տեսակներից է, որն ձևավորվել
է պատմական զարգացման ընթացքում: «Մերանի»
երգերը իրենց մեջ ընդգրկում են ժողովրդի հերոսական
սխրանքի իրական պատմությունները, քաջությունն ու
նրա պաշտպանների արիությունը: Վերոնշյալ ժանրը
չենք կարող համարել, որպես տոնական կամ ուրախ,
քանի որ այս երգերի ի սկզբանե նպատակն է պահպանե-
լու պատմական հիշողությունը, բանավոր տեսքով, բեր-
նեբերան փոխանցվելով սերնդե-սերունդ, մինչև մեր ժա-
մանակներ: Հատկանշական է նշել այն, որ վերոնշյալ
եզդիական ազգային երգի միջոցով բազում իրական
պատմական իրադարձությունների մասին ենք մենք տե-
ղեկանում, որոնք պատմության ընթացքում տեղի են ունե-
ցել, և որոնցում պարզ երևում է եզդի ժողովրդի քաջ զա-
վակների արիությունը, տեղեկանում ենք իրենց ժողովր-
դին փրկելու և թշնամիների դեմ պայքար մղելու հերոսա-
կան մարտերի, նրանց ավանդի և տարբեր ժամանակա-
շրջանում եզդիների իրադրության մասին:
«Մերանի» եզդիական ազգային երաժշտության ժան-
րի երգերը կատարվում են դանդաղ, չափված տեմպե-
րով՝ եզդիական ազգային սուրբ երաժշտական գործիք
համարվող, եզդիական հոգևոր աղոթքների ժամանակ
հնչեցվող - «Բլուր (бьлур)»-ի հնչյունների ներքո, այսօրվա
դրությամբ նաև դուդուկի (мәйa), սազի (т’әмбур) և այլ
երաժշտական գործիքների նվագակցությամբ: Ի դեպ
Բլուր և դափ (дәф) երաժշտական գործիքները, որպես եզ-
դիական սուրբ գործիքներ, փորագրված են Իրաքի հյու-
սիսային մասում գտնվող եզդիների գլխավոր սրբավայր՝
Լալըշի պատերին և որոնք պարտադիր նվագվում են
սուրբ աղոթքների հնչեղության ներքո եզդիական մի
շարք կրոնական և ազգային տոների ժամանակ: Վերա-
դառնալով եզդիական «մերանի» երաժտության ժանրին,
նշենք, որ վերոնշյալ երգերի ժամանակ հաճախ նրա
ունկնդիրների մոտ առաջանում է հանգստության, ան-
դորրի և բարձր հոգևոր զգացողության սկիզբ: Եթե եզդի-
երենից բառացի թարգմանենք «ստրանե մերանի» (стрaнe
мeрaни), ապա թարգմանությունն հետևյալը կլինի՝ ստրան
- երգ, մերանի - տղամարդկային, ինչից հետևում է, որ վե-
րոնշյալ ժանրը հիմնականում կատարում են տղամար-
դիկ, որոշ բացառություններով նաև կանայք: Սակայն
պետք է նշել նաև այն, որ «մերանի» բառն եզդիական
բանահյուսություներում օգտագործվում է նաև որպես քա-
ջարի, արիաբար իմաստներով, որից հետևություն, որ այն
կարող է կրել նաև այդ իմաստները, որը և հանգում վե-
րոնշյալ ժանրի բուն նպատակին, այսինքն պահպանելու
պատմական փաստերը, որի ընթացքում եզդի ժողովրդի
քաջ զավակները՝ տարբեր պատմական իրադարձու-
թյունների ժամանակ, հերոսացել և արժանացել են ազգի
բարձր գնահատանքին:
Այս ժանրի հայտնի կատարողներից երևի թե հատ-
կանշական է նշել եզդի ժողովրդի հարգանքն ու սերը
վայելող՝ Շարոե Բըրոյին (Шәрoe Бьрo), Մաջիտե Ֆարը-
զին (Мәщитe Фaрьз), Հասանե Գոգոյին (Һ’әсәнe Гoгo), փիր
Ալի Համադին (п’ир Ә‘лиe Һ‘әмәд), Շըբլիե Չաչանին
(Шьблиe Чaчaн), Մամե Սլոյին (Мәмe Сьлo) և այլոց:
Դեռևս 1800-ականներին եզդիների Հասընիների 26-րդ
ցեղապետ, հետագայում Հայոց առաջին խորհրդարանի
պատգամավոր Ուսուբ բեկին Սուրմալու գավառի Ասլան-
լու տարածաշրջանում այցելելության էր գնացել Սողոմոն
Սողոմոնյանը, ապագա մեծն Կոմիտասը, ով շատ մտե-
րիմ է եղել Ուսուբ բեկի հետ և նոտայագրել 12 եզդիական
ազգային «մերանի» երգեր:
Ի դեպ նշենք, որ շատ դեպքերում «մերանի» ժանրը
կոչում են եզդիական դասական երաժշտություն:
Խդր Հաջոյան
Հոկտեմբերի 21-ին Իրաքի հյուսիսային մասում
գտնվող եզդիների բնօրրան Շանգալի Սիբա շեխ Խըդըր
և Թել Ըզեր գյուղերի մոտակայքում, Կուբլաթի տարած-
քում տեղի ունեցած կատաղի մարտերի արդյունքում հե-
րոսաբար ընկավ եզդի ժողովրդի արժանավոր զավակ,
ծնունդով Շանգալի Սիբա շեխ Խըդըր գյուղից, հոգևոր
դասի ներկայացուցիչ (շեխե մալա Շամսանիե, շեխե Ֆար-
խադինա), եզդիական Շանգալի ինքնապաշտպանական
ջոկատի հրամանատար՝ Խեյրի Մըրադ շեխ Խըդըրեն:
Նշենք, որ նա հարգի ու հայտնի ընտանիքից է եղել և
գյուղը նրա պապի` շեխ Խըդըրի անունով է կոչվել:
Նրա հուղարկավորությանը մասնակցում էին բարձ-
րաստիճան պաշտոնյաներ, եզդի հրամանատարներ և
մարտիկներ: Նրա հիշատակը միշտ վառ կմնա իր ժողո-
վրդի սրտում: Եզդիների ազգային միությունը՝ ի դեմս
միության նախագահ Ազիզ Թամոյանի և միության
անդամների, իր խորին ցավակցությունն է հայտնում Խեյ-
րի Մըրադի ընտանիքի անդամներին, հարազատներին,
ինչպես նաև ողջ եզդի ժողովրդին, քանզի նա զոհվեց
հանուն իր ժողովրդի պաշտպանության։
եզդԻական ազգայԻն երգերը
(Стрaнeмeрaни)
ՀերոսաԲար ընկավ
ԽեյրԻ մըրադ ՇեԽ Խըդըրը
Երևանում օրերս «Կատարողական արվեստի հա-
մաշխարհային ասոցիացիան» ներկայացրեց «ԿԱՏԱՐՈ-
ՂԱԿԱՆ ԱՐՎԵՍՏԻ ԱՇԽԱՐՀԻ ԳԱՎԱԹԸ», որին մաս-
նակցելու համար Երևանում էին մասնակիցներ թե´ օտա-
րերկրյա պետություններից, թե´ Հայաստանի 5 ազգային
փոքրամասնություններից` եզդիական, ասորական,
հունական, հրեական և վրացական համայնքների ներ-
կայացուցիչները՝ ներկայացնելով երաժշտական և պա-
րային համարներ: Մրցույթում եզդիական համայնքը ներ-
կայացնում էր եզդի ժողովրդի վաստակաշատ երգիչ
Համիկ Թամոյանը, որը կատարեց իր հեղինակային երգը`
նվիրված Շանգալին։ Նրա հագին կար շապիկ, որի վրա
գրված էր «Փրկեք եզդիներին, կանխեք եզդիների ցեղաս-
պանությունը ԻԼԻՊ-ի կողմից» արտահայտությունը, որով
նա իր բողոքի ձայնն էր արտահայտում երգի միջոցով։
Բարձր վարպետությամբ մատուցելով երգը, նա դարձավ
գալա համերգի մասնակից։
Նա «ԿԱՏԱՐՈՂԱԿԱՆ ԱՐՎԵՍՏԻ ԱՇԽԱՐՀԻ
ԳԱՎԱԹ»-ի մրցույթում ֆոլկլորային ժանրի 25-ից բարձր
տարիքային խմբում գրավեց 1-ին պատվավոր մեդալը,
որը հանձնեց «Աշխարհի կատարողական արվեստի
ասոցիացիայի» նախագահ Արման Ղուկասյանը։
Սաբրինա Թամոյան
կատարողականարվեստԻաՇԽարՀԻգավաթը

4. 4
www.facebook.com/YezidiNationalUnion
E-mail khdr.yezid@gmail.com
www.yezdistan.blogspot.com
ՀԻՄՆԱԴԻՐ ԵՎ ՀՐԱՏԱՐԱԿԻՉ`
ԵԶԴԻՆԵՐԻ ՁԱՅՆ ՍՊԸ
ՏՆՕՐԵՆ` ԱԶԻԶ ԹԱՄՈՅԱՆ
ԽՄԲԱԳԻՐ` ԽԴՐ ՀԱՋՈՅԱՆ
Թերթը հրատարակվում է պետական
աջակցությամբ:
Մեր հասցեն` Երևան 23, Արշակունյաց 2, 12-րդ
հարկ, 7-րդ սենյակ, բջջ.` 094 55 87 18
Գրանցման թիվը` 1164 տպագրական մամուլ,
տպաքանակը` 500, գինը` պայմանագրային:
Թերթը տպագրվում է ՙՍամարկ՚ ՍՊԸ
տպարանում
ք. Երևան, Կ. Ուլնեցու 57, հեռ.` 24-75-50
met’a min îdî
bengzê me vekirbû,
h’ewasa me berbi qew-
mandinê sala 1918-a
anîbû, dima em ewê
mecbûrkin, wekî
mer’a gilîke. ez
divêm mecbûrkin,
çimkî her carekê,
çaxê ewê mala bavê
xwe, bav û birê xwe,
zelûlî, qir’, r’ev û
beza sala 1918-a bîr
danîn, nîvê e’mirê
wê diçû: gilîdikir,
pêr’a jî dik’ewgirî,
xweda diqicqicî,
îlahî, çaxê be’sa birê wêyî herîh’izkirî- kalkê minî
H’ûtî, dihate ort’ê. met’a min, mîna h’ezara k’ölfetê
ÿzdîa, gele derd û köl dîtibûn.
- Go, r’om tê, bir’evin,- ewê destbi gilîa kir. mîna
gör bik’eve nava kerê pêz- pez bisilike, bir’bir’îve: ösa
hate serê cime’ta me. me tiþtê k’aþêva sivik, lê
qîmetva biha, li e’rebanê bardikir: nivîn, ew jî- ne
giþk, xalîçe, çend derdanê sifir, simawir. H’ûtîê birê
min, ç’e’vê min bin axa wî k’eve, e’yarekî pênêr-toraqê,
k’ûpe r’ûn, t’orbê de’n, mêþokê ar, zêde hilnedida. ev
giþk- bona e’bûrkirinê. nava dö-sê seh’etada 15-20 malê
þîrink’öyê barkirin û berê xwe dane Qersê. em t’eze
ji gönd derk’etibûn- wêda emençayîrya hatin: giþk
qewm-pismamê me. de îcar mêra xwe hev digirt, derd û
kölê xwe hevr’a gilîdikirin, me- jina, qîz û bûka jî-
hev, û em ser hevda digiryan. em hatin, ber
t’irmaþênêr’a derbazbûn.
em ÿp’êceyî çûn, îcar cime’ta göndê ÿzdîaye
mayîn hat, gihîþte me: þatirog’lîê, Qozilcîê,
Qereqela Baro, eyla Sinco, Qizilqolê, dûzgêçîê,
ÿngik’öyê, dîgor’a ÿzdîa, Bacelîê, Sûsiz, taþnîka
Çöxr’eþa, H’esencano, Sîçanê, Sog’it’lîê. lê tirs
û xof dilê meda bûn. deqa-deqê em hîvîya eskerê
r’omê bûn.
Bihata- îdî xilazbûn t’önebû. me hew bala xwe
dayê: lawkê me witya ji Qozilcê, eva îvê meyî
Silo, r’ostemê H’esen, tajdanê Xalit… giþke bi
t’iving, patron, patrontaþ… mala bavê îsko
þewitî: mîna ezrahîl, mêriv sawê kölê jê
dik’þand.
- Hûtî, gele lawika,- îsko got, qet þayîþa
mek’þînin, bajon, îzna xwedê em nahêlin nav-
namûsê me p’êpesve. eger cerd û cerdbaþî hatin: ez
bavê Bag’ço, mêralîme. Hûn bêjin: esker li me
dernek’eve…
Wanr’a jî xwedê r’e’me…
3.
…em k’etin nava Qersê. na,- met’a min gilî anîn
bîra xwe,- h’eta Qersê em çûne Çeqmaqa, göndekî mel-
egana. malþewitîya îcar çawa der- bazdikirin.
Ot’axê wan, dervava jî, höndör’va jî- k’ilskirî, çîl
û qerqaþ. lê tewlê ç’êleka? te av li selê wankira-
dîsa ösa zelal dima: ösa t’emizbûn. lê mîna ermenîa
ne dilovan bûn. em ber malekê hêwirîn. anîn somîkî
qerqaþ dane me. H’ûtî nehiþt. r’aste, nanê me hebû,
lê ç’e’vê giþka wî somîda ma.
- Hê ne wexta p’arsêye,- H’ûtî gote me,- k’engê
arvanê me xilazbû, wî çaxî- ne þerme, p’ars e’lîda
maye. em- ÿzdîya, zû dest ji hev berdidin. Ösa ne
r’inde, Xwedê jî xweþ nayê.
em k’etin nava Qersê: h’er’î, ç’eqil-çom. Çayîr û
çîmanê êra me dûr man.
em jî, zar’ jî birçî bûn. “Gelo, derî li me wê
vekin, wê vê heydadê, hewar-hêwirzêda me qebûlkin?
yan nefereke malê wê derê derva bêje:
- Bavê min ne li male”.
- ez dilê xweda fikirîm, çaxê dengê H’ûtî h’isyan
û zar’eke donzdeh- sêzdeh salî derî vekir. evê te ç’e’v
H’ûtî k’et, þabû, paþê me, e’reba me nihêr’î, û h’eta
H’ûtî dixwest pirs-pirsyara jê bêke, r’evî höndör’.
H’eyatêda bû qerebalix. me hew nihêr’î: mêrekî
çaxê H’ûtîr’a, lê- bejnêda kin, weke pêncî salî
hebû, jineke zirave, bilinde çaxê wîr’a, pênc-þeþ
zar’ê ser hev, bin hevr’a derk’etin.
mêrik xwe avîte p’êsîra H’ûtî û, mînaî meriv
birê xweyî te’mê dê û bavê pey xerîbya gele salar’a
bivîne, ew h’emêzkir. Jinikê bi þermoketî destê
xwe dirêjî H’ûtî kir, gotê:
- Xêr hatî, ser ç’e’va, ser serar’a hatine. H’ûtî
vebeþirî, cava wê da.
- ez jî we xêr bivînim, lê xêr ji xêrêr’a divê:
“wêde her’e”. Bala xwe didnê em bûne mihacir, serê
r’iya k’etine,- H’ûtî cab da.
- diqewime, dinya mezine, ösa jî diqewime,-
mêrik wa ber dilê H’ûtîda hat. me wê demê xem û
xiyalê xwe bîrkirin.
- Xwedê,- met’a min mîna xwe cara serê xwe hevraz
kir û döa’ kirin,- eger martîros û jin sag’in, tö
îman-ag’retê bidî wan, eger mirine: r’e’me li wanve.
- lê kör’ û qîzê wan?.. min pirsî.
- kör’ û qîzê wan jî… þems piþtovanê wanve,
dûmka wan dirêjve. Paþê, çaxê em çûne þeher,
t’ivlîsê, H’ûtî gelekî pey salix-sûlixê martîros û
neferê martîros k’et, lê nedît. H’ûtî bû… r’e’ma
dilê wî.
eme t’ivlîsêda hêsîr-belengaz bûn, lê hew dini-
hêr’î, wê yekî ÿzdî yanê ermenî danî malê,…
5.
Çendekî em mala martîrosda man. r’okê H’ûtî ji
nava þeher hat, got:
- Hatna eskerê r’omê derew derk’et. divên,
e’vdilmecîtê xarzîa jî gotîye: “Bira xalê min
miqatî xwevin, h’eta ez xwe bi wanr’a dighînim”.
- e’vdilmecît k’ê bû?- zar’ekê dîsa gilîê met’a
min bir’î.
- e’vdilmecît xarzîê ÿzdîa bû, dya wî ÿzdî bû.
Jêr’a digotin e’vdilmecîtê bavÿzdî. mêrekî
zoribû, alaya wî hebû. k’ê diwêrbû tirsa
e’vdilmecît ser sama ÿzdîa k’eve. r’omê zanibû
e’vdilmecît xîreta ÿzdîa dik’þîne, mola me dike,
loma alaya wî þand cîkî dûr. Pey çûyîna wîr’a
hêja qir’a ÿzdya anîn.
e’vdilmecît nêzîk bûya, qe serê kara lolo ÿzdîkî
xûn nedibû.
me r’ya qonaxekê qedand- paþê sive li me r’onbû.
k’oçê ÿzdya bûn- dik’iþyan.
r’aste, ç’irûsya þabûnê k’etibû dilê me: em
vedger’yane ser mala xwe, ocaxa xwe, tendûra xwe, lê
sawa hatina eskerê r’omê, tirs û xofa cerd û cerd-
baþîa ji dilê me dernedik’etin. loma jî em bi
fesal, göhê me h’iþyar, vedger’yan, ç’e’vek me bibû
çar ç’e’va. em lap qödûm k’etin, çaxê r’êva r’astî
e’cêveke giran hatin: ber kendalekî me þinyazê neh-
deh meriva dît. k’ivþbû köþtîê t’ezebûn.
Birînê mêra ê gölla bûn, lê k’ölfet dabûn ber þûr
û qima. k’ivþbû, wekî mêra bi wanr’a þer’ kiribûn,
þêr’da hatibûn köþtinê, lê peyr’a ewana hatibûn,
zölma giran anîbûn serê qîz û bûka. ÿzdî bûn. ez
divêm, H’ûtî mêr naskirin, lê qest- bende xwe xamî
avît, mer’a negot, wekî neve derd.
me çiqa r’anêzîkayî gönd dikir, haqa sebra me
kêmbû. “Gelo, pey mer’a kes k’etîye mala me, göndê
me? te hew dî sörmanîa göndê dorana hat û- k’etê.
îcar k’ê karibû ew derxistana. dengê xwe bikira-
köþtin bû, nekira: tê çolê bimayî”.
7.
r’ojeke biharêye xweþ bû, te’vê diqijiland. Göl
û sosin li mêrgê P’ampê ser’idîbûn, qîç’ik dikirin.
t’elal k’etin nava gönd, gazî cime’tê kirin, wekî
bêdera ort’a göndda berevvin. Go: “e’mir ji p’aþê
r’omêyî herî mezin hatîye, wê e’lamî cime’têkin.
me înadikir. yekê jî: h’eta hingê r’omê çi danî serê
ÿzdya, bi destî e’þîrê danî serê ÿzdya. Cime’tê digo,
wekî dewlet, e’skerê r’omê haj qir’a ÿzdya û ermenîa
t’öne, ew destê xwe nade r’ia’tê, hêsîr. tö nevê giþk
kirê r’omêne. ÿ, me çi zanibû, cime’ta nexwendî,
nezan, haj baê dinê t’öne. def û zör’ne li bêderê lê
dik’et. Giþk, jini-mêrî, kirin govendê. dîtin
cime’t giþk nehatîye, îcar esker k’ete nava mala:
wekî mêr h’evt tevekê binê e’rdêda bûna jî, derdix-
istin, danîn. Çaxê me evder dît, hêja tê derxist,
wekî ev berevkirin ne bi xêrêr’ane. dilîstin, lê
weyî li wê lîstinê: giþka r’eng avîtibû, qödûm
k’etibûn. esker jî, çiqa diçû, zêdedibû. niþkêva
dengê def û zör’nê dane bir’înê û gotin: “mêr xwe
bidin alîkî, jin- alîkî”. zîwîn, zûkîn k’ete
cime’tê. esker bi niza û t’ivinga xwe da ort’a jin-
zar’a û mêra. k’îjanê pêþda diçû, pê qönt’ag’ê t’ivin-
ga lêdixistin. e’lî jî nava wanda bû. þîn û girîê
mebû, lê ew jî dûrva ber dilê meda dihat.
- lao, met’a min zarî bû,- we çima ev gilî kirin
bîra min?
- erê, ç’e’vê min kirin bin p’îê wî,- met’a min bi
girî got,- e’lî birin. Gelek birin. îcar mêrê çawa,
xortê çawa. Her mêrekî- sed mêrî. ew birin bû, çûn û
kes, xênji vî Ûsvê kör’apê min, Ûsvê meyî H’esen û
e’vdîê þero ji Qizilqölê veneger’ya.
К’ьтева дeрсхана зьман у e’дeбйeта эздики
к’ома 8-а, бeлг 80-82
ît’Bar
(p’arek)
Wezîrê eþO
(1934)