An toàn trong sử dụng thuốc hướng thần tại viện sức khỏe tâm thần, Bệnh viện Bạch Mai (CN. Nguyễn Phương Huy)

1. AN TOÀN TRONG SỬ DỤNG
THUỐC HƯỚNG THẦN TẠI
VIỆN SỨC KHỎE TÂM THẦN
BỆNH VIỆN BẠCH MAI
CN. NGUYỄN THỊ PHƯƠNG HUY
VIỆN SỨC KHỎE TÂM THẦN

2. NỘI DUNG
1. Định nghĩa thuốc hướng thần
2. Phân loại thuốc hướng thần, tác dụng chính , tác dụng không mong muốn
và một số can thiệp với tác dụng không mong muốn.
3. Cơ sở pháp lý
4. Thực trạng an toàn trong sử dụng thuốc hướng thần tại viện Sức khỏe Tâm
thần, Yếu tố nguy cơ và biện pháp dự phòng
5. Case lâm sàng

3. I. ĐỊNH NGHĨA THUỐC HƯỚNG THẦN
• Những thuốc có nguồn gốc tự nhiên, tổng hợp, hay bán tổng hợp.
• Tác dụng trên thần kinh trung ương gây nên tình trạng kích thích hoặc ức chế
được sử dụng với mục đích phòng bệnh, chữa bệnh.
• Nếu sử dụng không hợp lý có thể gây nên rối loạn chức năng vận động, tư duy,
hành vi, nhận thức, cảm xúc hoặc gây ảo giác hoặc có khả năng lệ thuộc thuốc.

4. II. PHÂN LOẠI NHÓM THUỐC
HƯỚNG THẦN
Thuốc
hướng
thần
Chống
trầm
cảm
Cường
thần
Bình
thần
Chỉnh
khí sắc
An thần
kinh

5. 1. NHÓM AN THẦN KINH
• Nhóm điển hình: Clopromazin, Levomepromazin, Haloperidol,
sulpride, amisulpride, Thioridazine…

6. 1. NHÓM AN THẦN KINH
• Nhóm không điển hình: Risperidon, Quetiapin, Olanzapin,
Clozapin…

7. TÁC DỤNG CHÍNH
Tác dụng chống loạn thần: điều trị các triệu chứng loạn thần như: hoang
tưởng, ảo giác…
Tác dụng an dịu: chống kích động và các rối loạn hành vi đồng thời làm
giảm sự căng thẳng và gây ngủ.
Tác dụng giải ức chế: Một số an thần kinh khi dùng liều thấp thì có tác
dụng hoạt hóa nhưng khi dùng liều cao lại có tác dụng an thần điều trị tình
trạng căng trương lực, lười biếng, tự kỷ, bàng quan, vô cảm.

8. TÁC DỤNG KHÔNG MONG MUỐN
1. Hạ huyết áp tư thế:
BN hạ huyết áp khi đứng (giảm 20mmHg ha tâm thu, 10mmHg tâm
trương so với khi nằm, có thể kèm theo hoa mắt, nhìn mờ…

9. TÁC DỤNG KHÔNG MONG MUỐN
2. Hội chứng ngoại tháp
Loạn trương lực cơ cấp
Ngước mắt Méo miệng, cứng hàm Tăng trương cơ vùng cổ Thè lưỡi

10. TÁC DỤNG KHÔNG MONG MUỐN
Hội chứng giống Parkinson
• Run
• Cứng cơ
• Đi lê chân, chậm chạp
• Tăng trương lực cơ chi trên, chi
dưới, vùng cổ

11. TÁC DỤNG KHÔNG MONG MUỐN
Loạn động muộn:

12. TÁC DỤNG KHÔNG MONG MUỐN
Hội chứng bồn chồn bất an do an thần kinh
• Người bệnh lo lắng, căng thẳng đứng ngồi không yên
• Có thể tim đập nhanh, thở gấp

13. TÁC DỤNG KHÔNG MONG MUỐN
3. Rối loạn chuyển hóa:
Tăng cân và béo phì, đái tháo đường ( Bệnh nhân ăn nhiều, tăng cân nhanh, xn có
rối loạn lipid máu, đường máu tăng)

14. TÁC DỤNG KHÔNG MONG MUỐN
4. Các tác dụng không mong muốn khác
Khô miệng, táo bón, bí tiểu
Tác dụng tại chỗ: Sưng, cứng, đỏ, đau
Rối loạn nội tiết: Vú to ở nam; tiết sữa, rối loạn kinh nguyệt ở nữ
Hội chứng an thần kinh ác tính (hiếm gặp, tỉ lệ tử vong cao): Bhls
cứng cơ, sốt, mạch nhanh, huyết áp tăng, ý thức lú lẫn.
Một số tác dụng phụ khác : Giảm bạch cầu hạt, nhìn mờ, nhạy cảm
với ánh sáng…

15. 2. NHÓM CHỐNG TRẦM CẢM
2.1 Thuốc chống trầm cảm cổ điển ( IMAO và CTC 3 vòng)
• Thuốc ức chế MAO(Monoamino oxidase inhibitors)

16. 2. NHÓM CHỐNG TRẦM CẢM
Thuốc chống trầm cảm 3 vòng:

17. 2. NHÓM CHỐNG TRẦM CẢM:
2.2 Thuốc chống trầm cảm thế hệ mới:
SSRI: Fluvoxamine, Fluoxetine, Sertraline,Paroxetine…

18. 2. NHÓM CHỐNG TRẦM CẢM:
SNRI: Venlafaxin, Desvenlafaxin

19. 2. NHÓM CHỐNG TRẦM CẢM:
NASSA: mirtazapine,..
Các nhóm khác: SPARI, NRI,…

20. TÁC DỤNG CỦA
THUỐC CHỐNG TRẦM CẢM
• TÁC DỤNG CHÍNH:
Chống trầm cảm, gây hoạt hóa tâm thần
Gây ngủ
Êm dịu, giảm đau
Điều trị lo âu,…

21. TÁC DỤNG CỦA
THUỐC CHỐNG TRẦM CẢM
• TÁC DỤNG KHÔNG MONG MUỐN
Mệt mỏi, mạch nhanh, huyết áp hạ, buồn ngủ.
Nôn, buồn nôn
Mất ngủ
Rối loạn chức năng tình dục (SSRI)
Ngoài ra còn một số tác dụng phụ như: Bồn chồn, lo lắng, khô miệng, táo bón, tăng cân,
dị ứng với thành phần các thuốc
Hội chứng serotonin

22. 3. THUỐC BÌNH THẦN
• Nhóm Benzodiazepin
Bromazepam: Lexomil
Diazepam
• Loại khác: Nhóm Non-benzodiazepine (zopiclon, zopidem)

23. THUỐC BÌNH THẦN

24. TÁC DỤNG CỦA THUỐC BÌNH THẦN
• TÁC DỤNG CHÍNH
Giải lo âu
Gây êm dịu, giãn cơ, chống co giật
• TÁC DỤNG KHÔNG MONG MUỐN
Gây ngủ
Nhược cơ
Nguy cơ suy hô hấp với người già, người mắc bệnh phổi mạn tính

25. 4. NHÓM CHỈNH KHÍ SẮC
• Các thuốc chống động kinh (Valproat,
Carbamazepine, lamotrigine)
• Lithium

26. TÁC DỤNG CỦA
THUỐC CHỈNH KHÍ SẮC
• TÁC DỤNG CHÍNH:
 Điều chỉnh khí sắc cho người bệnh. Làm tình trạng cảm xúc của
người bệnh trở nên ổn định, vừa có tác dụng điều trị trạng thái
hưng cảm, vừa có tác dụng điều trị trạng thái trầm cảm trong rối
loạn cảm xúc lưỡng cực.
Tác dụng chống động kinh

27. TÁC DỤNG CỦA
THUỐC CHỈNH KHÍ SẮC
• TÁC DỤNG KHÔNG MONG MUỐN
Thuốc Carbamazepine hay gây dị ứng thuốc tuýp chậm (người bệnh
sau dùng thuốc một tháng):
Hội chứng steven
Hội chứng Lyell

28. TÁC DỤNG CỦA
THUỐC CHỈNH KHÍ SẮC
• Tác dụng không mong muốn
Buồn nôn, nôn
Rối loạn chuyển hóa
Dùng quá liều dẫn đến bị nhiễm độc: tăng huyết áp sau đó hạ HA,
mạch nhanh, lú lẫn gặp ở Lithium
Ngoài ra: khô miệng, rối loạn thị giác…

29. CAN THIỆP CỦA ĐIỀU DƯỠNG VỚI
MỘT SỐ TÁC DỤNG KHÔNG MONG MUỐN
Hạ huyết áp tư
thế
Kiểm tra mạch, nhiệt độ cho người bệnh sau dùng thuốc 30 phút
Dặn người bệnh khi đứng dậy phải thay đổi tư thế từ từ.
Cho người bệnh uống một cốc sữa ấm, nước đường, nước gừng
Hội chứng an
thần kinh ác
tính
Theo dõi ý thức, dấu hiệu sinh tồn để phát hiện sớm
Báo ngay bác sĩ để xử trí kịp thời.
Hội chứng
ngoại tháp
Người bệnh nghỉ ngơi tại giường
Động viên người bệnh và gia đình -> báo bác sĩ ->thực hiện y lệnh
Hướng dẫn ăn thức ăn mềm, dễ nuốt , tuyệt đối không ăn khi nằm
Bí tiểu Theo dõi tình trạng bí tiểu lâu chưa, kiểm tra cầu bàng quang
Hướng dẫn chườm ấm vùng bụng dưới
Báo bác sĩ ->thực hiện y lệnh thuốc, đặt sond tiểu theo y lệnh, tiếp tục theo dõi.

30. CAN THIỆP CỦA ĐIỀU DƯỠNG VỚI
MỘT SỐ TÁC DỤNG KHÔNG MONG MUỐN
Mất ngủ Thực hiện vệ sinh giấc ngủ: Tránh ăn uống chất kích thích, uống sữa ấm..
Báo bác sĩ -> thực hiện y lệnh thuốc
Tăng cân và béo
phì, táo bón
Hướng dẫn người bệnh chế độ ăn hợp lý, uống 1,5-2l nước mỗi ngày, tăng
cường ăn rau xanh, trái cây, hạn chế đồ ăn ngọt, nhiều dầu mỡ, đồ ăn liền, đồ ăn
nhiều dinh dưỡng, kết hợp vận động, thể thao phù hợp.
Theo dõi BMI hàng tuần
Thực hiện y lệnh thuốc nhuận tràng
Rối loạn chức
năng tình dục
Động viên người bệnh yên tâm, vấn đề này sẽ hết khi giảm thuốc, tư vấn các
biện pháp hỗ trợ.
Nếu tình trạng kéo dài thông báo gíp người bệnh vấn đề tế nhị đến bác sĩ để Bs
can thiệp đổi thuốc.
Khô miệng Hướng dẫn người bệnh ngậm kẹo cứng hoặc kẹo bạc hà

31. III. CƠ SỞ PHÁP LÝ
Dựa vào Thông tư 23/2011/TT-BYT
Điều 6. Trách nhiệm của khoa lâm sàng trong việc cho người
bệnh dùng thuốc.
Điều 7. Quản lý, bảo quản thuốc tại khoa lâm sàng.

32. Thực trạng tại Viện sức khỏe Tâm Thần -
Bệnh viện Bạch Mai

33. Các tác dụng phụ do thuốc ATK tại VSKTT
(Phạm Thị Thu Hiền, Nguyễn Văn Phi, 2016)
Biểu hiện Mức độ thường xuyên (n) %
Rối loạn trương lực cơ cấp
(n = 27)
Có cơn mắt nhìn lên trần 0 0
Vẹo cổ 1 1,7
Lè lưỡi 1 1,7
Nuốt khó 2 3,3
Chảy dãi 2 3,3
Gồng cứng 2 3,3
Hội chứng giống Parkinson
(n = 42)
Nét mặt đờ đẫn 8 13,3
Đi lại chậm chạp 11 18,3
Run tay, chân 0 0
Bồn chồn bất an (n = 31) Đứng ngồi không yên 8 13,3
Rối loạn thần kinh thực vật
(n = 26)
Mờ mắt 0 0
Khô miệng 1 1,7
Táo bón 0 0
Bí đái 0 0
Tụt huyết áp tư thế đứng 1 1,7
Tần suất

34. Các tác dụng phụ do thuốc CTC tại VSKTT
(Nguyễn Thị Phương Huy và cộng sự, 2016)
≤ 7 ngày 8 – 14 ngày 15 – 21 ngày 22 – 28 ngày
Khô miệng
Không 20 (39.2) 17 (44.7) 6 (40.0) 2 (100)
Đôi khi 20 (39.2) 17 (44.7) 7 (46.7) 0
Thường xuyên 11 (21.6) 4 (10.5) 2 (13.3) 0
Táo bón
Không 26 (51.0) 23 (60.5) 5 (33.3) 1 (50)
Đôi khi 18 (35.3) 11 (28.9) 7 (46.7) 1 (50)
Thường xuyên 7 (13.7) 4 (10.5) 3 (20.0) 0
Tác dụng phụ
Thời gian dùng

35. VI.THỰC TRẠNG TRONG CÔNG TÁC
SỬ DỤNG THUỐC TẠI KHOA
1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÀM ĐƯỢC
• Thực hiện y lệnh miệng đúng quy
trình
• Mỗi người bệnh được chuẩn bị 2 lọ
thuốc sáng, chiều
• Kiểm tra chéo khi chia thuốc

36. VI. THỰC TRẠNG TRONG CÔNG TÁC
SỬ DỤNG THUỐC TẠI KHOA
1. NHỮNG VẤN ĐỀ LÀM ĐƯỢC
• Cho người bệnh uống thuốc tận dạ dày
• 100% người bệnh có người nhà
• Công khai thuốc với người nhà, người
nhà ký nhận thuốc ngay khi phát.
• Tư vấn tốt cho người bệnh, gia đình về
thuốc và tác dụng phụ của thuốc.

37. THỰC TRẠNG TRONG CÔNG TÁC
SỬ DỤNG THUỐC TẠI KHOA
1 NHỮNG VẤN ĐỀ LÀM ĐƯỢC
• Thực hiện “5s” tủ trực

38. 2. NHỮNG TỒN TẠI, YẾU TỐ NGUY CƠ,
BIỆN PHÁP DỰ PHÒNG
NHỮNG TỒN TẠI
CHƯA KHẮC PHỤC ĐƯỢC
YẾU TỐ NGUY CƠ BIỆN PHÁP DỰ PHÒNG
Chỉ định thời gian dùng
thuốc chưa cụ thể theo giờ
Tác dụng của thuốc tới
người bệnh chưa cao
Thời gian chỉ định dùng
thuốc theo khung giờ: 8-9h
hoặc 20-21h
Khi phát thuốc vẫn còn tình
trạng nhiều người bệnh ra
nhận thuốc cùng một lúc
Phát thuốc nhầm cho người
bệnh
Người bệnh ngồi tại giường,
điều dưỡng kiểm tra 5 đúng,
cho từng người bệnh uống
tận dạ dày.

39. 2. NHỮNG TỒN TẠI, YẾU TỐ NGUY CƠ,
BIỆN PHÁP DỰ PHÒNG
NHỮNG TỒN TẠI
CHƯA KHẮC PHỤC ĐƯỢC
YẾU TỐ NGUY CƠ BIỆN PHÁP DỰ PHÒNG
Nhiều thuốc khoa dược không
có người bệnh phải mua tự túc
khó khăn trong bảo quản thuốc.
Uống nhầm hay cố tình tự
sát bằng thuốc tự túc
Thuốc tự túc của người bệnh
điều dưỡng quản lý, ký nhận
với người nhà cho người
bệnh uống đúng chỉ định và
bàn giao giữa các tua trực.
Người bệnh phải tiêm bắp
nhiều ngày, đặc điểm là thuốc
dầu khó tan không
Sợ tiêm, chống đối tiêm Luôn thay đổi vị trí tiêm,
động viên người bệnh

40. 2.NHỮNG TỒN TẠI, YẾU TỐ NGUY CƠ,
BIỆN PHÁP DỰ PHÒNG
NHỮNG TỒN TẠI
CHƯA KHẮC PHỤC ĐƯỢC
YẾU TỐ NGUY CƠ BIỆN PHÁP DỰ PHÒNG
không tránh khỏi vùng tiêm bị
sưng, cứng
Người bệnh không hợp tác điều
trị
Giấu thuốc, bỏ thuốc Luôn đảm bảo thuốc đến
tận dạ dày, hướng dẫn gia
đình cùng hợp tác theo dõi
người bệnh

41. V. CASE LÂM SÀNG
VÀ XỬ TRÍ CỤ THỂ
• Bệnh nhân Đặng Hồng V, 44t, nữ, vào viện 9h ngày 13/02/2019
• Lý do vào viện: đi lại nhiều, nói nhiều, đập phá đồ đạc
• Chẩn đoán y khoa: Rối loạn cảm xúc lưỡng cực hiện giai đoạn hưng
cảm không có triệu chứng loạn thần

42. V. CASE LÂM SÀNG
VÀ XỬ TRÍ CỤ THỂ
• Tình trạng khi vào viện
Ý thức: tỉnh, tiếp xúc được
Cảm xúc: cáu gắt, khóc lóc, dễ xung động đánh chửi mọi người xung quanh
Hoạt động: đi lại nhiều, ăn ngủ kém, phủ định bệnh, không hợp tác điều trị

43. V. CASE LÂM SÀNG
VÀ XỬ TRÍ CỤ THỂ
Xử trí lúc 9h20’ ngày 13/02/2019
Xếp người bệnh vào phòng riêng, yên tĩnh, đảm bảo trong bệnh phòng không có các vật
dụng có thể gây nguy hiểm cho người bệnh.
Sau khi tiếp xúc, giải thích động viên gia đình và người bệnh:
+ Người bệnh không hợp tác
+ Giải thích với gia đình phối hợp cố định người bệnh tại giường để thực hiện thuốc tiêm
theo y lệnh ( Haloperidol 5mg x 2 ống, tiêm bắp; diazepam 10mg x 1 ống , tiêm bắp sâu)

44. V. CASE LÂM SÀNG
VÀ XỬ TRÍ CỤ THỂ
 Tình trạng người bệnh lúc 11h - 13/02/2019
Người bệnh có biểu hiện loạn trương lực cơ cấp:
+ Chảy dãi
+ Vẹo cổ
+ Cứng lưỡi, cứng hàm
+ Có cơn mắt nhìn lên trần

45. V. CASE LÂM SÀNG
VÀ XỬ TRÍ CỤ THỂ
 Xử trí:
 Thực hiện thuốc tiêm Diazepam 10mg x 1 ống, tiêm bắp
Danaphatrihex 2mg x 2 viên uống
• Sau tiêm thuốc 30’:
 Người bệnh hết tình trạng loạn trương lực cơ cấp.
Tiếp tục theo dõi tình trạng người bệnh
Hướng dẫn gia đình cho người bệnh ăn tư thế ngồi, đồ ăn mềm, dễ
nuốt.

46. V. CASE LÂM SÀNG
VÀ XỬ TRÍ CỤ THỂ
• Ngày 15/02/1019, ngày điều trị thứ 3
Người bệnh hợp tác điều trị
Cảm xúc ổn định hơn
Không còn dấu hiệu loạn trương lực cơ
Chuyển thuốc tiêm sang thuốc uống