The Ezdikhana newspaper of Yezidi National Union org. Director - Aziz Tamoyan Chief Editor - Khdr Hajoyan http://facebook.com/YezidiNationalUnion

1. ++00--==EE22::==EE;;AAJJ //00..33 44//00==EEAAJJ //00..33//DD//;; 66DD==;;AAJJ <<++DDGG++..33;;
//00..33;;//DD33 ++00--++::33;; 9933==EE22::++;; ??++<<CC==;;++22//DD22
2015
(13 )
Երկրորդ Լալիշ
կառուցել է
Միրզե Չոլոն
Օգոստոսի 3-ին, Հայաստանի եզդի համայնքի
ներկայացուցիչները՝Եզդիներիազգայինմիությաննա-
խագահԱզիզԹամոյանիգլխավորությամբայցելեցին
ՀՀԱրմավիրիմարզիԱկնալիճիեզդիականհոգևոր
կենտրոն,ոգեկոչելուԻրաքում«Իսլամականպետու-
թյան»կողմիցիրականացվողեզդիներիցեղասպանու-
թյանմեկտարին։Եզդիհամայնքիներկայացուցիչները
ծաղիկներ դրեցին 20-րդ դարի սկզբին Օսմանյան
Թուրքիայում կոտորված, Մեծ եղեռնի 100 ամյակին
նվիրվածհուշաքարին`1րոպելռությամբհարգելովմեկ
տարի առաջ սույն օրը Իրաքի հյուսիսային մասում
կոտորածիենթարկվածանմեղզոհերիհիշատակը:
ԵզդիներիազգայինմիությաննախագահԱ.Թա-
մոյանըլրագրողներիհետզրույցումնշեց,որեզդիհա-
մայնքիհամարայսօրմեծսգիօրէևբոլորիհամար
դժվարէհասկանալըայդդաժանոճրագործությունը,
որըկատարվումէեզդիներինկատմամբԻրաքիհյու-
սիսայինմասում:
«Եզդիժողովուրդըչնայածբազմաթիվանգամներ
էենթարկվելցեղասպանությունների, սակայնկրոնից
ամուրկառչելովևպայքարիուղինընտրելովկրողացել
էմինչևայսօրպահպանելազգայինինքնությունը»,–
հիշեցրեցԱ.Թամոյանը:
ՀոգևորշեխՀասանՀասանյանըաղոթքկարդալով
անմեղզոհերիհիշատակին,նշեց.«Այսօրիսլամիստնե-
րըԻրաքումոչնչացնումենեզդիժողովրդին,սակայն,
բարեբախտաբար,մենքարդենունենքեզդիականջո-
կատներ,որոնքպայքարումեննրանցդեմևնրանց
հաջողվելէազատագրելՇանգալիորոշտարածքներ:
Մերկանացևերեխաներիննրանքգերությանենվե-
րցրելևվաճառումուսպանումեննրանց:Մենքպայ-
քարելու ենք, որպեսզի եզդի ժողովրդի նկատամբ
իրականացվողայսոճրագործությանըվերջտրվի,և
երբեքչենքմոռանալուանմեղզոհերիհիշատակը»:
Մեկ տարվա ընթացքում Սիրիայի և Իրաքի
անապատներումդեգերելուցհետոՀայաստանէհա-
սելեզդիականերկուընտանիք:17ամյաՖադըլըայս
մեկտարվաընթացքումշատծանրապրումներէունե-
ցել.«Երկուամիսառաջզանգահարեցհարսնացուսև
ասաց,որիրենվաճառելենևտանումենՍաուդյան
Արաբիա,այդօրվանիցհետոնրանիցլուրչունեմ»:
Կոտորածից փրկված Ռալլա Համոն իր
հայրենակիցներինպատմումէ«Իսլամականպետու-
թյան» ահաբեկիչների վայրագությունների մասին.
«Երբևէչեմտեսելայդաստիճանդաժանևայլասեր-
վածմարդկանց,ինչպեսկարելիէ16տարեկաներե-
խայի ձեռքը զենք տալ և ստիպել մարդ սպանել»:
ՌալլաՀամոնպատմումէ,որսպանումէինբոլորտղա-
մարդկանցանխտիր,անկախտարիքից,իսկկանանց
քշում էին սարերը, որից հետո Սաուդյան Արաբիա:
Իրենքփրկվելեն,որովհետևմեքենաուզենքենունե-
ցել: «Մի ընտանիքում տասը տղամարդ կար, բոլոր
տղամարդկանցսպանեցին,իսկկանանցտարան,մո-
տավորապես3000-իցավելկանանցենգերեվարել»,
պատմումէՌալլաՀամոն:
«ՇնորհակալեմԵրևանիայնեզդիընտանիքին,որը
մեզհյուրընկալեց,ևընդհանրապեսՀայաստանաբ-
նակ եզդիներին, որոնք տարբեր կերպ փորձում են
հնարավորինչափովաջակիցլինելմեզ,ևայստեղմի-
այնեզդիականսրբատեղիիգոյությանփաստնէլար-
դենվկայումէայնմասին,թեայստեղինչպեսազատ
ևանկաշկանդէզգումմերեզդիհամայնքը,դաևս
փաստումէայն,որայստեղապահովէ»ասումէՌալ-
լաՀամոն:
2014թ.օգոստոսի3-ըհամարվումէՇանգալիեզդի-
ներիկոտորածներիսկիզբը:Այդօրվանից«Իսլամա-
կանպետությունը»սկսեցԻրաքիՇանգալիշրջանում
և հարակից քաղաքներում եզդիների սպանդը, ինչի
հետևանքովսպանվեցհազարավորեզդիներ,փախս-
տականդարձան600.000եզդիներ,իսկ7000-իցավե-
լինառևանգվեցինևտարբերտեսակիկտտանքների
ենթարկվեցին «ԻՊ» ահաբեկիչների կողմից: Օգոս-
տոսի8-ինԱՄՆ-նօդայինհարվածներհասցրեց«ԻՊ»
դիրքերին,ինչըհանգեցրեց«ԻՊ»-իդեմմիքանիերկր-
ներիպատերազմի:
Հայաստանի եզդիները ոգեկոչեցին Շանգալում
կոտորածի ենթարկված անմեղ զոՀերի ՀիՇատակը

2. 2
Օգոստոսի4-ինՀՀԵրևանքաղաքումտեղիունե-
ցավ մամուլի ասուլիս, որտեղ բանախոսում էին
Աշխարհի եզդիների ազգային միության նախագահ
Ազիզ Թամոյանը և ՀՀ Ազգային Ժողովում մարդու
իրավունքների փորձագետ, ՀՀ Եզդիների ազգային
միության ներկայացուցիչը ՀՀ Նախագահին կից
ազգային փոքրամասնությունների համակարգող
խորհրդում՝ՍիաբանդԲաքոյանը:ԱսուլիսումԱ.Թա-
մոյանըհիշատակեց,որօգոստոսի3-ինլրացավԻրա-
քի հյուսիսային մասում տեղի ունեցած եզդիների
Ցեղասպանությանմեկամյակը.«Այնմերբնօրաննէր,
մերհայրենիքը,մուսուլմանները7-րդդարիցսկսածմի-
նչևայսօրմեզկոտորում,աշխարհիերեսիցվերացնում
են:21-րդդարում,աշխարհիգերպետությունների,մի-
ջազգայինհեղինակավորկազմակերպությունների,և
ընդհանրապես,ամբողջմարդկությանաչքիառջև,ֆի-
զիկապեսբնաջնջումեն,ումինչևօրսշարունակումեն
եզդի ժողովրդի նկատմամբ կիրավող ցեղասպանա-
կանգործողությունները:Միջազգայինատյաններըմեզ
ոչնչովչենօգնելուչենօգնում:Միայնխոսումենմար-
դու իրավունքների մասին, սակայն գործնականում
որևէ հատուկ քայլ չեն կատարում, այդ կանխելու
կապակցությամբ:Միջազգայինհարթակներում,ինչ-
պեստեսնումենքհիմնականումմերիրավունքների
պաշտպանենկանգնումհայժողովրդիղեկավարները՝
իդեմսՀանրապետությաննախագահի»:
Նա նաև նշեց, որ Իրաքի հյուսիսային մասում
գտնվող եզդիաբնակ Սինջարի շրջանի 70 գյուղերը
այժմդատարկեն.«Միմասինֆիզիկապեսկոտորե-
ցին,իսկմյուսմասըբռնեցգաղթիդաժանճանապար-
հը:Սինջարիլեռանգագաթինմենքհիմաունենք4000
զինվոր, իսկ ընդհանուր հաշվով, ինչպես ինձ հետ
զրույցումպատմեցեզդիներիզորահրամանատարՀեյ-
դարՇաշոն,մենքեզդիներսունենքմոտ6000եզդի
կամավորմարտիկներ,որոնքպայքարումենհանուն
եզդիժողովրդիփրկությանևհայրենիքիազատագր-
ման:Սակայնպարտադիրեմհամարումնշելու,որ
իրականում մեր եզդի մարտիկներին զինվորական
սպառազինությանտեսակետիցորևէմեծամասշտաբ
օգնություն չի տրամադրվում, նրանք մեծամասամբ
մարտնչումենահաբեկիչներիդեմիրենցսեփական
միջոցներով գնված «Կալաշնիկով» տեսակի ավտո-
մատներով: Պետք է նշել նաև, որ այստեղ մեծ շահ
ունեցավ Իրաքում Քուրդիստանի ինքնավարության
իշխանությունները՝ՄահսուդԲարզանիիղեկավարու-
թյամբ:Այսինքնեզդիների«պաշտպաններ»-իանվան
տակաշխարհիններկայանալով,ստացավժամանա-
կակիցսպառազինությանգերհզորզինտեխնիկա,որը
սակայնմինչայսօրլայնամասշտաբկերպովչիօգտա-
գործելընդդեմ«Իսլամականպետության»ահաբեկիչ-
ների:
ա. թամոյան. «ինչո՞ւ է լռում աՇխարՀը»
Հայ-եզդիական հարաբերություններն ունեն դարերի պատմություն, դրանց մասին հիշա-
տակություն է պահպանվել նույնիսկ հույն հին փիլիսոփա Քսենոփոնի մոտ:
Հանդիպում յենայի Համալսարանի
ուսանողների Հետ
Օգոստոսի12-ինՀՀԵզդիներիազգայինմիության
փոխնախագահԽ.Հաջոյանը,ԳերմանիայիՖրիդրիխ
ՇիլլերիանվանՅենայիհամալսարանիարվեստիֆա-
կուլետիԿովկասյանուսումնասիրություններիբաժնի
ուսանողներիհետեղանԱրմավիրիմարզիԱկնալիճ
գյուղիեզդիականհոգևորկենտրոնում,որտեղԽ.Հա-
ջոյանիկողմիցիրենցներկայացվեցԵզդիժողովուրդը՝
կրոնով, ազգային պատկանելությամբ, լեզվով, ազ-
գային ավանդույթներով, ծիսակատարություններով
հանդերձ:Հատկանշականէնշել,որՖրանսիայիցժա-
մանած ֆրանսիացի երգիչ՝ Յանիք Լոյերը եկել է
Հայաստանեզդիականազգայիներգերըուսումնասի-
րելուևսովորելուհամար:Հանդիպմանընթացքումնա
նաևսերտելէրեզդիականհոգևորհիմնը՝Շարֆադին
դինեմըյը(Շարֆադինըմերկրոննէ),որըկատարեց
անձամբԵզիդիսուրբտաճարում:
Հանդիպում արագածի լեռներում
ԵզդիներիազգայինմիությաննախագահպարոնԱ.
Թամոյանը,միությաններկայացուցիչներ՝ՖատոՄի-
րոյանիևԽ.Հաջոյանի,ինչպեսնաևեզդիականերգե-
րըուսումնասիրելուկապակցությամբՀայաստանեկած
ֆրանսիացիերգիչ՝ՅանիքԼոյերիհետմիասինեզդի-
ական«ՉլեՀավինե»տոնիառթիվայցելեցինտարվա
այսշրջանումԱրագածիլեռներումբնակվողեզդինե-
րին:Պետքէնշել,որեզդիական«ՉլեՀավինե»տոնը
Հայաստանաբնակ եզդիների մոտ հիմնականապես
պահպանվելէեզդիականորոշցեղերիկամտոհմերի
մոտ,սակայննմանօրինակհանդիպումների,ինչպես
նաևմիջոցառումներիրականացնելով,կարծեքթեհի-
շեցնումենքչմոռանալուևպահպանելուազգայինտո-
ները, ազգային ավանդույթները: Մենք՝ եզդիներս,
գտնվելովմերհայրենիքիցհեռու,գուցեժամանակիըն-
թացքում մոռացվել, կամ սկսում են մոռացվել որոշ
ավանդույթներ,սակայնմերկարևորևպարտադիրաշ-
խատանքնէիրականացնելուքայլերպահպանելումեր
ազգայինավանդույթները:Մերկրոնիշնորհիվ,հայրե-
նիքիցհեռու,կարողացելենքպահպանելմերազգային
ինքնությունը,չնայածայդընթացքումհանդիպելովմի
շարքդժվարությունների,սակայնիփառսՀայոցպե-
տականության,որըմեզհամարկարծեսերկրորդհայ-
րենիք է դարձել, այսօր մենք Հայաստանում
զարգացնումենքմերմշակույթըևորնիրապեսքայլ
առքայլառաջէգնում:
«եզդիներին
վաճառում են 15-200
դոլարով».
Հացադուլ՝ մակ-ի
գրասենյակի դիմաց
ԵզդիականհամայնքիներկայացուցիչներՌուստամ
ԲաքոյաննուՍաշիկՍուլթանյաննայսօրեռօրյահա-
ցադուլիեննստել՝ՄԱԿ-իգրասենյակիդիմաց։
Երիտասարդներըպահանջումենկառույցից՝պատ-
շաճուշադրությունդարձնելԻրաքիՍինջարեզդիական
բնակավայրում իրենց հայրենակիցների նկատմամբ
կատարվողոտնձգություններին։
«Առաջինպահանջնայնէ,որ8000-10.000եզդի-
ներ,որոնքգտնվումենծայրահեղականներիձեռքում՝
եզդիկանայք,երեխաներ,ՄԱԿ-ըմիջամտի,որպեսզի
նրանքվերադարձվեն։Նրանքայսպահինենթարկվում
ենստրկության,վաճառքի՝պայմանավորվածտարի-
քով,մաշկիգույնով։Գինըտատանվումէ15-200դոլա-
րի սահմաններում»,– «Ա1+»-ի հետ զրույցում նշեց
«Շամս»ՀԿներկայացուցիչՌուստամԲաքոյանը։Ասում
է՝հիմահումանիտարաղետէեզդիականճամբարնե-
րումևմահմեդականներիկողմիցայստեղևսսպանու-
թյուններենտեղիունենում։Օրականհինգ,վեցհոգի
մահանումէ։
«Կան600.000եզդիփախստականներ,ովքերհա-
ցիուջրիխնդիրունեն։Մարդիկսպանվումենիրենց
էթնիկ,կրոնականպատկանելիությանհամար։Հիմա
ՄԱԿ-ըմեզոչնչովչիօգնում։Կա6000-անոցեզդիա-
կանզորք,որըկռվումէ։ԲայցՄԱԿ-նայդուժինօժան-
դակություն ցույց չի տալիս»,– իր հերթին նշեց
Միջէթնիկևմիջմշակութայինհամագործակցություն-
ներիկենտրոնիներկայացուցիչՍաշիկՍուլթանյանը։
Երիտասարդներըեզդիներիանվտանգությանմի-
ակպայմանըտեսնումենեզդիականինքնավարության
ստեղծմանմեջ։
Հիշեցնենք, որ 2014 թվականի օգոստոսի 3-ին
«Իսլամականպետություն»խմբավորմանզինյալները
ներխուժեցինեզդիաբնակբնակավայրերևհազարա-
վորեզդիներիսպանեցին:Այսօրհարյուրհազարավոր
եզդիներշարունակումենփախստականիկարգավի-
ճակովապաստանելայլերկրներում։
www.a1plus.am

3. 3
Wәхтәке qиза Хәлифе Бәг’дайе һәбу. Хәлифә у Балул
бьрае һәв бун. Һ’әвт бьра бун. Кӧр’е Qази Шьро бун. Qиза
Хәлифә дьле wе хортәкида һәбу. Дьле хорт жи ль wе һәбу.
Зә’ф һәвдӧ һьз дькьрьн. Хорт чу ба чәнд мәрьве дәwләти,
го: ‘’һәр’ьн, го, qиза Хәлифә дьле wе мьда һәйә, мьр’а
бьхwазьн‘’. Чунә ба Хәлифә, Хәлифә го: ‘’Әз qиза хwә
надьм!‘’ Э, Хәлифе Бәг‘дайейә, к‘е дькарә зоре ле бькә. Го:
‘’Щаньм, го, qиза тә у әw хорт һәвдӧ һьз дькьн. Qиза хwә
бьдеда, гӧнәнә‘’. Го: ‘’Э, надьм!’’ Һатьн готнә хорт, го:
‘’Надә. Го, мә зә‘ф ит‘маз ле кьрийә, мә дахwази ле кьрийә,
мә кьрийә-нәкьрийә, дьве: ‘’Э, надьм!‘’. Гәдә ма, чәнд
мәрьв шандьн, о: ‘’Әм надьн!’’. Хәлифә р‘ожәке от‘аха
хwәда руньштибу, дайира wи, щьмә‘та wи р‘уньштибун, го:
‘’Пайизе һ‘ьшкийә, сарә, го, к‘е хwә р‘уткә һ‘әйата мьда
бьсәнә һ‘әта сьве, әзе qиза хwә бьдьме‘’. Әw хорт р‘абу сәр
п‘ийа сәкьни, го: ‘’Әз!’’. Го: щьмә‘т, го, бьра хwә р‘уткә
һ‘әйатеда бьсәнә, һәкә мьрийә, чуйә к‘исе хwә, нәмьрийә,
го, сьве әзе qиза хwә бьдьм‘’. Щьмә‘т го: ‘’щаньм, гӧнәйә,
ав дьqәр‘ьмә, wе бьмьрә‘’. Хорт хwә р‘ут кьр, к‘ьнще wи
анинә данинә һӧндӧр‘, дәри дадан, ма һ‘әйате һәта сьвә.
Сьвә р‘абу, ‘’ Кӧр‘о, - го, һәр‘ьн к‘ане мьрийә, йан
сахә?’’ Чун анин һатьн к‘ьнще wи лекьрьн, ‘’го: тә ча тав
кьр, тә чь кьр?‘’ Го: ‘’Агьрәк синге Әләгәзе дьшхӧли, мьн
һәма дина хwә дайе һ‘әта сьве‘’. ‘’П‘ьһ‘ә, го, надьм. Го, тә
хwә бәр егьр гәрм кьрийә‘’. Щьмәте го: ‘’Хәлифә, орт‘а
Әләгәзе мәрьв бәр егьр р‘удьне, гәрм навә. Орт‘а Әләгәзе
вьра һ‘әтани пенщи версти һәйә‘’. Го: ‘’Әз надьм!’’. Э, к‘е
дькарә зоре Хәлифә бькә? Кьр-нәкьр, нәда. Хорт р‘абу чу
ба Балул. Чу ба Балули Занә, ‘’Балул, - го, һ‘ал-һ‘ькйате мьн
Хәлифә һәйә. Го, qиза wи дьле wе мьда һәйә, дьле мьн жи
wеда һәйә, го, мьн чәнд щар мәрьве дәwләти, һӧрмәти
шандьн, го: Әз надьм‘’. Р‘ожәке готә мьн, го: К‘е хwә
р‘уткә, һ‘әйата мьда бьсәкьнә, го, әзе qиза хwә бьдьме‘’.
Мьн рабу хwә р‘ут кьр, һ‘әйата wида әз сәкьним, һ‘әтани
сьве. Сьвә бу, к‘ьнщ-мьнще мьн анин данә мьн, го: ‘’Тә чь
кьр, тӧ ча сәкьнийи?‘’ Мьн го: ‘’Агьрәк Әләгәзе дьшхӧли,
мьн һәма дина хwә да wи агьри, һ‘әтани сьвә бу‘’. Го: ‘’Тә
хwә бәр егьр гәрм кьрийә, әз надьм!’’.
- Дә, - го, тӧ р’уне’’. Р’абу пәзәкә хwә сәржекьр, һуркьр,
кьрә бәрошке у к’ӧләкева дардакьр, тәндура хwә дада у чу
диwана Хәлифә. Диwана Хәлифеда дайира wи р’уньштийә,
‘’Сьвәхера wә!’’ Щьмә’т т’ьмам р’абу. Дәрбе Балул чәнд
щара дитьнә, Хәлифә щарке-дӧда һавитийә чуйә.
‘’К’әрәмкә Балул, к’әрәмкә‘’.
- ‘’На, - го, Хәлифә, әз р’унанем, го, тӧ дайира хwәва
к’әрәмкә, һун меване мьньн’’. - ‘’Балул, го, - т’әйбира тә
һазьр буйә?’’ - ‘’Әре, - го, - нане мьн һазьрә, к’әрәмкьн’’.
Р’акьрьн бьр чу р’уньштьн. Сьвә зуйә, тьшт нәхарьнә.
Тә’ште дәрбаз бу у тьшт тӧнәйә. Һа Балул те от’ахе, агьр
тәндуре дадайи гоштжи сәр к’ӧләкейә, кӧләкева
дардакьрийә бәрош. ‘’Балул, зукә, - Хәлифә готе, - Балул
зукә’’. - Аһан, - го, - бьсәнә, qаски бьсәнә, һазирә’’. Һа:
‘’Һазирә’’, бу нивро. Сәһ’әт бу донздә, Хәлифә готе:
‘’Кӧр’о, го, дӧ-се һ’әв һәр’ьн, к’ане дар, сәргин тӧнәнә,
биньн бьдьнә бьн, һәма гәрм кьн биньн wәрнә, qә әм
нахwьн. Һәма гәрмкьн, биньн әм р’авьн’’. Йәк чу дина хwә
дайе бәрош кӧләкева дарда кьрийә, тәндур дадайә. Һат
зьвьр’и, го: ‘’Хәлифә, мәһәкежи бьсәни, нак’әлә. Һ’ал-
һ’әwал һайә’’. Балул һатә оде. ‘’Балул, - го, - Хwәде мала тә
хьрав нәкә, го, әм бьрчийа qьр’ бун, тә гошт дардакьрийә,
wе чаwавә?‘’ Го: ‘’Хwәде тә чаwа Хwәдейә, го, мәрьв, агьр
Әләгәзе бьшхӧлә, һ’әйата теда хwә гәрм кә? Го, тӧ чаwа
мәрьви? Го, к’ижан вьра р’авә әзе ә’щевәки сери бькьм,
һәтани әw гошт нәк’әлә, нәхwьн. Qиза хwә те бьди wи
гәдәйи, йана гошт нак’әлә’’. - ‘’Әре, - го, - Балул, әзе
бьдьмеда’’. - ‘’Дә, - го, - шех, ньк’һ’а wи бьбьр‘ә’’. Шех
ньк’һ’а wи бьр’и, qиза wи ле стәнд, гошт дани сәр тәндуре
к’әлийа, хwарьн, ледан чун.
Балули Занә у Хәлифе Бәг’дайе
Мәрьвәк һәбу, һ’әвт кӧр’е wи һәбун. Рӧжәке
р’ожа бав гази һ’әвт кӧр’е хwә дькә, дьве:
‘‘Лао, wәрьн әм мала хwә баркьн, һәр’ьн
wәлатәки шен, әм һ’алхwәшвьн, ә’мрәки
баш дәрбазкьн, әм ль ве дәре чь дькьн?, вьр
мәр’а дәст надә’’. Һ’әр һ’әвт кӧр’ гӧр’а баве
хwә дькьн, дьвен: ‘‘Баво, гьлие тәйә’’. Сьвәке
р’адьвьн, к’оча хwә бардькьн, п’ьр’ дьчьн-
һьндьк дьчьн, дьчьн дәрдьк’әвнә wәлатәки.
Дина хwә дьдьне әw wәлата аха wе, т’әйбәта
wе т’ьмам гәwрә. Чәндәки дьминьн, рожәке
бьрае мәзьн гази һ’әр шәш бьре хwә дькә
дьве: ‘‘Гәлә бьра мә чь ани сәре хwә, мә мала
хwә шәwьтанд, һатьн дәрк’әтьнә ви wәлате
инсьзи-динсьз, баве мә мәзьн буйә, аqьле
хwә ьндакьрийә, wәрьн әм баве хwә
бӧкӧжьн, әм к’оча хwә баркьн, вәгәр’нә
wәлате хwә’’. Баве wан сәр һ’ьсәһ’ьсе дьк’әвә,
wәки qәлпе кӧр’е wи һатьнә гӧһастьне.
Эваре, бав гази һ’әр’ һ’әвт кӧр’е хwә дькә
дьве: ‘‘Лао, мьн шашикә мәзьн кьрийә, мала
хwә, нәфәре хwә ани дәрхьстә ви wәлати,
әва wәлата мәр’а дәст надә, әм пажда
вәгәр’ьн һәр’ьн дәрк’әвнә wәлате хwә’’. Һ’әр’
һ’әвт кӧржи бь һәвр’а дьвежьн: ‘‘Әре баво,
гьлие тәйә, әм мала хwә баркьн, һәр’ьн
wәлате хwә’’. Бар дькьн дьчьн, п’ьр’ дьчьн,
һьндьк дьчьн, тен дьгьһижнә wәлате хwә.
Тена мала хwә, дьһеwьрьн, дьминьн. Чәндәк
дәрбаздьвә, р’ожәке бав гази кӧр’е хwә дькә,
дьве: ‘‘Wәрьн әз баве wәмә, мьнр’а р’аст
бежьн, wә ль wи wәлати чь ишqьл дьхwәст
сәре мьн чекьра?’’ Кӧр’е мәзьн дьвежә: ‘‘Баво
чь тә вәшерьн, чь Хwәде вәшерьн, wи чахи
qәлпе мә хьрав бьбу, мә дьхwәст тӧ
бӧкӧштайи у щарәкә дьне әм вәгәр’йана
баһатана wәлате хwә’’. Бав дьве: ‘‘Кӧр’е мьн
һун нә гӧнәк’арбун, әw wәлате әм чунеда,
хwәлйа wи wәлати qәлпбу, а ләма wә
дьхwәст баве хwә бӧкӧшта’’.
БАВЕ Һ’ӘВТ КӦР’А
(Һ’ькйата щьмә’те)
Жьнәк һәбу, хwәсийа wе зә’ф мәзьнбу. Әв хwәси чь тьшт
жь бука хwә дьхwазә, бук тьштәки надә хwәсйа хwә.
Р’ожәке хwәсийе готә бука хwә: ‘‘Буке, дәлале, әз иро
нәхwәшьм, һ’але мьн т’ӧнә, һәр’ә нава гӧнд, п’ьр’ти гошт
мьнр’а шишедакә, бинә әз бӧхьм’’.
Бук чу, гәр’йа, бәqәк ани шишеда кьр, пә’т, бьр да
хwәсийе. Хwәсийе дина хwә дайе бәqә, пьшт хwәва гьрт
авит.
Хwәси чу р’әмәте, мьр. Wә’дә һат, әw бука мәзьн бу, бук
һатә бәр дәсте wе. Букәкә т’әмьз, дәлал, баш, хwәсийа хwә
п’ьр’ р’ьнд хwәйдькә. У р’ожәке жьньк дьвежә бука хwә,
дьве: ‘‘Те бьди хатьре Хwәде, те һәр’и һьнә гошт мьнр’а
бини’’.
Бук чу маләке, к’ьвавәк, дӧдӧ, гоште деwер р’ьнд ани,
жер’а шишер’а кьр, пә’т, ани да хwәсийа хwә. Әw гоште
деwер бәр хwәсийе бу бәq. ‘‘Буке, - го, тә чь анийә, әва
бәqә?’’ ‘‘Дайе, - го, мьн һежа жь мала щинара һьлдайә,
гоште т’әмьз сава тә анийә’’. Жьньке ль wе дәqе гот: Э, ләма
дьвежьн:
Нәкә сәре кәсе-кәса,
Бьра нәйе сәре пьсе-пьса.
Mьн дайә, - го, һатийе пешийа мьн, тӧ дьхwази һ’әзар
гошти бини дайни бәр мьн, wә’дәда мьн гоште бәqе дайә
бәр хwәсийа хwә, ләма тӧ чь гошти тини, бәр мьн дьвә бәq’’.
БУК У ХWӘСИ

4. ((( ## #! * ' # #
! % ) * ! #!
((( ) * ' # $#' #!
739;+.3D /B 7D+C+D+63
/0.3;/D3 8+:; A?1
C;FD/; +030 2+9=:+;
59,+-3D 5.D 7+@=:+;
2ObRQ VbKaKbKU`[dW P OaKUKY
K]KUc[dRXKWL
9Ob VK_cOY /bfKY +bZKU[dYXKc bN
VKbU bN _OYXKU L]]
-bKYcWKY RS`Q aKMbKUKY WKW[dT
aKeKYKUQ MSYQ KXWKYKMbKXSY
2ObRQ aKMb`[dW P HAKWKbUI A?1
aKbKY[dW
e /bfKY 6 =dTYOc[d VO^
4
Bi h’ökömê mezinê ÿla h’esinîya- Ûsiv begê H’esen
aga’, ÿzdî t’evî þêr’ dibûn.
Bi k’omekdarî û h’ökömê Ûsiv begê gele siyarê ÿla
h’esinîya nav siyarê mêrxasê milet- Cangîr Ag’adbûn.
Bona siyarê Cangîr ag’a emê paþê binivîsin.
T’arîqa þer’ê Serdarapatê, þer’ê mêrxasîyê nav
e’mirê ermenîada, t’ö cara naê bîrkirinê. Ew þer’ê h’em-
cime’tîêbû.
Þer’ê Serdarapatê azadarîya cime’ta ermenîya û
miletê dinêye ç’ûk, xazma, ÿzdîya bû. Alt’indarîya þer’ê
Sardarapatê derbeke giran gîhande dijminê Piþkavkazê,
mênþêvîkê Görcistanê û mûsafatê Adrbêcanê, ê kö
dixwestin Ermenîstan têk’eve bin destê t’irka.
22-ê gölanê r’ojeke bîrnekirîye çawa bona cime’ta
ermnîya, isa jî- bona ÿzdîxana Ermenîstanê, k’îjan bi
h’alekî çetin-giranda, pey öndakirina cî-misk’enê xwe,
mexberê kal-bava, cîgöhêzî xwelîya Ermenîstana
R’ohlatê bû, destbi e’mrekî t’eze kir, t’eze bîn hatibû ber
wê, t’eze ocaxê xweye döda çêdikirin.
Ÿzdîxana Ermenîstanê, wan r’ojê bavo-bavoda, bi
h’ökömê özivê p’ar’almênta Ermenîstanê- Ûsiv begê H’e-
sen ag’a, r’ex cime’ta ermenîya, ber dijminê xûnxör sek-
inîbû.
Nivîsk’arê ermenîya P. Zêyt’ûnyan 70-salîya þer’ê
Serdara - patêva girêdayî, dinivîse: “Gerekê em bi
k’öbarî bêjin, wekî ÿzdîyê qeza Wanêye mihacir t’evî
ÿzdîyê ÿla h’esinîya, bi serk’arîya Cangîr ag’ayê Xetîv
ag’a, piþta xwe k’ötabûne hev- þer’ dikirin. Em ösa jî
gerekê emekê ÿzdîxana dor-berê Serdarapatê, wan kal-
pîra, jin-zar’a bîr bînin, ê kö nan, þekir, ça, cig’are,
av bona þer’vana dianîn, ösa jî k’omek didane birîn-
dara…” (“Sovêtakan Hayastan”, 22.05.1988).
Ewê r’ojê h’erd alîyê þêr’ hîvîya k’omekê bûn,
mot’acê mêrê çê bûn. Ewê r’ojê bi hewara Andranîk
p’aþa û Ûsiv begê, mêrxasê ÿzdîayî Xwedê jêr’a
k’eremkirî- Cangîr ag’ayê Xetîv ag’a, xwe pêr’a gîhand,
hate hewara birê xwe. H’erd alîya þer’ gör’ dibû.
Þêrê ÿzdîya, E’doyê E’mo, E’doyê Mih’o, Xiþmarê
Îbo, Çerkezê H’emzo, Tosinê Mik’ayîl, Siloyê Dedo,
Esedê E’lo, R’eþîdê Morof, E’- coyê Ûso, Te’lê Cango,
H’iznîê Mîroyê Avdel, E’yîbê Dizo, K’eleþê Îsê, E’lîyê
Îsê, Mih’ê Cango, Ah’medê E’lo, kör’ê Îndoyê Þewêþê
Bava, E’zîzê Ah’medê Se’dê, Mih’ê Qaso û gelekê dinê-
mîna þer’ê Dêrcemedê, Ebexê, R’eh’menqölîyê, deþta
Çöxörê, T’ût’ekê, k’etine nav k’ûraya þêr’.
Ij ÿla Ûsiv begê, hilbet, þer’van gele bûne, lê, te’le-
bextr’a, navê wan þer’vana negihîþtine me.
Þer’ê Serdarapatêda, çawa e’yane, Cangîr ag’a bi 700
siyara þer’dikir, ij wan siyara sed siyar ij ÿla Ûsiv
begê bûn.
Wexta siyarê ÿzdîya dik’evne nav þêr’, dö dîvîzîya
eskerê r’omê, gava e’fatîya siyarê Cangîr aga divînin,
r’ev wan dik’eve.
Bi sozekî, cime’ta ermenîye bi qîmetê mirin-
jîyînê û bi k’omeka ÿzdîya miqabilî eskerê r’omê al-
t’indarîya t’arîqî bir.
Serdarapatê, Qemerlîyê, Qerek’ilîsê û Baþ
Aparanêda cime’ta ermenîya e’fatîke nebînayî nîþan
da. Bi mêrxasîa xwe eskerê Serdarapatê Danîêl bêk
P’îrûmyan, serk’arê partîzana Dolûxanyan, kapîtan
Sêrgo At’anêsyan û Sakîlarî, kapîtan Vardan
Cag’înyan, ösa jî bi seda eskerê siyarî berbiç’e’vbûn.
T’evî þêr’ dibûn gele mêrê yaþê xweda mezin, ê kö
cêr’ibandina wane þer’ê partîzanîyê hebû.
Pêþe’nîya Serdarapatêda Hovhannês Bag’ramyan,
G’ûkas G’ûkasyan, Batîk Batîkyan, Aram Kostanyan,
Arak Vardanyan û gelekê mayîn bi e’gîtî þer’dikirin.
Bona ÿzdîxanê qedrekî mezinbû, wexta sereskerê
pêþe’nîya Serdarapatê-Danîêl bêk, pey þêr’r’a gazî
Cangîr ag’a û çend e’gîtê ÿzdîya dike, diçe r’ûyê Cangîr
ag’a û divêjê:
- Gelî ÿzdîya, hûn virhada birê ermenîyane. We ev
r’oja mirinjîyînêda k’omekeke bîrnekirî da me. Wexta
siyarê we bi hêwirze û r’ingînîya h’espa t’oz-dûman
r’akirin, hatine piþta me, qewata me döcarebû.
Em bona vê r’ojê deyndarê miletê wene.
Bîranîneke xweda mêr - xasê dewleta sovêtîêye dö-
care, marþal Bag’ramyan dinivîse: “Berî hewara siyarê
ÿzdîya, bi serk’arîya Cangîr ag’a, em nav tirs-xofê, bêgö-
manîêdabûn.
Wexta siyarê ÿzdîya xwe mer’a gîhandin, tê bêjî,
r’öh’ê alt’indarîyê cem me pêþda hat. Bi hêwirza
ÿzdîya, þer’kirina wan, gefxwerina ÿzdîya, her þer’-
vanekî me bû þêrekî çargörç’ikî….”
Ev bîranîn marþalê T’ifaqa Sovêtîyê H. Bag’ramyan
mêrxasê T’ifaqa Sovêtîyê Semend Sîabendovr’a
gilîkiribû.
Bona 70-salîya pêþe’nîa Serdarapatê, Qerek’ilîsê û
Baþ Aparanê akadêmîk Gêvorg G’arîbcanyan dinivîse:
“Cangîr ag’a serk’arî k’omê þer’vanê ÿzdîya dikir. Nav
wî þer’ê girandabûn isa jî ÿzdîyê Sîneka h’esinîya- bi
serk’arîya Ûsiv begê. Cangîr ag’a þer’vanê herd alîya
gîhande hev, t’evî þêr’ bû û navê cime’ta xwe t’arîqêda
hiþt.
Bona bîranîna þer’ê Serdarapatê heykel û xasbaxçe
hatine çêki - rinê.
Wexta li Serdarapatê danîna þikilê Cangîr ag’a,
pismamê Gêvorg Çaûþ wira bûne û pirs dane Fetla begê
Cangîr ag’a:
-Gelo, bavê teyî r’e’metî qet derheqa apê me- Gêvorg
Çaûþda gilîkirîye? Çimkî me- sasûnîya, xazma binelîyê
göndê Eþnekê (neh’îa Te’lînê), ij zargotinê, k’ilama
derheqa hevaltîya Cangîr ag’a û Gêvorg Çaûþda gelekî
bihîstîye.
-Bavê minî r’e’metî- Cangîr ag’a, çawa bona fîdayê
ermenîya giþta, ösa jî bona apê Gêvorg Çaûþê Sasûnê,
teyrê deþta Mûþê, gele gilîkirîye. Em divêjin ap,
çimkî ew t’emîya bavê mine. Þikilê apê Gêvorg Çaûþ
r’ex þikilê bavê min, t’evî Andranîk p’aþa û gele fî-
dayê salê 1905-1909-a heye. Wexta þer’ê deþta Mûþêyî
giran bavê min siyarê xweva t’evî wî þer’î dive. Vî
þer’îda dö siyarê ÿzdîya- Bedo û R’izgan, têne köþtinê.
Çiqas tê bîra min, 25 yan 27-ê meha gölanê bûye, apê
Gêvorg birîndardive û tê köþ - tinê.
Fetla beg paþê gilîdike:
-Bavê min digot, wexta t’alanê sê göndê ÿzdîyê deþta
Çöxörê, yekî hûrî bi simêl 100 siyarê xweva
Dêrcemedêda xwe wanr’a digihîne. Wî çaxî, bi gotina
bavê min, Gêvorg Çaûþ Bovadêda bûye, xwe digihîne
Cangîr ag’a, divê, wekî “min bihîstîye, kö h’ersê göndê
te r’omê birîye”.
Gêvorg Çaûþ sala 1915-a 16 t’ivingê mûsênî, xörce
fiþeng dide ag’ê.
Bi gotina, Gêvorg Çaûþ xweyê cöle’tê polabû, ösa zi-
manê r’omê xeverdida, t’irka nikarbû isa xeverda. Navê wî
danîbûn efendî Çaûþ.
Çiqa cîyê çetin hebûn, Andranîk ew diþand, diçû,
ya xwe dikir û vediger’ya.
-Bi gotina bavê min,- Fetla beg divêje,- bona h’eyfa
xalê Sêrob p’aþa hilde, Gêvorg Çaûþ þevekê k’incê os-
manîyê xwedike, diçe, serê þanzde eskerê r’omê jêdike
û tîne, ber Andranîk p’aþa datîne.
Ew yekî bedew bûye, dengbêjê ÿzdîya bûye.
Þer’ê ser Serdarapatê
(p’arek, 1)