VALORES DE “SE”
En galego hai dúas formas homónimas de “se” que cómpre distinguir, como conxunción e como pronome persoal.
a) Como conxunción (nexo de subordinada)
Se collen o tren das doce chegarán a Vigo ás tres.
Este rapaz sempre fai como se non oíse.
Pregúntalle se vai ir á voda de Xurxo.
Non lle fagas caso se che di que vaias con el.
b) Como pronome persoal. Neste caso distinguimos:
1. Valor reflexivo.
Indicando a coincidencia entre o axente e o paciente da acción (REFLEXIVIDADE) , isto é, o suxeito realiza unha acción que recae sobre si mesmo. Admite o reforzo a si mesmo e alterna coas distintas persoas: me, te,se, nos vos.
Ex. (El) queimouse (a si mesmo) e tivo que ir ao médico.
Manolo peitéase con coidado.
Vístese de vagar.
Lavouse en media hora.
OLLO!! En galego é incorrecto o uso das formas reflexivas na función de CI cando na oración xa aparece un CD expreso.
Ex. Lavou os dentes (non, lavouse os dentes)
Peiteou os cabelos (non, peiteouse os cabelos)
2. Valor recíproco.
Indica a dous ou máis suxeitos executando e recibindo alternativamente a acción verbal. Neste caso pode desempeñar a función de CD ou CI.
Ex. Anxo e Antía quérense moito.
CD
Aloumiñábanse con tenrura.
CD
Aínda se seguían escribindo cartas de amor. CI
3. Valor pronominal.
O se acompaña a verbos que necesitan do pronome para manter o seu significado. Non teñen función nin de CD nin de CI, forman parte inseparable do verbo. Varía coa persoa verbal (lémbrome, lémbraste, lémbrase…) .
Verbos deste tipo son:
a) Verbos de emoción ou sentimento (verbos seudorreflexivos). Neste casos o verbo soe ir acompañado do Suplemento.
Ex. Sempre se queixa do mesmo.
Arrepentiuse do que dixo.
Lembrouse da súa infancia.
b) Tamén son construcións pronominais determinados verbos transitivos que se converten en intransitivos mediante o pronome se.
Ex. Botou auga / Botouse de cabeza.
Moveu varios quilos / Mouveuse de sitio.
Lanzou a pedra moi lonxe / Lanzouse ao baleiro.
OLLO!! En galego os verbos intransitivos de movemento non admiten a marca pronominal Ex. Marchou moi lonxe.
Caeu dunha árbore.
Veu de Madrid.
4. Valor impersoal.
Neste caso o se tampouco ten función sintáctica. Se é a marca de impersoalidade.
Son construcións que carecen de suxeito (pero se lle quitamos o se aparece tan suxeito).
Só se emprega co verbo en 3º persoa de sg. Non admite o plural.
Non varían coa persoa verbal.
Ex: Auxiliouse aos feridos
Estase ben aquí
Admírase ao heroe
En España lese pouco
Maltrátase ao contribuínte
VALORES DE “SE”
En galego hai dúas formas homónimas de “se” que cómpre distinguir, como conxunción e como pronome persoal.
a) Como conxunción (nexo de subordinada)
Se collen o tren das doce chegarán a Vigo ás tres.
Este rapaz sempre fai como se non oíse.
Pregúntalle se vai ir á voda de Xurxo.
Non lle fagas caso se che di que vaias con el.
b) Como pronome persoal. Neste caso distinguimos:
1. Valor reflexivo.
Indicando a coincidencia entre o axente e o paciente da acción (REFLEXIVIDADE) , isto é, o suxeito realiza unha acción que recae sobre si mesmo. Admite o reforzo a si mesmo e alterna coas distintas persoas: me, te,se, nos vos.
Ex. (El) queimouse (a si mesmo) e tivo que ir ao médico.
Manolo peitéase con coidado.
Vístese de vagar.
Lavouse en media hora.
OLLO!! En galego é incorrecto o uso das formas reflexivas na función de CI cando na oración xa aparece un CD expreso.
Ex. Lavou os dentes (non, lavouse os dentes)
Peiteou os cabelos (non, peiteouse os cabelos)
2. Valor recíproco.
Indica a dous ou máis suxeitos executando e recibindo alternativamente a acción verbal. Neste caso pode desempeñar a función de CD ou CI.
Ex. Anxo e Antía quérense moito.
CD
Aloumiñábanse con tenrura.
CD
Aínda se seguían escribindo cartas de amor. CI
3. Valor pronominal.
O se acompaña a verbos que necesitan do pronome para manter o seu significado. Non teñen función nin de CD nin de CI, forman parte inseparable do verbo. Varía coa persoa verbal (lémbrome, lémbraste, lémbrase…) .
Verbos deste tipo son:
a) Verbos de emoción ou sentimento (verbos seudorreflexivos). Neste casos o verbo soe ir acompañado do Suplemento.
Ex. Sempre se queixa do mesmo.
Arrepentiuse do que dixo.
Lembrouse da súa infancia.
b) Tamén son construcións pronominais determinados verbos transitivos que se converten en intransitivos mediante o pronome se.
Ex. Botou auga / Botouse de cabeza.
Moveu varios quilos / Mouveuse de sitio.
Lanzou a pedra moi lonxe / Lanzouse ao baleiro.
OLLO!! En galego os verbos intransitivos de movemento non admiten a marca pronominal Ex. Marchou moi lonxe.
Caeu dunha árbore.
Veu de Madrid.
4. Valor impersoal.
Neste caso o se tampouco ten función sintáctica. Se é a marca de impersoalidade.
Son construcións que carecen de suxeito (pero se lle quitamos o se aparece tan suxeito).
Só se emprega co verbo en 3º persoa de sg. Non admite o plural.
Non varían coa persoa verbal.
Ex: Auxiliouse aos feridos
Estase ben aquí
Admírase ao heroe
En España lese pouco
Maltrátase ao contribuínte
1. LABIAVIVA
A nosa educación está na lingua
| AS PERÍFRASES VERBAIS
QUE SON
Unha perífrase verbal é unha forma verbal composta que expresa unha soa idea verbal. Están formadas por un verbo
auxiliar e un verbo auxiliado en forma infinita (infinitivo, xerundio ou participio), entre os que pode aparecer un
elemento de relación (preposición ou conxunción) e na cal o verbo auxiliado contribúe co significado léxico, mentres
que o auxiliar achega información sobre o número, a persoa, o tempo, o modo e o aspecto ou voz.
TIPOS:
TEMPORAIS
Futuridade Ir + infinitivo Vou comer pouco.
Haber (de) + infinitivo Hei buscar todo o que poida.
Estar a / para + infinitivo Os nosos netos están a / para chegar.
Querer + infinitivo Parece que quere nevar.
(só fenómenos atmosféricos)
MODAIS
Obrigación Haber (de) + infinitivo Has de facer canto poidas.
Haber (impersoal) + que + infinitivo Hai que vixiar os gatos pequenos.
Ter + que + infinitivo Tes que facer os deberes.
Deber (de) + infinitivo Debe esforzarse máis para aprobar.
Hipótese ou Haber (de) + infinitivo Habemos chegar a tempo.
posibilidade Deber (de) + infinitivo Debe ter moito medo.
ASPECTUAIS
Incoativa (comezo Comezar / empezar + a + infinitivo Comezou a chover decontado.
da acción) Botar(se) / poñer(se) + a + infinitivo Despois botouse a andar como se nada.
Dar + en + infinitivo Deu en chorar toda a tarde.
2. Imperfectiva Andar + a + infinitivo Andan a pedir polas festas da patroa.
(acción en proceso)
Andar + xerundio Andan facendo o parvo desque chegaron.
Estar + xerundio Estivo chovendo dende aquela.
Levar + xerundio Levo limpando todo o día.
Seguir + xerundio Segue sendo a mesma de sempre.
Ir + xerundio Eles van mirando as aves da lagoa.
Vir + xerundio Veñen sendo amigos dende a primaria.
Perfectiva (acción Acabar + de + infinitivo Acabou de chover ao cabo da noite.
rematada) Deixar(se) + de + infinitivo Deixa de amolar aos bechiños.
Dar + participio Non dou feito canto quero.
Levar + participio Levo traballado moito tempo.
Ter + participio Ela ten lido todos os libros da biblioteca.
Terminativa Chegar + a + infinitivo Chegou a xurar que non o repetiría.
(resultado da Vir + a + infinitivo Ao final veu a dicir mentiras.
acción) Acabar + por + infinitivo Acabou por chorar.
Reiterativa Volver + infinitivo Volvín bater na mesma pedra.
(repitición da Ter + participio Temos estado en desacordo moitas veces.
acción) (Cando o participio concorda co seu
obxecto directo non é perífrase verbal:
Tivo feitos os deberes deseguido.)