1. Λευκόσ Πφργοσ
Ο Λευκός Πύργος τθσ Θεςςαλονίκθσ είναι οχυρωματικό
ζργο οκωμανικισ καταςκευσι του 15ου αιϊνα (χτίςτθκε
πικανόν μεταξφ 1450-70). Σιμερα κεωρείται
χαρακτθριςτικό μνθμείο τθσ Θεςςαλονίκθσ και είναι ό,τι
ζχει ςωκεί από τθν κατεδαφιςμζνθ οκωμανικι οχφρωςθ
τθσ πόλθσ. Θ ςθμερινι μορφι του πφργου
αντικατζςτθςε βυηαντινι οχφρωςθ του 12ου αιϊνα, για
να χρθςιμοποιθκεί ςτθ ςυνζχεια ωσ κατάλυμα
φρουράσ Γενιτςάρων και ωσ φυλακι κανατοποινιτϊν.
Σιμερα λειτουργεί ωσ μουςείο και είναι ζνα από πιο
γνωςτά κτίςματα-ςφμβολα πόλεων ςτθν Ελλάδα. Ζχει 6
ορόφουσ, 34 μζτρα φψοσ και 70 μζτρα περίμετρο.

2. Ονομαςίεσ
Στθν αρχι ονομαηόταν Πφργοσ του Λζοντοσ, όπωσ αναφζρει τουρκικι επιγραφι του 1535-1536, θ οποία υπιρχε ςτθν είςοδό του
εξωτερικοφ περιβόλου (τϊρα κατεδαφιςμζνοσ) και θ οποία μάλλον αναφερόταν ςτθ χρονολογία καταςκευισ του περιβόλου.
Από τον 17ο αιϊνα και μετά ονομαηόταν ανεπίςθμα Φροφριο της Καλαμαριάς/Kelemeriye Kal’asi και Πφργος των Γενιτσάρων. Μετά
τθν διάλυςθ του τάγματοσ των Γενίτςαρων το 1826 αποκτά το όνομα Kanli-Kule, δθλαδι Πφργος του Αίματος λόγω των ςφαγϊν των
Γενιτςάρων. Το όνομα διατθρείται και μετά το 1826 λόγω τθσ λειτουργίασ του ωσ φυλακι μελλοκανάτων και τόπο
βαςανιςτθρίων, τα οποία ςυχνά εκτελοφνταν από τουσ Γενιτςάρουσ γεμίηοντασ με αίμα τουσ τοίχουσ. Το ςφγχρονο όνομά του το
πιρε όταν ζνασ εβραίοσ κατάδικοσ, ο Nathan Guidili, τον αςβζςτωςε με αντάλλαγμα τθν ελευκερία του, το 1891. Μζχρι το 1912 ο
χριςτιανικόσ πλθκυςμόσ ςυνεχίηει να τον αναφζρει Kanli-Kule, ενϊ ο εβραϊκόσ υιοκετεί το Torre Blanca, που υιοκετοφν και οι
τοφρκοι ωσ Beyaz-Kule, δθλαδι Λευκόσ Πφργοσ.
Θ χρονολόγθςθ τθσ μετονομαςίασ του ζχει τροποποιθκεί με βάςθ τα βρετανικά ζγγραφα που δθμοςίευςε ο Βαςίλθσ Κ. Γοφναρθσ. Το
1883 ο Σουλτάνοσ Αβδ-ουλ-Χαμίτ Β ζτυχε να διαβάςει κάποια ζγγραφα από τθ Θεςςαλονίκθ. Σ' αυτά ςυνάντθςε τθν ονομαςία
"Πφργοσ του Αίματοσ", που προφανϊσ ιταν ςε χριςθ ακόμθ και από τισ κρατικζσ υπθρεςίεσ. Σφμφωνα με τθ μαρτυρία του Sir John
Blunt, του πάντα καλά πλθροφορθμζνου Βρετανοφ Γενικοφ Προξζνου ςτθ Θεςςαλονίκθ, ο Σουλτάνοσ τθλεγράφθςε αμζςωσ ςτον
Νομάρχθ (Βαλι), διατάηοντάσ τον να ονομάηει ςτο εξισ τον πφργο "Λευκό" (Ak-koule) και να απαγορεφςει -με τθν απειλι μάλιςτα
ποινισ- τθν παλαιότερθ δυςφθμιςτικι ονομαςία . Σφμφωνα με τθν εντολι ο Πφργοσ αςπρίςτθκε και μζςα ςε ζνα χρόνο, όπωσ
γράφει ο Blunt, δθλαδι εντόσ του 1884, θ νζα ονομαςία είχε επικρατιςει πλιρωσ. Θ πλθροφορία αυτι διαςταυρϊνεται με μια
ακόμθ ανεκμετάλλευτθ ζωσ τϊρα πθγι, τον James George Cotton Minchin, Γενικό Πρόξενο τθσ Σερβίασ ςτο Λονδίνο, που, όταν
επιςκζφτθκε τθ Θεςςαλονίκθ τον Σεπτζμβριο του 1884 βρικε τον Πφργο αςπριςμζνο. Ο Minchin αναφζρει μάλιςτα τθν ίδια
πλθροφορία για τθν άνωκεν διαταγι: όταν ο Σουλτάνοσ ζμακε το όνομα τθσ φυλακισ είπε: "Είναι δυνατόν ςτισ κτιςεισ μου να
υπάρχει πφργοσ ο οποίοσ να ονομάηεται `Πφργοσ του Αίματοσ';" Είναι προφανζσ ότι ο Minchin άκουςε τθν ιςτορία από τον
ςυνάδελφό του, τον Blunt, εκτόσ κι αν του τθν είπε ο ίδιοσ ο Βαλισ, ο Γκαλίμπ παςάσ, τον οποίο επιςκζφτθκε προςωπικά. Θα
μποροφςε βζβαια να υποκζςει κανείσ ότι ο Γκαλίμπ, γνωςτόσ για τισ εξωραϊςτικζσ του πρωτοβουλίεσ, διζδωςε ςκόπιμα τθν ανάμιξθ
του Σουλτάνου, για να φζρει γρθγορότερα αποτελζςματα. Πάντωσ, αν και ο Πφργοσ ιταν όντωσ λευκόσ ιδθ, ο Minchin ςθμείωςε ότι
"όλοι οι αςπριςτάδεσ τθσ Θεςςαλονίκθσ δεν κα ξεπλφνουν το ακϊο αίμα που χφκθκε εκεί".
Χάρθ ςτθν τοπικι εφθμερίδα τθσ Θεςςαλονίκθσ ο Φάρος της Μακεδονίας είναι δυνατόν να επιτευχκεί ακριβζςτερθ χρονολόγθςθ
του αςπρίςματοσ. Στισ 30 Ιουλίου 1883 (με το παλαιό θμερολόγιο) ςτον "Κανλί Κουλζ (Πφργο του Αίματοσ)" δφο κρατοφμενοι που
ζπαιηαν τουσ "κφβουσ" φιλονίκθςαν και ο ζνασ δολοφονικθκε. Το φονικό ακολοφκθςε αναταραχι που αποκαταςτάκθκε από τθ
φρουρά. Θ αμζςωσ επόμενθ αναφορά του Πφργου είναι ςτισ 29 Φεβρουαρίου 1884 (π.θ.), όταν μετά από ςχετικό αίτθμα των
κρατουμζνων ζγινε "εν τθ περιβόλω του παρά τθν προκυμαίαν Λευκοφ Πφργου δοξολογία υπζρ του Σουλτάνου", ωσ ζνδειξθ
ευχαριςτίασ για τθν αμνιςτευςθ πολιτικϊν κρατουμζνων ςτθν Κωνςταντινοφπολθ. Δυςτυχϊσ θ εφθμερίδα δεν κυκλοφόρθςε από
τισ 17 Σεπτεμβρίου 1883 ζωσ τισ 8 Φεβρουαρίου 1884, διάςτθμα μζςα ςτο οποίο, όπωσ φαίνεται, διατάχκθκε το άςπριςμα και θ
μετονομαςία. Όμωσ, ςε μια αίτθςθ πολιτικϊν κρατουμζνων που υποβλικθκε ςτον Βρετανό Γενικό Πρόξενο ςτισ 14 Οκτωβρίου 1883
και ςϊηεται ακόμθ μεταφραςμζνθ αναφζρεται ότι οι υπογεγραμμζνοι μετιχκθςαν ςτον "Λευκό Πφργο" (Ak-koule) με ςίδερα ςτα
πόδια. Θα ιταν επομζνωσ λογικό να υποκζςουμε ότι πικανόν το φονικό και θ αναταραχι ςτθ φυλακι προκάλεςαν τθ διοικθτικι
αλλθλογραφία που, ςφμφωνα με τον Blunt, υπζπεςε ςτθν προςοχι του Αβδοφλ-Χαμίτ και ότι θ διαταγι του Σουλτάνου εκτελζςτθκε
ςτα τζλθ του καλοκαιριοφ του 1883.

3. Ιςτορία
Κατά τθν Τουρκοκρατία ζγιναν προςκικεσ και τροποποιιςεισ ςτα τείχθ τθσ πόλθσ, ςτισ οποίεσ
εντάςςεται και ο Λευκόσ Πφργοσ, μαηί με το Επταπφργιο και τον Πφργο Τριγωνίου). Ο
τελευταίοσ χρονολογείται τον 16ο αιϊνα.
Αναμνθςτικι φωτογραφία του δεφτερου μιςοφ του 19ου αιϊνα, επί οκωμανικισ περιόδου
Διάδρομοσ ςτο εςωτερικό του Λευκοφ Πφργου
Δεν είναι γνωςτό πότε ακριβϊσ χτίςτθκε, ςτθ κζςθ προχπάρχοντοσ βυηαντινοφ πφργου, ο
οποίοσ ςυνζδεε το ανατολικό τμιμα τθσ οχφρωςθσ τθσ Θεςςαλονίκθσ (που ςϊηεται και
ςιμερα), με το καλάςςιο (το οποίο κατεδαφίςτθκε το 1867). Παλιότερα πιςτευόταν πωσ ιταν
ζργο των Βενετϊν αλλά αυτό ζχει πια απορριφκεί από τθ ςφγχρονθ ιςτοριογραφία. Κατά μία
εκδοχι, θ χρονολογία καταςκευισ του μνθμείου τοποκετείται περί το 1450-1470, λίγο μετά τθν
κατάλθψθ τθσ Θεςςαλονίκθσ από τουσ Τοφρκουσ (1430) και πρόκειται για ζνα από τα
πρωιμότερα δείγματα οκωμανικισ οχυρωματικισ που λαμβάνει υπόψθ τθσ το πυροβολικό.
Ζχει διατυπωκεί θ υπόκεςθ πωσ αρχιτζκτονασ του Πφργου ιταν ο φθμιςμζνοσ Μιμάρ Σινάν,
βάςει τθσ ομοιότθτασ με ανάλογο πφργο ςτθ Valona (Αυλϊνα) τθσ Αλβανίασ ο οποίοσ κτίςτθκε
τθ δεκαετία του 1530. Χρονολόγθςθ κορμϊν ξφλου που χρθςιμοποιικθκαν ςτο Λευκό Πφργο
ζδειξε ότι κόπθκαν το ζτοσ 1535 αλλά υπάρχει θ πικανότθτα οι κορμοί να χρθςιμοποιικθκαν ςε
εκτεταμζνθ επιςκευι του μνθμείου. Όλα αυτά καταδείχνουν τισ δυςκολίεσ ςτθ χρονολόγθςθ
μνθμείων τθσ οκωμανικισ ςτρατιωτικισ αρχιτεκτονικισ τθσ εποχισ τθσ Αναγζννθςθσ.
Γφρω από τον πφργο υπιρχε χαμθλόσ οκταγωνικόσ περίβολοσ (προτείχιςμα) με τρεισ επίςθσ
οκταγωνικοφσ πφργουσ, το οποίο κατεδαφίςτθκε ςτισ αρχζσ του 20ου αι. Ο περίβολοσ αυτόσ
χρθςίμευε κυρίωσ για να προςτατεφει τον Πφργο από τθ κάλαςςα αλλά κεωρείται πικανι θ
χριςθ του και για τθν τοποκζτθςθ βαρζων πυροβόλων τα οποία κα ζλεγχαν τθν ακτογραμμι
και το λιμάνι.

4. Νεότερθ χριςθ
Κατά τον Αϋ Παγκόςμιο Πόλεμο, ο Λευκόσ Πφργοσ ςτζγαηε το κζντρο
διαβιβάςεων των Συμμάχων, ενϊ το 1916 χρθςιμοποίθςαν ζναν όροφό του
για τθ φφλαξθ αρχαιοτιτων από αρχαιολογικζσ εργαςίεσ ςτθ ηϊνθ ευκφνθσ
του βρετανικοφ εκςτρατευτικοφ ςϊματοσ. Μετά τθν απελευκζρωςθ τθσ
Θεςςαλονίκθσ (1912), το μνθμείο περιιλκε ςτο ελλθνικό δθμόςιο και ζωσ το
1983 φιλοξζνθςε τθν αεράμυνα τθσ πόλθσ, το εργαςτιριο Μετεωρολογίασ του
Πανεπιςτθμίου και ςυςτιματα Ναυτοπροςκόπων.
Από το 1983 ζωσ το 1985 θ Αρχαιολογικι Υπθρεςία ςυντιρθςε και
αναςτιλωςε το μνθμείο και το διαμόρφωςε ςε εκκεςιακό χϊρο. Από το 1985
ζωσ το 1994 λειτοφργθςε θ μόνιμθ ζκκεςθ «Θεςςαλονίκθ: Ιςτορία και Τζχνθ».
Το 1994 άνοιξε το Μουςείο Βυηαντινοφ Πολιτιςμοφ και τα εκκζματα άρχιςαν
να μεταφζρονται ςταδιακά ςε αυτό. Το 2001 παρουςιάςτθκε ςτο Λευκό
Πφργο θ ζκκεςθ «Κακθμερινι ηωι ςτο Βυηάντιο» ςτο πλαίςιο του δικτφου
τριϊν εκκζςεων με το γενικό τίτλο «Ώρεσ Βυηαντίου, Ζργα και Θμζρεσ ςτο
Βυηάντιο».
Το 2002 παρουςιάςτθκε ζκκεςθ ζργων του ηωγράφου και ςυντθρθτι
αρχαιοτιτων Φϊτθ Ηαχαρίου με τον τίτλο «Άκωσ: Αποτυπϊςεισ και Μνιμεσ».
Ανικει διοικθτικά ςτο Μουςείο Βυηαντινοφ Πολιτιςμοφ και από το 2006
λειτουργεί μόνιμα ωσ Μουςείο Πόλθσ τθσ Θεςςαλονίκθσ

5. Καταςκευι
Είναι κυλινδρικι καταςκευι με φψοσ 33,9 μζτρα και
διάμετρο 22,7 μζτρα. Ζχει ζξι ορόφουσ, οι οποίοι
επικοινωνοφν με εςωτερικό κλιμακοςτάςιο, το οποίο
ελίςςεται κοχλιωτά και ςε επαφι με τον εξωτερικό τοίχο.
Με αυτό τον τρόπο, ςε κάκε όροφο υπάρχει μια κεντρικι
κυκλικι αίκουςα διαμζτρου 8,5 μζτρα , με τθν οποία
επικοινωνοφν μικρότερα τετράπλευρα
δωμάτια, ανοιγμζνα ςτο πάχοσ του εξωτερικοφ τοίχου. Ο
6οσ όροφοσ ζχει μόνο κεντρικι αίκουςα και ζξω από
αυτιν ζνα δϊμα με κζα του τοπίου γφρω από τον πφργο.
Θ φπαρξθ αφοδευτθρίων, τηακιϊν και καπναγωγϊν
δείχνει πωσ ο πφργοσ προοριηόταν όχι μόνο ωσ αμυντικό
ζργο αλλά και για ςτρατιωτικό κατάλυμα.