1. CCSS 4º ESO
UD 4 REVOLUCIÓN
INDUSTRIAL
Eva
www.aulasabertas.blogspot.com
www.nonmeconteshistorias.blogspot.com

2. Chuvia, vapor e velocidade. O gran ferrocarril do Oeste
(Rain, Steam, and Speed –The Great Western Railway)
Joseph Mallord William Turner, 1844 Óleo sobre lenzo • Romanticismo

3.  O gran ferrocarril do Oeste (GWR) foi unha
compañía de ferrocarril británica privada.
 Localización da pintura: Maidenhead Railway
Bridge, completado en 1838, sobre o río Támesis
entre Taplow e Maidenhead.
 Diseñador da ponte: inxeñeiro Brunel

4. AVALIACIÓN INICIAL
http://www.youtube.com/wa
tch?v=oMKrsFI9O6c

5. 1. Completa:
A Primeira Revolución Industrial xurde en .................. ............................. a mediados do
século .......
Tivo como precedentes a Revolución ....................................... e a Revolución
…................................
Entre as causas destacan:
Crecemento da ..................................
Os avances ................................. .
A dispoñibilidade de ................................ ....................... e fontes de ..........................
(algodón e carbón).
Unha boa rede de ........................................ : canles navegables e camiños.
Unha clase social, a ......................................, con mentalidade empresarial e cun
……………………… dispoñible para investir na nova industria.
A revolución industrial estendeuse durante o século ............. primeiro por .......................... e
despois por ........................... ......................... e ..................... .
Os primeiros países europeos en industrializarse foron:
..................................., .................................... e .................................. .
No último terzo do século ............ a industrialización atravesou unha etapa de gran
desenvolvemento: a .................................... Revolución ......................................... .
Aparecen novas enerxías: o ...................................... e a ........................................... ; novas
industrias: a industria .............................................. e a industria ................................. ; e
novos sistemas de produción: a produción en ............................ e o traballo en
........................... .
Para lle facer fronte á competencia, as empresas establecían diferentes vínculos entre elas
como o .......................... (unha asociación de empresas), o ........................ (unha fusión de
varias empresas) e o ........................... (un grupo financeiro con participación en varias
empresas).
Nos transportes a máquina de vapor aplicóuselle á ....................................... e ao

6. 2. Sobre o texto:
 ―Cualquier hombre, mientras no transgreda las leyes de la
justicia, es plenamente libre de seguir el camino que le
señala su interés y de trasladar allá donde quiera su
industria y su capital, compitiendo con los de cualquier otra
clase de hombres (...)‖
Smith, A. Textos escogidos.
 Que doutrina política defende o autor do texto? En que
consiste?
Librecambismo: idea económica formulada por A. Smith
que defendía o libre comercio internacional e a libre
competencia, sen a intervención do estado e que deu
como resultado o capitalismo liberal.
 Define capital:
Cartos, edificios, instalacións, máquinas ou tecnoloxías
necesarias para producir bens ou servizos

7. 3. Sinala a lo menos 5 consecuencias da Revolución industrial:
1. Inicio do capitalismo económico
2. Éxodo rural cara as cidades, en plena expansión
3. A sociedade de clases substituíu a sociedade estamental
4. Ascenso da burguesía industrial
5. Aparición de masas de proletarios/as
6. Xurde o movemento obreiro  primeiros sindicatos
7. Novas ameazas medioambientais (contaminación atmosférica)
 ata a actualidade

9. Páx. 64-83
ÍNDICE
Cronoloxía e Vocabulario
Comentario do texto histórico
1. A APARICIÓN DA INDUSTRIA
2. A REVOLUCIÓN DOS TRANSPORTES
3. O TRIUNFO DO MODELO CAPITALISTA
4. A NOVA SOCIEDADE DE CLASES
5. O MOVEMENTO OBREIRO
6. A GRANDE EXPANSIÓN DA INDUSTRIALIZACIÓN
7. REALISMO, IMPRESIONISMO, POSTIMPRESIONISMO E
CORRENTES ARQUITECTÓNICAS
Documentos históricos: Textos e Arte

10. CRONOLOXÍA
 Máquina de Vapor (J. ………..) –
 Primeiro tear mecánico de vapor (E. ……………..)–
 Primeiras locomotoras:
(R. ……………..) - (G. …………………)-
 Primeiros barcos de vapor –
 Primeira liña de ferrocarril -
 Manifesto Comunista (K. …………) –
 Teléfono (…………...) –
 Lámpada eléctrica (……………) –
 Automóbil (K. ………….) –
 Cinematógrafo (…………………) –
Páx. 132
 Primeiro voo en avión (Irmáns …………….)-

11.  Máquina de Vapor (J. Watt) – 1768
 Primeiro tear mecánico de vapor (E. Cartwright)– 1784
 Primeiras locomotoras
(R. Trevithick) - 1804 (G. Stephenson)- 1825
 Primeiros barcos de vapor – 1807
 Primeira liña de ferrocarril – 1825
 Manifesto Comunista de K. Marx – 1848
 Teléfono (Bell) – 1871
 Lámpada eléctrica (Edison) – 1881
 Automóbil (K. Benz) – 1885
 Cinematógrafo (Lumière) – 1895
 Primeiro voo en avión (Irmáns Wright) - 1903

13.  O funcionamento dunha máquina de vapor baséase na
xeración de vapor de auga nunha caldeira pechada por
quecemento, o que produce a expansión do volume dun
cilindro empuxando un pistón. Mediante un mecanismo de
biela, o movemento lineal alternativo do pistón do cilindro
transfórmase nun movemento de rotación que acciona, por
exemplo, as rodas dunha locomotora ou o rotor dun xerador
eléctrico. Ao alcanzar o final de carreira, o émbolo retorna á
súa posición inicial e expulsa o vapor de auga utilizando a
enerxía cinética dun volante de inercia.

14. A invención da máquina de vapor foi o resultado dun
lento proceso de perfeccionamento dunha serie de
enxeños que intentaban aproveitar a forza do vapor
como enerxía motriz. Este proceso arrancou na época
da Grecia clásica e desembocou a finais do século XVIII
grazas ao talento de James Watt.
Herón de Alexandría (Alexandría, 10-70). Enxeñeiro grego. Inventor da máquina
eolípila, mecanismo no que unha cámara de aire xira accionada por vapor.
Salomon de Caus (Caux, 1576-París, 1626). Enxeñeiro francés. Construíu algúns
autómatas nos que a expansión do vapor proporcionaba a enerxía necesaria para o seu
movemento.
Christian Huygens (A Haia, 1629-1695). Astrónomo e enxeñeiro holandés. Estudou a forza
centrífuga e estableceu as leis da forza centrífuga para un movemento circular uniforme.
Thomas Newcomen (Dartmouth, 1663-Londres, 1729). Enxeñeiro británico. Introduciu
diversas melloras na máquina de vapor, empregando o vapor a baixa presión mediante
émbolos e cilindros axustados.
Denis Papin (Blois, 1647-Londres, c. 1712). Inventor francés. Inventou e perfeccionou unha
máquina de vapor provista de pistón alternativo e o primeiro barco de vapor.
Thomas Savery (Shilston, c. 1650-Londres, 1715). Mecánico inglés. Inventou unha
máquina para bombear a auga subterránea que utilizaba a presión do vapor como forza
motriz.
John Smeaton (Austhorpe, 1724-1792). Enxeñeiro británico. En 1759 publicou os seus
estudos experimentais sobre a forza motriz da auga.
James Watt (Greenock, 1736-Heathfield Hall, 1819). Enxeñeiro escocés. En 1766
deseñou unha máquina de vapor que melloraba as de Newcomen, pois lograba un maior

15. VOCABULARIO
• LIBRECAMBISMO
• CAPITAL
• BURGUESÍA
• PROLETARIADO
• PRODUCIÓN EN SERIE
• TRABALLO EN CADEA
• MOVEMENTO LUDITA
• SOCIALISMO
• ANARQUISMO

16. • LIBRECAMBISMO: idea económica formulada por A.
Smith que defendía o libre comercio internacional e a
libre competencia, sen a intervención do estado e que
deu como resultado o capitalismo liberal.
ADAM SMITH. PAI DO
LIBERALISMO ECONÓMICO
E AUTOR DA RIQUEZA
DAS NACIONES

17. • CAPITAL: cartos, edificios, instalacións, máquinas ou
tecnoloxías necesarias para producir bens ou
servizos.

18.  BURGUESÍA: clase social dominante na
sociedade capitalista, que gozaba dun estatus
económico privilexiado por ser a propietaria dos
medios de produción e que alcanzou a
prominencia política.

19. • PROLETARIADO: clase social que, na
sociedade capitalista, carece de medios de
produción e só dispón da súa forza de
traballo como medio de subsistencia.

20. • PRODUCIÓN EN SERIE: Organización da
produción industrial especializada na
elaboración de de produtos iguais. Permitía
reducir os custos e aumentar a produtividade
das empresas.

21. • TRABALLO EN CADEA: Sistema de produción
industrial desenvolvido a principios do século XX no
que diferentes traballadores interveñen
sucesivamente no proceso de fabricación dun
produto.
Taylorismo (Frederick Taylor) / Fordismo (Henry
Ford)

22.  MOVEMENTO LUDITA: Movemento obreiro que xurde en
Inglaterra, en plena revolución industrial (en torno ao ano
1811), que rexeita toda clase de tecnoloxía (oposición ao
maquinismo).

23.  SOCIALISMO: doutrina política xurdida en Europa durante a
Revolución Industrial que propugna unha transformación da
sociedade para lograr a igualdade entre as persoas.
Socialistas utópicos: Charles Fourier e Robert Owen.
Socialistas científicos: Karl Marx e Friedrich Engels.

24.  ANARQUISMO: Movemento político estendido por Europa na
segunda metade do século XIX e principios do XX, que rexeitaba o
Estado e outras formas de autoridade e coerción social e que
promove unha sociedade baseada exclusivamente na cooperación
voluntaria entre as persoas.
Ningún Estado, por democráticas que sean sus
formas, incluso la República política más roja, popular sólo en
el sentido mentiroso conocido con el nombre de
representación del pueblo, no tendrá fuerza para dar al pueblo
lo que desea, es decir la organización libre de sus propios
intereses de abajo a arriba, sin ninguna ingerencia, tutela o
violencia de arriba, porque todo Estado, aunque sea el más
republicano y el más democrático, incluso el Estado
pseudopopular, inventado por el señor Marx, no representa, en
su esencia, nada más que el gobierno de las masas de arriba
a abajo por intermedio de la minoría intelectual, es decir de la
más privilegiada, de quien se pretende que comprende y
percibe mejor los intereses reales del pueblo que el pueblo
mismo.
―Estatismo y anarquía‖ de Mijail Bakunin (teórico ruso1814-

25. 1
A APARICIÓN DA
INDUSTRIA

26. ELEMENTOS QUE DEBE TER O COMENTARIO DO
DOCUMENTO HISTÓRICO:
 NATUREZA DO TEXTO HISTÓRICO: xurídico: lei, decreto, constitución, tratado,..;
literario: memoria, autobiografía, carta,..; narrativo: discurso, declamación,..;
historiográfico (historiador ou autor posterior aos
feitos), filosófico, relixioso, xeográfico, económico,..
 TIPO DE FONTE: primaria ou secundaria.
 AUTOR. Breve biografía se é un personaxe relevante.
 CRONOLOXÍA E LOCALIZACIÓN ESPACIAL. CONTEXTO HISTÓRICO.
Data, lugar e circunstancias históricas nas que se escribe o documento.
 TEMA PRINCIPAL.
 ESTRUTURA. Partes nas que está dividido e ideas de cada parte/parágrafo.
 EXPOSICIÓN CLARA E ORDENADA DAS IDEAS PRINCIPAIS. Aclarando e
precisando as alusións históricas relevantes para a comprensión do texto
(datos, personaxes, termos,…).
 CAUSAS E ANTECEDENTES. Factores que axudan a comprender e a explicar a
orixe do texto.
 CONSECUENCIAS, TRANSCENDENCIA E REPERCUSIÓNS DO DOCUMENTO.
 OUTROS:
importancia, autenticidade, exactitude, obxectividade, interese, crítica, opinión

27. 1.1 Precedentes da Revolución Industrial. Analiza
a GRÁFICA de poboación de Gran Bretaña (páx.
66). Completa o esquema e a continuación
redacta o comentario.
 Tipoloxía da fonte (Que é? De que tipo?):
 Cronoloxía (Cando?):
 Localización espacial (Onde?):
 Contexto histórico (Que circunstancias históricas rodean ó
acontecemento?):
 Tema (De que trata?) :
 Estrutura (Cantas partes ten?):
 Causas (Por que se producen os feitos?):
 Consecuencias (Cales son as súas repercusións?):
 Outros (Transcendencia/ Importancia/ Antecedentes/…):

28.  Tipoloxía da fonte (Que é? De que tipo?): gráfica de
poboación (demografía): gráfica de liñas con dous eixes….
 Cronoloxía (Cando?): século XVIII
 Localización espacial (Onde?): Gran Bretaña
 Contexto histórico (Que circunstancias históricas rodean ó
acontecemento?): Revolución Industrial: da sociedade
preindustrial a sociedade industrial.
 Tema (De que trata?): Revolución demográfica, precedente
da revolución industrial.
 Estrutura (Cantas partes ten?): Taxa de natalidade, taxa de
mortalidade e crecemento natural da poboación.
 Causas (Por que se producen os feitos?): revolución
agraria.
 Consecuencias (Cales son as súas repercusións?): o
crecemento da poboación: revolución demográfica que é
unha das causas da revolución industrial.
 Outros (Transcendencia/ Importancia/ Antecedentes/…):

29. Causas da Revolución demográfica (Aumento da
produción agrícola)
 En Gran Bretaña, a mediados do século XVIII, a
introdución de melloras e de novas técnicas na
agricultura e de cambios na propiedade da terra
tiveron como consecuencia un aumento da
produción agrícola.
 Este aumento permitiu mellorar a alimentación da
poboación, o que supuxo unha baixada da
mortalidade, axudada pola mellora na hixiene e
polos avances médicos.
 Así mesmo, produciuse un aumento da natalidade
que, xunto ao descenso da mortalidade, supuxeron
un importante crecemento demográfico. Este
crecemento demográfico fixo que aumentase a
demanda de alimentos.

30. Consecuencias da Revolución demográfica (causa da
Revolución Industrial)
 O aumento da poboación na Gran Bretaña do século
XVIII fixo aumentar a demanda de alimentos e de
produtos manufacturados, como a roupa.
 Ademais, supuxo o incremento de man de obra
dispoñible para traballar na industria.
 Estes feitos, unidos aos avances técnicos grazas aos
inventos e descubrimentos relacionados coa enerxía
(como a máquina de vapor), o sector téxtil (como o
tear accionado con vapor) e a siderurxia (como o
carbón de coque); a dispoñibilidade de materias
primas e fontes de enerxía (algodón e carbón); a boa
rede de comunicacións; e unha clase social, a
burguesía, que tiña capital para investir na
industria, foron as principais causas de que se
producise a Revolución Industrial neste país.

31. 1. A APARICIÓN DA INDUSTRIA
1.1 Analiza a GRÁFICA de poboación de Gran Bretaña
(páx. 66).
1.2 Explica as condicións que se deron en Gran Bretaña
e que fixeron posible a Revolución Industrial. (As
Causas)
1.3 Explica por que as primeiras industrias en
desenvolverse foron a téxtil e a siderúrxica.
1.4 Nomea as consecuencias da revolución industrial.
2. A REVOLUCIÓN DOS TRANSPORTES
2.1 (Actividade 7, páx. 69)
2.2 (Actividade 8, páx. 69)

32. 1.2 Explica as condicións que se deron en Gran
Bretaña e que fixeron posible a Revolución
Industrial. (As Causas)
1) O crecemento da poboación fixo aumentar a demanda de
alimentos e produtos manufacturados( roupa) e supuxo un
aumento da man de obra dispoñible para traballar na industria.
2) Os avances técnicos, inventos e descubrimentos relacionados
coa enerxía (máquina de vapor, lanzadeira voadora ou carbón de
coque).
3) A dispoñibilidade de materias primas e fontes de enerxía:
algodón e carbón.
4) Unha boa rede de comunicacións: canles navegables e camiños.
Desenvolvemento do ferrocarril.
5) Unha nova clase social, a burguesía, con mentalidade empresarial
e capital dispoñible para invertir na industria.
http://aulasabertas.blogspot.com.es/2013/03/ud-4-revolucion-
industrial.html

33. 1.4 Nomea as consecuencias da revolución
industrial.
 Inicio do capitalismo económico
 Éxodo rural cara as cidades, en plena
expansión
 A sociedade de clases substituíu a sociedade
estamental
 Ascenso da burguesía industrial
 Aparición de masas de proletarios/as
 Xurde o movemento obreiro  primeiros
sindicatos
 Novas ameazas medioambientais
(contaminación atmosférica)
 ata a actualidade

37. 2
A REVOLUCIÓN DOS
TRANSPORTES
A máquina de vapor permitiu a invención de transporte
máis rápidos, como a locomotora e o barco de vapor.

38. O FERROCARRIL
Primeiras locomotoras:
•(R. Trevithick) - 1804
•(G. Stephenson)- 1825
Primeiras liñas de
ferrocarril:
•1825
•1830
 O gran ferrocarril do Oeste (GWR) foi unha
compañía de ferrocarril británica privada. Durante a segunda metade
do século XIX, o ferrocarril
 Localización da pintura: Maidenhead progresou
Railway Bridge, completado en 1838, sobre
o río Támesis entre Taplow e Maidenhead. considerablemente no
Diseñador da ponte: inxeñeiro Brunel. perfeccionamento da
locomotora

39. O BARCO DE VAPOR
 Os veleiros foron substituídos progresivamente polos
barcos de vapor, que a finais do século XIX supoñían
o 67 % da tonelaxe mundial.
 Nos barcos de vapor fóronse introducindo melloras
fundamentais, como os cascos de ferro e a hélice, á
vez que aumentaron o seu tamaño e a súa
capacidade de transporte, o que rendibilizou a súa
explotación comercial.

40. O AUTOMÓBIL E O AVIÓN
MOTOR DE EXPLOSIÓN
+
DERIVADOS DO PETRÓLEO
AUTOMÓBIL
 1885 primeiros prototipos de automóbiles
(K. Benz)
AVIÓN
 1903 primeiro voo en avión (irmáns Wright)
http://www.librosmaravillosos.c
om/lahistoriadelaaviacion/capitu
Expansión no primeiro terzo do século XX
lo04.html

41. 2.1 (Actividade 7, páx. 69)
2.2 (Actividade 8, páx. 69)
Actividades sobre documentos:
texto e mapas da páxina 68

42. 2.1 (Actividade 7, páx. 69)
As materias primas que necesitaba o ferrocrril para o seu
funcionanmento: Ferro e carbón.
A Industria siderúrxica foi a que se beneficiou da expansión do
ferrocarril porque acelerou as innovacións técnicas debido á demanda
de ferro e carbón que a expansión do ferrocarril xerou.
2.2 (Actividade 8, páx. 69)
Países cunha densa rede ferroviaria son: Gran
Bretaña, Francia, Alemaña e Bélxica.
Países cunha escasa rede ferroviaria son: España, Portugal, Suecia e
Noruega.
Existe relación entre o desenvolvemento do ferocarril e a
industrialización. A revolución dos transportes favoreceu o traslado
rápido das materias primas e as fontes de enerxía desde os seus lugares
de orixe ata as fábricas, e tamén permitiu a maior distribución das

43. 3
O TRIUNFO DO MODELO
ECONÓMICO CAPITALISTA

44. 3.1 Realiza un esquema sobre o modelo
económico capitalista (1 folio)
CARACTERÍSTICAS DO
O CAPITALISMO SISTEMA DE CAPITALISMO
LIBERAL PRODUCIÓN FINANCEIRO
INDUSTRIAL
• LIBRECAMBISMO (A. • Novos establecementos: • Sociedades anónimas:
SIMITH) Liberdade a fábrica. empresas moi grandes
económica. Sen cun capital que pertencía
intervención estatal. • Produción a grande a socios moi diversos…
escala. • Accións (títulosde
• CAPITALISMO LIBERAL propiedade) e Bolsa
• Propiedade privada dos (mercado de valores)
• División do traballo.
medios de produción • Participación da banca
• Busca do máximo nas sociedades
• Non cualificación do anómimas como
beneficio traballo. investidores 
• Acumulación crecente do
capital • Capital financeiro: unión
de capitais procedentes
de 3 ámbitos:
industrial, bancario e
bolsista.

45. LA GRAN DEPRESIÓN 1873-1890
Pánico bancario del IV Banco
Nacional en Nueva York durante
1873, ilustración de Frank
Leslie para un periódico de la
época.

46. 4
A NOVA SOCIEDADE DE
CLASES

47.  Diferenzas determinadas pola propiedade privada e a riqueza persoal.
 A sociedade deixou de ser rural e pasou a ser urbana.
http://www.youtube.com/watch?v=sV7mYV8Dsgc&playnext=1&list=PLEF411B
FFE6632D99&feature=results_main
TRIUNFO DA BURGUESÍA
 Propietarios dos medios de produción (máquinas, capital, instalacións,…)
 Controlaban o mundo dos negocios e tiñan unha influencia cada vez maior na vida
política.
 Imitaban o estilo de vida da aristocracia: grandes mansións, banquetes,..
 Familia e matrimonio garantían a unidade da propiedade.
 Vida social intensa: teatro, ó pera, clubs privados, casinos, cafés, ..
DIFÍCIL VIDA DO PROLETARIADO:
http://www.youtube.com/watch?v=J4Zvbt1MJJI
 Maior parte da poboación.
 Labregos, xornaleiros, artesáns, etc. que se converteron en obreiros das
fábricas, en traballos das minas e en asalariados de traballos diversos nas cidades
 Casaban novos e tiñan moitos fillos que traballaban
 Vivendas pequenas e servizos compartidos
 Hixiene escasa
 Reivindicacións obreiras a finais do XIX (descanso dominical, redución da xornada
laboral, roupa de recambio,…)

48. 4.1 Clasifica as seguintes afirmacións segundo fagan
referencia á vida cotiá da burguesía ou do proletariado.
— O home era o cabeza de familia e achegaba o soldo máis elevado; a muller mantiña
o seu papel de esposa e nai, aínda que o seu traballo fóra do fogar era imprescindible
para a subsistencia familiar.
— No tempo de lecer a vida social era moi intensa, con actividades como o teatro, a
ópera, os paseos e as visitas; os homes frecuentaban clubes privados, casinos e cafés.
— A familia era fundamental, xa que garantía a unidade da propiedade; por iso no
matrimonio importaban máis os intereses económicos da familia que os sentimentos
das persoas.
— Os salóns da mansión enchíanse de mobles e elementos decorativos para llelos
mostrar ás visitas; a cociña, en cambio, estaba reservada para o servizo.
— As súas vivendas eran pequenas e pouco compartimentadas, polo que tiñan pouca
intimidade e os servizos (latrinas, lavadoiros...) eran compartidos.
— Tiñan moi pouco tempo de lecer a causa da longa xornada laboral, tras a que as
mulleres realizaban as tarefas domésticas e os homes frecuentaban a taberna.
4.2 Cal era a esperanza de vida para un burgués? E para un
obreiro? Liverpool (1840)
35 e 15 anos respectivamente

49. 5
O MOVEMENTO OBREIRO

53. 5.1 Completa o texto sobre a articulación do
movemento obreiro durante o século XIX:
 As primeiras manifestacións foron as destrucións de
máquinas do . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ..
 Coa . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . as accións espontáneas
derivaron cara á constitución de organizacións como as . .
. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ou sociedades de socorro mutuo.
 Pouco tempo despois, apareceron as agrupacións obreiras
de traballadores do mesmo oficio chamadas . . . . . . . . . . .
. . . ou . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .
 O . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . propoñía unha sociedade
fraternal e solidaria que fomentase o cooperativismo e a
propiedade colectiva.
 As dúas grandes correntes ideolóxicas do movemento
obreiro foron o . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . ou
marxismo (liderada por . . . . . . . . . . . . . . . . . .) e o . . . . . . .
. . . . . . . . . . . . . . . (no que destacou . . . . . . . . . . . . . . . . .
. . . . . . . . .).

54. 5.1 Completa o texto sobre a articulación do
movemento obreiro durante o século XIX:
 As primeiras manifestacións foron as destrucións
de máquinas do movemento ludita.
 Coa conciencia de clase as accións espontáneas
derivaron cara á constitución de organizacións
como as mutuas ou sociedades de socorro mutuo.
 Pouco tempo despois, apareceron as agrupacións
obreiras de traballadores do mesmo oficio
chamadas sindicatos ou trade unions.
 O socialismo utópico propoñía unha sociedade
fraternal e solidaria que fomentase o
cooperativismo e a propiedade colectiva.
 As dúas grandes correntes ideolóxicas do
movemento obreiro foron o socialismo científico
ou marxismo (liderada por Marx) e o anarquismo
(no que destacou Bakunin).

55. Texto / Ludismo / Annual
Register, 26 de abril de 1812
 "En la tarde del viernes, alrededor de las cuatro, un
numeroso grupo de revoltosos atacó la fábrica de tejidos
pertenecientes a los señores Wroe y Duncroft, en West
Houghton (...), y, encontrándola desprotegida, pronto se
apoderaron de ella. Inmediatamente la incendiaron y todo
el edificio con su valiosa maquinaria, tejidos, etc., fue
completamente destruido. Los daños ocasionados son
inmensos, habiendo costado la fábrica sola 6.000 libras.
La razón aducida para justificar este acto horrible
es, como en Middleton, el "tejido a vapor". A causa de este
espantoso suceso, dos respetables familias han sufrido un
daño grave e irreparable y un gran número de pobres han
quedado sin empleo. Los revoltosos parecen dirigir su
venganza contra toda clase de adelantos en las
maquinarias". ¡Cuán errados están! ¿Qué habría sido de
este país sin tales adelantos?"

56.  Movimiento obrero que surge en
Inglaterra en torno al año 1811, en
plena revolución industrial.
Ludismo  El ludismo se opone a toda clase
de tecnología pues, según su
vertiente ideológica, ésta hace que
el hombre pierda su capacidad
laboral y por ende creativa, ya que
hacen mas productivo el trabajo en
términos de rapidez pero no del
capital humano.
 Además la introducción de la
maquinaria en las fábricas
provocaba que un gran número
de trabajadores perdieran sus
puestos de trabajo.
 Su forma de actuar era exigir al
patrono la retirada de las nuevas
máquinas y, en caso de no
hacerlo, entraban en las fábricas y
las destruían quemándolas.
 Germen del que surgieron los
sindicatos

57. Texto / Transformaciones
sociales / Trabajo infantil /
William Pitt. Ventajas
 ―La experiencia ha mostrado ya todo lo que puede
producir el trabajo de los niños y la ventaja que se
puede hallar en emplearlos tempranamente en las
labores de que son capaces. El desarrollo de las
escuelas de Industria debe dar también resultados
materiales importantes. Si alguien se tomase la
molestia de calcular el valor total de lo que ganan
desde ahora los niños educados según este
método, se sorprendería al considerar la carga de
que exonera al país su trabajo, que basta para
subvenir a su mantenimiento, y los ingresos que
sus esfuerzos laboriosos y los hábitos en los que
son formados viene añadir a la riqueza nacional."
 Discurso de William Pitt en la discusión de Hill
Whitbread sobre la asisencia pública. 12 de
febrero de 1796.

58. Patas Arriba: La Escuela del Mundo al
Revés, Eduardo Galeano.
 “Los niños trabajan ... en los basurales de la ciudad de México, Manila o
Lagos, juntan vidrios, latas y papeles, y disputan los restos de comida con
los buitres; se sumergen en el mar de Java, buscando perlas; persiguen
diamantes en las minas del Congo; son topos en las galerías de las minas
del Perú, imprescindibles por su corta estatura, y cuando sus pulmones
no dan más, van a parar a los cementerios clandestinos; cosechan café
en Colombia y en Tanzania, y se envenenan con los pesticidas; se
envenenan con los pesticidas en las plantaciones de algodón de
Guatemala y en las bananeras de Honduras; en Malasia recogen la leche
de los árboles del caucho, en jornadas de trabajo que se extienden de
estrella a estrella; tienden vías de ferrocarril en Birmania; al norte de la
India se derriten en los hornos de vidrio, y al sur en los hornos de ladrillos;
en Bangladesh, desempeñan más de trescientas ocupaciones
diferentes, con salarios que oscilan entre la nada y la casi nada por cada
día de nunca acabar; (…) venden fruta en los mercados de Bogotá y
venden chicles en los autobuses de San Pablo; limpian parabrisas en las
esquinas de Lima, Quito o San Salvador; lustran zapatos en las calles de
Caracas o Guanajuato; cosen ropa en Tailandia y cosen zapatos de fútbol
en Vietnam; cosen pelotas de fútbol en Pakistán y pelotas de béisbol en
Honduras y Haití; para pagar las deudas de sus padres, recogen té o
tabaco en las plantaciones de Sri Lanka y cosechan jazmines, en

60. Texto / La burguesía / Marx y Engels.
Manifiesto del Partido Comunista.
1848 burguesía ha sometido el campo a la
 ―La
denominación de ciudad. Ha creado
ciudades enormes, ha incrementado en alto
grado el número de la población urbana con
relación a la rural. Ha hecho depender a los
países bárbaros y semibárbaros de los
civilizados, a los pueblos campesinos de los
pueblos burgueses, al Oriente de
Occidentes. La burguesía va superando cada
vez más la fragmentación de los medios de
producción, de la propiedad, de la población.
Ha centralizado los medios de producción y
ha concentrado la propiedad en unas pocas
manos.‖
 Marx y Engels. Manifiesto del Partido
Comunista. 1848.

61. 5.2 Le os seguintes textos (A e B) e contesta as
preguntas (nun folio/folla aparte):
A) A sociedade burguesa, xurdida sobre as ruínas da sociedade feudal, non aboliu os
antagonismos de clases, endureceunos ao simplificar a división social a dúas clases
opostas: burguesía e proletariado. Tras a Revolución Industrial xorde a burguesía
moderna, clase oprimida polo Antigo Réxime, que conseguiu coa Revolución a
supremacía política e económica no Estado moderno. Pero a burguesía só pode vivir do
traballo dos obreiros. O proletariado é unha clase revolucionaria. Non ten propiedades e
está explotado. A súa caída e a vitoria do proletariado son, pois, inevitables. Xa no
poder, desposuirá do capital a burguesía, centralizando os medios de produción en
mans do Estado, co que desaparecerán as clases e, xa que logo, as súas diferenzas.
Marx, K.; Engels, F., O manifesto comunista.
B) Marx é un comunista autoritario e centralista. Quere o que nós queremos: o triunfo
da igualdade económica e social, pero no Estado e pola forza do Estado, pola negación
da liberdade. Nós queremos o mesmo pola abolición do Estado. Queremos a
reconstrución da sociedade de abaixo arriba, pola libre federación das asociacións
obreiras de toda clase, emancipadas do xugo do Estado.
Bakunin, M., Escritos.
— En que se basea Marx para dicir que o proletariado é a clase revolucionaria?
— Cales son as diferenzas de clase máis notorias entre a burguesía e o proletariado?
— Cal é o fin último do proletariado?
— Explica as semellanzas e as diferenzas de obxectivos entre Marx e Bakunin.
— Por que Bakunin cualifica a Marx como autoritario e centralista?

62. — En que se basea Marx para dicir que o proletariado é a clase
revolucionaria?
 Marx considera o proletariado unha clase revolucionaria porque as duras
condicións de traballo e de vida só o poden conducir a unha acción radical
de transformación da situación.
— Cales son as diferenzas de clase máis notorias entre a burguesía e o
proletariado?
 A burguesía ten a supremacía política e económica no sistema capitalista e
o proletariado, en cambio, carece de propiedades e está explotado pola
burguesía.
— Cal é o fin último do proletariado?
 O fin último do proletariado consiste na eliminación das desigualdades
sociais propias do sistema capitalista, mediante a substitución deste sistema
por un sistema alternativo sen clases sociais (o comunismo)
— Explica as semellanzas e as diferenzas de obxectivos entre Marx e
Bakunin.
 Marx e Bakunin comparten o fin último da abolición do sistema capitalista e
as clases sociais. Con todo, difiren nos medios para logralo, pois, mentres
Marx propugna a acción revolucionaria para que os medios de produción se
centralicen no Estado, Bakunin propugna a acción revolucionaria coa
intención de reconstruír a sociedade abolindo o Estado.
— Por que Bakunin cualifica a Marx como autoritario e centralista?

63. 5.3 Analiza o texto da páx. 74 (A Loita de Clases)
seguindo os pautas para comentar un texto histórico.
Toda la historia de la sociedad humana, hasta el día, es una
historia de luchas de clases. Libres y esclavos, patricios y
plebeyos, barones y siervos de la gleba, maestros y oficiales; en
una palabra, opresores y oprimidos, frente a frente
siempre, empeñados en una lucha ininterrumpida, velada unas
veces, y otras franca y abierta, en una lucha que conduce en
cada etapa a la transformación revolucionaria de todo el régimen
social o al exterminio de ambas clases beligerantes. (….)
La moderna sociedad burguesa que se alza sobre las ruinas
de la sociedad feudal no ha abolido los antagonismos de clase.
Lo que ha hecho ha sido crear nuevas clases, nuevas
condiciones de opresión, nuevas modalidades de lucha, que han
venido a sustituir a las antiguas.
Sin embargo, nuestra época, la época de la burguesía, se
caracteriza por haber simplificado estos antagonismos de clase.
Hoy, toda la sociedad tiende a separarse, cada vez más
abiertamente, en dos grandes campos enemigos, en dos grandes
clases antagónicas: la burguesía y el proletariado. Fragmento do

64. Que ya es hora de que los comunistas expongan a la faz del mundo entero sus
conceptos, sus fines y sus aspiraciones; que opongan a la leyenda del fantasma
del comunismo un manifiesto del propio Partido.
Con este fin, comunistas de diversas nacionalidades se han reunido en Londres y
han redactado el siguiente Manifiesto, que será publicado en
inglés, francés, alemán, italiano, flamenco y danés.

65. 1) NATUREZA DO TEXTO HISTÓRICO: Manifesto político- filosófico. O libro
consta de catro capítulos. Este texto pertence a primeira parte.
2) TIPO DE FONTE: Primaria.
3) AUTOR: Autoría compartida por Marx e Engels. Pensadores do socialismo
científico.
4) CRONOLOXÍA E LOCALIZACIÓN ESPACIAL: Manifesto firmado en
Londres no ano 1848.
5) CONTEXTO HISTÓRICO: Namentres por Europa se está estendendo a
revolución industrial, un gran número de pobos se levanta contra o
absolutismo na terceira oleada de revolucións liberais do século XIX. O
movemento obreiro (sindicatos) reivindica melloras laborais, salariais e de
carácter político (demandan o sufraxio universal).
6) TEMAS/IDEAS PRINCIPAIS:
a) A loita histórica de clases: ao longo da historia sempre existiron clases
enfrontadas.
b) A confrontación das novas clases da sociedade burguesa: burguesía e
proletariado; propiciada polo novo sistema económico capitalista. Marx
entendía que o sistema capitalista se baseaba na explotación dos que
posúen os medios de produción (burguesía) sobre os que traballan con
eles (proletariado).

66. 7) CAUSAS E ANTECEDENTES. Marx e Engels
estableceron a teoría do socialismo científico.
Propoñían cambiar o sistema produtivo e alcanzar
unha sociedades sen clases, igualitaria, onde a
propiedade e os medios de produción fosen
colectivos: a sociedade comunista.
8) TRANSCENDENCIA E REPERCUSIÓNS DO
DOCUMENTO.
• As Internacionais obreiras (1864 e 1889).
• Rusia (1917) foi o primeiro estado socialista do mundo.
• En 1922 naceu a Unión de Repúblicas Socialistas
Soviéticas (Rusia, Ucraína, Bielorrusia e
Transcaucasia).
• Despois da segunda guerra mundial: Guerra fría entre
o bloque comunista e o capitalista.
• En 1949, en China, despois dunha guerra civil, os
comunistas encabezados por Mao Zedong
conquistaron o poder e proclamaron a República
Popular da China

69. 6
A GRANDE EXPANSIÓN DA
INDUSTRIALIZACIÓN
6.1 ESQUEMA AS GRANDE
EXPANSIÓN DA
INDUTRIALIZACIÓN

70. AS NOVAS ENERXÍAS E INDUSTRIAS
A) NOVAS ENERXÍAS DESCUBERTAS:
 O petróleo. Permitiu a aparición da
gasolina, o gasóleo e o fuel, que foron
adoptados pola industria tras a invención do
motor a explosión (1885).
 A electricidade. A invención da dínamo
permitiu a produción eléctrica.
B) APARICIÓN DE NOVAS INDUSTRIAS:
 A industria siderometalúrxica (novos metais
máis económicos e resistentes: aceiro e
aluminio)
 A Industria química:
explosivos, fertilizantes, produtos
farmacéuticos, perfumes,..
Automóbil (Karl Benz) – 1885
Teléfono (Grahan Bell) – 1871

71. NOVOS SISTEMAS DE PRODUCIÓN
Obxectivos aumentar a produtividade e os
beneficios e reducir os custos:
 A produción en serie: a fábrica especializase na elaboración de
produtos iguais.
 Traballo en cadea (Taylorismo): cada traballador ten unha función
específica nunha cadea de montaxe.
 Concentración empresarial: asociación de industrias:
 Cartel: asociación de empresas (OPEP: organización de países
produtores de petróleo1969)
 Trust: fusión de varias empresas (Standard Oil Trust fundada en
1882)
 Holding: Un grupo financeiro con participación en varias empresas
(O Grupo SOAC, Rumasa).

73. EE UU, NOVA POTENCIA INDUSTRIAL
 EEUU, primeira
potenciamundial a
partirde1914
zonas inexploradas
ricas en recursos
naturais
 Outras potencias:
Francia, Bélxica,
Alemaña e Xapón.

76. 6.2 (Act. 2, páx 83)

77. 7
REALISMO, IMPRESIONISMO, P
OSTIMPRESIONISMO E
CORRENTES
ARQUITECTÓNICAS
Páx. 129-131
7.1 (Act. 2, páx. 129)
7.2 (Act. 1,páx. 130)
7.3 (Act. 2, 3 e 4, páx. 131)

78. Cronoloxía • Segunda metade do século XIX
• Despois da revolución francesa de 1848
Orixe (país) • Industrialización, ascenso social da burguesía e
nova mentalidade positivista
• Paisaxe
Temas • Retrato
• Escenas da vida cotiá e temática social
• Descrición da sociedade de maneira obxectiva
Trazos Característicos • Denuncia social
• Interese polo psicolóxico
Artes nas que se • Pintura
desenvolve • Literatura
• Courbet, O enterro de Ornans (1849)
Artistas e obras • Millet, As Espigadoras (1857)
destacadas • Daumier, Vagón de terceira clase (1863)

81. Cronoloxía • Último terzo século XIX
• Francia
Orixe (país) • Impacto do novos avances técnicos e científicos:
ferrocarril, fotografía, óleo en tubo, óptica.
• Paisaxe
Temas • Escanas da vida cotiá ao aire libre
• Preocupación por plasmar a luz (a impresión
visual) e o instante (o momento fugaz)
Trazos Característicos • Ausencia de perspectiva
• Pincelada moi solta e rápida, cores puras e
complementarias
Artes nas que se • Pintura e escultura
desenvolve • Música e Literatura
• Manet, O almorzo sobre a herba (1863)
Artistas e obras • Monet, Impresión, sol nacente (1872)
destacadas • Renoir, Le Moulin de la Galette (1876)
• Degas, Clase de Danza (1874)

84. A representación dun mesmo
motivo pictórico en distintos
momentos do día….
(estudio dos cambios causados pola luz
natural)

88. Cronoloxía • 1880-1905
• Francia
Orixe (país) • Parte do Impresionismo e reacciona contra el.
• Paisaxes
Temas • Bodegóns
• Retratos
• Preocupación por plasmar a luz e a
expresividade das cousas e das persoas
Trazos Característicos • Cores vivas e recuperación da liña (debuxo)
• Visión subxectiva
Artes nas que se • Pintura
desenvolve
• Cézanne, Xogadores de cartas (1890-92)
Artistas e obras • Van Gogh, Autorretrato (1889)
destacadas • Gauguin, O Cristo amarelo (1889)
• Toulouse-Lautrec, Danza no Moulin Rouge (1890)

95.  Os seus rostros son
tristes e mostran un
aspecto canso; a súa
actitude representa as
preocupacións da vida
cotiá das clases
populares, ambiente
social do que proceden
os personaxes.
 O Realismo propuña a
representación
obxectiva e fiel do
mundo real.
 A obra é un retrato
realista; representa unha
realidade común, cotiá e
obxectiva: a roupa dos
7.1 (Act. 2, páx. 129) personaxes, a súa
actitude, os seus
rostros… representan as
clases populares da
sociedade francesa do
século XIX.

96.  O material empregado é o
ferro.
 As liñas son ortogonais.
 Pontes, mercados, estación
s de ferrocarril, paradas de
metro, edificios
comerciais, fábricas e
almacéns son outras das
construcións que
empregabaneste material.
7.2 (Act. 1,páx. 130)

97.  Trátase dunha alma atormentada, pois o
artista expresa a súa angustia vital pola
procura do sentido da súa existencia.
 O cadro representa unha escena cotiá ao
aire libre. Retrata un día de baile no muíño
da Galette. Trátase dun dos sitios máis
concorridos do lecer parisiense, un
verdadeiro muíño abandonado situado na
cima de Montmartre, lugar emblemático da
bohemia parisiense. Respecto da
forma, representa ás figuras nun espazo
ensombrecido con toques de luz. Renoir
utiliza dúas perspectivas para a escena: en
primeiro plano, capta ao grupo desde arriba
mentres que, ao fondo, as figuras que bailan
ven desde unha perspectiva frontal. A
sensación de ambiente lógrase ao difuminar
7.3 (Act. 2, 3 e 4, páx.
as figuras, creando un efecto de aire ao
redor dos personaxes.
 O muíño da Galette mostra a personaxes da
bohemia parisiense no barrio de Montmartre;
Dúas mulleres de Tahití mostra dúas nativas
do Pacífico sentadas no chan. Os
personaxes que representan a sociedade
131)
burguesa industrial son os mostrados no
cadro O muíño da Galette, pois

98.  http://iris.cnice.mec.es/kairos/ensenanzas/e
so/contemporanea/antiguo_05_00.html
(Revoluciones liberales)
 http://www.youtube.com/watch?v=tdsImM0
vyHg&feature=player_embedded#!
(Industrialización en España)
 http://www.youtube.com/watch?v=2sNLyj00
Yqs&feature=player_embedded#! (Movimiento
obrero en España)
 http://www.youtube.com/watch?v=rHkqPIq
DAmI&feature=related
(Germinal, Burguesía capitalista)

99. CINE
 Germinal es una película franco-belga, tomada de la
novela homónima de Emile Zola, dirigida por Claude
Berri, lanzada en 1993.
 La historia tiene lugar en la ciudad minera en el norte de
Voreux, Francia, a finales del siglo XIX. Etienne Lantier
(Renaud), un obrero en paro, llega a la ciudad y
encuentra un lugar para quedarse con la familia de
Maheu (Gérard Depardieu). Él se enamora de la hija
mayor de Maheu, Catherine (Judith Henry). En la mina
de carbón de Voreux encuentra un puesto de trabajo.
Pero pronto se encuentra en las condiciones inhumanas
de trabajo tan indignantes que propone a los mineros a
llevar a cabo una revuelta contra la burguesía que tiene
el poder para aumentar el salario y la motivación.