1. FIGURA TE SHQUARA DHE KONTRIBUTET PERKATESE NE
NJOHJEN SHKENCORE TE
STRUKTURES KIMIKE TE LENDES
John Dalton (1766–1844), një mësues britanik, botoi
teorite e tij në lidhje me atomet në vitin 1808 . Zbulimet
e tij ishin të bazuara mbi eksperimentet dhe gjithashtu
ne ligjet e kombinimeve kimike .
Supozimet kryesore ose postulatet e Daltonit:
 E gjithë materia përbëhet nga grimca te
pandashme të quajtura atome .
 Atomet e elementeve të njëjta janë të ngjashme
në formë dhe në masë, por ndryshojnë nga atomet e
elementeve të tjera.
 Atomet nuk mund të krijohen apo shkatërrohen.
 Atomet e elementit të njëjtë mund të
kombinohen në më shumë se një raport për të formuar
dy ose më shumë komponime .
 Atomet janë njësia më e vogël e materies që mund të marrin pjesë në një reaksion kimik .
Te metat e teorisë atomike të lendes nga Daltoni:
 Pandashmëria e një atomi u provua e gabuar, sepse një atom mund të ndahet më tej në
protone, neutrone dhe elektrone . Sidoqoftë, një atom është grimcë e vogël , e cila merr pjesë
në reaksionet kimike .
 Sipas Daltonit, atomet e elementit të njëjtë janë të ngjashme në të gjitha aspektet . Kjo është e
gabuar, sepse atomet e disa elementeve ndryshojnë në masën dhe dendësine e tyre. Atome të
tilla të se njëjtit element që kane masa të ndryshme quhen izotope . Për shembull , klori ka dy
izotope.
 Daltoni gjithashtu tha se atomet e elementeve të ndryshme janë të ndryshme në të gjitha
aspektet . Kjo ka qenë provuar e gabuar në raste të caktuara si atomet e argonit dhe të
kalciumit, të cilat kanë të njëjtën masë atomike 40. Këto atome të elementeve të ndryshme që
kanë të njëjtën masë atomike quhen izobare.
 Sipas Daltonit, atomet e elementeve të ndryshme kombinohen në raporte numrash të thjeshtë
te plote për të formuar komponime. Kjo nuk është parë në komponimet organike komplekse si
sheqeri C12H22O11.
Meritat e teorisë atomike te Daltonit:
 Ajo na ka mundësuar shpjegimin e ligjeve te kombinimeve kimike .
 Daltoni ishte personi i parë që njohu nje dallimin funksionues midis grimcës përfundimtare të
një elementi ( atom ) dhe atë të një kompleksi ( molekulë ) .

2. Joseph Jay Thompson (1856–1940), zbuloi
elektronin në vitin 1897. Puna e tij solli përpara një
teori të re, se atomi ishte i përbërë nga grimca te vogla.
Keshtu ai zbuloi elektronet . Ai provoi teorinë e tij duke
përdorur tubin e rrezeve te katodes.
Shkencëtarët kishin bërë tashmë shumë eksperimente
për të gjetur strukturën e atomit. Ata kaluan një rryme
elektrike përmes një tubi vakum. Ata panë një dritë me
ngjyra të ndezura brenda tubit. Ajo udhëtoi në një vijë
të drejtë. Ato nuk munden ta shpjegonin këtë
fenomen. Thomson bëri me shume eksperimente mbi
tubin katodë. Ai vendosi dy pllaka elektrike në rrugën e
saj. Njëri u ngarkua pozitivisht.Tjetri u ngarkua
negativisht. Drita me ngjyra te ndezura u perkul drejt
pllakes se ngarkuar pozitivisht. Ai zbuloi se dritat me
ngjyra të ndezura ishin grimca më të vogla se atomi. Keto grimca, Thompson i quajti elektrone. Ne
kete menyre, u zbulua teoria atomike e Thompson-it.
Thomson sugjeroi se elektronet vijnë nga gjurma e gazit që ndodhej brenda tubit katodë. Kështu doli
një teori e re, se atomet janë bërë nga sipërfaqja e grimcave shume te vogla.Me vone u provua se
atomet janë të përbërë nga protonet, elektronet dhe neutronet. Meqe atomi ishte neutral,
Thompson-i sugjeroi se elektroni i ngarkuar negativisht barazonte protonin e ngarkuar pozitivisht
dhe neutronet nuk kishin ngarkese. Ngarkesat negative rrethonin ngarkesat positive. Nje vendosje e
tille i detyrohej forcave elektrostatike.
Linus Pauling (1901-1994)
Zhvillimi i elektronegativitetit ne nje shkalle te sakte ishte nje nga
kontributet e medha qe Pauling i dha kimise. Koncepti i
elektronegativitetit eshte matur pergjate nje shkalle relative qe
krahason shkallen ne te cilen elementet e ndryshme kane tendence
per te terhequr elektronet nga mjedisi i tyre rrethues. Sepse shkalla e
elektronegativitetit eshte nje matje cilesore – do te thote se nuk ka
asnje vlere te matshme konstante per matjen e elektronegativitetit.
Kjo shkalle ne vetvete ka qene edhe e veshtire por edhe interesante
per t’u zhvilluar. Shkalla e elektronegativitetit qe ne perdorim sot u
formalizua nga Linus Pauling dhe u botua se pari ne 1932. Megjithate
ideja e elektronegativitetit mes atomeve eshte hedhur edhe para
Pauling, duke datuar ne fillimet e viteve 1800 nga shkencetare si:
Amedeo Avogadro, Humphrey Davy, Alessandro Volta, Christian
Heinrich, Jöns Jakob Berzelius.

3. Rendesia e elektronegativitetit:
 Elementet metalike jane te gjitha elektropozitive, elementet electronegative jane te gjitha
jometale, ndersa metaloidet jane te ndermjetme. Perberjet jonike, si NaCl, formohen mes
elementeve elektropozitive dhe electronegative. Keshtu rezulton se llojet e lidhjeve, karakteri i
materialit dhe reaktiviteti kimik mund te parashikohet nga nje njohuri e elektronegativitetit.
 Elektronegativiteti mund te perdoret per te parashikuar momentin dipolar (polaritetin e lidhjes)
se nje lidhjeje:
 Elektronegativiteti mund te perdoret per te parashikuar afersisht shkallen e karakterit jonik
(rrjedhimisht edhe kovalente) te nje lidhjeje mes dy elementeve jot e ngjashme:
Punoi: Exhitah Vasija
XIA