ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΧΕΙΡΑΦΕΤΗΣΗ - ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΟΜΜΑΤΩΝ

ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΝΟΙΞΗΣ | ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ
Κεφ. 2ο: ΚΟΜΜΑΤΑ
ΕΠΙΜΕΛΕΙΑ: Γεωργία Σόφη - Φιλόλογος
1
ΓΕΝΙΚΟ ΛΥΚΕΙΟ ΑΝΟΙΞΗΣ
ΙΣΤΟΡΙΑ ΘΕΩΡΗΤΙΚΗΣ ΚΑΤΕΥΘΥΝΣΗΣ
ΔΙΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΑΙ ΛΕΙΤΟΥΡΓΙΑ ΤΩΝ ΠΟΛΙΤΙΚΩΝ
ΚΟΜΜΑΤΩΝ ΣΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Β. ΧΕΙΡΑΦΕΤΗΣΗ ΚΑΙ ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ (1844 – 1880)

2
1. ΤΟ ΣΥΝΤΑΓΜΑ ΤΟΥ 1844 σελ. 70-73
 Διευκρινίσεις
 Με τον όρο επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου περιγράφονται τα γεγονότα του 1843,
τα οποία κατέληξαν στην παραχώρηση συντάγματος από τον Όθωνα και στη
μετάβαση της Ελληνικής πολιτείας από την απόλυτη μοναρχία στη συνταγματική
μοναρχία.
 «...αφού δεν ήταν δυνατό να ανατραπεί ο Όθωνας»: Το ρωσικό κόμμα ήταν υπέρ
της συγκεντρωτικής εξουσίας και επομένως υπέρ της βασιλείας. Η παραχώρηση
συντάγματος σύμφωνα με τις θέσεις των κομμάτων και τις επιθυμίες των Μεγάλων
Δυνάμεων, δεν θα είχε ως αποτέλεσμα την αμφισβήτηση της βασιλικής εξουσίας,
οπότε και το ρωσικό κόμμα τάχθηκε υπέρ αυτής.
 Δικαίωμα καθολικής ψηφοφορίας: Δικαίωμα σύμφωνα με το οποίο όλοι οι
κάτοικοι μιας χώρας μπορούν να ψηφίσουν. Το δικαίωμα της καθολικής
ψηφοφορίας μόνο για τους άνδρες, με ελάχιστους περιορισμούς θεσπίστηκε στην
Ελλάδα με το σύνταγμα του 1844. Μέχρι τότε το δικαίωμα ψήφου αναγνωριζόταν
μόνο στους άνδρες που είχαν κτηματική περιουσία. Ο αποκλεισμός των γυναικών
από την πολιτική ζωή δεν ήταν χαρακτηριστικό μόνο της ελληνικής κοινωνίας. Πλήρη
πολιτικά δικαιώματα απέκτησαν μετά το Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
 Δικαίωμα του «συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι»: Δικαίωμα σύμφωνα με το
οποίο οι πολίτες μπορούν να συγκεντρώνονται πολλοί μαζί και να αναπτύσσουν από
κοινού επιχειρηματική ή πολιτική και συνδικαλιστική δραστηριότητα. Στη νεότερη
ελληνική πολιτική ιστορία, το δικαίωμα αυτό συνδέθηκε με την εμφάνιση και τη
δημιουργία των πρώτων επίσημων ελληνικών κομμάτων.
 Γερουσία: Πολιτικό σώμα που λειτούργησε ως δεύτερη βουλή. Προβλέφθηκε από το
σύνταγμα του 1844 και τα μέλη της θα εκλέγονταν από το βασιλιά και θα
διατηρούσαν το αξίωμά τους ισόβια.
 Ερωτήσεις
1. Τι αντίκτυπο είχε για τη λειτουργία και το χαρακτήρα των κομμάτων η επανάσταση
της 3ης Σεπτεμβρίου 1843 ;
( « Η επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου ... εξουσιών του βασιλιά » ) σελ. 70
2. Τι γνωρίζετε για το ρόλο που έπαιξαν τα κόμματα στα ελληνικά πολιτικά πράγματα
κατά την περίοδο από την επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου 1843 μέχρι και την
ψήφιση του συντάγματος του 1844;
(«Η επανάσταση της 3ης Σεπτεμβρίου ... κομματικών μηχανισμών») σελ. 70 – 71

3. Να αναφερθείτε στα δικαιώματα που κατοχυρώθηκαν με το σύνταγμα του 1844.
(*Κατά την Εθνοσυνέλευση του 1843 – 1844
+ «οι κομματικές παρατάξεις ... μηχανισμών». σελ. 71,
+ «Με άλλες διατάξεις ... πρωτοπορία», σελ. 72
4. Πώς αντιμετωπίστηκε ο θεσμός του πολιτικού κόμματος από το σύνταγμα του 1844;
3
* «Μία αδυναμία ... κομματικών μηχανισμών» σελ. 71,
+ «Συνταγματική πρόβλεψη ... σε συναίνεση» σελ. 72
5. Πώς καθορίστηκαν οι βασιλικές εξουσίες με το σύνταγμα του 1844 ;
( « Στο σύνταγμα καθορίστηκαν ... αρμόδιου υπουργού » ) σελ. 71 – 72,
+ «Οι γερουσιαστές ... ισόβια» σελ. 72
6. Τι γνωρίζετε για τη ρύθμιση του πλαισίου της εκλογικής διαδικασίας και τη
λειτουργία της βουλής, της γερουσίας και των κομμάτων ;
( « Με άλλες διατάξεις ... συναίνεση » ) σελ. 72
7. Σε ποιους παραχώρησε το δικαίωμα του εκλέγειν το σύνταγμα του 1844 και πώς
ορίστηκε η εκλογική διαδικασία;
«*Με το σύνταγμα του 1844+
κατοχυρωνόταν ... διαφορετικών συνδυασμών» σελ. 72
8. Ποιους όρους ακολούθησε ο κοινοβουλευτισμός στην Ελλάδα μετά την ψήφιση του
συντάγματος το 1844 και πώς διαμορφώθηκε ο ιδεολογικός χαρακτήρας των
κομμάτων ( « Το δικαίωμα της καθολικής ... συντηρητικά» ) σελ. 72 – 73
9. Να αναφερθείτε στην παραχώρηση του δικαιώματος της καθολικής ψηφοφορίας
από το σύνταγμα του 1844, εστιάζοντας στη σημασία αυτής της επιλογής.
«*Το σύνταγμα του 1844 κατοχύρωσε+ με ελάχιστους περιορισμούς
...πρωτοπορία» σελ. 72,
+ «Το δικαίωμα της καθολικής ... προοδευτικά – συντηρητικά» σελ. 72 – 73
 Σωστό - Λάθος
1) Η Επανάσταση της Γ΄ Σεπτεμβρίου άσκησε μεγάλη επίδραση στα πολιτικά πράγματα
της Ελλάδας.
2) Αμέσως μετά την επανάσταση της Γ΄ Σεπτεμβρίου, τα «ξενικά» κόμματα έπαψαν να
παίζουν οποιονδήποτε ουσιαστικό ρόλο στην πολιτική ζωή της Ελλάδας.
3) Οι ηγέτες των τριών κομμάτων διηύθυναν τις εργασίες της Εθνοσυνέλευσης του
1843- 1844.

4) Κατά την Εθνοσυνέλευση του 1843-1844 το ρωσικό κόμμα τάχθηκε κατά τη ψήφιση
4
συντάγματος, υπερασπίζοντας την εξουσία του βασιλιά.
5) Ένας από τους στόχους της επανάστασης της γ΄ Σεπτεμβρίου ήταν η εγκαθίδρυση
συνταγματικής μοναρχίας.
6) Ένας από τους στόχους της επανάστασης της γ΄ Σεπτεμβρίου ήταν η εγκαθίδρ υση
βασιλευομένης δημοκρατίας.
7) Με το σύνταγμα του 1844 θεσπίστηκε η ισότητα όλων απέναντι στο νόμο.
8) Με το σύνταγμα του 1844 θεσπίστηκε η καθολική ψηφοφορία.
9) Με το σύνταγμα του 1844 θεσπίστηκε συνταγματική πρόβλεψη για τα κόμματα.
10) Με το σύνταγμα του 1844 κατοχυρώθηκε συνταγματικά το δικαίωμα του
«συνέρχεσθαι και συνεταιρίζεσθαι». (ΠΑΝΕΛ. 2002)
11) Με το σύνταγμα του 1844 ο βασιλιάς αναγνωρίστηκε ως αρχηγός του κράτους και
του στρατού.
12) Με το σύνταγμα του 1844 ο βασιλιάς συμμετείχε στην άσκηση της νομοθετικής
εξουσίας, αλλά μόνο όταν το επέτρεπε η Γερουσία.
13) Με το σύνταγμα του 1844 προβλεπόταν η ύπαρξη Βουλής, που τα μέλη της
διορίζονταν από το βασιλιά.
14) Με το σύνταγμα του 1844 οριζόταν η εκλογική διαδικασία.
15) Με το σύνταγμα του 1844 αναγνωρίζονταν τα κόμματα.
16) Με το σύνταγμα του 1844 προβλεπόταν η δημιουργία Γερουσίας, που τα μέλη της
εκλέγονταν με καθολική ψηφοφορία.
17) Με το σύνταγμα του 1844 ο βασιλιάς ήταν υποχρεωμένος να συμμορφώνεται με τις
αποφάσεις των αρχηγών των κομμάτων.
18) Με το σύνταγμα του 1844 αναγνωρίστηκαν πολιτικά δικαιώματα σε όλους τους
κατοίκους άνω των 18 ετών.
19) Τα κόμματα της περιόδου της επανάστασης της γ΄ Σεπτεμβρίου μπορούν να
χαρακτηριστούν ως συντηρητικά.

5
 Επεξεργασία πηγών
[ΠΑΝΕΛ. 2007]
Αξιοποιώντας τις πληροφορίες από τα παρακάτω κείμενα και τις ιστορικές σας
γνώσεις σχετικά με το Σύνταγμα του 1844:
α) Να αναφερθείτε στις βασιλικές εξουσίες και στη σημασία του δικαιώματος της
καθολικής ψηφοφορίας.
β) Να αποτιμήσετε τη σημασία της θέσπισης του Συντάγματος του 1844 στην
εξέλιξη του κοινοβουλευτισμού στην Ελλάδα.
ΚΕΙΜΕΝΟ Α
Σύνταγμα μοναρχικό, τον συντηρητισμό του οποίου δεν αναιρούσαν οι αρκετές
φιλελεύθερες διατάξεις που κατάφεραν αν επιβάλουν τα προοδευτικότερα στοιχεία της
Εθνοσυνέλευσης (...) το Σύνταγμα του 1844 συμπληρωνόταν με έναν επαναστατικό για την
εποχή εκλογικό νόμο.
Πρόκειται για τον εκλογικό νόμο της 18ης Μαρτίου 1844 που ψήφισε η
Εθνοσυνέλευση (...) και που αναγνώριζε το δικαίωμα του εκλέγειν «εις όλους του εντός
του βασιλείου γεννηθέντας Έλληνας» που είχαν συμπληρώσει το 25ο έτος της ηλικίας τους
και είχαν «ιδιοκτησίαν τινά εντός της επαρχίας» είτε κινητή, όπως διευκρινίστηκε στη
σχετική συζήτηση, είτε ακίνητη, «προσοδοφόρον και φοροτελή» ή που εξασκούσαν
«οιονδήποτε επάγγελμα ή ανεξάρτητον επιτήδευμα» (...). Καθιερώνοντας έτσι ουσιαστικά
την καθολική και – με τη σειρά άλλων διαταξεων – την άμεση ψηφοφορία για την
ανάδειξη της Βουλής, η Εθνοσυνέλευση (...) πρωτοπορούσε σε σχέση με τα ισχύοντα στις
περισσότερες ευρωπαϊκές χώρες της εποχής.
Ν.Κ. Αλιβιζάτος, «Εισαγωγή στην Ελληνική Συνταγματική Ιστορία», σελ. 65- 66
ΚΕΙΜΕΝΟ Β
Στη βαθμιαία ενίσχυση του ρόλου του κοινοβουλίου και σοτ συνακόλουθο
περιορισμό των υπερτροφικών εξουσιών του μονάρχη συνετέλεσε και η καθιέρωση με
νόμο της σχεδόν καθολικής και άμεσης ψηφοφορίας (όλοι σχεδόν οι Έλληνες πάνω από 25
χρονών είχαν δικαίωμα ψήφου ). Η καθολική ψηφοφορία προώθησε σταδιακά την
πολιτική χειραφέτηση των λαϊκών στρωμάτων και, όπως όλοι οι κοινοβουλευτικοί θεσμοί,
συνέβαλε στη διαμόρφωση μιας δημοκρατικής ιδεολογίας.
Γ. Αναστασιάδης, «Κοινοβούλιο και μοναρχία στην Ελλάδα», σελ. 20-21

6
2. Η παρακμή των «ξενικών κομμάτων
κατά την περίοδο της συνταγματικής μοναρχίας
 «ναπαίοι»: Ονομασία που δόθηκε στο ρωσικό κόμμα. Προήλθε από κάποιον
φανατικό οπαδό του κόμματος που ονομαζόταν Νάπας
 «Κριμαϊκός πόλεμος (1853-1856)»: Αφορμή του υπήρξε η διαμάχη ορθοδόξων και
καθολικών μοναχών για τον έλεγχο των Αγίων Τόπων. Ο Κ.Π. εκδηλώθηκε ως
σύγκρουση της Ρωσίας με την Οθωμανική Αυτοκρατορία, η οποία είχε την
υποστήριξη της Γαλλίας. Στη συνέχεια έλαβε μερος και η Αγγλία ως σύμμαχος των
Τούρκων. Υποχρέωσαν την Ρωσία να υποχωρήσει υπογράφοντας τη Συνθήκη των
Παρισίων, η οποία επιβεβαίωνε την ακεραιότητα της Οθωμ. Αυτοκρατορίας.
 «Κοινοβουλευτική δικτατορία»: Παρόλο που υπάρχει κοινοβούλιο, η ύπαρξή του
είναι τυπική, εφόσον δεν έχει τη δυνατότητα ελέγχου των αποφάσεων της
κυβέρνησης.
 «Κατά την περίοδο του Κ.Π... ναυτικό αποκλεισμό της χώρας»: Κατά τη διάρκεια
του Κ.Π. εκδηλώθηκαν εξεγέρσεις στη Θεσσαλία, την Ήπειρο και τη Μακεδονία. Οι
Μεγάλες Δυνάμεις θεώρησαν τις εξεγέρσεις των υπόδουλων Ελλήνων ως
επικίνδυνες, γι’ αυτό και προέβησαν σε ναυτικό αποκλεισμό του Πειραιά.
 Ορισμοί
ΥΠΟΘΕΣΗ ΠΑΤΣΙΦΙΚΟ: Σειρά γεγονότων που ξεκίνησαν τον Απρίλιο του 1849 όταν ο
αθηναϊκός όχλος λεηλάτησε το σπίτι του βρετανικής υπηκοότητας Εβραίου Δον
Πατσίφικο. Αυτός απαίτησε υπερβολική αποζημίωση από την ελληνική κυβέρνηση και
ζήτησε την παρέμβαση της βρετανικής πρεσβείας. Η βρετανική κυβέρνηση έκανε
επίδειξη δύναμης και επέβαλε το 1850 ναυτικό αποκλεισμό της Ελλάδας, με την
απαίτηση να διευθετηθεί η υπόθεση Πατσίφικο και κάποιων άλλων Βρετανών
υπηκόων. Μετά από έντονη αντίδραση της Γαλλίας και της Ρωσίας ο αποκλεισμός
σταμάτησε.
1. Να αναφέρετε την πορεία του ρωσικού κόμματος κατά την περίοδο της
συνταγματικής μοναρχίας.
( ή Ποιοι παράγοντες οδήγησαν σε παρακμή το ρωσικό κόμμα;)
« Τα πολιτικά κόμματα... επίκαιρα θέματα » σελ. 73
+ « Κατά την περίοδο ... πολιτική σκηνή » σελ. 74 – 75
2. Πώς πολιτεύθηκε ο Ι. Κωλέττης την περίοδο μετά την ψήφιση του συντάγματος του
1844 και ποια ήταν η τύχη του γαλλικού κόμματος μετά το θάνατο του αρχηγού του ;
( « Τα πολιτικά κόμματα ... παρακμή » σελ. 73
+ « Ο Κωλέττης ... για τη διαδοχή » ) σελ. 74

3. Να παρουσιάσετε τη συμπεριφορά και τις επιλογές του Ιωάννη Κωλέττη κατά την
περίοδο της πρωθυπουργίας του (1844 – 1847)
(ή Ποιες πολιτικές μεθοδεύσεις / τακτικές / πανουργίες μετήλθε ο Ιωάννης Κωλέττης,
υπονομεύοντας τον κοινοβουλευτισμό, προκειμένου να εξασφαλίσει την παραμονή του
στην εξουσία;)
«Ο Κωλέττης ... για τη διαδοχή» σελ. 73 – 74
7
4. Τι γνωρίζετε για τη στάση που κράτησε ο Όθωνας απέναντι στα κόμματα;
( « Η τακτική του βασιλιά ... απαλυνθεί » ) σελ 74
5. Να αναφερθείτε στις συνέπειες του Κριμαϊκού πολέμου σε ό,τι αφορά το αγγλικό, το
γαλλικό και το ρωσικό κόμμα.
( ή Να αναφερθείτε στον τρόπο με τον οποίο ο Κριμαϊκός πόλεμος και οι εξελίξεις που
σχετίζονταν με αυτόν επιτάχυναν την παρακμή των «ξενικών» κομμάτων.)
«Τα πολιτικά κόμματα... σε παρακμή» σελ. 73,
+ « Κατά την περίοδο ... πολιτική σκηνή » σελ. 74 – 75
I. Κατά την περίοδο της Συνταγματικής Μοναρχίας τα πολιτικά κόμματα άρχισαν να
αναπτύσσονται ραγδαία, αποκτώντας όλο και περισσότερους οπαδούς.
II. Μία από τις κύριες φροντίδες του ρωσικού κόμματος ήταν η προάσπιση της
Ορθόδοξης Εκκλησίας
III. Ο Ι. Κωλέττης υπήρξε ένας από τους συνεπέστερους υπερασπιστές του
κοινοβουλευτισμού.
IV. Ο Όθων επέβαλε ένα είδος κοινοβουλευτικής δικτατορίας.
V. Οι σχέσεις του Όθωνα με τα κόμματα της αντιπολίτευσης κατά την περίοδο της
συνταγματικής μοναρχίας χαρακτηρίζονται από έντονες συγκρούσεις.

8
Αφού λάβετε υπόψη σας τις ιστορικές σας γνώσεις και τις πληροφορίες του
παραθέματος να παρουσιάσετε τις πολιτικές πρακτικές που εφάρμοσε ο Ιωάννης Κωλέττης
στα χρόνια της πρωθυπουργίας του (1844 - 1847).
ΚΕΙΜΕΝΟ
(...) Αφού δεν μπορούσε να επιτευχθεί η ένωση των κομμάτων στην κυβέρνηση (και να
μειωθούν έτσι οι «συνταγματικοί κίνδυνοι»), ο Όθων προτιμούσε ένα καθεστώς που θα
έπαιρνε μέτρα κατά της αντιπολίτευσης.
Ο Όθων βρήκε στον Κωλέττη και το Γαλλικο Κόμμα έναν πολιτικό και ένα κόμμα που η
ιδεολογία και η δομή του συμβιβάζόταν με αυτούς τους στόχους. (...) Ο αρχηγός του
Γαλλικού Κόμματος είχε απομακρυνθεί από τις συνταγματικές ιδέες και το 1843
αμφέβαλλε αν ο ελληνικό λαός ήταν ώριμος για τη νέα τάξη πραγμάτων. Μετά το 1843
θέλησε να φροντίσει ώστε να υπάρξει μια κυβερνητική πρακτική που θα εξασφάλισε στη
βασιλική εξουσία «μεγάλο και ισχυρό μερίδιο» στη διαμόρφωση της πολιτικής βουλήσης
και που θα μείωνε γενικά την «επαναστατική επίδραση» της συνταγματικής ιδέας. (...) Το
1847 στις εκλογές που διήρκεσαν δύο μήνες περίπου, η διοίκηση πλαστογράφησε
εκλογικούς καταλόγους και χρησιμοποίησε σκανδαλώδη μέτρα τρομοκρατικού
επηρεασμού των εκλογέων. (...) Ο Κωλέττης φρόντιζε τους οπαδούς του μέσω της
πατρωνίας των αξιωμάτων στον κρατικό μηχανισμό: στο στρατό αναλογούσε ένας
αξιωματικός σε επτά άνδρες, εβδομήνα στρατηγοί διοικούσαν 10.000 άνδρες!
Ανάλογα συμπεριφερόταν ο Κωλέττης και προς το κοινοβούλιο: το 1846/1847 κατείχε ο
ίδιος πέντε από τα επτά υπουργεία, δεν εμφανίστηκε όμως σε καμιά από τις δέκα
συνεδριάσεις της Βουλής, καθιστώντας έτσι αδύνατο τον αποτελεσματικό
κοινοβουλευτικό έλεγχο της εκτελεστικής εξουσίας,. Με τη στήριξη του Όθωνα ο Κωλέττης
βρέθηκε αντίθετος σε κάθε προσπάθεια της βουλής ή της Γερουσίας να επηρεάσουν το
σχηματισμό της κυβέρνησης. Και όταν δεν έμενε άλλο μέσο, τότε οι βουλευτές του
αποχωρούσαν από την αίθουσα, για να μη μπορεί η Βουλή να αποφασίσει.
G. Hering, Τα πολιτικά κόμματα στην Ελλάδα, 1821- 1936

9
3. Η «νεα γενιά»
 «μείωση των αναλφάβητων στον ανδρικό πληθυσμό»: Η εκπαίδευση των γυναικών
προβλεπόταν από σχετικό νόμο που είχε ψηφιστεί το 1834. Ωστόσο, ήταν πολύ
μεγαλύτερος ο αριθμός των αγοριών που πήγαιναν σχολείο από τα κορίτσια για
λόγους που έχουν σχέση με τη δομή της ελληνικής κοινωνίας.
 «απλούστερη διοίκηση»: Κατά την περίοδο βασιλείας του Όθωνα επικράτησε ένα
αυστηρά γραφειοκρατικό σύστημα. Στόχος του ήταν ο έλεγχος του κράτους από τους
Βαυαρούς, που ελάχιστη εμπιστοσύνη είχαν στους Έλληνες.
1. Πώς επηρέασαν την πολιτική σκέψη και τις συνήθειες της νέας γενιάς πολιτών οι
αλλαγές που παρατηρήθηκαν στην Ελλάδα εξαιτίας της οικονομικής και τεχνικής
ανάπτυξης ;
(ή Να παρουσιάσετε τα κοινωνικά και πολιτικά γνωρίσματα της «νέας γενιάς»)
« Η παρακμή των ξένων κομμάτων ... που τις εξέφραζαν » σελ. 75
2. Ποια στάση κράτησε η νέα γενιά απέναντι στους παλιούς πολιτικούς αλλά και
απέναντι στο βασιλιά ; Μέσα από ποια (πολιτικά) αιτήματα εκδηλώθηκε αυτή η στάση,
στα τέλη της δεκαετίας του 1850 ;
( « Η νέα γενιά ... Αλέξανδρος Κουμουνδούρος » ) σελ. 76
3. Τι γνωρίζετε για τα αιτήματα που διατυπώθηκαν κατά την επανάσταση του
Φεβρουαρίου του 1862 αλλά και για την κατάληξή της ;
(ή Να παραθέσετε τα γεγονότα του 1862 που οδήγησαν στην έξωση του Όθωνα)
( « Το Φεβρουάριο του 1862 ... να εγκαταλείψουμε τη χώρα » ) σελ. 76
I. Ένας από τους παράγοντες που καθόρισε τη «νέα γενιά» ήταν η μείωση του
αναλφαβητισμού.
II. Κύριο γνώρισμα της «νέας γενιάς» ήταν η επιθυμία συμμετοχής στα πολιτικά
πράγματα.
III. Η «νέα γενιά» εντάχθηκε στα υπάρχοντα πολιτικά κόμματα και εκφράστηκε μέσα
από αυτά (ΠΑΝΕΛ. 2001)
IV. Ένα από τα αιτήματα των «αντιπολιτευτικών ομίλων» στα τέλη της δεκαετίας του
1850 ήταν η ίδρυση αγροτικών τραπεζών.
V. Κύριος εκφραστής των εκσυγχρονιστικών αιτημάτων που διατυπώθηκαν στα τέλη
της δεκαετίας του 1850 ήταν ο Αλέξανδρος Κουμουνδούρος.

10
4. Η Εθνοσυνέλευση του 1862-1864
 «πεδινοί-ορεινοί»: Οι ονομασίες των πολιτικών παρατάξεων προέρχονταν από τις
αντίστοιχες κατά τις συνεδριάσεις της Βουλής την περίοδο της Γαλλικής
Επανάστασης.
 Βασιλευομένη δημοκρατία: Η μείωση των εξουσιών του βασιλιά δηλώνεται και με
την αλλαγή του πολιτεύματος, από συνταγματική μοναρχία σε βασιλευομένη
δημοκρατία.
 Ορισμοί
 Πεδινοί (ΠΑΝΕΛ. 2009): σελ. 77
 Ορεινοί: (ΠΑΝΕΛ. 2004) σελ. 77
 Εθνικόν Κομιτάτον (ΠΑΝΕΛ. 2001, 2006), σελ. 77
 Εκλεκτικοί (ΠΑΝΕΛ. 2005) σελ. 77
 Βασιλευομένη δημοκρατία: Μορφή δημοκρατικού πολιτεύματος όπου η
νομοθετική και η εκτελεστική εξουσία ασκούντα από το κοινοβούλιο και την
κυβέρνηση, η οποία έχει την εμπιστοσύνη του κοινοβουλίου. Ο βασιλιάς διατηρεί
μόνο αρμοδιότητες αντιπροσώπευσης, εκπροσωπεί δηλαδή την πολιτεία.
 Αρχή της δεδηλωμένης: Πολιτική αρχή που πρότεινε ο Χαρίλαος Τρικούπης το
1875 και σύμφωνα με την οποία ο εκάστοτε βασιλιάς θα πρέπει να αναθέτει την
εντολή σχηματισμού κυβέρνησης μόνο σε πολιτικό ο οποίος θα είχε σαφώς τη
δεδηλωμένη εμπιστοσύνη της πλειοψηφίας των βουλευτών. + σελ. 79
1. Ποιοι λόγοι οδήγησαν στις εκλογές του Νοεμβρίου του 1862 και πώς διαμορφώθηκε
το πολιτικό τοπίο ύστερα από τη διενέργειά τους ;
( « Οι επαναστάτες ... όπως ονομάστηκαν » ) σελ. 77
2. Πεδινοί:
α. Ποιος ήταν o ηγέτης του κόμματος και ποιους στόχους έθετε;
β. Από ποια κοινωνικά στρώματα αντλούσε το κόμμα τους οπαδούς του ;
( « α. Οι πεδινοί ...θεσμοί» , β. «Ο Βούλγαρης < μικροκαλλιεργητές » σελ 77 και « Ο
λαός συμμετείχε .. δύο παρατάξεων » σελ. 77 )
3. Τι γνωρίζετε για την παράταξη των πεδινών;
*βλ. ορισμοί+ ΠΡΟΣΟΧΗ: προαιρετική αναφορά ως εισαγωγή: «Οι επαναστάτες ...
ονομάστηκαν» σελ. 77
+ «Οι Πεδινοί < μικροκαλλιεργητές» σελ. 77

11
3. Ορεινοί:
α. Ποιος ήταν ο βασικός άξονας της πολιτικής τους ;
β. Ποιες κοινωνικές ομάδες υποστήριζαν την πολιτική τους ;
( « α. Οι ορεινοί ...πεδινών »,
β. «Βρήκαν υποστηρικτές < πλοιοκτητών » και « Ο λαός συμμετείχε ...δύο
παρατάξεων » σελ. σελ. 77 )
3. τι γνωρίζετε για την παράταξη των ορεινών;
*βλ. ορισμοί+ ΠΡΟΣΟΧΗ: προαιρετική αναφορά ως εισαγωγή: «Οι επαναστάτες <
ονομάστηκαν» σελ. 77 και στη συνέχεια: «Οι ορεινοί ... πλοιοκτητών»
4. Ποιος βρισκόταν στην κορυφή της ηγεσίας του Εθνικού Κομιτάτου και ποιοι οι στόχοι
του ; *βλ. ορισμοί+ ( « το Εθνικόν Κομιτάτον ... Οθωμανική Αυτοκρατορία » σελ. 77.
5. Τι γνωρίζετε για τους Εκλεκτικούς και τις θέσεις που προωθούσαν ;
*βλ. ορισμοί+ ( « Οι Εκλεκτικοί < σταθερές κυβερνήσεις» σελ. 77
6. Πώς φτάσαμε στην ψήφιση του συντάγματος του 1864, ποιο πολίτευμα κι αρχές
καθιερώθηκαν και ποια θέση κατείχαν τα κόμματα στον πολιτικό βίο ;
(ή Να παρουσιάσετε τις κύριες διατάξεις του συντάγματος του 1864)
«Μέσα σε συνθήκες ... βιαιοπραγίες » σελ. 78
7. Να εντοπίσετε την κύρια διαφορά ανάμεσα στο σύνταγμα του 1864 και σε εκείνο του
1844.
«Ως πολίτευμα ... οι βιαιοπραγίες» σελ. 78 *ΠΡΟΣΟΧΗ: Απάντηση: Η κύρια διαφορά
του συντάγματος του 1864 σε σχέση με το σύνταγμα του 1844 ήταν ότι το πρώτο όριζε
ως πολίτευμα τη βασιλευόμενη δημοκρατία αντί της συνταγματικής μοναρχίας που
όριζε το δεύτερο και ίσχυε έως τότε. Επιπλέον, το σύνταγμα του 1864 κατοχύρωνε την
αρχή της λαϊκής κυριαρχίας, για την οποία δε γινόταν λόγος στο σύνταγμα του 1844.]
8. Ποια προβλήματα δημιουργήθηκαν αμέσως μετά την ψήφιση του συντάγματος του
1864 σε ό,τι αφορά το σχηματισμό κυβέρνησης ;
( « Παρά την έντονη αντίδραση ... το 1875 » σελ. 78 – 79
20. Ποιος, πότε και με ποιο σκεπτικό πρότεινε την αρχή της δεδηλωμένης;
*βλ. ορισμοί+ Ποια κοινοβουλευτική πρακτική καθιέρωνε και ποιες συνέπειες είχε για
την πολιτική ζωή του τόπου ;
(ή Τι γνωρίζετε για την καθιέρωση της αρχής της δεδηλωμένης και τη σημασία της;)
(ή Να αναλύσετε τη σημασία της ψήφισης της «αρχής της δεδηλωμένης» (1875) για την
πολιτική ζωή της Ελλάδας)
« Παρά την έντονη αντίδραση ... πολιτικού τοπίου » σελ. 78 – 79

12
I. Ο Όθων εγκατέλειψε την Ελλάδα μετά τις εκλογές του Νοεμβρίου 1862.
II. Ο Επαμεινώνδας Δεληγιώργης ήταν αρχηγός των πεδινών.
III. Η ιδέα για την «αρχή της δεδηλωμένης» ανήκε στον Αλέξανδρο Κουμουνδούρο.
IV. Κύριο αίτημα της επανάστασης του 1862 ήταν η απομάκρυνση του Όθωνα.
V. Στην επανάσταση του 1862 συμμετείχαν μόνο πολίτες από τα κατώτερα κοινωνικά
στρώματα.
VI. Ελάχιστοι πολίτες από τα ανώτερα κοινωνικά στρώματα συμμετείχαν στην
επανάσταση του 1862.
VII.Η αρχή της δεδηλωμένης υπονόμευε τους κοινοβουλευτικούς θεσμούς.
VIII. Το Εθνικόν Κομιτάτον υποστήριξε την ανάπτυξη του κοινοβουλευτισμού και τον
εκσυγχρονισμό της χώρας.
IX. Το Εθνικόν Κομιτάτον είχε ευρεία λαΐκή απήχηση.
X. Η ιδέα της αρχής της δεδηλωμένης ανήκε στον Σπ. Τρικούπη.
XI. Με το σύνταγμα του 1844 καθιερώθηκε το δικαίωμα του «συνέρχεσθαι και
συνεταιρίζεσθαι".
Αξιοποιώντας το ακόλουθο κείμενο και τις ιστορικές σας γνώσεις, να παρουσιάσετε
την κριτική του Χαρίλαου Τρικούπη στον τρόπο λειτουργίας του πολιτεύματος και την
πρότασή του για καθιέρωση της αρχής της δεδηλωμένης.
ΚΕΙΜΕΝΟ
Χαρίλαος Τρικούπης
Τις πταίει;
άρθρο στην εφημερίδα «Καιροί», 29 Ιουνίου 1874
(...) Ο κ. Βούλγαρης, ο κ. Ζαΐμης, ο κ. Δεληγεώργης υπήρξαν όργανα μιας και της
αυτής πολιτικής, εκτελεσταί ενός και του ατυτού σχεδίου. Ουδείς αυτών εκλήθη εις την
εξουσίαν καθ’υπόδειξιν των αντιπροσώπων του Έθνους (...). Ουδεμίαν ηθικήν ευθύνηςν
φέρει το Έθνος επί τη διαγωγή των προσώπων τούτων. Αν προήγοντο οι ειρημένοι
πολιτευταί εις την εξουσίαν διά της ψήφου της Βουλής, η παράλυσις της διοικήσεως και η
παρ’ αυτών, ως εκλεκτών του Έθνους, κατάχρησις της εξουσίας κατά τας εκλογάς (...)
ηδύνατο να εκληφθή ως ένδειξις της ανικανότητος του ελληνικού λαού προς την
αυτοδιοίκησιν. Αλλ’ η διοικητική καχεξία και τα κατά τας εκλογάς όργια δεν είναι έργον
εξουσίας εκπροσωπούσης την πλειονοψηφίαν της Βουλής και επομένως ευθυνούσης διά
των πράξεων της το Έθνος. Είναι έργον ανθρώπων οφειλόντων την υπουργικήν αυτών

ύπαρξιν εις μόνην την απόλυτον χρήσιν της (...) υπέρ του Στέμματος προνομίας του
διορισμού και της παύσεως των Υπουργών. (...)
Η προνομία αυτή εις ουδένα υπάγεται εν τω Συντάγματι ρητόν όρον. (...)
Καλούνται εις την εξουσίαν κυβερνήσεις αποκρουόμενοι παρά της πλειονοψηφίας
του Έθνους, χορηγείται εις αυτάς η διάλυσις της Βουλής και συνάμα παν μέσον
επηρεασμού των συνειδήσεων του λαού και νοθεύσεων των εκλογών, και λέγομεν
ύστερον, ότι πταίει ο λαός διά την τοιαύτην κατάστασιν. (...)
Ίνα επέλθη θεραπεία, πρέπει να γίνη ειλικρινώς αποδεκτή η θεμελιώδη αρχής της
κοινοβουλευτικής κυβερνήσεως, ότι τα υπουργεία λαμβάνονται εκ της πλειονοψηφίας της
Βουλής. (...) Θεμέλιον του πολιτεύματος τούτου είναι η ύπαρξις δύο κομμάτων εν τη
Βουλή (...). Τα πολλά κόμματα παρ’ ημίν είναι αποτέλεσμα της προσκλήσεως των
μειονοψηφιών εις την εξουσίαν. Η ευθύνη άρα πάσης της καταστάσεως ταύτης ανήκει εις
τους παραβιάζοντας την κοινοβουλευτικής αρχής του σχηματισμού των κυβερνήσεων εκ
της πλειονοψηφίας της Βουλής.
Στο: Παντελής-Κουτσουμπίνας-Γεροζήσης, Κείμενα Συνταγματικής
13

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΧΕΙΡΑΦΕΤΗΣΗ - ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΟΜΜΑΤΩΝ

Recommended

Recommended

More Related Content

What's hot

What's hot (20)

Viewers also liked

Viewers also liked (6)

Similar to ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΧΕΙΡΑΦΕΤΗΣΗ - ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΟΜΜΑΤΩΝ

Similar to ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΧΕΙΡΑΦΕΤΗΣΗ - ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΟΜΜΑΤΩΝ (20)

More from Georgia Sofi

More from Georgia Sofi (20)

Recently uploaded

Recently uploaded (20)

ΚΕΦΑΛΑΙΟ 2: ΧΕΙΡΑΦΕΤΗΣΗ - ΑΝΑΜΟΡΦΩΣΗ ΚΟΜΜΑΤΩΝ