Recommended
More Related Content
More from Uniwersytet Otwarty AGH
More from Uniwersytet Otwarty AGH (20)
Tajniki ustalania daty Świąt Wielkanocnych
- 1. Akademia Górniczo-Hutnicza Wydział Geodezji Górniczej i Inżynierii Środowiska Władysław Góral Tajniki ustalania daty Świąt Wielkanocnych i historia kalendarzy TUO 24.03.2018
- 13. Słowo kalendarz wywodzi się z łaciny. Rzymianie słowem “calendae” określali pierwszy dzień danego miesiąca. Kalendarz jest ściśle związany z rachubą czasu, a w szczególności z rachubą dni. Jest on listą dni, tygodni i miesięcy roku. Jest informatorem o najważniejszych datach, w tym w szczególności datach świąt przewidzianych w danym roku. Kalendarz jest jednym z największych osiągnięć ludzkości, jest odzwierciedleniem całej naszej kultury i postępu. Od najdawniejszych czasów ludzie próbowali organizować swoje życie w zgodzie z ruchami Słońca, Księżyca i gwiazd. Doba średnia słoneczna, miesiąc synodyczny (księżycowy) i rok zwrotnikowy (słoneczny) sa podstawowymi jednostkami, na których oparto kalendarzową rachubę czasu. Ponieważ są to jednostki niewspółmierne do siebie, potrzebne więc były reguły pozwalające łączyć doby w dłuższe okresy czasu.
- 15. Najstarsze kalendarze opierały się na obserwacjach Księżyca. Księżyc w funkcji upływającego czasu zmienia kształt, jasność i położenie. Wszystkie te cechy powtarzają się cyklicznie w rytmie miesiąca synodycznego. Moment nowiu, gdy cienki sierp Księżyca pojawi się o zmroku po raz pierwszy na zachodzie, jest najłatwiej rozpoznawalny jako moment rozpoczęcia cyklu rachunkowego. Dla wielu ludów pierwszy sierp Księżyca był symbolem reprezentującym zmartwychwstanie starego Księżyca, który wracał po okresie 2 – 3 dni z ukrycia w brzasku świtu. Jednostką czasu jest więc tzw. miesiąc synodyczny (K = 29d.53059), tj. okres między dwoma kolejnymi takimi samymi fazami Księżyca (nowiami lub pełniami). Już bardzo dawno zauważono, że okres czasu jaki upływa od nowiu do pełni wynosi 14 dni. Okres od nowiu do nowiu nosi nazwę miesiąca księżycowego.
- 16. Rok księżycowy składający się z 12-stu miesięcy księżycowych wynosi 354d.3672. Zaś naturalnym dłuższym okresem czasu jest tzw. rok zwrotnikowy, tj. okres czasu pomiędzy dwoma kolejnymi przejściami Słońca, w jego ruchu pozornym na tle gwiazd, przez punkt równonocy wiosennej (p.Barana). Okres ten wynosi S= 365.2422 doby. Tak więc rok księżycowy jest krótszy od roku zwrotnikowego o prawie 11 dni. W dawnych kalendarzach opartych na miesiącach księżycowych w celu jego zsynchronizowania z rokiem słonecznym należało co trzy lata dodać jeden dodatkowy miesiąc.
- 17. W Starożytności były czynione również inne próby zsynchronizowania tych dwu podstawowych cykli. Tak, więc: wstawienie jednego miesiącą w każdym cyklu 3 lat, przybliżało resztę z dzielenia S/K liczbą 1/3, czyli 0.3333 (0.0339), wstawienie trzech miesięcy w każdym cyklu 8 lat, przybliżało resztę z dzielenia S/K liczbą 3/8, czyli 0.3750 (-0.0078), wstawienie czterech miesięcy w każdym cyklu 11 lat, przybliżało resztę z dzielenia S/K liczbą 4/11, czyli 0.3636 (0.0032), wstawienie 7 miesięcy w każdym cyklu 19 lat, przybliżało resztę z dzielenia S/K liczbą 7/19, czyli 0.3684 (-0.0012), wstawienie 31 miesięcy w każdym cyklu 84 lat, przybliżało resztę z dzielenia S/K liczbą 31/84, czyli 0.3690 (-0.0018). Cykl 19 lat jest znany jako cykl Metona, greckiego astronoma z V w. p.n.e.
- 18. W Starożytności kalendarz służył przede wszystkim do ustalania świąt religijnych. Zadanie to powierzano kapłanom, którzy często byli również astronomami. Za najstarszy uważa się kalendarz babiloński, który początkowo opierał się na cyklu księżycowym, a od XVII w. pne. na cyklu księżycowo-słonecznym. Babilończycy wprowadzili siedmiodniowy tydzień, oraz podział doby na 12 godzin. Zaś godzinę dzielono na 60 minut. Kalendarz egipski był wzorowany na kalendarzu babilońskim. W Starożytnym Egipcie data początku Nowego Roku była ściśle związana z tzw. heliakalnym wschodem Syriusza (alfa CMa). W Starożytnym Egipcie zjawisko to miało miejsce w pełni lata, w czasie przyboru wody na Nilu. Początkowo rok słoneczny liczył 365 dni. Ale, już w roku 238 pne wprowadzono w Egipcie rok słoneczny liczący 365.25 doby, co uzyskano przez dodawanie co cztery lata jednego dnia w tzw. roku przestępnym.
- 19. Kalendarz grecki był początkowo kalendarzem księżycowym a później księżycowo- słonecznym. Grecy posługiwali się okresami czteroletnimi, zwanymi olimpiadami. Przykładowo rok 490 pne był 3-cim rokiem 72 olimpiady.
- 20. Kalendarz Juliański Początkowo długość roku w starym kalendarzu rzymskim wynosiła tylko 120 dni i składała się z czterech miesięcy (4 x 30 =120). Okresem mniejszym był 8-mio dniowy tydzień targowy. Początkiem miesiąca był dzień pojawienia się nowego sierpa Księżyca. Nazwy ich były poświęcone czterem następującym bóstwom: Martius, Aprilis Maius i Junius. W okresie późniejszym dodano 6 miesięcy o następujących nazwach: Quintilis, Sextilis, September, October, November, December, przez co rok liczył 300 dni. Mityczni założyciele Rzymu – bracia Romulus i Remus – powiększyli długość roku o dodatkowe 4 dni. Uzyskana w ten sposób liczba dni roku 304 była podzielna przez 8, co dawało 38 dni targowych w danym roku. Według legendy miało to miejsce w roku 753 pne., czyli w roku pierwszym – ab urbe condita (AUC). Tak, więc wczesny kalendarz rzymski składał się z 10 miesięcy, liczącym w sumie 304 dni.
- 21. W tej zmodyfikowanej wersji kalendarza miesiące: Martius, Maius, Quintilis i October liczyły po 31 dni. Pozostała część cyklu pór roku po prostu nie była uwzględniana w rachubie, gdyż przypadała ona na tę część roku, gdy pola leżały odłogiem i w związku z tym była nieistotna. Pierwszą próbą skoordynowania miesiąca księżycowego z rokiem słonecznym miała miejsce za czasów drugiego króla Rzymu - Numy Pompiliusza – dodano wówczas 50 dni a później jeszcze 1 dzień, tak, że przed 150 rokiem pne. rok w kalendarzu rzymskim liczył 355 dni czyli 12 pełnych miesięcy księżycowych.
- 22. W Starożytnym Rzymie rok rozpoczynał się w dniu 1 marca. W dniu tym konsulowie obejmowali swój urząd. Zaś lata liczono od okresu ich urzędowania. Jednak od roku 153 pne konsulowie rzymscy obejmowali swój urząd w dniu 1 stycznia. Wprowadziło to pewne zamieszanie. Reformy kalendarza rzymskiego dokonał Juliusz Cezar (100 – 44 p.n.e.) w roku 45 pne. Za radą egipskiego (aleksandryjskiego) astronoma Sosigenesa, wprowadzono rok słoneczny liczący 365.25 dni, przez co uzgodniono rok kalendarzowy z długością roku zwrotnikowego. Po trzech latach zwyczajnych liczących po 365 dni dodawano rok przestępny liczący 366 dni.
- 23. W szczególności juliańska reforma kalendarza obejmowała następujące działania: • Do liczby dni w roku wprowadzono jednorazową poprawkę, tak by wiosenne zrównanie dnia z nocą miało miejsce 25 Marca. Wymagało to wstawienia trzech pełnych miesięcy w 46 r pne. który z tego względu stał się znany jako rok zamieszania, gdyż liczył 445 dni. • Porzucono całkowicie miesiąc księżycowy stanowiący dotąd podstawę kalendarza i wprowadzono 12 miesięcy mających łącznie 365 dni. W ten sposób zerwano ze wstawianiem dodatkowych miesięcy. Po raz pierwszy roczny cykl Słońca stał się fundamentalną jednostką czasu w kalendarzu. • w przyszłości co czwarty rok uzupełniano o jeden dzień przy końcu lutego.
- 24. Aby początek roku zbliżyć jak najbardziej do najkrótszego dnia, za początek roku przyjęto dzień pierwszego stycznia. Za cesarza Augusta (63 p.n.e. 14 n.e.) dawny piąty miesiąc Quintilis nazwano – dla uczczenia Juliusza Cezara – Julius (lipiec), zaś dawny miesiąc szósty otrzymał nazwę Augustus (sierpień), jako miesiąc urodzenia Augusta. Ponadto do miesiąca tego dodano 1 dzień. Miesiące od I wne. otrzymały liczbę dni jaka jest w użyciu obecnie. Później w chronologii chrześcijańskiej wprowadzono zasadę, że każdy rok jest przestępny, jeżeli jego liczba jest podzielna przez 4. Pozostałością starożytnego kalendarza rzymskiego są obecne nazwy miesięcy: September (7) – Wrzesień, October (8) – Październik, November (9) – Listopad, December (10) – Grudzień.
- 26. Kolos Nerona – olbrzymich rozmiarów rzeźba z brązu wzniesiona przez cesarza Nerona, stojąca w starożytności przed rzymskim Koloseum. Posąg, wzniesiony po pożarze miasta w 64 roku, został wykonany przez greckiego rzeźbiarza Zenodorosa. Mierząca około 35 m wysokości rzeźba przedstawiała Nerona jako boga słońca, trzymającego w ręku ster wsparty o glob ziemski. Za panowania Wespazjana posąg został przerobiony na pomnik Heliosa, a jego głowę ozdobiono słoneczną koroną z siedmioma promieniami. Kolos ustawiony był na wysokiej na 7 metrów prostokątnej podstawie o wymiarach 17,6×14,75 m, wykonanej z betonu okładanego cegłą, pokrytego z zewnątrz marmurem. Amfiteatr Flawiuszów zapożyczył swoją nazwę – Koloseum – od stojącej obok rzeźby Kolosa Nerona.
- 32. Sol Invictus (łac. Słońce Niezwyciężone) – bóstwo rzymskie, łączące cechy greckiego Apollona i indoirańskiego Mitry. Kult rzymskiego bóstwa solarnego Sol polegał na oddawaniu czci słońcu jako uosobieniu wszystkich innych bóstw. Kult Sol Invictus sprawowany był u schyłku cesarstwa, wprowadzony został przez cesarza Aureliana. Obchodzenie święta Sol Invictus, przypadającego 25 grudnia. Kościół pod koniec IV wieku przepisał obchodzenie w tym dniu świąt Bożego Narodzenia. Dekretem z 7 marca 321 roku cesarz Konstantyn Wielki wprowadził niedzielę jako oficjalnie święto Sol Invictus – dies Solis.
- 33. Data Juliańska Joseph Scaliger zaproponował w 1581 r. ciągłą rachubę dni noszącą nazwę daty Juliańskiej (JD) na cześć swojego ojca (Juliusz Cezar Scaligero). Opiera się ona na trzech chronologicznych cyklach: słonecznym (28 lat juliańskich – 361.25 d.), cyklu Metona (19 lat juliańskich) i indykcji rzymskiej (15 lat juliańskich). Data ta rozpoczyna się w południe 1 stycznia 4717 r. p. n. e. Data Juliańska jest podawana w R.A. na każdy dzień roku. 2008-03-24 – JD = 2 458 201.5 d. MJD = JD – 2 400 000.5 = 58 201 d.
- 34. Kalendarz Gregoriański Podczas reformy kalendarza, przeprowadzonej przez Cezara, równonoc wiosenna przypadała 24 marca. Ponieważ średnia długość roku kalendarzowego była o 0d0078 dłuższa od roku zwrotnikowego, więc data równonocy wiosennej średnio co 129 lat przesuwała się o jedną dobę na datę wcześniejszą i podczas Soboru Nicejskiego (obecnie miasto Iznik, ok. 100 km na południowy-wschód od Stambułu) w r. 325 ne. przypadła na 21 marca. Na tym soborze postanowiono obchodzić Wielkanoc w pierwszą niedzielę po najbliższej pełni Księżyca, przypadającej po 21 marca. Na wskutek przesuwania się daty równonocy wiosennej już w XIII wieku odczuwano w kościele potrzebę zreformowania kalendarza juliańskiego. Do prac związanych z reformą kalendarza zaangażowano szereg astronomów. Reformy kalendarza juliańskiego dokonał papież Grzegorz XIII w roku 1582.
- 35. W wyniku tej reformy datę równonocy wiosennej przeniesiono z dnia 11 marca na 21 marca przez opuszczenie 10 dni między 4 a 15 października w r. 1582. W celu zbliżenia średniej długości roku kalendarzowego do roku zwrotnikowego postanowiono w czterechsetleciu liczyć 97 a nie 100 lat przestępnych. Uzyskano to poprzez wprowadzenie następującej zasady. Spośród lat wyrażających się w pełnych setkach, uważać za przestępne tylko te, których liczba setek jest podzielna przez 4. Tak więc latami zwyczajnymi były lata: 1700, 1800, 1900, zaś latami przestępnymi: 1600 i 2000. Kalendarz ten otrzymał nazwę gregoriańskiego (nowego stylu) i jest obecnie powszechnie stosowany. W kalendarzu gregoriańskim średnia długość roku wynosi 365d2425 czyli 365d5h49m12s. Rok kalendarzowy jest więc tylko o 26s dłuższy od roku zwrotnikowego, wskutek czego różnica o jedną dobę powstanie po upływie przeszło trzech tysięcy lat. Przez co rok kalendarzowy został z wystarczającą dokładnością uzgodniony z długością roku zwrotnikowego.
- 54. Organizatorzy powitania początku lata 21 czerwca 2017 r. na kopcu Kraka
- 59. 2006-04-21
- 63. Sommersonnenwende: Durch Ausrichtung vom Mittelberg zum Brocken wird die Scheibe justiert. Dargestellt ist der Sonnenuntergang.
- 64. Goseck Circle: The Oldest Known Solar Observatory
- 67. Kopiec Kraka oświetlony wchodzącym Słońcem
- 68. Kopiec Wandy, drzewa rosnące u jego podstawy są jednym z czynników niszczących bryłę kopca
- 73. Kopiec Wandy c
- 74. Szkic ośmiu kierunków wschodu i zachodu Słońca w ciągu roku, obserwowany na widnokręgu z kopca Kraka.
- 75. Wschód Słońca nad kopcem Wandy obserwowany z kopca Kraka w dniu 12 sierpnia 2016 r.
- 76. S1 W1 Wschód Słońca obserwowany z kopca Kraka w dniu 21 czerwca 2017 r.
- 77. W2 S2 Zachód Słońca obserwowany z kopca Kraka w dniu 25 czerwca 2011 r.
- 78. S2 Zachód Słońca obserwowany z kopca Kraka w dniu 25 czerwca 2011 r.
- 80. Spostrzeżenie to zainspirowało postawieniem kilku pytań w wyniku których została opracowana publikacja P. Banasik, Wł. Góral (2016), Kopiec Krakusa a zachód Słońca w dniu przesilenia letniego, aspekty astronomiczno- archeologiczne, Materiały archeologiczne XLI, 301-312, Wyd. Muzeum Archeologiczne w Krakowie.
- 81. Cisówki Czyżowa Mała Czyżowa Góra
- 82. Kościół w Biskupicach S3 Miejsce wschodu Słońca obserwowane z kopca Kraka w dniu przesilenia zimowego (S3).
- 83. S4 Zachód Słońca obserwowany z kopca Kraka na tle wschodniego zbocza Leskowca w dniu 24 grudnia 2014 r.
- 84. Zachód Słońca widziany z kopca Krakusa w dniu 29 kwietnia 2009
- 85. ZSGT Garb Tenczyński Zrąb Sowińca W2 Zachód Słońca obserwowany z kopca Kraka w dniu 1 maja 2009 r.
- 86. Zachód Słońca widziany z kopca Krakusa w dniu 1 maja 2009
- 88. 2007-06-29
- 89. Najstarszy kalendarz celtycki oparty był na cyklu księżycowym. Składał się z dwunastu miesięcy, z których siedem miało 30 dni a pięć 29 dni. Z czasem, przystosowano kalendarz księżycowy do słonecznego. Co trzeci rok wydłużono o kolejny, trzydziestodniowy miesiąc. Doba rozpoczynała się w nocy. Początek zimy i nowy rok przypadał w dniu 1 listopada (w kalendarzu celtyckim był to dzień przesilenia zimowego). Rok dzielił się na dwie pory: zimową i letnią, które dodatkowo podzielono na dwie równe części przypadające na dzień zrównania długości dnia i nocy. Przypadające na te dni święta obchodzono w ich wigilię.
- 90. Najważniejszym świętem było Samhain – pożegnanie lata, obchodzone 31 października. W tym dniu wygaszano ogień na ołtarzach i zapalano nowy. Nocą, podczas tego święta, duchy zmarłych pojawiały się w świecie żywych. W połowie zimy, w Wigilię 1 lutego, świętowano Imbolc – święto oczyszczenia przez ogień i wodę. Początek lata świętowano w Wigilię 1 maja. Beltaine – Ognie Beltosa związane było z kolejnym rytuałem wygaszania i ponownego rozpalania ognia. Druidzi rozpalali je z dziewięciu rodzajów drzew. Na Wigilię 1 sierpnia przypadało święto boga Lugha – Lughnasadh.
- 94. Profesor Janusz Kotlarczyk w interesującym artykule pt., Celtyckie święta i kopce małopolskie opublikowanym w „ Z Otchłani Wieków” 1979 r., (z.2, s.142 – 149) podaje poprawną wartość azymutu kierunku linii kopiec Krakusa - kopiec Wandy oraz wymienia majową datę wschodu Słońca obserwowaną z kopca Krakusa na tle kopca Wandy. Ponadto Profesor znalazł drugą parę kopców: w Sólcy i Komarowicach znajdujących się na południe od Przemyśla, wyznaczających kierunek wschodu Słońca na początku listopada. Problematykę tę prof. J. Kotlarczyk zreferował na posiedzeniu Komisji Archeologicznej Oddz. PAN w Krakowie już w dniu 16 kwietnia 1973 r. W opinii Profesora orientacja obu par kopców jest ściśle związana z kalendarzem celtyckim. Wschód Słońca na początku maja widziany z kopca Krakusa nad kopcem Wandy pokrywał się z datą święta celtyckiego Beltane. Zaś wschód Słońca na początku listopada widziany z kopca w Sólcy na tle kopca w Komarowicach - oraz na kierunku kopiec Krakusa kopiec Kraka - jest skojarzony z początkiem nowego roku celtyckiego (świętem Samhain) . Według kalendarza celtyckiego rok dzielono się na dwie zasadnicze części: zimową rozpoczynającą się na początku listopada i letnią rozpoczynającą się ok. 1 maja. Części te dodatkowo dzielono na połowę. Połowa okresu zimowego przypadała na początku lutego, zaś połowa letniego na początku sierpnia.
- 95. W rzeczywistości z kopca Krakusa możemy obserwować wschód Słońca na tle kopca Wandy 1 maja i 12 sierpnia. Podobnie z kopca Wandy na tle kopca Krakusa będziemy obserwowali zachód Słońca 4 listopada i 6 lutego. Tak więc kierunek zgodny z orientacją kopca Wandy względem kopca Krakusa w rzeczywistości wyznacza dla Krakowa 2 daty wschodów Słońca i dwie daty jego zachodów. Daty te dzielą w przybliżeniu rok na cztery równe części i są skojarzone z datami najważniejszych świąt celtyckich. Ponadto daty te przypadają w środku poszczególnych pór roku wyznaczonych przez: wiosenne zrównanie dnia z nocą (ok. 20 III), przesilenie letnie Słońca (ok. 21 VI), jesienne zrównanie dnia z nocą (ok.22 IX) i przesilenie zimowe (ok. 21 XII). Tak wyznaczone daty dzielą w przybliżeniu rok na 8 równych części. Podobną własność ma linia wyznaczona przez kopiec Krakusa i kopiec Kraka w Krakuszowicach. Przy czym wschód Słońca na kierunku kopiec Krakusa kopiec Kraka występuje w dniach 6 listopada i 4 lutego, zaś zachód Słońca na kierunku odwrotnym ma miejsce w dniach 5 maja i 9 sierpnia. Również kierunek wyznaczony przez kopiec Wandy – kopiec Kraka w Krakuszowicach jest ściśle związany z kierunkiem ekstremalnego położenia punktu wschodu i zachodu Księżyca
- 96. Kopiec Kraka w Krakuszowicach
- 97. Prace i dnie Hezjoda, 7 w. p.n.e.