Expertdagen 2013: Omdat de bodem de baas is

1
Expertbijeenkomst
“Tussen bodem en benutting”
2013
OMDAT DE
BODEM DE
BAAS IS
HARTELIJK WELKOM!

2
• Ontvangst9:00
• Welkom
• Erikjan van Huet Lindeman
9:30
• Nieuwe bodem onder advies
• Gerard Abbink
9:35
• Bemesting 2.0: intr. BemestingsMonitor
• Arjan Reijneveld
10:20
• Pauze & Posters11:00
• Levende bodem!
• Natasja Poot
11:30
• Relevante ontwikkelingen
• Alie Hissink en Pieter Brons
12:00
• Lunch & Posters12:30
• Afsluiting13:30
PROGRAMMA

3
Nieuwe insteek
bemestingsadviezen
GERARD ABBINK
NIEUWE
BODEM ONDER
ADVIES

Doel bemesting en advies tot op heden
4
Doel bemesting
● Gewasopbrengst / kwaliteit
● Bodemverbetering
● Put moet leeg
Doel advies
● Landbouwkundig optimum
 Gewasrespons
 Verschillende bodemtypes
 Hoge P-toestand, lager advies
Gewas
Bemesting
Bodem

Ontwikkelingen in bemesting
0
5
10
15
20
25
30
bodemkengetallen
Put moet leeg Put is leeg

Ontwikkelingen in kwaliteit
8
100
120
140
160
180
200
220
1995 2000 2005 2010 2015
REg/kgDS
RE voorjaarskuilen
RE voorjaarskuilen

9
0
50
100
150
200
250
300
1995 2000 2005 2010 2015
microgram/kgDS
Co in graskuil
Co microgram/kg DS

10
5
5,5
6
6,5
7
7,5
8
8,5
9
1995 2000 2005 2010 2015
mg/kgDS
Cu in graskuil
Cu mg/kg DS

Ook in andere gewassen?
11
Hoe gezond zijn onze groenten en fruit?

Ook in andere gewassen?
Bron: Schwarzwald sanatorium Obertal (Dld) 12
0
5
10
15
20
25
30
Broccoli Bonen Aardappel Wortels Aardbeien
Mggehalteg/kg
Mg gehaltes in groente en fruit
Magnesium 1985
Magnesium 1995
0
20
40
60
80
100
120
Broccoli Bonen Aardappel Wortels Aardbeien
Cagehalteg/kg
Ca gehaltes in groente en fruit
Calcium 1985
Calcium 1995

Te verklaren?
13
● Minder bemesting  minder mineralen
● Opbrengsten zijn gelijk gebleven of gestegen

Bodem levert opbrengst
Proeven BLGG AgroXpertus, Farm Frites en DLV plant Polen 14
R² = 0,8528
R² = 0,8091
R² = 0,7855
30
32
34
36
38
40
42
44
50 60 70 80 90 100 110
Opbrengst,x1000kgha-1)
Cation Exchange Complex (CEC mmol+ kg-1)
industrieaardappel
koolzaad (opbrengst * 10)
wintertarwe (x 10 / 2)

Bodem levert opbrengst
Zie ook: poster Zwavel Snijmais 15
P-PAE K-PAE
Laag 1,1 34
Medium 2,7 60
Hoog 5,3 95

Evenwichtsbemesting?
Zandgrond, gem. 65 kg P205 bemest 16
0%
20%
40%
60%
80%
100%
120%
140%
<40 40-50 >50
P-Al
P benutting 1 - 3e snede 2013
P benutting

Tijden veranderen
17
55%
60%
65%
70%
75%
80%
< 50 50-60 > 60
N-benutting
CEC
Grasland zand, Achterhoek 2013
N benutting…
● Bemestingsniveau beperkt
● Efficiëntie is leidend
● Bodem bepaalt efficiëntie

Hoe nu verder?
18
Kringloopwijzer
Precisie bemesten

Evenwicht? Bodem & vakmanschap
Info DMS 19
24-38%
63-140%

Evenwicht? Bodem & vakmanschap
Cijfers DMS&BLGG, 3jaar tm 2012. 60 bedrijven 13-18 ton melk/ha 20
66
68
70
72
74
76
78
80
82
<5% 5-10% 10-15% 15-20% > 20 %
Pbenuttingbedrijf
Gemiddeld OS-gehalte
P benutting bedrijf & OS bodem

Precisiebemesting?
21
Wat is precies bemesten?

Toekomst van precisie?
22
● Sensoren momentopname
● Geen solide basis voor totaalbemesting
● Cijfers combineren

Eerst een stap terug?
23
● 50 – 60% maïsland pH < 5
Geen pH onderzocht:
● 35% grasland
● 10% bouwland

Nieuwe opbouw bemestingsadvies
26
● Bodemvruchtbaarheid centraal
 Bemesten voor bodemverbetering
 Bepaalt opbrengst en onttrekking
 Bodem

27
● Specifieke bemesting voor gewasseizoen
 Verschillende nutriëntbehoefte
 Kwaliteit gewassen
 Opbrengstmetingen kunnen behoefte in kaart brengen
 Teelt

28
● Bij bemesting
 Seizoen afhankelijke behoeftes
 Sensoren
 Check

29
Van gewasresultaten
Gewas
Bemesting
Bodem

Naar Bodem voor resultaat
30
gewas
bemesten
weer

34
• Ontvangst9:00
• Welkom
9:30
• Gegrond advies
• Gerard Abbink
9:35
10:20
• Levende bodem!
• Natasja Poot
11:30
12:00
• Afsluiting13:30
PROGRAMMA

35
Introductie
Arjan Reijneveld
BEMESTING 2.0

Bemestingsadviezen
Bodem-
gericht
Gewas-
gericht
Bemestingsadvies

Bemestingsadvies 2014
We wilden een product ècht gericht op bodem
We noemen het BODEM
Bij de start van het groeiseizoen: TEELT
Controle tijdens het groeiseizoen: CHECK
Combinatie Bodem, Teelt, Check =

Het lijkt wel enigszins op oude verslag…
Voorbeeldverslag Bodem

Veel minder papier
Voorbeeldverslag Bodem

● N-totale bodemvoorraad, C/N, NLV
● S-totale bodemvoorraad, C/S, SLV
● P-bodemvoorraad
● Ca-bodemvoorraad
● K-bodemvoorraad
● Mg-bodemvoorraad
• pH
• Koolzure kalk
• Organische stof
organische stof balans
• Klei , Silt, Zand
• CEC
• Ca-bezetting
• Mg-bezetting
• K-bezetting
• Na-bezetting
• Al-bezetting
• H-bezetting
Structuurdriehoek
• Verkruimelbaarheid,
• Verslemping,
• Stuifgevoeligheid
• Vochtvasthoudend vermogen
Chemisch Fysisch
• Bodemleven
Biologisch
Voor NL: ook P-kengetallen voor wetgeving
Bodem kengetallen

Bodem – Eenheid - Resultaat
Niet in (m) g kg (droge) grond, maar zoveel mogelijk
kilogram per hectare
 Dus niet 23 mg P2O5 per 100 g, maar
270 kg P per hectare in de bemonsterde laag

● Streeftraject dus ook (deels) in kg per ha
● Streeftraject als het gangbaar is of als je er iets
aan kunt sturen
● Beoordeling op
basis van o.a.
textuur en CEC
Bodem – Streeftraject – Waardering

25000 kg K ha-1
CEC = 200
Voorbeeld waardering bodemkengetallen
270
kg K ha -1
2.1 mmol kg
GOED VRIJ LAAG
6300 kg K ha-1
CEC = 50
270
kg K ha -1
2.1 mmol kg

Voorbeeld waardering bodemkengetallen
Dus..waardering niet grondsoortafhankelijk
maar… perceelsafhankelijk!

● Reparatieadvies in kg per hectare
● Eenheid van de kunstmestzak
● Advies per rotatie, zelf evt. te verdelen over de jaren
Bodem – Reparatieadvies

Achterkant verslag
● Organische stof balans
● Structuurdriehoek
● Plantbeschikbaar water
● GPS-coördinaten
● Textuurdriehoek (grondsoortbenaming)

Structuurdriehoek
● De wereld is meer dan zand en klei en de ene
klei is de andere niet
● Structuurdriehoek verbeterd op basis van
textuurkengetallen

Plantbeschikbaar water
● Welk perceel is het meest droogtegevoelig
● Hoeveel mm kun je beregenen
(meer niet zinvol, spoelt uit)

GPS-plaatje
● Wetgeving-NL
● Te gebruiken in mijnpercelen.nl

Grondsoortbenaming (Textuurdriehoek)
Klei: 6%
Silt: 19%
Zand: 75%
Lemig zand

Ook in het …
Bodem – Internationaal (2)

Hoe vaak?
● 1 x per rotatie
● Groeiscan, in preparation

Waarom doen we
dit ook alweer?
Wat is het
nut??
Betere bodem:
hoger
opbrengend
vermogen
Ja, ja
maar heb je ook
wat recente
resultaten?
Jawel…

Nut 1: BODEM – kwaliteit aardappelen
e.g. Palta, 2010; Ginzberg et al., 2012

Nut 2: BODEM – opbrengst maïs
Hogere P-bodemvoorraad = hogere opbrengst
(zelfs na correctie voor mestgift)
P-Al 45
10
11
12
13
14
15
16
laag goed
P-PAE
Maisopbrengstds(ton)
P-Al 55
10
11
12
13
14
15
16
laag goed
P-PAE
Maisopbrengstds(ton)
Bussink et al., 2010

Nut 3 BODEM – inzicht
● Nieuw perceel?
● Nieuwe boeren?

Na Bodem ook Teelt Check
1x per rotatie
Bodem
Jaar 0
Jaar 1
Teelt Check
Jaar 2
Teelt Check
Bodem
Jaar 3
Vóór de teelt Tijdens de teelt
Input voor het advies

Direct
opneembare
voorraad
Plant beschikbare
voorraad
Bodemvoorraad
Totale
bodemvoorraad
Metafoor  Kelder   Keuken   Tafel   Bord 
Methode P-totaal P-Al P-CaCl2 (P-PAE) P-vv
Kg P ha-1 3000 550 5 2,5
Bemesting Bouwplan Gewas Bijbemesten
BLGG Bodem Teelt Check
Science Quantity Intensity

Film – Nutriënten in de bodem
BODEM – TEELT - CHECK

68
• Ontvangst9:00
• Welkom
9:30
• Gegrond advies
• Gerard Abbink
9:35
10:20
• Levende bodem!
• Natasja Poot
11:30
12:00
• Afsluiting13:30
PROGRAMMA

69
• Ontvangst9:00
• Welkom
9:30
• Gegrond advies
• Gerard Abbink
9:35
10:20
• Levende bodem!
• Natasja Poot
11:30
12:00
• Afsluiting13:30
PROGRAMMA

Introductie
● Biologische bodemkwaliteit wordt steeds
belangrijker
● Meer belangstelling en bewustzijn onder telers
● Wet- en regelgeving
● Minder gewasbeschermingsmiddelen toegelaten
● Beperkte aanvoer van nutriënten
● Bodem is de basis
● Opbouw en afbraak organische stof
● Nutriënten leveren / vasthouden
● Bodemstructuur
● Waterregulatie
● Ziekte- en plaagwering

Bodemvoedselweb
Trofischniveau

Bodemweerbaarheid
● Algemene ziektewering
● Divers en actief bodemleven
● Concurrentie om ruimte en voedsel
● Specifieke ziektewering
● Predatie / parasitisme
● Uitscheiden van giftige stoffen of
antibiotica
● Indirecte ziektewering
● Weerstandsverhoging plant door het
op scherp zetten van de
verdedigingsmechanismen

Bodemvoedselwebanalyse
Bacteriën
● Belangrijk voor het verteren en vasthouden van
simpele componenten
● Verhogen specifieke en algemene ziektewering
● Snel aanpassingsvermogen en vermenigvuldigen
snel onder goede omstandigheden
Lysobacter
bacteriën
remmen de
groei van
Pythium

Schimmels
● Verteren complexe componenten
● Kunnen slecht tegen zuurstofloze condities en
intensieve grondbewerking
● Pathogenen: goede en slechte schimmels
● Mycorrhiza

Protozoa
● Belangrijke rol in nutriëntencyclus
● Beheersen bacteriepopulaties
● Hoger C:N ratio dan bacteriën
● Indicator voor N-mineralisatie (ammonium)

● Belangrijk in nutriëntencyclus
● Waardevolle bio-indicator voor
bodemkwaliteit
● Aanwezig in alle niveaus van het
bodemvoedselweb
● Minder gevoelig voor vocht en temperatuur
fluctuaties

● Proef bodemvoedselweb
● Relaties met fysische en chemische
kengetallen
● Verloop door het seizoen heen
● Neem monsters onder
soortgelijke omstandigheden
0
50
100
150
200
250
1 2 3 4
Schimmels
0
200
400
600
800
1 2 3 4
Bacteriën
bouwland 1
bouwland 2
mais 1
mais 2
0
500
1000
1500
2000
2500
1 2 3 4
Dauerlarven
Mrt Apr Mei Jun
Mrt Apr Mei JunMrt Apr Mei Jun

Bodemvoedselwebanalyse; wat kan ik ermee?
● Nog geen vertaling van bodemvoedselweb naar
praktisch advies
● Slechte plek of perceel analyseren en vergelijken
● Bodemvoedselweb monitoren
● Verschillende behandelingen vergelijken
● Niet-kerende grondbewerking
● Bodemverbeteraars

Bodemgezondheid verhogen
● Organische stof aanvoeren!
● Compost
● Stabiel organische stof
● Rijk aan divers bodemleven (algemene en specifieke
ziektewering)
● Kwaliteit varieert sterk
● Let o.a. op geur, pH en C/N ratio

● Vruchtwisseling
● Bodemstructuur en organische stof
● Onderdrukken ziekteverwekkers
● Groenbemesters
● Bodemstructuur, organische stof, nutriënten vasthouden
● Groenbemester als bestrijdingsmaatregel
● Effect verschilt per organisme
● Weten welke ziekten/plagen in je bodem zitten

● Chitine
● Hoofbestanddeel van de huid van ongewervelden
● Bepaalde aaltjes (bv. cystenaaltje) en schimmels (bv.
wratziekte)
● Stimuleert schimmels en bacteriën welke chitine
afbreken: specifieke ziektewerking
● Specifieke antagonisten
● Versnelling specifieke ziektewering
● Sterk afhankelijk van de fysisch-chemische toestand van
de bodem
● In vollegrond onvoorspelbaar door grote variatie in
bodems

● Kerende bodembewerking
● Gerelateerd aan afname schade door wortelrot (beter
ontwikkeld wortelstelsel)
● Schadelijk voor belangrijke bodemorganismen (o.a.
schimmels, pendelaars)
● Minimale grondbewerking
● Aanwijzingen voor hogere ziektewerendheid
● Meer antagonostische bacteriën en mycorrhiza
● Braak
● Bestrijding tegen bv. Meloidogyne en Pratylenchus
● Regelmatige bodembewerking

Bodemgezondheidsproef PPO Vredepeel
● Meer-jarige veldproef sinds 2006
● Natuurlijke besmetting met o.a.
● Pratylenchus penetrans
● Trichodoriden
● Verticillium dahliae
● Vier verschillende gewasrotaties
● 10 verschillende technieken
om bodemgezondheid te
verbeteren

● Behandelingen
● Braak
● Tagetes
● Gras/klaver
● Compost
● Chitine
● Biologische grondontsmetting
● Biofumigatie
● Chemische grondontsmetting
● Fysische grondontsmetting
● Combinatie (Tagetes + Chitine + Compost)

def
a a
b
c
cd
cde
efg
fg
g
0
100
200
300
400
500
Pratylencidae
(n/100mlgrond)
G. Korthals PPO AGV
Effect op P. penetrans

a
a a a ab
bc c c
d
0
10
20
30
40
50
60
70
opbrengst(ton/ha)
d
G. Korthals PPO AGV
Netto aardappelopbrengst

Projecten bodemleven
● Landelijk Meetnet
Bodemkwaliteit (LMB)
● BOBI
● Verschillende
praktijknetwerken
● BASIS
● Sinds 2009
● Mais No-till/ ridge till
● Sinds 2009
● Bodemkwaliteit op
zandgrond
● Sinds 2011 (1988)
● Bodemgezondheid
● Sinds 2006
● Bodemkwaliteit
Veenkoloniën

Conclusie
● Ziektewering is een gevolg van goede chemische,
fysische en biologische bodemkwaliteit
● Zorg goed voor het bodemleven
● Aanvoer organisch materiaal
● Bodemstructuur op orde
● Minimale verstoring
● Praktisch advies onderweg
● Veel lopende onderzoeken
● Optimale verhoudingen verschilt per situatie
● Meettechnieken worden beter en betaalbaarder

95
• Ontvangst9:00
• Welkom
9:30
• Gegrond advies
• Gerard Abbink
9:35
10:20
• Levende bodem!
• Natasja Poot
11:30
12:00
• Afsluiting13:30
PROGRAMMA

96
pF en aaltjes
ALIE HISSINK EN PIETER BRONS
RELEVANTE
ONTWIKKELINGEN

- Hoofdelementen
N, S, P, K, Ca,
Mg, Na
- Sporenelementen
Mn, Cu, Co,
Se, B, Zn, Si,
Mo, Fe
Steeds meer kengetallen
Bodemkwaliteit
Chemisch Fysisch Biologisch
- Textuur
- Org. Stof
- CEC
- pH
- Structuur
- Bodemleven
- Aaltjes
- Schimmels
- Bacteriën
Fysisch
Chemisch
Biologisch
Bodemkwaliteit

Grondonderzoek anno 1952
Afslibbaar/grof zand/totaal zand = textuur

Textuur
Bodemeigenschappen die samen hangen met de textuur
 Verkruimelbaarheid
 Verslemping
 Stuifgevoeligheid
 Plantbeschikbaar water

silt
(0.016 - 0.05 mm)
bord
(< 0.002 mm)
cent
Klei
USDA system for determining soil separates
Deeltjesgrootte = textuur
regenton
zand

Silt
● Houdt weinig voedingstoffen vast (net als zand)
● Goede capillaire opstijging (klei te fijn, zand te grof)
● Vochtbindend vermogen
Klei bindt veel, maar houdt het vocht te stevig vast
Zand bindt weinig water
● Lössgronden Zuid-Limburg, Rheden en Groesbeek
● Verslemping
● Betere bemestingsadviezen
● Buitenlandse markten

105
Wat is pF?
● pF = textuur + org stof
● pF drukt de kracht uit waarmee bodemdeeltjes
water vasthouden
 Bodemdeeltjes houden water vast door adhesie
 Hoe kleiner de capillaire ruimtes, hoe groter de
bindende kracht

Verwelkingspunt
Veldcapaciteit = STREEFWAARDE
28 45
45 – 28 = 17 % vocht

108
Verwelkingspunt: 28%
Veldcapaciteit: 45%
45 – 28 = 17% vocht
17% vocht = 0,17
0,17 x 250 mm = 43 mm maximaal (in de
laag 25 cm)

Verwelkingspunt
28 45
45 – 41 = 4 % vocht
41

110
45 – 41 = 4 % vocht
4% vocht = 0,04
0,04 x 250 mm = 10 mm maximaal (in de
laag 25 cm)

2 8
8 – 2 = 6 % vocht
Verwelkingspunt

112
8 – 2 = 6 % vocht
6% vocht = 0,06
0,06 x 250 mm = 15 mm maximaal (in de laag
25 cm)
0,06 x 400 mm = 24 mm maximaal (in de laag
40 cm)

60 70 80 90 100
water lucht vaste fractie

Dus:
● Op het verslag het plantbeschikbare water
● Welk perceel is het droogtegevoeligst
● Hoeveel mm kun je beregenen
 Teveel beregenen, water voorbij wortelzone
 Teveel beregenen, nutriënten spoelen uit
standaard in BODEM
aanvullend à 10 euro in

Aaltjes
● Meer dan 50 jaar ervaring in aaltjesonderzoek
● Hoge expertise: ca. 700 verschillende aaltjes op
soort determineerbaar
● Plantparasitaire aaltjes en milieuaaltjes
● Klassieke methode: microscoop
● Nu 20 relevante plantparasitaire aaltjes met DNA-
techniek

qPCR
● Techniek waarmee een kleine hoeveelheid doel-DNA van
een aaltje een groot aantal keer gekopieerd wordt (zie
poster)
● Eén schadelijk aaltje kan worden aangetoond te midden
van duizenden andere aaltjes
● Routinematig kwantificeren van aaltjes
● Hoge betrouwbaarheid, zeer specifiek
● Introductie DNA-pakketten
● Nu één volledig pakket met 20
relevante vrijlevende aaltjes
● Later sectorgerichte pakketten, bv
bloembollenpakket
● Gewasgerichte pakketten
vervallen

Inhoud DNA-pakket
Wortelknobbelaaltjes
● Meloidogyne chitwoodi
● Meloidogyne fallax
● Meloidogyne hapla
● Meloidogyne minor
● Meloidogyne naasi
Wortellesieaaltjes
● Pratylenchus crenatus
● Pratylenchus neglectus
● Pratylenchus penetrans
● Pratylenchus thornei
● Pratylenchus vulnus
Vrijlevende wortelaaltjes
● Paratrichodorus nanus
● Paratrichodorus pachydermus
● Paratrichodorus teres
● Paratrichodorus totaal
● Trichodorus primitivus
● Trichodorus similis
● Trichodorus viruliferus
● Trichodorus totaal
Stengelaaltje
● Ditylenchus dipsaci
Destructoraaltje
● Ditylenchus destructor
LX en cystenaaltjes aanvullend aan te vragen

DNA onderzoek
Vrijlevende aaltjes DNA aantal/100 ml maïs
cons.
aard.
was-
peen
winter-
tarwe
lelie
Wortelknobbelaaltjes
Meloidogyne chitwoodi** 35 ++ +++ ++ ++ -
Meloidogyne fallax** 5 + +++ +++ + -
Meloidogyne hapla 0 - +++ ++ - -
Meloidogyne minor 0 ? ++ ? ? ?
Meloidogyne naasi 137 - - - +++ -
Wortellesieaaltjes
Pratylenchus penetrans 211 +++ +++ ++ ++ +++
Pratylenchus crenatus 35 +++ + + +++ -
Pratylenchus neglectus 0 ++ + - - -
Pratylenchus thornei 0 ? ? ? ? ?
Pratylenchus vulnus 0 + + - - -
Vrijlevende wortelaaltjes
Paratrichodorus nanus 0 - - - - -
Paratrichodorus pachydermus 0 - + +++ ++ -
Paratrichodorus teres 73 +++ + +++ ++ +
Trichodorus primitivus 0 - + - ++ -
Trichodorus similis 23 ++ + +++ ++ -
Trichodorus viruliferus 0 ++ + - - -
Stengelaaltjes
Ditylenchus dipsaci** 0 ++ ++ ++ - -
Destructoraaltjes
Ditylenchus destructor 0 - +++ - - -
Totaal gevonden Trichodoridae: 96
Alle Trichodoridae zijn in staat het Tabaksratelvirus en het Erwtenverbruiningsvirus over te
dragen. Hierdoor zijn ook de Trichodoridae die geen directe gewasschade veroorzaken een
potentieel risico voor virusgevoelige gewassen.
Verslag DNA-pakket
Kleur: risico op opbrengstderving
+ en -: waardplantgeschiktheid
Niet aantoonbaar besmet, geen opbrengstderving verwacht
Licht besmet, opbrengstderving minder dan 15%
Matig besmet, opbrengstderving tot 33%
Zwaar besmet, opbrengstderving meer dan 33%
-- Actieve afname; afname is sterker dan bij zwarte braak
- Niet; afname is gelijk aan zwarte braak
+ Slecht; gewas vermeerdert het aaltjes weinig
++ Matig; gewas vermeerdert het aaltjes matig
+++ Goed; gewas vermeerdert het aaltjes sterk

Volg ons op
● blgg.agroxpertus.nl
● Productinformatie
● Expertartikelen
● Wiki
● Digitale nieuwsbrieven (per sector)
● Twitter
● Facebook
● LinkedIn
● Bedrijfspagina
● Groep Expertbijeenkomst
121

Expertdagen 2013: Omdat de bodem de baas is

Recommended

Recommended

More Related Content

Viewers also liked

Viewers also liked (7)

Similar to Expertdagen 2013: Omdat de bodem de baas is

Similar to Expertdagen 2013: Omdat de bodem de baas is (10)

More from Eurofins Agro

More from Eurofins Agro (20)

Expertdagen 2013: Omdat de bodem de baas is