1. Усаа хэмнэ./ төгсгөлд нь:/
“..Дэлхийн эдийн засаг 1960-л оны үед байгалийн гамшигаас болж 75,5 тэрбум
ам.долларын хохирол амсдаг байсан бол энэ тоо 1990-д оны үед 659,9 тэрбум
ам.доллар болтлоо өссөн байна.1980-2004 оны хооронд дэлхийн эдийн засагт
цаг агаарын үзэгдлээс болж 1,4 триллион ам долларын хохирол гарчээ”Уур
амьсгалын өөрчлөлтийн асуудлаарх засгийн газар хоорондын мэргэжилтний
хорооны дарга, доктор Ражиндра Пачаури. Давосын Эдийн засгийн дээд
хэмжээний уулзалт дээр хэлсэн үгээс/НҮБ-ын цаг уурын талаар төл өвл өлт,
судалгаа явуулдаг Засгийн газар хоорондын Зөвлөлийн судалснаар, с үүлийн
100 жилийн хугацаанд газрын гадарга дахь агаарын дулаан 1 хэмээр
нэмэгджээ.Тус зөвлөл ,21-р зуунд дэлхийн гадаргын дулаан 1,1-6,4 хэм х үртэл
өснө гэж тооцож байна.Уур амьсгал олон мянган жилийн турш өөрчлөгдс өөр
ирсэн .Гэхдээ урьд өмнөх өөрчлөлтүүд: гаригийн эргэлт, дэлхийн нарыг тойрох
хөдөлгөөн,эх газрын байрлал болон бөмбөрцөг дээр ирж буй нарны эрчим
хүчнээс шалтгаалж байсан бол харин өнөөдөр бий болоод байгаа өөрчл өлт нь
хүлэмжийн хийнээс үүдэлтэй бөгөөд өнгөрсөн 125000 жилд үзэгдээгүй
дулаарлыг бий болгоод байна.Сүүлийн 50-д жилийн дотор хүн т өр өлхт өн
байгаль орчин , тэр дундаа амьдралын эх үүсвэр болсон усыг бохирдуулах нь
огцом нэмэгдсээр ирсэн нь хүн амын өсөлт эрчимжиж буй
төвлөрөлт,үйлдвэржих үйл явц ,уул уурхайн үйл ажиллагаа , хөдөө аж ахуй
үйлдвэрлэл болон ус хэрэглээний горим өөрчлөгдсөн байдал зэргээс
шалтгаалан органик бохирдол, цацраг идэвхит бодис ,х үнд металл гэх мэт
шинэ төрлийн химийн гаралтай бохирдуулагч бодисууд байгаль орчинд хаягдаж
буйтай холбоотой юм. Одоогийн байдлаар дэлхий дахинд 2,6 тэрбум х үн ариун
цэврийн байгууламжинд хамрагдаагүй байгаа бөгөөд ,өдөрт 2 сая тонн бохир
ус, усны эх үүсвэрт хаягддаг байна.Дэлхий дахинд хүн ам өсөхийн хирээр
хөдөө орон нутгаас хот суурин руу чиглэсэн шилжих хөдөлгөөн ихэсч 2050 он
гэхэд нийт 6,4 тэрбум хүн суурин газарт амьдрах төлөвтэй байгаа нь 2010 онтой
харьцуулахад даруй 3,4 тэрбумаар өссөн байх ажээ. Манай оронд ч хот суурин
газар руу нүүдэллэх нүүдэллэлт үргэлжилсээр ......Нэгэн ЕБС-н суралцагчдын
2010 оны хичээлийн жилийн шилжилт хөдөлгөөний нэгдсэн үзүүлэлтээс
харахад дунд ангид бараг 4 ангийн 140 орчим суралцагчид шилжиж ирсэн тоон
үзүүлэлт байна. Эдгээр хүүхдүүд эцэг эх асран хамгаалагчдаа дагаад ирж
байгаа нь ойлгомжтой.Манай орон зөвхөн гүний ус ашигладаг.Гэтэл жил ирэх
тусам гүний ус ховордсоор байна.Манай орон дундад өрг өрөгт оршдог учраас
усны нөөцөөр дутмаг .Усны нийт нөөц 609,5 км.куб, ашиглах боломжтой н өөц нь
34,6 км.куб юм. 2004 оны улсын тооллогоор 3800 гол м өр өн,4000 орчим нуур
цөөрөм бүртгэгдсэн.Сүүлийн жилүүдэд 500 гаруй горхи булаг,30 орчим нуур
цөөрөм, ширгэсэн буюу ширгэх аюул нүүрлээд байна.Сүүлийн 5 жилд х өрсний
усны түвшин доошилж,гол мөрөн ширгэх хатах үзэгдэл бий болсон.Иймээс энэ
асуудал тулгамдсан чухал асуудал болоод байна.Бусад улс оронд энэ асуудалд

2. санаа тавьж усыг зөв зохистой ашиглахыг энгийн хэвшмэл зүйлээ болгосон
жишээ олон байдаг,Тухайлбал орж байгаа хур тундасны усыг цэвэрлэн дахин
ашиглэж байна,дахин ашиглаж буй усандаа шар, бор, саарал, хар зэрэг нэр
томьёо ч өгдөг гэсэн мэдээллийг сонсож байсан.
“....цаг уурын өөрчлөлт хүний нөлөөллөөр үүдсэн .нэгэнт хүний нөлөөллөөр
үүдсэн юм бол бас хүний нөлөөллөөр, хүний оролцоотойгоор байдлыг засаж
болно. Энэ чиглэлд бид алхам хийх цаг болсон .Наад зах нь миний бие
“аюултай юм болох гэж байхад урьдчилж хэлж сануулахгүй яав даа” гэж хойч
үедээ зэмлүүлэхгүйн тулд хичээлийн шинэ жилийн нээлтээр энэ сэдвээр
хүүхдүүдэд ярилаа.Одоо улс орныхоо хамгийн дээд шийдвэр гаргагчдад
хандаж албан ёсоор “ цаг уурын өөрчлөлтөд бид анхаарал хандуулахг үй бол
болохгүй болжээ гэж хэлж байгаа нь энэ. Байдлыг засах боломж бий.
Ойлголтоо нэгтгэж ,шийдлээ гаргаж , түүнийгээ тууштай хэрэгжүүлэх л
хэрэгтэй.Монгол улсын ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж .УИХ-н Намрын чуулганы
нээлт дээр хэлсэн үгээс.2009 оны 10-р сарын 1.
Монголчууд газар нутаг уул усандаа аз хиймор буян заяагаа даатгаж, байнга
сүсэглэн залбирч, түүнээсээ эрүүл энх,эрдэм ном, элбэг хангалуун амьдрал,
сайн сайхан бүхнийг хүсэж өргөл мөргөл үйлдэж,сүслэн хүндэтгэдэг
уламжлалтай. Уламжлалт ёс заншил бол үр хүүхэд ,үе удам дамжин
мөрдөгдөж ирсэн “бичигдээгүй хууль”билээ. Сүүлийн жилүүдэд хүний үйл
ажиллагааны нөлөөллөөс голлон шалтгаалж усны чанар муудах хандлага илт
ажиглагдах болсон. Дэлхий даяар усны чанар ийнхүү муудах , бохирдох үндсэн
шалтгаан нь хүн амын хурдацтай өсөлт, хотжилт эрчимтэй өргөжин тэлж,
химийн үйлдвэрийн шинэ төрөл чиглэл бий болсон зэргээр тайлбарлагдаж
байна. Дэлхий даяар ходоодон доторх асуудалдаа оррцолдон өд өр хоног
өнгөрөөж байтал хоолойгоороо оруулах асуудалд нь хямрал нүүрэлсэнийг
нийтээрээ хүлээн зөвшөөрч байна.Дэлхийн их гүрнүүд цэвэр усны их н өөц
болох ройд, урд туйлын мөсөн газрыг булаацалдах цаг айсуй.Хятадад хүн амын
төвлөрөл ихэссэнээр 3 хүн тутмын 2 нь усны хангамжаар дутагдаж Хималайн
мөс хайлж ,цөлжиж эхэлж байна.Орос,Канад,АНУ,Норвеги,Дани,хойд мөс өн
далайд,Өмнөд туйл Антарктидэд, Англи,Хятад хяналтаа тогтоох гэж
булаацалдаж эхэллээ.Ингэж ирж яваа хямралыг сөрж цэвэр усны н өөцийг
хянахын тулд бүгд хөдөлж эхэллээ.Дэлхийн нэр хүнд бүхий.......... сонинд
гарсан өгүүлэлд”ХЭН УС,НЕФТИЙГ ХЯНАНА,ТЭР ДЭЛХИЙГ НОЁРХОНО” гэсэн
дүгнэлт хийжээ. Дэлхийд хөгжлөөрөө тэргүүлж байгаа дэргэдийн хөрш Хятад
улсын ерөнхийлөгч усны инженер, байнгын хорооны 11 гишүүн нь бүгд
инженер байгаа тоон мэдээллийг ч хүмүүс анзаарахад илүүдэхг үй болов уу? .
Манай улсын ерөнхийлөгч ч гэсэн ирээдүй хойч үеийнхэнтэйгээ хамтран
хичээл хүртэл явуулж,Усны газраас жил бүр зохион байгуулж байгаа энэх үү
уралдаан ч гэсэн бүгд, эх орны ирээдүй болсон иргэддээ нэгийг бодогдуулж

3. ихийг мэдүүлж байгаль, эх дэлхий, ус мөрнөө хайрлан хамгаалах
хүмүүжил,төлөвшилд сургах нэгэн томоохон сургууль мөн.
Ер нь усаа төдийгүй мөнгөө хэмнэх арга бол яах аргаг үй усны тоолуурыг
бүхэлдээ суурилуулж хэрэглэх явдал л хамгаас эрхэм гэж би боддог. Өөр өөр
хэлбэл усыг замбараагүй хэрэглэхэд мөнгө үрэгдэнэ гэсэн ойлголттой болсон
үед өөрийн эрхгүй усаа гамтай хэрэглэж эхэлдэг. Иймээс манай орон анх удаа
2002 онд усны тоолуурын лабораторийг үүсгэн байгуулсан нь туйлын
сайшаалтай юм.4 ам бүлтэй айл сард 15000 төгрөг төлдөг байсан бол тоолуур
тавиулсны дараа хүссэн хэмжээгээрээ хэрэглээд л 6-7 мянган т өгр өг л т өлж
байна. Хэнч гэсэн хэмнэсэн мөнгөндөө баярлах ёстой биздээ.Үүнээс ч ил үү
хэмнэх боломж бий түүнийг хүүхэд, хөгшидгүй ухааран хэрэгжүүлхэд л байгаа
юм.Бид өдөр өдрөөр багасаад байгаа гол мөрнөө харж гансарч суух уу? Хэнийх
ч биш зөвхөн өөрийн чинь юм шиг гол усандаа хир буртаг, машин техникээ
санаа амар угааж л суух уу гээд бид өөрсдийн хайхрамжгүй