1. S.PМ204 Бизнес төсөл
Лекц №1. ТӨСӨЛ, ТҮҮНИЙ ОНЦЛОГ
1.1. Төсөл, түүний хэрэгцээ
Төсөл гэж юу вэ?
Төсөл-Санаа буюу projectum-projicere гэсэн латин үгнээс гаралтай, өөрчлөлт дэвшилд
хүрэх арга зам, төлөвлөлтийн нэг хэлбэр юм. Төсөл-эдийн засагчид, корпорацийн
төлөвлөгчид, санхүүгийн шинжээчдийн ирээдүйн үйл ажиллагааны талаарх үнэлгээ,
тооцоо юм.
Төсөл-Нийгэм, эдийн засгийн салбарт болон байгууллагын удирдлагын зохион
байгуулалт, технологи техникт өөрчлөлт, шинэчлэлт, сайжруулалт, шинэ зүйл
нэвтрүүлэх замаар нийгэм, эдийн засгийн тодорхой үр дүнд хүрэх үйл ажиллагаа.
Төсөл-Байгууллагад ямар нэгэн зүйлийг бүтээн байгуулах онцгойлон хэрэгжүүлэх
ажлын төлөвлөгөө юм гэж олон янзаар тодорхойлдог. Эдгээр тодорхойлолтыг нэгтгэн,
эдүгээ хөгжилтэй уялдуулан тодорхолбол:
Төсөл нь тодорхой зорилгоор, өгөгдсөн хугацаанд, урьдчилан төлөвлөсөн нөөцөд
тулгуурлан, зориуд сонгосон арга барилаар явуулах багийн хамтын бүтээлч үйл ажиллагаа
юм.
Төсөл яагаад хэрэгтэй байдаг вэ?
Аливаа нийгмийн байгуулал, аж ахуйн байгууллага, хүмүүс амжилттай оршин
тогтнохын үндэс нь:
 Өөрчлөгдөн шинэчлэгдэж байгаа орчиндоо зохицон ажиллаж, амьдрах
 Хүчээ төвлөрүүлж, неөцөө зөв зарцуулах
 Хамтран ажиллаж, асуудлын ач холбогдлыг ойлгох
 Бизнесийн амжилт олох, өрсөлдөөнд ялахад оршино.
Өөрчлөгдөн шинэчлэгдэж байгаа байгууллага л амжилтанд хүрдэг. Ямар нэгэн өөрчлөлт
шинэчлэл үгүй хөгжил гэж байхгүй. Өөрчлөлтийг хийх олон аргын нэг нь төслийн арга
юм. Судалж шинжлээгүй, бодлого тооцоогүй, үнэлж цэгнэн төлөвлөөгүй аливаа
өөрчлөлт байгууллагыг хэзээ ч амжилтанд хүргэж байгаагүй юм. Тооцоо судалгаа хийж
бодож боловсруулж төлөвлөсөн өөрчлөлт л амжилтын хүчирхэг хэрэгсэл болсоор ирсэн.
Байгаа хүч, нөөц бололцоогоо зөв хуваарилан үр өгөөжтэйгөөр хамтран ажиллах
боломжийг олгодогт төслийн гол ач холбогдол оршдог.
Төсөл нь байгууллагын стратегийн хэрэгжилтийн дэд хэсэг болох тул дараах
чиглэлүүдээр түгээмэл хэрэглэгддэг. Үүнд:
 Шинэ бүтээгдэхүүн үйлчилгээг нэвтрүүлэх, хөгжүүлэх
 Байгууллагын зохион байгуулалтын өөрчлөлт хийх
1

2. S.PМ204 Бизнес төсөл
 Шинэ бүтээл дэвшилтэт санааг хэрэгжүүлэх
 Мэдээллийн системийг хөгжүүлэх, боловсронгуй болгох
 Шинэ барилга байгууламж, нэгж салбар нээх
 Үйл ажиллагааг боловсронгуй дэвшилт аргаар гүйцэтгэх зэрэгт түгээмэл
хэрэглэдэг.
1.2. Төслийн хэлбэр, ангилал
Судалгааны төслүүд
Нөхцөл байдлыг илрүүлэн тодорхойлж цаашид авах арга хэмжээний үндэслэл гаргах
зорилгоор явуулдаг судалгааны үйл ажиллагаа. Энэ нь дотроо суурь болон хавсарга
судалгаа гэж ангилагддаг.
Шинжилгээний төслүүд
Өөрчлөлт хийх санааг илрүүлэхийн хамт түүнийг хэрэгжүүлэх боломж, нөхцөлийг
тогтоох зорилгоор явуулдаг судалгаа шинжилгээний нийлмэл үйл ажиллагааг хэлнэ.
Хөгжлийн төслүүд
Бизнесийн шинэ чиглэл бий болгох, аж ахуйн шинэ арга барил, шинэ нэрийн
бүтээгдэхүүн, технологи эзэмших зорилгоор явуулах үйл ажиллагаа юм.
Барилга байгууламжийн төслүүд
Шинээр барьж байгуулах байгууламжийн техник эдийн засгийн үндэслэлийг
боловсруулах, хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаа байдаг.
Хэрэгжүүлэх төслүүд
Бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэх, үйлчилгээ явуулах хэм хэмжээ, техникийн нөхцөл, зураг
төсөл нь бэлэн байгаа бөгөөд зохих боломж, нөхцлийг бүрдүүлэх замаар хэрэгжүүлэх арга
хэмжээний үндэслэлийг боловсруулж, хэрэгжүүлэх үйл ажиллагаа гэх мэтээр ангилна.
Төслийн ангиллыгдүрслэн үзүүлбэл:
Бүлэг
МЕГА-Иж бүрэн МУЛЬТИ-Уялдаат МОНО-Дагнасан
Төрөл
Нийгмийн Эдийн Зохион Техник, Хосолсон
засгийн байгуулалтын технологийн
Хэлбэр
Судалгаа Хөрөнгө Хувьчлал Шинэчлэл Сургалтын
хөгжлийн оруулалтын хөгжлийн
Хугацаа
Богино хугацаа Дунд хугацаа Урт хугацаа
0-2 жил 2-5 жил 5-10 жил
2

3. S.PМ204 Бизнес төсөл
Төслийг бүлэг, төрөл, хэлбэр, хугацаагаар нь ангилна. Ийнхүү ангилах нь тухайн
төслийн боловсруулах, хэрэгжүүлэх, удирдахад ач холбогдолтой байдаг.
Хүснэгт 1.1 Төслийн хэрэглээний харьцуулалт
1990 он хүртэл
Төслийн ангилал 1991-2000 2000 оноос
хүртэл
1. Төслийн бүлэг
1) Моно 17% 50% 60%
2) Мульти 25% 37% 25%
3) Мега 52% 13% 15%
2. Төслийн төрөл
1) Нийгмийн 30% 30% 55-65%
2) Эдийн засгийн 2% 20-23% 12-15%
3) Зохион байгуулалт 7% 15-20% 6-10%
4) Технологи 65% 22-25% 7-10%
5) Хосолсон 3% 10-15% 6-16%
3. Үргэлжлэх хугацаа
1) Урт 75% 3% 5%
2) Дунд 20% 15% 30%
3) Богино 5% 32% 65%
4. Хэрэгжих салбар Өрсөлдөх
1) Батлан хамгаалах чадвартай
2) Аж үйлдвэр бүтээгдэхүүн
3) Түлш эрчим хүч үйлчилгээ бий
Дарааллын Түлш эрчим
4) Хөдөө аж ахуй болгох,
дагуу ач хүчинд
5) Хүнс Нийгмийн
холбогдолтой. анхаарсан
6) Хөнгөн үйлдвэр хөгжлийн
7) Барилга хөтөлбөрийг
8) Тээвэр холбоо чухалчлах
9) Нийгэм соѐл хандлагатай
5. Оролцогчид Захиалагч
Хөрөнгө хэрэглэгч,
УЛС оруулагч, Хөрөнгө
үйлдвэрлэгч, эзэмшигч,
хэрэглэгч Мэргэжлийн
гүйцэтгэгч
6. Өмчийн хэлбэр
1) Төр 80% 31% 10%
2) Орон нутаг 13% 7% 5%
3) Хоршоолол 5% 30% 10%
4) Хувь 15% 70%
5) Холимог 2% 17% 5%
1.3. Өөрчлөлт шинэчлэлийн загварууд
A. Шинжээчийн загвар
Удирдлага нь нөхцөл байдал, орчныхоо талаарх үнэлэлт дүгнэлтэд үндэслэн
дэвшилтэт санааг сэдэж, түүнийгээ хэрэгжүүлэх зорилгоо тодорхойлно. Энэ зорилгоо
хэрэгжүүлснээр хүрэх үр дүнгийн урьдчилсан тойм, таамаглалыг дэвшүүлнэ. Үүний
3

4. S.PМ204 Бизнес төсөл
үндэслэл, тооцоо судалгааг шинжээч төсөвлөн боловсруулна. Шинжээчийн дэвшүүлсэн
үндэслэл, тооцоо судалгаанд тулгуурлан өөрчлөлт хийнэ.
Зураг 1.2 Шинжээчийн загвар
B. Шугаман менежерийн загвар
Байгууллагын өмнө дэвшүүлсэн зорилго, зорилтын дагуу шат бүрийн удирдах болон
мэргэжилтнүүд үүрэг даалгавар хүлээдэг. Мэргэжилтнүүд ажил үүргийнхээ дагуу асуудлаа
судалж боловсруулна. Зарим тохиолдолд гаднаас мэргэжлийн туслалцаа авч болно. Хүлээсэн
үүрэг, хариуцлагынхаа хүрээнд өөрчлөлт шинэчлэлтийг хийнэ.
Зураг 1.3 Шугаман менежерийн загвар
C. Үйл явцын загвар
Удирдлага нь байгууллагынхаа гадаад ба дотоод орчин нөхцөл байдлын талаар гадны
зөвлөгч, шинжээчдийг урьж оношлогоо хийлгэнэ. Зөвлөгч шинжээчид нь тулгамдсан
болон шийдвэрлэх асуудлын талаар санаа өгнө. Тэдний санааг нийт ажиллагсад шүүн
хэлэлцэх 6а зөвлөхүүд түүнд нь идэвхтэй оролцоно. Хэлэлцүүлгийн үр дүнд дэвшилтэт
санаа, зорилтууд нарийвчлан тодотгож хэсэгчилсэн шийдвэрүүд гарна. Эдгээр шийдвэрт
үндэслэн ажиллагсад нь ажил үүргийнхээ хуваарийн дагуу өөрчлөлтийг хэрэгжүүлнэ.
4

5. S.PМ204 Бизнес төсөл
Зураг 1.4 Үйл явцын загвар
D. Төслийн загвар
Байгууллагын зүгээс гаргасан бүтээлч санаанд үндэслэн төсөл боловсруулах саналыг
мэргэжилтнүүдэд тавина. Төслийн баг бүрдэж тухайн байгууллагатай хэлцэл хийснээр
төсөл боловсруулах ажил эхэлнэ. Байгууллагын зүгээс төсөл боловсруулалтын явцыг
хянах, шаардлагатай мэдээлэл, байгууллагын саналыг төсөлд тусгуулах тухай ажлын
захиалга, гэрээнд оруулна. Төслийн баг судалгаа хийж, тооцоо судалгаагаа баталгаажуулан
боловсруулж, төслийн тайланг хүлээлгэн өгнө. Өөрчлөлт шинэчлэлт нь мэргэжлийн
багийн боловсруулсан төслийн дагуу хэрэгждэг.
Зураг 1.5 Төслийн загвар
Өөрчлөлт шинэчлэлтийн арга замуудаас төслийн загвар нь үр дүнд хүрэх болон
хэрэгжих магадлалаар илүү юм. Ер нь ямар ч аргаар өөрчлөлтийг хийсэн шинэлэг бүтээлч
санаа, санаачлага чухал байдаг.
Төслийн өөрчлөлт шинэчлэлийн загваруудыг харьцуулан үзүүлбэл:
5

6. S.PМ204 Бизнес төсөл
Хүснэгт 1.2 Өөрчлөлт шинэчлэлийг хэрэгжүүлдэг арга загварууд
Шугаман
Загвар, түүний Шинжээчийн Үйл явцын
№ менежерийн Төслийн загвар
онцлог загвар загвар
загвар
Тухайн шатны Судалгаанд
1 Санаачлагч Удирдлага Анхан шатнаас
менежерүүд үндэслэн
Асуудалд дүн Асуудал, Мэргэжлийн Асуудал,
2 шинжилгээ шийдвэр товч онцлогтой Олны саналаар шийдвэр товч
хийх тодорхой холбоотойгоор тодорхой
Удирдагчийн
Санал Тухайн үйл Ажиллагсдын зохицуулалт,
3 Шинжээч
гаргалт явцаар санал багийн
зарчмаар
Мэргэжилтэн
Төлөвлөлтийн
Эсэргүүцэл ихтэй Хэрэгжилт оролцуулах,
үндсэн дээр,
4 Хэрэгжилт тул зохицуулалт удаашрах саналаа батлах
нэгдмэл хүч,
их шаардана эрсдэлтэй зэргээр хугацаа
зорилгоор
их шаардана
Сөргөлдөөний Нээлттэй
5 Итгүүлэх аргаар Буулт хийх Зөвлөлдөх
зохицуулалт ярилцах
Үүрэг Удирдлага, Төслийн
Менежерүүдэд Эзэнгүйдэх хүч
6 хариуцлагын шинжээч 2-ын удирдагч
хуваарилна. тарамдах
хуваарилалт хооронд хуваарилна
Шийдвэрт Суралцах Сонирхогчдын
7 Оролцоо Багаар
хандсан чиглэлтэй оролцоонд
6