Este documento describe las irregularidades morfológicas de los verbos irregulares en gallego. Explica que la mayoría tienen raíces diferentes en el tema de presente y en el tema de perfecto. Luego lista varios verbos irregulares y sus raíces en diferentes tiempos y personas. También señala que además de las raíces, algunos verbos tienen irregularidades en el morfema de número y persona, especialmente la tercera persona del pretérito.
Este documento describe las irregularidades morfológicas de los verbos irregulares en gallego. Explica que la mayoría tienen raíces diferentes en el tema de presente y en el tema de perfecto. Luego lista varios verbos irregulares y sus raíces en diferentes tiempos y personas. También señala que además de las raíces, algunos verbos tienen irregularidades en el morfema de número y persona, especialmente la tercera persona del pretérito.
1) El documento describe el estado de la lengua gallega durante los siglos XV-XVIII, cuando fue menospreciada y ridiculizada por escritores castellanos como Quevedo y Lope de Vega.
2) Explica algunas características lingüísticas del gallego de la época como la conservación de fonemas como /ch/ y la pérdida de otros como las vocales nasales.
3) También menciona obras literarias que se burlan de los gallegos y su forma de hablar como el "Coloquio de Perico y
660 individuos y 147 corporaciones controlan la economíaEgeria Kallaikoi
Un estudio de la Universidad de Zurich encontró que 660 individuos y 147 corporaciones controlan la economía mundial a través de una red de propiedad interconectada. Las 147 corporaciones, principalmente bancos y empresas extractivas, forman una "súper entidad" que controla el 40% de la riqueza a través de sus participaciones cruzadas. Esta estructura podría ser inestable y vulnerable a colapsos sistémicos. El estudio analizó 43,060 corporaciones transnacionales para mapear la red de propiedad global.
El documento describe la política de promoción de clubs de lectura en las escuelas de Galicia. Explica el programa Hora de Ler, que tiene como objetivos hacer visible la biblioteca escolar como espacio para la lectura y fomentar hábitos de lectura. Los clubs de lectura son una forma efectiva de motivar a adolescentes a leer. El documento proporciona ejemplos de actividades de clubs de lectura y evaluaciones positivas de su impacto en desarrollar competencias de lectura y pasión por los libros.
1) El documento describe el estado de la lengua gallega durante los siglos XV-XVIII, cuando fue menospreciada y ridiculizada por escritores castellanos como Quevedo y Lope de Vega.
2) Explica algunas características lingüísticas del gallego de la época como la conservación de fonemas como /ch/ y la pérdida de otros como las vocales nasales.
3) También menciona obras literarias que se burlan de los gallegos y su forma de hablar como el "Coloquio de Perico y
660 individuos y 147 corporaciones controlan la economíaEgeria Kallaikoi
Un estudio de la Universidad de Zurich encontró que 660 individuos y 147 corporaciones controlan la economía mundial a través de una red de propiedad interconectada. Las 147 corporaciones, principalmente bancos y empresas extractivas, forman una "súper entidad" que controla el 40% de la riqueza a través de sus participaciones cruzadas. Esta estructura podría ser inestable y vulnerable a colapsos sistémicos. El estudio analizó 43,060 corporaciones transnacionales para mapear la red de propiedad global.
El documento describe la política de promoción de clubs de lectura en las escuelas de Galicia. Explica el programa Hora de Ler, que tiene como objetivos hacer visible la biblioteca escolar como espacio para la lectura y fomentar hábitos de lectura. Los clubs de lectura son una forma efectiva de motivar a adolescentes a leer. El documento proporciona ejemplos de actividades de clubs de lectura y evaluaciones positivas de su impacto en desarrollar competencias de lectura y pasión por los libros.
Este documento presenta un plan de proyecto eTwinning entre centros educativos de Galicia, Irlanda y Bretaña francesa. El proyecto involucra a estudiantes de 14-15 años y se centra en el patrimonio cultural material e inmaterial de las regiones participantes. Los estudiantes investigarán construcciones históricas locales y crearán videos, códigos QR y programas de radio sobre ellas en varios idiomas para promover el aprendizaje activo y colaborativo entre los centros.
Trabalho dos alunos de 2º ESO sobre rios e montanhas de PortugalAmparo Cereixo
Este documento descreve as principais montanhas e rios de Portugal, incluindo a Montanha do Pico, a Serra da Estrela, a Serra do Gerês, o Rio Minho, o Rio Douro e o Rio Tejo. Fornece detalhes sobre as localizações e características destas formações geográficas.
Este documento descreve as principais montanhas e rios de Portugal em 3 frases ou menos. As montanhas mais importantes são a Montanha do Pico, a Serra da Estrela e a Serra do Gerês. Os rios mais significativos são o Rio Minho, o Rio Douro e o Rio Tejo, que atravessa cidades como Abrantes, Santarém e Lisboa.
O documento discute quatro comidas e bebidas típicas de Portugal: 1) Pasteis de Belem, doces feitos em segredo e 14.000 por dia; 2) Vinho do Porto, cultivado desde a romanização; 3) Ginja de Alcobaça produzida artesanalmente desde 1930; 4) Bacalhau, referido desde 1353 em acordo de pesca entre Portugal e Inglaterra.
Este documento apresenta as profissões preferidas de quatro alunos - astronauta, mecânico, cantora, atriz, pedreiro, carpinteiro, arquiteta e bombeira. Cada aluno descreve brevemente as tarefas e responsabilidades associadas às profissões que gosta.
1. 1 º D E B A C H A R E L A T O .
A M P A R O C E R E I X O S I L V A
MORFOLOXÍA VERBAL (i).
FORMAS MODOTEMPORAIS
REGULARES
2. O verbo. DEFINICIÓN
SEMÁNTICA: indica accións, estados ou procesos.
MORFOLÓXICA: palabra variable que se compón de
LEXEMA + MORF. GRAMATICAIS
SINTÁCTICA: desempeña a función de predicado na
cláusula. É imprescindible a súa presenza para a existencia
deste tipo de unidade sintáctica.
3. ESTRUTURA VERBAL. FORMAS MODO-
TEMPORAIS
A estrutura do verbo é:
TEMA (LEXEMA + VOGAL TEMÁTICA)
+
MORFEMAS GRAMATICAIS / FLEXIVOS
Esquema das formas verbais modotemporais.
LEXEMA VT MMT MNP
And a ba s
Troux e se Ø
Quix Ø Ø o
4. O TEMA: O LEXEMA
O LEXEMA é o que achega o significado léxico.
En base ao lexema distinguimos:
Verbos regulares: manteñen o mesmo lexema ao longo de
toda a conxungación.
Verbos irregulares: presenta máis de un lexema. En xeral
adoita haber un lexema propio do presente (quer-o, quer-
ería) e outro lexema propio do tema de perfecto (quix-en,
quix-era, quix-er, quix-ese)
And a ba n
e Ø i
a rá n
5. VERBOS CON ALTERNANCIA VOCÁLICA
Os verbos con alternancia vocálica son aqueles que
abren ou pechan un grao a vogal radical.
A VOGAL RADICAL é a última vogal do lexema:
Contribu-ír Escorr-er Gabe-ar
6. VERBOS CON ALTERNANCIA VOCÁLICA.
MODELO 1: SENTIR
A VOGAL RADICAL /e/ mantense en todas as formas
agás:
/Ɛ/
P2, P3 e P6 do Presente de indicativo: sƐntes, sƐnte, sƐnten.
Di que se sente moi cansa.
Menten máis do que falan.
/i/
P1 do Presente de indicativo
P2 do imperativo
Presente de subxuntivo
Con tanto ruído non sinto a radio.
Sirve ti o café, fai favor!
• Conxúganse segundo este modelo: servir, seguir, ferir,
mentir e derivados (conseguir, perseguir, consentir...).
7. VERBOS CON ALTERNANCIA VOCÁLICA.
MODELO 2: ADVERTIR
A VOGAL RADICAL /e/ mantense en todas as formas
agás:
/i/
P1, P2, P3 e P6 do Presente de indicativo
P2 do imperativo
Presente de subxuntivo.
Repito o mesmo exercicio varias veces.
Íspese el só. Din que prefiren ir soas.
Conxúganse igual Advertir, Divertir, Agredir, Conferir, Diferir,
Inferir, Preferir, Referir, Competir, Repetir, Concernir, Espelir, Espir,
Dixerir, Inxerir, Suxerir, Inserir, Medir, Pedir, Reflectir, Vestir,
Investir...
O verbo reflectir conserva o grupo –ct- en
toda a conxugación. É fundamental que
reflictas a realidade do país.
8. VERBOS CON ALTERNANCIA VOCÁLICA.
MODELO 3: DURMIR
A VOGAL RADICAL /o/ mantense en todas as
formas agás:
/ɔ/ na P2, P3 e P6 do Presente de indicativo
Dorme todo o día. Nunca acode ás reunións.
Conxúganse seguindo este modelo: acudir, bulir, cubrir,
cumprir, cuspir, durmir, engulir, fundir, fuxir, lucir, sacudir,
subir, sufrir, tusir, ulir, xurdir…
9. VERBOS CON ALTERNANCIA VOCÁLICA.
MODELO 4: BEBER / COMER
Existen outros verbos con alternancia vocálica, mais
esta non se reflicte na escrita porque as vogais
medias se representan do mesmo xeito. Porén, en
verbos como “beber” ou “comer” a vogal radical abre
un grao na P2, P3, P6 do Presente de indicativo.
Marta bƐbe moita auga.
Xoán non cɔme nada ben.
10. O TEMA: A VOGAL TEMÁTICA
A vogal temática (VT) é a que permite adscribir un
verbo a unha ou outra conxugación.
Segundo a VT distinguimos tres conxugacións:
C1 XOG A R
C2 BAT E R
C3 PERMIT I R
11. O TEMA: A VOGAL TEMÁTICA. C1
C1: presenta vogal temática –a-: xog-a-r
Á parte da VT –a- na C1 podemos atopar:
Ø:
P1 do Iprs. And-Ø-Ø-o
Sprs. And-Ø-e-s
/o/
P3 do Iptº. And-o-Ø-u.
/e/:
P1 do Iptº And-e-Ø-i
12. O TEMA: A VOGAL TEMÁTICA. C2
C2: presenta vogal temática –e-: beb-e-r
Á parte da VT –a- na C2 podemos atopar:
Ø:
P1 do Iprs. Beb-Ø-Ø-o
Sprs. Beb-Ø-e-s
/i/:
P1 e P2 do Iprs. Beb-i-Ø-ches
Icoprtº. Beb-í-a-s
Participio. Beb-i-do
13. O TEMA: A VOGAL TEMÁTICA. C3
C2: presenta vogal temática –i-: produc-i-r
Á parte da VT –a- na C3 podemos atopar:
Ø:
P1 do Iprs. Produz-Ø-Ø-o
Sprs. Produz-Ø-a-n
/e/:
P2, P3 e P6 do Iprs. Produc-e-Ø-s
P2 Imperativo. Produc-e-Ø-Ø
Nalgúns verbos
prodúcense variacións
gráficas segundo o fonema
e a súa representación
grafica: conduzo /
conducir ou chegar /
chegues. O fonema é o
mesmo mais a súa
representación gráfica
varía. Trátase, xa que
logo, de verbo regulares.
14. O MORFEMA MODOTEMPORAL
Indican o modo (Subxuntivo / Indicativo) e o tempo
(Presente, Pretérito, Antepretérito, Futuro...) da
forma verbal.
Sitúase inmediatamente despois da VT
O modo indicativo indica unha acción real.
O modo subxuntivo refire unha acción irreal ou
hipotética.
15. O MORFEMA MODOTEMPORAL
Na nosa lingua só é posible realizar referencias a
partir do tempo de pasado, non do presente nin do
futuro.
O esquema é o que segue:
Pretérito
Chegou onte á noite.
Antepretérito
Dixo que chegara no
tren de onte á noite.
Copretérito
Díxome que chegaba
puntual
Pospretérito
Dixo que chegaría no
tren da noite.
Presente
Chego agora mesmo
Futuro
Chegarei no tren da
noite
16. O MMT. O PRESENTE DE INDICATIVO (IPRS.)
Refire unha acción que está a acontecer no momento
da fala.
Outros valores:
Presente habitual: acción que se realiza habitualmente.
Sempre toma café despois de xantar.
Presente intemporal: describen accións / feitos que non
mudan. Dúas e dúas son catro.
Presente histórico: para referir feitos da Historia como se
fosen presentes. Cantares gallegos edítase en Vigo en 1863.
17. O MMT. O PRESENTE DE INDICATIVO (IPRS.)
O MMT do Iprs. é sempre Ø
L VT MMT MNP
and Ø Ø o
part e Ø s
tra e Ø Ø
coll e Ø mos
busc a Ø des
l e Ø n
18. O MMT. O PRETÉRITO DE INDICATIVO(IPTº.)
Sitúa a acción no pasado e como xa rematada.
O MMT do Iptº. é sempre Ø
L VT MMT MNP
and e Ø i
part i Ø ches
com e Ø u
coll e Ø mos
busc a Ø stes
l e Ø ron
19. O MMT. ANTEPRETÉRITO DE INDICATIVO(IANTEPTº.)
Sitúa a acción como anterior a outra anterior.
Dixo que xa estivera na praza.
O MMT do Ianteptº. é sempre -RA-
L VT MMT MNP
and a ra Ø
part i ra s
com e ra Ø
coll e ra mos
busc a ra des
l e ra n
A única forma do anterpretérito
é a que presenta un MMT –ra-,
as formas con MMT –se- non
son formas de indicativo, polo
tanto non se poden substituír
unhas por outras porque muda
o signficado:
Dixo que fixeras os exercicios /
Dixo que fixeses os exercicios.
20. O MMT. COPRETÉRITO DE INDICATIVO(ICOPTº.)
Sitúa a acción como simultánea a outra tamén
pasada. Dixo que estaba na praza.
O MMT do Icoptº é:
BA na C1
A na C2 e C3
L VT MMT MNP
and a ba Ø
part í a s
com í a Ø
coll i a mos
busc a ba des
l í a n
Na P5 e P6 dos verbos
rematados en –aír, -aer, -oír,
-oer e –uír empregamos
diérese sobre o /i/:
Non oïades o timbre?
Xa saïamos da casa cando
chegaron eles.
21. O MMT. POSPRETÉRITO DE INDICATIVO(IPOSPTº.)
Sitúa a acción como posterior a outra pasada. Dixo
que estaría na praza ás dez.
O MMT do Iposptº é –ria- / -ría-
L VT MMT MNP
and a ria Ø
part í ría s
com e ría Ø
coll e ria mos
busc a ria des
l e ría n
Fixáte na acentuación da P4 e
P5. Aínda que dialectalmente
existen as formas “estaríamos”
/ “andaríades”, na lingua
estándar a forma correcta é :
estariamos e andariades
22. L VT MMT MNP
and a re i
part i rá s
com e rá Ø
coll e re mos
busc a re des
l e rá n
O MMT. FUTURO DE INDICATIVO(IFUT.)
Sitúa a acción no futuro, aínda sen realizar.
Estarei na praza ás dez.
Os valores do futuro poden ser:
Obrigaroriedade: expresa un mandato.
Mañá virás comigo.
Probabilidade:
Terá vinte anos.
Histórico: para lle dar vida á historia.
Rosalía publicará Follas novas en 1880.
O MMT do Ifut. é:
-re-: P1, P4, P5
-rá-: P2, P3, P6
23. O MMT. PRESENTE DE SUBXUNTIVO (SPRS.)
Sitúa a acción no presente ou no futuro.
Oxalá estea na praza.
O MMT do Ifut. é:
-e-: C1
-a-: C2 e C3
L VT MMT MNP
and Ø e Ø
part Ø a s
com Ø a Ø
coll Ø a mos
busc Ø e des
loit Ø e n
24. O MMT. PRETÉRITO DE SUBXUNTIVO (SPTº.)
Sitúa a acción no pasado mais non se realizou.
Se estivese onte na praza, víaa.
O MMT do Ifut. é –SE- L VT MMT MNP
and a se Ø
part i se s
com e se Ø
coll é se mos
busc á se des
loit a se n
A única forma do anterpretérito é a
que presenta un MMT –ra-, as
formas con MMT –se- non son
formas de indicativo, polo tanto non
se poden substituír unhas por
outras porque muda o signficado:
Dixo que fixeras moi ben os
exercicios / Dixo que fixeses os
exercicios antes de que chegase ela.
25. O MMT. FUTURO DE SUBXUNTIVO (SFUT.)
Indica algo posterior, no modo da irrealidade ou
hipótese.
Se for posíbel, telefonade.
O seu uso está moi reducido
O MMT do Sfut. é:
-re-: P2, P6
-rá-: P1, P3, P4, P5
L VT MMT MNP
and a r Ø
part i re s
com e r Ø
coll e r mos
busc a r des
l e re n
26. MORFEMAS NÚMERO-PERSOAIS
É unha categoría gramatical que localiza o SUX da
acción.
Relaciónase coas persoas do acto comunicativo.
27. MORFEMAS NÚMERO-PERSOAIS. P1
Refire o emisor.
O MNP é Ø, mais presenta os seguintes alomorfos:
-o: Iprs.
-i: Iptº da C1.
-n: Iptº da C2 e C3
L VT MMT MNP
and a se Ø
and e Ø i
com Ø Ø o
part í Ø n
28. MORFEMAS NÚMERO-PERSOAIS. P2
Refire o receptor.
O MNP é -s, mais presenta os seguintes alomorfos:
-ches: Iptº da C1.
-n: Imperativo
L VT MMT MNP
and a se s
xunt a Ø ches
com e Ø Ø
part í Ø ches
29. MORFEMAS NÚMERO-PERSOAIS. P3
Refire o tema da conversa, o referente.
O MNP é -Ø, mais presenta os seguintes alomorfos:
-u: Iptº.
L VT MMT MNP
and o Ø u
xunt a ba s
com e Ø u
part i rá s
30. MORFEMAS NÚMERO-PERSOAIS. P4
Refire un grupo no que se atopa o emisor.
O MNP é -mos-
L VT MMT MNP
and a Ø mos
xunt a ba mos
com i a mos
part í se mos
31. MORFEMAS NÚMERO-PERSOAIS. P5
Refire un grupo no que se atopa o repector.
O MNP é –des. Ten os alomorfos:
-stes: Iptº
-de: Imperativo
L VT MMT MNP
and a Ø stes
xunt a ba des
com i a des
part i Ø de
32. MORFEMAS NÚMERO-PERSOAIS. P6
Refire o grupo de que se está a falar.
O MNP é –n. Ten os alomorfos:
-ron: Iptº
L VT MMT MNP
and a Ø ron
xunt a ba n
com i a n
part i Ø ron