2. REGIONALIZACIJA SEVERNO AMERIČKOG KONTINENTA
PREMA PRIRODNIM KARAKTERISTIKAMA
- Geografska regija - kompleks prirodnih elemenata i društvenih faktora
- U Severnoj Americi - više kriterijuma
- Priroda – temperatura – linije određuju trajanje vegetacijskog razdoblja biljnog sveta
- Linija Beringov prolaz - Hudsonov zaliv - severni Labrador, prosečno trajanje razdoblja bez smrzavanja (sa
temp.+0°C) manje od 60 dana god.
- Linija New Foundland - severna Montana - južna Aljaska - 90 dana (vegetacioni period)
- Ona ograđuje prema jugu veliko, hladno područje severa
- Između nje i linije Boston - gornji sliv Tenesija - S granica Ajove, S granica Arizone i Vankuverom na pacifiku
Kanade - zona umerenih temp. – 90-180
- Južnije - topli Jug - 180 - 240
- Po ovom kriterijumu: Prirodne regije Severne Amerike
a) Hladni Sever
a) Umereni Centar i
b) Topli Jug
3. REGIONALIZACIJA SEVERNO AMERIČKOG KONTINENTA
PREMA PRIRODNIM KARAKTERISTIKAMA
- Pored temp. za organski svet i kol. atmosferske vode
- Priroda je podelila sev.am. kont. na meridijanske zone
a) Atlantska zona – 1000-1500 mm – W obala New Foundlanda - Ontario jezero - ušće Misurija - na Meksički zaliv
W od ušća Misisipija
b) 500 - 1000 mm W obala Hadsonovog zaliva sa W obalom Meksičkog zaliva – duž 98. meridijana
c) usko, dobro navodnjeno primorje Pacifika - (preko 2 000 mm) i manje navodnjeno visoko pl. područje u zaleđu
d) široka sušna zona sa manje od 500 mm, a u S delu i manje od 250 mm
Po kriterijumu vlage, Severnoamerički kontinent je podeljen na:
- 1) Vlažni istok i
- 2) Suvi zapad
- Granica na 98° zgd
4. REGIONALIZACIJA SEVERNO AMERIČKOG KONTINENTA
PREMA PRIRODNIM KARAKTERISTIKAMA
- Reljef - meridijanskog pravca - uslovljava podelu klimatskih zona
- Po njemu Sev. am. kontinent na 3 prirodne regije:
1) planinska (Apalačke planine) na istoku
2) vrlo prostrana, ravna, u centru
3) visoko planinska na zapadu
- Vegetacijski pokrivač prilagođen uslovima temperature, vlage i reljefa
- Po njemu Sev.am. kontinent:
- 1) Severna regija tundre i četinarske borealne šume
- 2) Istočna regija apalačke listopadne i suptropske četinarske šume
- 3) Centralna regija savana i stepa
- 4) Zapadna regija visoke pacifičke šume i mediteranske vegetacije
5. REGIONALIZACIJA SEVERNO AMERIČKOG KONTINENTA
PREMA PRIRODNIM KARAKTERISTIKAMA
- Faktori antropogeno unešeni - u sukobu sa prirodnim elementima
- Pokornost samo elementu preterane hladnoće
- Vodeni tokovi N – S, ali mostovi, kanali, putevi i železnice su orijentisani prema W
- Planine N – S, ali tuneli i useci prema W
- Suve stepe i pustinje - navodnili i naselili ili presekli saobraćajnim linijama
- Gigantske brane ili auto-putevi koji seku pustinju
- Ljudi su uneli u prirodni pejzaž Severne Amerike
- Milione kvadratnih km obrađenih oranica
- Farme, fabričke dimnjake, male, srednje i velike, milionske gradove
- Nema dovoljno izraženih individualnih crta u kulturnom pejzažu koje bi omogućile jednu jasnu i izrazitu
regionalnu podelu čitavog prostora sa stanovišta društvenih faktora
6. REGIONALIZACIJA SEVERNO AMERIČKOG KONTINENTA
PREMA DRUŠTVANIM KARAKTERISTIKAMA
- “Kotao za pretapanje” i serijska proizvodnja
- Razlike u br. ljudi, farmi, gradova - svedene na minimum
- Teško naći kriterijume za razlikovanje regija u poređenju sa prirodnim elementima
- Rat za nezavisnost (1776-1783) - ustalio je pojam granice SAD i engl.provincija Kanade
- Secesijski rat (1861-1865) između severnih i južnih država SAD, različitih društvenih odnosa i proizvodne
strukture - ustalio je pojmove Sever i Jug
- Kolonizacijsko prodiranje ka W ustalilo pojmove Srednji zapad i Daleki zapad - zasnivaju na prostornoj
udaljenosti od Istoka, tj baze kolonizacije
- Regionalni pojam Sever ili Veliki sever – am. Arktik
- Društveni faktori - povinovani uslovima prirodne sredine
- Hladni Sever (80°-55° sgš) - ostao retko naseljen
- Ekonomski i strategijski interesi - politička podela između SAD, Kanade i Danske
- Umereni Centar (55°-30° sgš) - najgušće naseljen
- Narodi zapadne Evrope; političku organizaciju dali mu Anglosasi
- Topli Jug (30°-15° severne širine) naseljen starosedeocima, narodima S Evrope
- Političku organizaciju dali mu Španci (Meksiko)
7. SEVERNA AMERIKA
AMERIČKI ARKTIK
Aljaska Kanadski Sever Danski Grenland
SAD
Severoistok Srednji Zapad Jug Daleki Zapad
KANADA
Istok Centar Srednji Zapad Daleki Zapad
8. AMERIČKI ARKTIK
- Arktički polarni krug - ostrva Arktičkog arhipelaga + Grenland
- Polarnica - ne označava južnu granicu prostora
- Arktički uticaji dopiru - u unutrašnjost kontinenta nizom prelaznih subarktičkih oblika
- + Aljaska + N delove Kanade - od Aljaske do Hudsonova zaliva i poluostrva Labrador
- Arktički uticaji do 60° sgš, a ponegde do 50° sgš – mogu se priključiti N delovi kanadskih federalnih država
Manitobe, Ontaria i Quebeca
- Računajući od 60° paralele na sever – 7.620.000 km2
- Oko 300 000 Ijudi (1960), ali 836 700 ljudi (2009)
- Dominantni prirodni elemenat – hladnoća, sr.tem. I niže od -20°C
- Na primorju Severnog ledenog okeana i po arktičkim ostrvima i na -40°C
- Na vel.ledenim pokrivačima Grenlanda i Aljaske - prosek VII ne prelazi 18°C
- Bez smrzavanja (0°C) - do 60° sgš - 60 dana, do 50° sgš - 90 dana
- Na večito zamrznutom tlu – otkravi se plitak površinski sloj, zbog teškoća oticanja, pretvara se u močvaru
- Hladnoću podržava - jak centar visokog pritiska
- Zime suve (izuzev primorje Pacifika i S obale Labradora i Grenlanda), jaki i hladni vetrovi, a leta kišovita, izuzev
NW delove Kanade, gde sezonski pokreti visokog pritiska izazivaju suše)
9. AMERIČKI ARKTIK
- Nekada strugali kvartarni lednici, a nastavili trošiti vetrovi i suše (u centru kontinenta)
- Najvećim su delom puste i ogolele
- Reljef se menja na W periferiji, deo Stenovitih pl. i na E periferiji, u pl. rubu Labradora
- Organski život - jednostavni i skromni oblici
- Na krajnjem N – tundra
- Prema S - retke i razbacane jelove šume
- Fauna - od sitnih krznaša i južnije krupno zverinje: jeleni (karibu) i mrki medvedi
- Na obalama tuljani i morževi
11. AMERIČKI ARKTIK
- Negostoljubivi predeli - najpre upoznati i privremeno naseljavani došljacima iz NE Azije, kao i na S obalama
Grenlanda i E Labradora - Vikinzi sa Islanda i iz Norv. u IX i X veku
- Današnji starosedeoci – Eskimi i Indijanci
- Eskimi, mongolske rase, lov i ribolov, skloništa od leda (iglu),
- Najzaostalija eskimska plemena kao nomadi - po kanadskom Severu
- Žive kao u kamenom dobu, predmete od Cu - pre par vekova
- Eskimi W od reke Yukona, na Aleutima - blaža prirodna sredina, jaki uticaji pacifičke klime i kulturni uticaji
azijskog kopna i ostrva - na višem kulturnom stepenu
- Eskimi na E primorju, Grenlandu i Labradoru – ekonomika i civilizacija počivaju na lovu tuljana, belih medveda,
jelena, riba i ptica
- Na vodenim površinama - kajak od kože, a na kopnu saonice koje vuku psi
- Indijanska plemene - južnije, u području retke tajge
- Njihova civilizacija - lov i skupljanje - šuma baza života
13. AMERIČKI ARKTIK
- Rano privukao pažnju Evropljana
- Moreplovci – tražili N prolaz za Indiju
- Trgovci - proizvodno područje krzna,
- Au (Aljaska), nafte (N Kanada), Fe (Labrador) i kriolit (Grenland)
- Posle II sv. rata – uranium (oko Velikog Medveđeg jezera)
- Prednosti vazdušnog puta preko Arktika
- Sietl – Lenjingrad - 8200 km po luku paralela, a 4 800 km preko Severnog pola
- New Yorka - Pariz preko Azora - 7500 km, a preko Nju Faundlenda i Irske 5 800 km
- Čikago - Tokio preko San Franciska i Havaja je 13 000 km, a preko Edmontona i Aljaske 10 000 km
- Novi svetski front - arktički front (Ice water Imperialism)
- SAD i Kanada - 6 400 km arktičkog fronta, a Rusija oko 6 500 km
- U II sv.ratu – aerodromi, Aljaska - postala ratna baza za napade na Japan
- 1. redovna putnička avio veza - 1954. (Los Angeles—Kopenhagen) sa trajanjem vožnje od 24 sata
- Ogromna važnost – velikom i pustom prostoru
- Politički podeljen između 3 države (SAD, Kanada, Danska)
17. GRENLAND
- Najveće ostrvo na svetu - 2 175 000 km2
- Duguljastog oblika, smerom meridijana proteže 2 650 km
- Najveća širina - 1 200 km
- Zahvaljujući obliku - duboko u umereni pojas (Cap Farewell 59°46' sgš)
- Do širine Osla u Norveškoj, a na N najbliži Polu (Cap Jesup 83°39' sgš)
- Po strukturi i reljefu - izdignuti ivični deo prastarog kristalastog Laurentijskog kopna – odvojen od Kanadskog
štita u arhaiku
- 2 bloka primordijalnog gnajsa - koji u S delovima visoki i spuštaju se postepeno prema N
- Deli ih preko 300 km široka tektonska depresija - u obliku dugog pojasa proteže od ostrva Disko na W do zaliva
Scoresby na E (s obe str. 70° sgš)
- Ovakvom strukturom podeljen je na 3 dela: južni, srednji i severni
- Osim reljefa, reg.karak. i smena klimatskih zona - sve hladnije od S ka N
- Unutrašnjost - oblik visoke visoravni (2000-3000 m n.v)
- Jednoličnost prekidaju kaledonski planinski lanci
- Usamljeni vrhovi, nunataki - vire iznad debelog pokrivača kontinentalnog leda
- Preko 4/5 (1.848.000 km2) celokupne površine Grenlanda pod ledom
18.
19. - Ledeni pokrivač - inlandajs
GRENLAND
- Wegenerova ekspedicija 1931, usred G, na 71° sgš (stanica Eismitte) debljina leda do dubine 2 500 - 2 700 m
- Moćnost nije svuda jednaka, jer zavisi od reljefa Zemljie
- Na uzvišenjima led je tanji, u udubljenjima deblji
- Sila gravitacije sa uzvišenja – klizio i spuštao se u udubljenja
- Najviši vrhovi vire i sada slobodni od leda, prosečna debljina 500- 1500 m
- 1 je od najvažnijih centara aktivnosti u atmosf.strujanjima severnog Atlantika
- Od inlandajsa - odvajaju se lednici ka periferiji Grenlanda
- U plitkim fjordovima, gde se rastapaju ili lome u manje sante
- Oko 30-tak do dubokih fjordova više 100 m, lome se uz veliki prasak u ledena brda, koja, vetrovima i strujama,
nastavljaju ka S, u Atlantik
- Najviše u središnjem delu W obale Grenlanda, oko ostrva Disko (12 lednika godišnje preko 5 000 ledenih
bregova)
- Zemljište, slobodno od večitog leda - manje 1/5
- U obliku tankog periferijskog pojasa, uz more
- Najveća širina do 200 km - na S delu W obale, ali i na N delu E obale
- Za razliku od norveških (dugi, široki i prema moru otvoreni), grenlandski fjordovi su kratki i uski - pred obalom
strče iz mora mnogo ostrva i ostrvca
21. GRENLAND
- Britanska ekspedicija - 1955. ultrakratkim talasima - arhipelag, povezan i pokriven kontinentalnim ledom
- Istorijat naseljenosti - u X veku Vikinzi - 3 000 st. i oko 800 000 ovaca
- Razvijena živa trgovina sa Islandom i Norveškom - Samostalna republika
- U XIII veku - izgubila samostalnost (Norv), a trgovina počela da opada
- Posle XVI veka - samo Eskimi, ribari i lovci, Vikinzi izumrli, stočarstvo iščezlo
- Pred kraj XVIII veka - nova danska kolonizacija ostrva
- Na S primorju - trgovačke stanice (krzno, kitovo ulje, koža tuljana), ovce,
- 1814, kada je N odvojena od D, kolonije pripale D
- 1921. Danska je protegla svoj suverenitet na čitavi Grenland
- 1953. postao sastavni deo Danske
- 1960. 31 855 st, 28 919 na W obali, 2 394 E, a 542 N
- 2010. 56 452 st
- Irmingerova struja uz SW obalu, nekad cele godine bez leda, lako pristupačna
23. GRENLAND
- Danci u poslovima uprave, trgovine i rudarstva, oko 600 ljudi, ostalo Eskimi
- Gl. grad je Godthaab (1000 st), na ulazu u veliki Ameralik fjord
- Na W obali je još nekoliko manjih naselja, sa 600—900 st.
- Na E obali samo jedno takvo naselje
- Danci su ojačali ribarstvo na račun lova
- To je izazvalo napuštanje malih, raštrkanih lovačkih naselja i koncentraciju st. po ribarskim lučkim centrima
- Klima toplija posle 1920.
- U Jakobshavnu, na središnjem delu W obale, prosečna temp. I porasla je od -17,4°C (1874-1903. g.) na -14,6°C
(1911-1940. g.)
- Prosečna temp. VII porasla od 7,6°C na 8,0°C za ista razdoblja
- Obalni lednici su se povukli
- Temp. morske vode je takođe porasla za 1° do 2°C
- Pojavila su se velika riblja jata oslića – i prodiru ka N
- Najbogatija lovina oko ostrva Disko (70° sgš)
- Lovom na osliće bavi se oko 2 200 profesionalnih ribara
24.
25. GRENLAND
- Poljoprivreda – nešto malo povrća, oko većih naselja (krompir i repa)
- Travnjaci na SW primorju - ovčarstvo (22 000 grla), Eskimi hrane se mesom
- Rudnici retke rude kriolita - kod Ivigtuta - izvozi u SAD i Kanadu za fab.Al
- 1948. – Pb i Zn
- Baza međukontinentalnog vazdušnog saobraćaja
- Etapne stanice za letove u Evropu i za kontrolu severnog Atlantika
- 1951. SAD sa Danskom sporazum - zajednička odbrana ostrva
- Vazduhoplovna bazu Tula na N delu W obale Grenlanda (76° sgš).
- Surova klima, zaleđenost (9 meseci) i arktička noć (4 meseca)
- U Tuli trajno boravi, zimi 4000, leti 8000 am. inženjera, radnika i avijatičara
- Problemi: donošenje hrane, goriva i materijala
- Tula tone - zagrevanje zaleđenog tla ispod građevina izaziva otapanje
- Prizemlja kuća, 2-3 god. starosti pod površinom, pa su je nadzidali
